Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Ewa Stefańska

Sędziowie: SA Marcin Strobel

SO (del.) Magdalena Sajur-Kordula(spr.)

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Magdalena Męczkowska

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 10 kwietnia 2015 r.

sygn. akt XVII AmA 138/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie pierwszym zmienia decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 21 maja 2013 roku nr (...) Nr (...) w punkcie trzecim w ten sposób, że nałożoną na (...) sp. z o.o. w W. karę pieniężną obniża z kwoty 899.618 zł (osiemset dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset osiemnaście złotych) do kwoty 562.261,37 zł (pięćset sześćdziesiąt dwa tysiące dwieście sześćdziesiąt jeden i trzydzieści siedem groszy) i oddala odwołanie w pozostałej części;

b)  w punkcie drugim znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1070/15

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK, Prezes, organ, pozwany) decyzją (...), po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego z urzędu:

I.  uznał za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę (...) Sp. z o.o., polegającą na bezprawnym działaniu polegającym na naruszeniu art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 4 w zw. z art. 4 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. z 2007 r., Nr 171, poz. 1206) w zw. z art. 10 i art. 11 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141 poz. 1176 ze zm.) tj. wprowadzającym konsumentów w błąd działaniu dotyczącym ich praw, w szczególności prawa do naprawy albo prawa do obniżenia ceny lub do odstąpienia od umowy przy dokonywaniu sprzedaży na aukcjach internetowych przedmiotów poleasingowych, które to działanie może podejmować podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął, poprzez stosowanie w Regulaminie Serwisu (...) obowiązującego od dnia 01.10.2011 r. do dnia 01.01.2012 r. postanowień o treści:

1.  Pkt 2.1.4.- „Uczestnik przyjmuje do wiadomości, że Przedmioty sprzedaży sprzedawane poprzez Serwis(...) w zdecydowanej większości są rzeczami używanymi, wobec czego sprzedawca wyłącza rękojmię z tytułu wad przedmiotu sprzedaży dlatego też w celu zapobieżenia ewentualnym przyszłym zastrzeżeniom dotyczącym stanu technicznego Przedmiotów sprzedaży, Uczestnik zobowiązany jest do dokładnej weryfikacji stanu technicznego, stopnia zużycia oraz stopnia kompletności wyposażenia Przedmiotu sprzedaży przed złożeniem oferty nabycia. Uczestnik poprzez złożenie oferty nabycia Przedmiotu sprzedaży oświadcza Sprzedawcy, że zapoznał się ze stanem technicznym Przedmiotu sprzedaży oraz stopniem jego zużycia i kompletności wyposażenia oraz, że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan Przedmiotu sprzedaży”,

2.  Pkt 3.1.1. – „Sprzedawca nie udziela gwarancji na jakiekolwiek sprzedawane Przedmioty sprzedaży. Sprzedawca wyłącza rękojmię za wady fizyczne Przedmiotów sprzedaży”,

co stanowi praktykę określoną w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (ustawy okik) i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 02.01.2012 r.

II.  umorzył jako bezprzedmiotowe postępowanie administracyjne w sprawie stosowania przez (...) Sp. z o.o. w W. innych praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, których przejawem mogła być treść pkt 2.1.4 oraz pkt 3.1.1. Regulaminu Serwisu (...).

II.  decyzji Prezes UOKiK działając na podstawie rat. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, stosownie do art. 33 ust. 4, 5 i 6 tejże ustawy i § 5 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 209 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz.U. Nr 107, poz. 887) nałożył na (...) Sp. z o.o. w W. karę pieniężną z tytułu naruszenia zakazu, o jakim mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zakresie opisanym w punkcie I sentencji decyzji, w wysokości 899.618 zł, płatną do budżetu państwa.

Wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2015 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił odwołanie, w punkcie drugim zasądził od (...) sp. z o.o. w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Spółka prowadzi, między innymi, działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży na aukcjach internetowych sprzętu poleasingowego. Działalność ta obejmuje rynek krajowy. Spółka nie prowadzi sklepu internetowego, lecz za pomocą własnej strony internetowej (...) sprzedaje używane środki trwałe (samochody osobowe, dostawcze, ciężarowe, terenowe, naczepy, ciągniki, maszyny budowlane, maszyny do gastronomii, kontenery), które poprzednio były przedmiotami umów leasingowych, a które po wygaśnięciu umowy leasingu zostały zwrócone przez korzystających lub też wcześniej im odebrane z powodu niepłacenia rat leasingowych. Sprzedaż prowadzona jest na zasadzie aukcji, czyli licytowania zakupu tych przedmiotów przez zainteresowane podmioty.

Zasady sprzedaży sprzętu leasingowego na aukcjach internetowych przedsiębiorca zawarł w Regulaminie Serwisu (...) zamieszczonym na stronie (...)

Przedmiotem analizy w postępowaniu administracyjnym były dwa Regulaminy Serwisu (...) stosowane przez Spółkę w 2011 w 2012 r.

W Regulaminie Serwisu (...) stosowanym od 01.01.2011 r. do 01.01.2012 r., w postanowieniach ogólnych pod pojęciem uczestnika, którzy uczestniczą w aukcjach organizowanych przez (...) Sp. z o.o. jako kupujący przedmioty poleasingowe rozumie się osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

W Regulaminie tym zawarto poniższe zapisy:

1.  Pkt 2.1.4. – „Uczestnik przyjmuje do wiadomości, że Przedmioty sprzedawane poprzez Serwis (...) w zdecydowanej większości są rzeczami używanymi, wobec czego sprzedawca wyłącza rękojmię z tytułu wad przedmiotu sprzedaży dlatego też w celu zapobieżenia ewentualnym przyszłym zastrzeżeniom dotyczącym stanu technicznego Przedmiotów sprzedaży, Uczestnik zobowiązany jest do dokładnej weryfikacji stanu technicznego, stopnia zużycia oraz stopnia kompletności wyposażenia Przedmiotu sprzedaży przed złożeniem oferty nabycia. Uczestnik poprzez złożenie oferty nabycia Przedmiotu sprzedaży oświadcza Sprzedawcy, że zapoznał się ze stanem technicznym Przedmiotu sprzedaży oraz stopniem jego zużycia i kompletności wyposażenia oraz, że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan Przedmiotu sprzedaży”,

i

2.  Pkt 3.1.1. – „Sprzedawca nie udziela gwarancji na jakiekolwiek sprzedawane Przedmioty sprzedaży. Sprzedawca wyłącza rękojmię za wady fizyczne Przedmiotów sprzedaży”.

W Regulaminie Serwisu (...) obowiązującym od 02.01.2012 r. zmianie ulega definicja uczestnika, gdzie pod pojęciem tym rozumie się – osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą oraz osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, uczestniczącą w aukcjach organizowanych przez (...) Sp. z o.o. w celu zawarcia w charakterze kupującego umowy sprzedaży rzeczy lub praw.

W Regulaminie tym zawarto zapisy o treści:

Pkt 2.1.4. o treści: „Uczestnik przyjmuje do wiadomości, że Przedmioty sprzedaży sprzedawane przez Serwis (...) w zdecydowanej większości są rzeczami używanymi wobec czego Sprzedawca wyłącza rękojmię z tytułu wad przedmiotu sprzedaży dlatego też w celu zapobieżenia ewentualnym przyszłym zastrzeżeniom dotyczący, stanu technicznego Przedmiotów sprzedaży, Uczestnik zobowiązany jest do dokładnej weryfikacji stanu technicznego, stopnia zużycia oraz stopnia kompletności wyposażenia Przedmiotu sprzedaży przed złożeniem oferty nabycia. Uczestnik poprzez złożenie oferty nabycia Przedmiotu sprzedaży oświadcza Sprzedawcy, że akceptuje bez zastrzeżeń stan techniczny Przedmiotu sprzedaży oraz jego wyposażenia”

3.  Pkt 3.1.1. o treści: „…Sprzedawca wyłącza rękojmię za wady fizyczne Przedmiotów sprzedaży nie uzupełnia ewentualnych braków wyposażenia nabytych na aukcji Przedmiotów”.

W trakcie prowadzonego postępowania administracyjnego Spółka złożyła oświadczenie, że nie ma możliwości, aby na aukcjach organizowanych po 02.01.2012 r. w roli uczestnika wystąpiła osoba fizyczna – konsument, gdyż już na etapie rejestracji uczestnik aukcji będący osobą fizyczną musi wykazać, że prowadzi działalność gospodarczą (obowiązkowe podanie danych firmy i numeru Regon). Bez tych danych proces rejestracji jest bezskuteczny.

Następnie kolejnym pismem przedsiębiorca poinformował o zmianie treści Regulaminu Serwisu (...) stosowanego od 02.01.2012 r. tj. treści pkt 2.4.1. na: „Rejestracja Uczestnika będącego osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą dokonywana jest po podaniu imienia i nazwiska, pełnego adresu zamieszkania (stałego lub tymczasowego) wraz z nazwą kraju i regionu (województwa), danych dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej (nazwa, adres, NIP, REGON), adres e-mail, numeru telefonu kontaktowego, nazwy, pod którą Uczestnik występuje w Serwisie aukcyjnym, hasła i opcjonalnie innych danych zawartych w formularzu rejestracyjnym (np. PESEL i NIP, Nr dowodu osobistego celem rejestracji transakcji sprzedaży do (...) Inspektora (...)).”

Przedsiębiorca osiągnął za 2012 r. przychód w wysokości: 1.703.822.345,07 zł (CIT-8). Z działalności z tytułu sprzedaży przedmiotów poleasingowych na aukcjach internetowych przychód za 2012 r. wyniósł 41.659.259,98 zł.

W 2011 r. przy udziale wzorca umowy z zakwestionowanymi w decyzji postanowieniami zawarto (...)umów, na łączną liczbę (...) transakcji.

Przedstawione okoliczności faktyczne były bezsporne między stronami.

Na podstawie przeprowadzonych wyżej ustaleń Sąd I instancji uznał, że odwołanie nie było uzasadnione, a zaskarżona nim decyzja okazała się prawidłowa.

Sąd uznał, że zarzut najdalej idący t.j. niedopuszczalności drogi postępowania administracyjnego w sprawie, okazał się bezzasadny.

Powyższy zarzut był oparty na koncepcji powódki wyłączności cywilnoprawnej realizowanej przez wniesienie pozwu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w sprawie, w której dokonuje się oceny postanowień wzorca pod kątem ich abuzywności w obrocie z konsumentami w kontekście całości wzorca jako treści.

Zdaniem Sądu I instancji, jeżeli postanowienia Regulaminu powódki wyczerpywały przesłanki którejkolwiek z nieuczciwych praktyk rynkowych z ustawy opnpr dopuszczalna jest droga administracyjno-prawna stwierdzenia w ten sposób praktyki naruszenia zbiorowych interesów konsumentów na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 3 ustawy okik również w sytuacji, gdy konsument lub Prezes UOKiK posiada legitymację określoną w art. 479 ³⁸ k.p.c. do wytoczenia przedsiębiorcy powództwa o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone w obrocie z konsumentami opartego o treść art. 385 ¹ § 1 k.c. Przy istnieniu w systemie prawa wyżej podanych oddzielnych podstaw prawnych oraz innych przedmiotów spraw nie ma żadnych przeszkód do wykorzystania drogi administracyjnopranwej stwierdzenia naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w sytuacji, gdy z tej samej podstawy faktycznej podmiotowi posiadającemu czynną legitymację procesową służy roszczenie o uznanie za abuzywne postanowień wzorca umowy.

W związku z tym w niniejszej sprawie droga postępowania administracyjnego była dopuszczalna.

Przechodząc do kolejnego zarzutu odwołania Sąd podkreślił, że nie jest prawdą, iż Regulamin (...) nie miał zastosowania w stosunku do konsumentów, gdyż oferta skonstruowana z udziałem zapisów tego wzorca umowy była przez powódkę kierowana do uczestników zdefiniowanych w nim jako przedsiębiorcy oraz osoby fizyczne. Z kolei z treści art. 22 ¹ k.c. konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą.

Powódka przyznała w postępowaniu administracyjnym, że na podstawie Regulaminu z zakwestionowanymi postanowieniami zawarła z konsumentami szereg transakcji kupna sprzedaży. Mała liczba (...)takich umów nie ma pierwszorzędnego znaczenia, ponieważ ocena działania Spółki w kontekście spełnienia się przesłanek naruszenia zbiorowych interesów konsumentów powinna być oderwana od faktycznej liczby konsumentów korzystających z oferty przedsiębiorcy i, co równie ważne, jego zachowanie nie musi wywoływać skutku w postaci wprowadzenia w błąd. Dla bytu praktyki naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w postaci wprowadzenia ich w błąd wystarczająca jest hipotetyczna możliwość skutku w postaci naruszenia takich interesów. Wskazuje na to zarówno brzmienie art. 1 ust. 2 ustawy okik „ustawa reguluje zasady i tryb przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję lub praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, a także antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich związków, jeżeli te praktyki lub koncentracja wywołują lub mogą wywołać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i przepis art. 5 ust. 1 ustawy opnpr o treści: „za praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli działanie to w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął.”

W Regulaminie znajdują się postanowienia 2.1.4 oraz 3.1.1 wskazujące jednoznacznie na to, że powódka wyłączyła rękojmię z tytułu wad fizycznych przedmiotów sprzedaży, a ponadto podpisując umowę kupujący automatycznie oświadczał, że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan przedmiotu sprzedaży.

W ocenie Sądu I instancji, używając powyższych sformułowań Spółka mogła wprowadzać konsumentów w błąd ze względu na wskazanie na regulację Kodeksu cywilnego o rękojmi jako mającą co do zasady zastosowanie w przypadku istnienia wad fizycznych rzeczy sprzedanej, a nie regulację ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego obowiązującej w dniu wydania decyzji. W ustawie tej wprowadzono inną od rękojmi instytucję odpowiedzialności sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej w obrocie z konsumentami, a mianowicie odpowiedzialność za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową. Według art. 8 tej ustawy, jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy albo stosownego obniżenia ceny albo też od umowy odstąpić.

Jednocześnie z art. 10 ustawy wynika, że sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania towaru kupującemu (…). Jeżeli przedmiotem umowy jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku. Natomiast art. 11 wskazanej wyżej ustawy stanowi, że uprawnień w niej unormowanych nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W szczególności nie można tego dokonać przez oświadczenie kupującego, ze wie o wszelkich niezgodnościach towaru z umową. W związku z przedstawionymi rozwiązaniami ustawowymi charakterystycznymi dla sprzedaży konsumenckiej, a w tym w szczególności sprzedaży rzeczy używanych Sąd, podobnie jak Prezes UOKiK, uznał za bezprawne i wprowadzające w błąd konsumentów co do ich rzeczywistych praw zawarcie w Regulaminie stosowanym w 2011r. postanowienia wyłączającego rękojmię oraz postanowienia o oświadczeniu nabywcy, że znany jest mu stan techniczny rzeczy, stopień jej zużycia i kompletności wyposażenia oraz że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan przedmiotu sprzedaży. Za oczywiste Sąd uznał, iż postanowienia o rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej zawarte w Regulaminie Spółki były w stosunku do konsumentów nieważne, nie mogły więc wywierać żadnych skutków prawnych. Jednak po zapoznaniu się z nimi przeciętny konsument mógł pozostawać w błędnym przekonaniu wywołanym przez Spółkę o zgodności z prawem wyłączenia jej odpowiedzialności cywilnej z tytułu wad fizycznych sprzedanej rzeczy. Przekonanie to mogło mieć wpływ na podjęcie przez konsumentów decyzji o niedochodzeniu roszczeń z tego tytułu w związku ze stwierdzeniem takich wad po zakupie rzeczy, ze szkodą dla ich ekonomicznych interesów. W ten sposób konsumenci pozbawieni zostali przez powódkę zajmującą się profesjonalnie sprzedażą poleasingową rzeczy prawa do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawie mającej istotne znaczenie dla zabezpieczenia ich interesu prawnego rozumianego jako interes grupowy, zbiorowy. Opisane działanie godziło więc w interes publicznoprawny w postaci zbiorowego interesu konsumentów (w tej kwestii por. wywody Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 kwietnia 2008 r. sygn. akt III SK 27/07).

Odnośnie do modelu przeciętnego konsumenta Sąd przyjął, że chodzi w nim o konsumenta dostatecznie dobrze poinformowanego, uważnego, ostrożnego, od którego można wymagać przeciętnego zakresu wiedzy i orientacji co do praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych, w konkretnym przypadku związanych z umową kupna-sprzedaży. Jednakże, o ile od przeciętnego konsumenta - nabywcy w umowie sprzedaży poleasingowej rzeczy można żądać dobrej, a nawet pełnej informacji o jej cechach i właściwościach, to jednak nie należy od niego wymagać, aby jednocześnie posiadał kompletną, profesjonalną wiedzę na temat swojej sytuacji prawnej determinowanej zawieraną transakcją, w tym wiedzy o wszystkich uprawnieniach konsumenta dotyczących zakupu towaru używanego od profesjonalisty. Przeciętny konsument pozostając w błędzie, za którego wywołanie odpowiadał przedsiębiorca, mógł być przekonany, że wiązały go niekorzystne dla niego rozwiązania prawne Regulaminu.

W ocenie Sądu konsument zapoznając się z ofertą profesjonalisty nie miał obowiązku dociekać, czy treść poszczególnych postanowień wzorca umowy jest zgodna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Zgodność z prawem zapisów Regulaminu powinien gwarantować przedsiębiorca jako profesjonalny uczestnik obrotu. W przeciwnym wypadku wzorce umowne byłyby często instrumentem wykorzystywania we własnym interesie ekonomicznym przewagi kontraktowej przedsiębiorcy nad konsumentem – słabszym uczestnikiem obrotu. Właśnie temu zjawisku ma zapobiegać szeroko pojęte prawo konsumenckie, w tym uprawnienia Prezesa UOKiK prawidłowo wykorzystane w niniejszej sprawie. Powyższej oceny nie zmienia podnoszona przez powódkę okoliczność, iż w praktyce postępowania reklamacyjne były możliwe i prowadzono je. Powódka nie bierze bowiem pod uwagę, że, przynajmniej hipotetycznie, część konsumentów przyjmując istnienie zgodności z prawem umowy zawartej na podstawie Regulaminu nie zgłaszała „reklamacji” uznając, pod wpływem błędu co do istnienia prawa, iż takie uprawnienie im przysługuje.

W tym stanie rzeczy skoro w sprawie wykazano, iż działania powódki naruszały zbiorowe interesy konsumentów określone w art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy okik, Prezes UOKiK był uprawniony na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 tej ustawy do nałożenia na nią kary pieniężnej. Według tego przepisu Prezes „może nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie, dopuścił się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24.” Z cytowanego przepisu wynika, że nałożenie na przedsiębiorcę kary pieniężnej jest fakultatywne. Jednak, zdaniem Sądu, gdy Prezes UOKiK skorzysta z tego uprawnienia i nałoży karę w ramach uznania administracyjnego, to Sąd jest tym uznaniem związany i nie może uchylić decyzji w tym zakresie. Uprawniony jest bowiem jedynie w takim przypadku do oceny prawidłowości ustalenia w decyzji wysokości wymierzonej kary pod kątem ziszczenia się przesłanek określonych w art. 111 ustawy okik.

Z tego powodu, w ocenie Sądu, zarzut odwołania nieuprawnionego wymierzenia powódce sankcji w postaci kary pieniężnej za czyn naruszenia zbiorowych interesów konsumentów był bezzasadny.

Kolejnym zarzutem Spółki było wymierzenie przez pozwanego zbyt wysokiej kary pieniężnej nieadekwatnej do jej zasięgu, zbyt dotkliwej z punktu jej funkcji represyjnej i prewencyjnej oraz odbiegającej zasadniczo na niekorzyść Spółki od kar nakładanych na przedsiębiorców w innych, podobnych sprawach.

W szczególności powódka wskazała na zbyt małe obniżenie kary ze względu na stosunek jej przychodu osiągniętego ze sprzedaży poleasingowej na aukcjach (25%) do całkowitego przychodu (75%). Zdaniem powódki kara powinna być obniżona zgodnie z powyższą proporcją o 75%, a nie o 60% w stosunku do kwoty bazowej ustalonej uprzednio przez pozwanego. Zarzutu tego nie sposób uwzględnić, gdyż w ustawie okik nie ma żadnego nakazu zachowania ścisłej proporcji między przychodem z wyodrębnionej części działalności gospodarczej a obniżeniem kary pieniężnej. Jak bowiem wynika z brzmienia art. 111 tej ustawy „przy ustalaniu wysokości kar pieniężnych, o których mowa w art. 106-108, należy uwzględnić w szczególności okres, stopień i okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy.” Z cytowanego przepisu wynika, że nie ustalono w nim szczegółowych zasad miarkowania kary poprzestając na dość ogólnie sprecyzowanych przesłankach ważących o jej wysokości. Daje to Prezesowi UOKiK pewien margines elastyczności niezbędny do realizacji polityki stosowania sankcji wobec przedsiębiorców, przy jednoczesnym uwzględnieniu zasady ich równego traktowania (niedyskryminacji bądź uprzywilejowania) za podobne czyny stanowiące delikty prawa antymonopolowego. Zagadnienie to wiąże się z kolejnym z zarzutów odwołania, w którym powódka twierdziła i dowodziła, że w zakresie wysokości kary nie została przez pozwanego potraktowana równo w porównaniu do innych przedsiębiorców będących w podobnej sytuacji. Argumentowała, iż kara na nią nałożona stanowiła ok. 0,053% przychodu za 2012 r. podczas, gdy w przypadku innych przedsiębiorców stosujących nieuczciwe wprowadzające w błąd praktyki rynkowe sankcje finansowe były mniej dotkliwe. Dla zbadania powyższego Sąd dopuścił dowód z przedstawionych przez Spółkę (...)decyzji administracyjnych załączonych do odwołania. Wynika z nich, że kary pieniężne w nich wymierzone stanowiły od 0,014% do 0,045% przychodu poszczególnych przedsiębiorców. W ocenie Sądu dane te nie potwierdzają zasadności analizowanego zarzutu. Kara nałożona na powódkę mieści się w tym samym rzędzie wielkości setnych procenta i stanowiąc 0,053% jej przychodu tylko nieznacznie przewyższa najwyższą z kar wymierzonych w przedstawionych decyzjach, która stanowi 0,045% przychodu Spółki z o.o. (...) (decyzja z dnia 13 lipca 2011 r. (...)). Sąd zaznaczył, iż pewne zróżnicowanie kar w podobnych sprawach w zakresie wielkości procenta przychodów jest w pełni uzasadnione różnorodnością stanów faktycznych i świadczy o drobiazgowej analizie przez pozwanego Prezesa UOKiK okoliczności faktycznych wyczerpujących przesłanki wymiaru kary określone w art. 111 ustawy okik. Staranności takiej analizy nie sposób odmówić pozwanemu również w obecnie rozpoznawanej sprawie.

Powódka uznała, że naruszenie przez nią zbiorowych interesów konsumentów nie miało znacznego zasięgu, a jednak kara została podwyższona o 20%. Tymczasem z oferty sprzedaży poleasingowej skorzystało niewielu konsumentów. Poza tym Regulamin Spółki nie mógł być skierowany do każdego hipotetycznego konsumenta, ponieważ zawarcie umowy wymagało pewnego rodzaju wiedzy niezbędnego do przystąpienia do aukcji internetowej. Powódka nie zwróciła jednak dostatecznej uwagi na fakt, że bezprawna praktyka miała charakter ogólnokrajowy i trwała długo bo cały 2011 r. Zatem jej zasięg w postaci narażenia (zagrożenia) zbiorowych interesów konsumentów był znaczny. Według powódki zakwestionowane postanowienia wzorca umowy w praktyce nie wyrządziły szkód w postaci naruszenia indywidualnych interesów konsumentów, a ponadto byli ono chronieni przepisami ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Nie wzięła jednak pod uwagę, że indywidualny interes konsumenta ani nawet suma takich interesów nie składa się na zbiorowy interes konsumentów, o czym przesądza treść art. 24 ust. 3 ustawy okik. Ponadto naruszeniem zbiorowych interesów konsumentów jest już, jak wyżej wykazano, samo ich narażenie bez wywołania skutku.

Odnośnie „automatycznej” ochrony konsumentów przez bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego Sąd zauważył, że mogli oni zostać wprowadzi w błąd co do swoich praw wynikających z ww. ustawy przez sprzeczne z nią zapisy o braku możliwości korzystania z roszczeń z tytułu wad fizycznych rzeczy sprzedanej. Natomiast w Regulaminie powódki nie musiały znajdować się pouczenia (bezpośrednie nawiązania do treści przepisów tej ustawy).

Powódka zarzuciła w odwołaniu, że uiszczenie kary pozbawi ją większości zysku z ubocznej działalności gospodarczej, jaką jest sprzedaż poleasingowa rzeczy. Sąd wskazał, że powódka zdaje się jednak nie zauważać, że sytuacji takiej nie można wykluczyć, skoro podstawą do naliczenia kary pieniężnej jest całość przychodu ze wszystkich rodzajów działalności przedsiębiorcy, a nie przychód z tej jej części, która jest związana z naruszeniem prawa ochrony konkurencji i konsumentów.

Wśród okoliczności naruszenia przez Spółkę przepisów ustawy okik pozwany uwzględnił również nieumyślność jej działania, współpracę w postepowaniu administracyjnym oraz fakt zaniechania praktyki przed wydaniem decyzji. Okoliczności te wpłynęły na obniżenie wymiaru kary.

Ostatecznie Sąd I instancji ustosunkował się do ostatniego z zarzutów odwołania wskazującego na przewlekłe prowadzenie przez pozwanego postępowania administracyjnego co naruszało art. 48 ust. 4 ustawy okik. W konsekwencji postępowanie zakończyło się dopiero w 2013 r. Gdyby zaś decyzja została wydana w 2012 r. to podstawą wyliczenia kary byłby przychód Spółki osiągnięty w 2011 r., który był niższy od przychodu z roku 2012. W związku z tym kara dla powódki nałożona w decyzji była wyższa od możliwej do wymierzenia w decyzji, która, gdyby nie przewlekłość postępowania, zapadłaby w 2012 r.

Przedstawiony zarzut jest, w ocenie Sądu, bezzasadny, ponieważ przepis art. 106 ust. 11 ustawy okik jest jednoznaczny i w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania decyzji nakazuje przyjmować jako podstawę wymierzenia kary przychód przedsiębiorcy z roku poprzedzającego rok wydania decyzji. Ponadto w art. 48 ust. 4 ustawy określony został jedynie instrukcyjny termin zakończenia postępowania wyjaśniającego. Ponieważ toczy się ono in rem, a nie ad personam powód nie jest jego stroną i nie może skutecznie podnosić jego przewlekłości. Również termin ukończenia postępowania w sprawie praktyki ograniczającej zbiorowe interesy konsumentów określony w art. 104 ustawy jest instrukcyjny. Jednak powódka będąca stroną w tym postępowaniu mogła podjąć kroki w celu jego zakończenia bez zbędnej zwłoki składając skargę na bezczynność Prezesa UOKiK albo skargę na przewlekłość postępowania. Brak jest w sprawie dowodu, że podjęła tego rodzaju działania prawne.

O kosztach procesu Sąd orzekł stosownie do jego wyniku na podstawie art. 98 § 1 i 3 art. 99 i art. 108 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka. Zaskarżając wydany w sprawie wyrok w całości zarzuciła naruszenie:

1.  art. 479 ^31a § 1 k.p.c. w zw. z art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm. dalej jako „OKiKU") i art. 479 ³⁶ i 479 ³⁸ § 1 k.p.c., poprzez oddalenie odwołania od decyzji Prezesa UOKiK, mimo że istniały podstawy do jego uwzględnienia związane m.in. z tym, że Prezes UOKiK wydał decyzję administracyjną w sprawie stwierdzenia naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w sytuacji, gdy z tej samej podstawy faktycznej Prezesowi UOKiK służyło roszczenie o uznanie za abuzywne postanowień kwestionowanego wzorca umowy, przy czym Prezes UOKiK nie wyczerpał uprzednio trybu postępowania dla tego rodzaju spraw wskazanego w art. 479 ³⁶ i nast. k.p.c.;

2.  art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 i 3 OKiKU oraz art. 385 ^{( 1)} § 1 i art. 385 ^{( 3)} pkt 3 Kodeksu cywilnego (dalej, jako „k.c.”), poprzez uznanie, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 3 OKiKU (nieuczciwa praktyka rynkowa) może być w szczególności stosowanie wzorca umowy w rozumieniu art. 384 k.c. zawierającego niedozwolone postanowienia umowne mimo, że wzorzec taki nie został wpisany do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ^{( 45)} k.p.c., a tym samym nie zostały spełnione przesłanki wskazane w art. 24 ust. 2 pkt 1 OKiKU;

3.  art. 27 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 OKiKU , poprzez uznanie, że działania Spółki wskazane w pkt I Decyzji, polegające na stosowaniu postanowień zawartych w pkt 2.1.4. oraz 3.1.1. Regulaminu Serwisu (...) obowiązującego od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 1 stycznia 2012 r., stanowiły praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, podczas gdy przedmiotowe postanowienia Regulaminu Serwisu (...) w ogóle nie znajdowały zastosowania do konsumentów:

4.  art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 4 w zw. z art. 4 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 171, poz. 1206; dalej jako „PNPR”) oraz w zw. z art. 10 i 11 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1176 ze zm.; dalej jako „SKU”, poprzez przyjęcie, iż zakwestionowane przez Prezesa UOKiK postanowienia Regulaminu Serwisu (...) obowiązującego od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 1 stycznia 2012 r. (tj. pkt 2.1.4. oraz 3.1.1. tego regulaminu) wprowadzały konsumentów w błąd, stanowiąc tym samym nieuczciwą praktykę rynkową, podczas gdy prawidłowa ocena tych postanowień z zastosowaniem modelu „przeciętnego konsumenta" prowadzi do wniosku, że nie mogły one wprowadzać nabywcy towarów sprzedawanych przez Spółkę w błąd co do przysługujących mu prawa;

5.  art. 106 ust. 1 pkt 4 OKiKU w zw. z art. 479 ^31a § 3 k.p.c. poprzez uznanie, że Sąd I instancji jest związany decyzją Prezesa UOKiK co do samego nałożenia na przedsiębiorcę kary pieniężnej, podczas gdy w świetle obowiązujących przepisów uchylenie pkt III Decyzji bądź jego zmiana poprzez odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej były w pełni dopuszczalne;

6.  art. 106 ust. 1 pkt 4 OKiKU poprzez oddalenie odwołania i utrzymanie tym samym w mocy rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK o nałożeniu kary pieniężnej, mimo iż Strona Pozwana nie dopuściła się naruszenia zakazu ustanowionego w art. 24 ust. 1 OKIKU, w związku z czym brak było podstaw do wymierzenia kary;

7.  art. 111 OKiKU poprzez oddalenie odwołania i utrzymanie tym samym w mocy rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK o nałożeniu na Spółkę kary pieniężnej, która jest nieproporcjonalna do stwierdzonego naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, nieadekwatna do jego zasięgu i nie uwzględnia w dostatecznym stopniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy, które powinny wpływać na złagodzenie jej wymiaru:

8.  art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 OKiKU, a także w zw. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 i art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego („k.p.a.") w zw. z art, 479 ^{( 28)} § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez oddalenie odwołania i utrzymanie tym samym w mocy rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK o nałożeniu na Spółkę kary pieniężnej w wysokości odbiegającej zasadniczo od kar nakładanych w innych podobnych sprawach (przy uwzględnieniu relacji między wielkością przychodu ukaranego przedsiębiorcy a wysokością nałożonej kary pieniężnej), a tym samym naruszenie zasad równości, pewności prawa oraz zaufania do organów państwa.

W oparciu o powyższe zarzuty powódka wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

(i)  uchylenie pkt I i pkt III decyzji,

względnie

(i)  orzeczenie o zmianie pkt I i pkt III decyzji w ten sposób, że:

-

postępowanie w sprawie stosowania wskazanych tam praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów umarza się jako bezprzedmiotowe,

względnie

-

odstępuje się od nałożenia na stronę powodową kary pieniężnej lub kara ta ulega zasadniczej redukcji,

2.  o zasądzenie od Prezesa UOKiK na rzecz strony powodowej kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, włączając w to koszty zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację powoda, pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się w części uzasadniona, ale jedynie w zakresie dotyczącym wysokości nałożonej na przedsiębiorcę (...) sp. z o.o. kary pieniężnej. W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji.

Wskazać należy, że nie potwierdziły się zarzuty apelującego dotyczące naruszenia przepisów prawa procesowego i prawa materialnego, odnoszące się do orzeczenia w zakresie samej praktyki, stwierdzonej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w pkt I decyzji z dnia 21 maja 2013r., potwierdzonej następnie przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zaskarżonym wyroku.

Ustosunkowując się do zarzutów naruszenia art. 479 ^31a § 1 k.p.c. w zw. z art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50 poz. 331 ze zm.- dalej jako „ustawa okik"), art. 479 ³⁶ k.p.c., art. 479 ³⁸ § 1 k.p.c. oraz art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 i 3 ustawy okik oraz art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ³ pkt 3 k.c. (wskazanego omyłkowo- powinno być art. 385 ¹ pkt 2 k.c.), stwierdzić należy, że są one bezpodstawne. Zarzuty te sprowadzają się w istocie do kwestionowania w niniejszym przypadku dopuszczalności drogi administracyjnoprawnej oraz dopuszczalności uznania za nieuczciwą praktykę rynkową działania przejawiającego się stosowaniem wzorca umowy, zawierającego niedozwolone postanowienia umowne, które to działanie spełnia przesłanki określone w art. 4 ust. 1 i ust. 2 i 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. Nr 171, poz. 1206- dalej jako „ustawa pnpr”), w przypadku braku równoczesnego spełnienia przesłanek wskazanych w art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy okik. Analiza przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów obowiązujacych w okresie od 1 stycznia 2011r. do 1 stycznia 2012r., jak również w dacie wydawania decyzji (t.j. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 5 sierpnia 2015r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych ustaw- Dz.U. z 2015r. poz. 1634), prowadzi do wniosku, że Prezes UOKiK miał - co do zasady- możliwość wyboru drogi zmierzającej do ochrony praw konsumentów. Mógł on bowiem:

1.  wydać decyzję, uznając bezprawne działanie przedsiębiorcy na mocy art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy okik, za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów poprzez stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień umowy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 ⁴⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964r.- Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.);

2.  na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy okik uznać za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów bezprawne działanie przedsiębiorcy stanowiące nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. z 2007r., Nr 171, poz. 1206). O tym, że bezprawne działania przedsiębiorcy wymienione w art. 24 ust. 2 w pkt 1-3 stanowią niezależne od siebie rodzaje praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, świadczy literalna wykładnia powyższego przepisu. Wymienia on przykładowe rodzaje praktyk, przy czym katalog ich nie jest zamknięty.

3.  na mocy legitymacji zawartej w art. 479 ³⁸ § 1 k.p.c. (obowiązującym do dnia 17 kwietnia 2016r.) Prezes UOKiK mógł wytoczyć powództwo przeciwko przedsiębiorcy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, domagając się abstrakcyjnej kontroli wzorca i zakazania przedsiębiorcy jego stosowania. W przypadku prawomocnego uznania abuzywności postanowienia wzorca, było ono na mocy art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c. umieszczane w rejestrze prowadzonym przez Prezesa UOKiK.

W okresie obowiązywanie powyższych przepisów, każda z powyższych podstaw prawnych wymagała od Prezesa UOKiK wykazania innych przesłanek naruszenia, którego miałby się dopuścić przedsiębiorca. Każda z nich była również niezależna od pozostałych. Taki sposób wykładni wzajemnej relacji powyższych przepisów był powszechnie przyjmowany w orzecznictwie. Kontrowersje natomiast wzbudzało rozumienie pojęcia rozszerzonej prawomocności określonej w art. 479 ⁴³ k.p.c. w kontekście stosowania art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy okik (por. np wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2014r., sygn. III SK 18/13, wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 21 grudnia 2016r., sygn. C-119/15). Jednakże w realiach niniejszej sprawy, Prezes Urzędu uznał działanie powoda, polegające na zawarciu w regulaminie określonych treści mogących wprowadzać konsumentów w błąd, za praktykę określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy okik, co powoduje, że rozważania w zakresie rozszerzonej prawomocności są bezprzedmiotowe. Z przyczyn podanych powyżej, brak jest bowiem podstaw by przyjąć, że wprowadzanie w błąd konsumentów (wyczerpujące przesłanki nieuczciwej praktyki rynkowej) poprzez wskazane zapisy zawarte w regulaminie, wymaga uprzedniego uznania danego postanowienia za niedozwolone w drodze procesu cywilnego. Podobnie niezasadne byłoby przyjęcie, że działanie takie może być analizowane jedynie w oparciu o przesłanki praktyki określonej w art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy okik. Jak już wskazano - przesłanki praktyk uregulowanych w art. 24 ust. 2 pkt 1 i art. 24 ust. 2 pkt 3 są odmienne i w każdym wypadku wymagają ich udowodnienia przez Prezesa Urzędu. W niniejszym przypadku Prezes UOKiK wykazał bezprawność działania przedsiębiorcy polegającą na stosowaniu przez niego nieuczciwej praktyki rynkowej t.j. praktyki wprowadzającej w błąd co do praw przysługujących konsumentowi, w szczególności prawa do naprawy albo prawa do obniżenia ceny lub do odstąpienia od umowy poprzez naruszenie art. 10 i art. 11 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141 poz. 1176 ze zm.).

Podobnie niezasadny okazał się zarzut apelacji, dotyczący naruszenia art. 27 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy okik, poprzez uznanie, że kwestionowane postanowienia Regulaminu Serwisu (...) nie znajdowały zastosowania do konsumentów. Twierdzenie to jest całkowicie sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Przede wszystkim zapis § 1 Regulaminu stosowanego przez powoda zawiera definicję uczestnika aukcji. Uczestnik jest to „ osoba fizyczna , osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, uczestnicząca w aukcjach organizowanych przez (...) w celu zawarcia w charakterze kupującego umowy sprzedaży rzeczy lub praw oferowanych przez Sprzedającego na zasadach określonych w niniejszym Regulaminie”. Z zapisu § 2.2.1 wynika, że uczestnikiem Aukcji może być osoba posiadająca konto poczty elektronicznej. Natomiast, na mocy § 2.4.1 „ rejestracja Uczestnika będącego osobą fizyczną dokonywana jest po podaniu imienia i nazwiska, pełnego adresu zamieszkania (stałego lub tymczasowego) wraz z nazwą kraju i regionu (województwa), adresu e-mail, numeru telefonu kontaktowego, nazwy pod którą Uczestnik występuje w serwisie aukcyjnym, hasła i opcjonalnie innych danych zawartych w formularzu rejestracyjnym (np PESEL i NIP, Nr dowodu osobistego celem rejestracji transakcji sprzedaży do (...) Inspektora (...)). Dodatkowo, zgodnie z § 2.4.5 „dla celów związanych z rozliczeniami Uczestnik będący przedsiębiorcą jest zobowiązany do przekazania Sprzedawcy wymaganych przepisami prawa danych niezbędnych do wystawienia faktury VAT. (…)”.

Z powyższych zapisów wynika, że uczestnikiem aukcji oprócz osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, mogą być osoby fizyczne i to zarówno takie, które są przedsiębiorcami, jak i takie, które przedsiębiorcami nie są. Zarówno definicja uczestnika aukcji, jak również sposób rejestracji uczestnika, nie wyklucza konsumenta od udziału w aukcji. Konsumentem na podstawie art. 22 ¹ k.c. jest osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą. Brak jest przeszkód, aby osoba fizyczna dokonała zakupu przedmiotów oferowanych przez powoda bez konieczności prowadzenia działalności gospodarczej i bez związku z tą działalnością.

Podkreślenia wymaga również, że powód przyznał, że w okresie 2011r. zawarł (...)umów z (...)nabywcami, którymi były osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej. Świadczy to jednoznacznie, że Regulamin stosowano wobec konsumentów.

Wbrew twierdzeniom apelującego, ocena bezprawności działania powoda dokonana przez Sąd I instancji jest prawidłowa. Podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ustawy okik zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, czyli godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w tym nieuczciwe praktyki rynkowe. Wymagane jest przy tym, aby zachowanie przedsiębiorcy było bezprawne i naruszało interes konsumentów. Bezprawność jest rozumiana jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym t.j. z normami prawa lub dobrymi obyczajami. Interes konsumentów, który może być naruszony działaniem przedsiębiorcy, to jedynie interes prawny rozumiany jako określone potrzeby konsumenta uznane przez ustawodawcę za godne ochrony.

Prezes Urzędu uznał, że (...) dopuścił się w stosunku do konsumentów wprowadzającego w błąd działania dotyczącego ich praw, w szczególności prawa do naprawy albo prawa do obniżenia ceny lub do odstąpienia od umowy przy dokonywaniu sprzedaży na aukcjach internetowych przedmiotów poleasingowych, polegającego na stosowaniu określonych postanowień w Regulaminie Serwisu (...), które to działanie mogło powodować podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął, co stanowiło nieuczciwą praktykę rynkową.

W Regulaminie Serwisu (...) zawarto następujące zapisy:

1.  Pkt 2.1.4. – „Uczestnik przyjmuje do wiadomości, że Przedmioty sprzedawane poprzez Serwis aukcyjny w zdecydowanej większości są rzeczami używanymi, wobec czego sprzedawca wyłącza rękojmię z tytułu wad przedmiotu sprzedaży dlatego też w celu zapobieżenia ewentualnym przyszłym zastrzeżeniom dotyczącym stanu technicznego Przedmiotów sprzedaży, Uczestnik zobowiązany jest do dokładnej weryfikacji stanu technicznego, stopnia zużycia oraz stopnia kompletności wyposażenia Przedmiotu sprzedaży przed złożeniem oferty nabycia. Uczestnik poprzez złożenie oferty nabycia Przedmiotu sprzedaży oświadcza Sprzedawcy, że zapoznał się ze stanem technicznym Przedmiotu sprzedaży oraz stopniem jego zużycia i kompletności wyposażenia oraz, że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan Przedmiotu sprzedaży”,

2.  Pkt 3.1.1. – „Sprzedawca nie udziela gwarancji na jakiekolwiek sprzedawane Przedmioty sprzedaży. Sprzedawca wyłącza rękojmię za wady fizyczne Przedmiotów sprzedaży”.

Z powyższych zapisów jednoznacznie wynika, że powód wyłączył rękojmię z tytułu wad fizycznych przedmiotów sprzedaży, a ponadto podpisując umowę kupujący automatycznie oświadczał, że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan przedmiotu sprzedaży. Należy podzielić pogląd Sądu I instancji, że możliwość wprowadzenia w błąd wynika z okoliczności odwołania do instytucji prawnej rękojmi, uregulowanej w kodeksie cywilnym, w sytuacji, gdy w dacie wydania zaskarżonej decyzji, zastosowanie do konsumentów miała ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141 poz. 1176 ze zm.). Ustawa powyższa, zgodnie z uregulowaniem zawartym w art. 1 stosowana była do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywała tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą. W ustawie uregulowano zasady odpowiedzialności sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej w obrocie z konsumentami, t.j. odpowiedzialność za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową. Był to odpowiednik uregulowanej w kodeksie cywilnym rękojmi za wady. Konsekwencje niezgodności towaru z umową regulował art. 8, według którego, jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy albo stosownego obniżenia ceny albo też od umowy odstąpić.

Jednocześnie art. 10 ustawy stanowił, że sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania towaru kupującemu (…). Jeżeli przedmiotem umowy jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku. Natomiast art. 11 wskazanej wyżej ustawy określał, że uprawnień w niej unormowanych nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W szczególności nie można tego dokonać przez oświadczenie kupującego, że wie o wszelkich niezgodnościach towaru z umową. Powyższe przepisy, a w tym w szczególności dotyczące sprzedaży rzeczy używanych świadczą o bezprawności i wprowadzającym w błąd charakterze postanowień regulaminu co do rzeczywistych praw konsumentów. Postanowienia wyłączające rękojmię oraz postanowienia o oświadczeniu nabywcy, że znany jest mu stan techniczny rzeczy, stopień jej zużycia i kompletności wyposażenia oraz że akceptuje bezwarunkowo stwierdzony stan przedmiotu sprzedaży są sprzeczne z powyższymi przepisami ustawy. Skutkowały one nieważnością w stosunku do konsumentów i nie mogły więc wywierać żadnych skutków prawnych. Jednak, jak słusznie wskazał Sąd I instancji, nie zmienia to oceny, że po zapoznaniu się z nimi przeciętny konsument mógł pozostawać w błędnym przekonaniu wywołanym przez Spółkę o zgodności z prawem wyłączenia jej odpowiedzialności cywilnej z tytułu wad fizycznych sprzedanej rzeczy. Przekonanie to mogło mieć wpływ na podjęcie przez konsumentów decyzji o niedochodzeniu roszczeń z tego tytułu w związku ze stwierdzeniem takich wad po zakupie rzeczy, ze szkodą dla ich ekonomicznych interesów. W ten sposób konsumenci pozbawieni zostali przez powódkę zajmującą się profesjonalnie sprzedażą poleasingową rzeczy, prawa do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawie mającej istotne znaczenie dla zabezpieczenia ich interesu prawnego rozumianego jako interes grupowy, co godziło w interes publicznoprawny w postaci zbiorowego interesu konsumentów.

Również kwestia, czy przeciętny konsument powinien posiadać wiedzę o swoich uprawnieniach, została właściwie oceniona przez Sąd I instancji. Przeciętny konsument to konsument dostatecznie dobrze poinformowany, uważny i ostrożny. W ocenie Sądu Apelacyjnego brak podstaw by przyjąć, że winien on być świadomy, czy przysługuje mu uprawnienie z rękojmi, czy też o usunięcie niezgodności towaru z umową. Od przeciętnego konsumenta można bowiem wymagać przeciętnego zakresu wiedzy i orientacji co do praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych, w konkretnym przypadku związanych z umową sprzedaży. Jak wskazał Sąd Okręgowy, można żądać od niego dobrej, a nawet pełnej informacji o cechach i właściwościach nabywanego towaru (w sytuacji gdy jest to towar używany, poleasingowy, aukcja zaś odbywa się za pośrednictwem internetu), to jednak z uwagi na to, że nie jest on prawnikiem, oraz brak podstaw by przyjąć, że posiada on ponadprzeciętną świadomość prawną, nie należy od niego wymagać, aby posiadał kompletną, profesjonalną wiedzę na temat swojej sytuacji prawnej determinowanej zawieraną transakcją, w tym wiedzy o wszystkich uprawnieniach konsumenta dotyczących zakupu towaru używanego od profesjonalisty. Przeciętny konsument mógł pozostawać w błędzie, za którego wywołanie odpowiedzialność ponosi przedsiębiorca, mógł więc być przekonany, że wiązały go niekorzystne dla niego rozwiązania prawne Regulaminu.

Słusznie Sąd I instancji wskazał, że konsument zapoznając się z ofertą profesjonalisty nie miał obowiązku dociekać, czy treść poszczególnych postanowień wzorca umowy jest zgodna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Zgodność z prawem zapisów Regulaminu powinien gwarantować przedsiębiorca jako profesjonalny uczestnik obrotu. W przeciwnym wypadku wzorce umowne byłyby często instrumentem wykorzystywania we własnym interesie ekonomicznym przewagi kontraktowej przedsiębiorcy nad konsumentem – słabszym uczestnikiem obrotu. W niniejszym przypadku możliwe było, że konsument rezygnował ze składania reklamacji przekonany o jej nieskuteczności, wywołanym przez kwestionowane zapisy.

Wszystkie powyższe okoliczności świadczą o tym, że powód dopuścił się określonej w decyzji praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, stanowiącej równocześnie nieuczciwą praktykę rynkową. Wobec powyższego Prezes Urzędu na mocy art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy okik mógł nałożyć na niego karę pieniężną. Stąd zarzut naruszenia powyższego przepisu nie zasługiwał na uwzględnienie.

Natomiast Sąd Apelacyjny uznał za częściowo zasadny zarzut dotyczący nieproporcjonalności nałożonej na powoda kary pieniężnej. Uznał, że Sąd I instancji w stopniu niewystarczającym uwzględnił relacje przychodu uzyskanego z całej działalności gospodarczej powoda do przychodu uzyskanego ze sprzedaży przedmiotów poleasingowych. Sąd Apelacyjny podziela przy tym stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 10 sierpnia 2016r., sygn. akt III SK 45/15, dotyczącym kary pieniężnej nałożonej na przedsiębiorcę przez Prezesa UKE. Z powyższego rozstrzygnięcia wynika, że oceniając proporcjonalność kary pieniężnej, należy rozważyć również relację całego przychodu osiągniętego przez przedsiębiorcę do przychodu z działalności telekomunikacyjnej, przy uwzględnieniu celów, jakie winna spełniać kara. Analogicznie w niniejszej sprawie istnieje sytuacja, gdy zasadnicza część przychodu uzyskanego przez przedsiębiorcę pochodzi z innego rodzaju działalności, niż ta, z którą jest związane naruszenie przepisów ustawy mogące skutkować nałożeniem kary pieniężnej.

Zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy okik (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten choćby nieumyślnie dopuścił się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy. W myśl art. 111 ustawy przy ustalaniu kar pieniężnych należy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy.

Powód w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary osiągnął przychód w wysokości 1.703.822.345,07 zł, z czego przychód ze sprzedaży przedmiotów poleasingowych wyniósł 41.659.259,98 zł. Przychód ze sprzedaży poleasingowej stanowi więc 2,4% całego przychodu. W tej sytuacji obniżenie kwoty bazowej o 60% nie znajduje uzasadnienia, również w świetle opracowanych przez Prezesa UOKiK „Wyjaśnień w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów”, z których wynika, że kwota bazowa może być zmniejszona - jednak nie więcej niż o 80% - jeżeli udział przychodów przedsiębiorcy z działalności, której dotyczy zarzut naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w całym przychodzie jest niewielki. Charakter przedmiotowych „Wyjaśnień” nie jest wiążący, jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego, powyższe relacje przychodów (2,4%) winny skutkować większym obniżeniem kwoty bazowej, t.j. o 75%. w tej sytuacji kwota bazowa zamiast 1.363.057,88 zł winna wynieść 851.911,17 zł.

Sąd Apelacyjny nie podzielił natomiast zarzutów dotyczących niezasadnego uwzględnienia okoliczności obciążających skutkujących podwyższeniem kary o 20% oraz zbyt niskiego obniżenia kary z uwagi na okoliczności łagodzące.

Sąd I instancji zasadnie ocenił, że praktyka miała zasięg ogólnopolski i długotrwały, gdyż dopuszczono się jej przez cały 2011r. Zasięg praktyki w postaci narażenia (zagrożenia) zbiorowych interesów konsumentów był również znaczny. Nie ma w niniejszym przypadku znaczenia brak wyrządzenia szkód w postaci naruszenia indywidualnych interesów konsumentów, oraz fakt, że konsumenci byli chronieni przepisami ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Naruszeniem zbiorowych interesów konsumentów jest samo ich narażenie bez wywołania skutku.

Wśród okoliczności łagodzących uwzględniono nieumyślność działania spółki, jej współpracę w postępowaniu administracyjnym oraz fakt zaniechania praktyki przed wydaniem decyzji. Okoliczności te, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wpłynęły na obniżenie wymiaru kary w stopniu wystarczającym o 15%. Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy okik w zw. z art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 i 8 k.p.a. w zw. z art. 479 ²⁸ § 1 pkt 1 k.p.c., gdyż jak wynika z przedstawionego przez powoda zestawienia nałożona na powoda kara pieniężną (jako procent od przychodu) nie odbiega od wysokości kar nakładanych na innych przedsiębiorców.

Podsumowując, obniżona kara pieniężna po uwzględnieniu okoliczności łagodzących (- 45%) oraz obciążających (+ 20%) w stosunku do kwoty bazowej, wyniosła 562.261,37 zł (851.911,17 zł minus 45% = 468.551,14 zł, 468.551,16 plus 20% = 562.261,37 zł). Kara w tej wysokości jest odpowiednia w stosunku do naruszenia przepisów ustawy, którego dopuścił się powód i spełni cele kary: prewencyjny, represyjny i edukacyjny. Jednakże dokonując matematycznego wyliczenia obniżonej kary, Sąd Apelacyjny nie ustrzegł się jednak błędu rachunkowego zawartego w wyroku, który wymaga sprostowania.

Z tych względów na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmieniono zaskarżony wyrok w zakresie nałożonej na powoda kary pieniężnej, w konsekwencji zmieniając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w myśl art. 100 k.p.c.

W pozostałej części apelacja powoda, jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na mocy art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie pomiędzy stronami.