Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2016 r. w Gdańsku

sprawy R. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji R. Ś.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 kwietnia 2016 r., sygn. akt VI U 695/16

oddala apelację.

SSO del. Tomasz Koronowski SSA Maciej Piankowski SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 1013/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony R. Ś. odwołał się od decyzji pozwanego organu rentowego – Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. z dnia 11.12.2015 r., którą odmówiono mu ustalenia prawa do emerytury, gdyż ubezpieczony nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego, a ponadto ubezpieczonemu nie przysługuje emerytura w wieku obniżonym, ponieważ nie udowodnił on co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Kwestionując powyższą decyzję ubezpieczony wywodził, że samo zatrudnienie w PKP (na kolei) – bez względu na rodzaj wykonywanej pracy, jest zaliczane do pracy w szczególnych warunkach, a na PKP pracował od 01.09.1970 r. do 28.02.1979 r. Ponadto ubezpieczony wskazał, że pracował też jako kierowca autobusu w przedsiębiorstwie MZK w B. i kierowca samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony. Łącznie w warunkach szczególnych przepracował 17 lat i 6 miesięcy. Ubezpieczony wskazał na orzeczenie Sądu Najwyższego z 15.05.1972 r., III CRN 83/72, gdzie stwierdzono, że pracownik młodociany powinien być traktowany tak jak pracownik skutecznie zatrudniony w zakresie uprawnień pracowniczych.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i podał, że w przypadku ubezpieczonego możliwe było jedynie rozważenie spełnienia warunków uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczony na dzień 01.01.1999 r. udowodnił posiadanie stażu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 14 lat, 1 miesiąca i 2 dni. Pozwany do powyższego stażu pracy nie zaliczył okresu pracy na PKP (od 01.09.1970 r. do 30.06.1973 r., tj. 2 lat i 10 miesięcy), gdyż ubezpieczony był wówczas pracownikiem młodocianym zatrudnionym na podstawie umowy o naukę zawodu. Ubezpieczony posiadał status młodocianego do dnia 25.10.1973 r.

Wyrokiem z dnia 28.04.2016 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

„W zeznaniach, jakie miały miejsce 21 kwietnia 2016 roku Pan R. Ś. okazał świadectwo ukończenia Zasadniczej Szkoły Zawodowej, z którego wynika, że ukończył z wynikiem pomyślnym praktyczną naukę zawodu. Podał w nich, że ta praktyczna nauka zawodu odbywała się w ten sposób, że kilka dni w tygodniu była praca a kilka dni w tygodniu zajęcia teoretyczne. Tegoż samego dotyczył również nazwany przez odwołującego pozew z dnia 23 lutego 2016, którego odrzucenia domagał się organ rentowy, jednakże Sąd uznał, że jest to kontynuacja złożonego odwołania i również to pismo dotyczy zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych okresu nauki zawodu, którego to okresu organ rentowy nie uznał i ustalił staż pracy w warunkach szczególnych na 14 lat, 1 miesiąc i 2 dni. W zakresie oceny roszczenia Pana ubezpieczonego co do możliwości zaliczenia okresu nauki zawodu Sąd Okręgowy chciałby się powołać na między innymi wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 7 lipca 2015 roku w sprawie AUa 337/15, który to wyrok jest jednym z wielu przykładów utrwalonego orzecznictwa dotyczącego przyznawania emerytury w obniżonym wieku. Zarówno w tym wyroku, jak i w wielu innych w ślad za wyrokami Sądu Najwyższego uznaje się, że prawo do emerytury w obniżonym wieku ma charakter wyjątkowy, jest odstępstwem od ogólnej reguły dotyczącej warunków przechodzenia na emeryturę, a zatem właściwe przepisy muszą być wykładane w sposób ścisły, niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca. Jeżeli natomiast chodzi o wykładnię dotyczącą możliwości zaliczenia okresu nauki zawodu i przede wszystkim oceny charakteru tejże nauki zawodu Sąd przytacza trzy wyroki Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2011 roku, II UK 169/10, z 24 kwietnia 2009 roku, II UK 334/08 i między innymi wyrok Sądu Okręgowego w Kaliszu z 30 września 2013, V U 435/13. Wszystkie te wyroki są również przykładem utrwalonego już orzecznictwa uznającego, że okres nauki zawodu, w czasie kiedy młodociany uczył się pracy na danym stanowisku pracy, pomimo tego, że jest to umowa o pracę i można uznać, że w czasie nauki zawodu taka osoba młodociana była pracownikiem, posiadała status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym to, to jest jeszcze za mało do uznania, że w tym czasie wykonywana była praca w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze pracy i w sposób stały. Sąd Najwyższy przede wszystkim w wyroku z kwietnia 2009 roku stwierdził, że z uwagi na charakter nauki zawodu część prac wykonywana jest w zakładzie pracy na danym stanowisku, przy czym nawet przy wykonywaniu tejże pracy z uwagi na młodociany status pracownika jest on zwolniony niejako czy chroniony od wykonywania najcięższych prac a poza tym okres nauki wlicza się do czasu pracy, więc okres nauki nie może być zaliczony stricte uczenia się, nie może być zaliczony do pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu na przewidzianych warunkach dla danego stanowiska, gdzie tego zawodu dopiero ubezpieczony się uczy. W związku z tym nie było możliwości zaliczenia Panu ubezpieczonemu do prac w warunkach szczególnych okresu nauki zawodu, czego się domagał i co było tak naprawdę jedyną kwestią sporną. W związku z powyższym należy uznać, że zaskarżona decyzja odpowiada prawu i że na dzień 1 stycznia 99 Pan ubezpieczony nie udowodnił stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, w pełnym wymiarze i stale i czas obliczony tego stażu pracy przez organ rentowy w wymiarze czternastu lat, jednego miesiąca i dwóch dni ma oparcie w złożonych dokumentach. W związku z czym Sąd nie znalazł przesłanek do zmiany zaskarżonej decyzji i na podstawie artykułu 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie oddalił”.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiódł ubezpieczony R. Ś., który zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego wskazał, że nie ma wiedzy prawniczej, ale ma pojęcie co jest dobre, a co złe, co słuszne, a co nie. Zawsze uczono go postępowania zgodnie z prawem.

Zdaniem apelującego wyrok jest dla niego krzywdzący.

Uzasadniając apelację ubezpieczony podał, że pracodawca PKP w świadectwie pracy stwierdził, iż był zatrudniony w przedsiębiorstwie „Polskie Koleje Państwowe” w okresie od 01.09.1970 r. do 28.02.1979 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca na PKP zaliczana jest do pracy w warunkach szczególnych, automatycznie, bez względu na zajmowane stanowisko pracy na podstawie rozp. RM z dnia 07.07.1983 r., Dz.U. nr 8, poz. 43) § 4 ust. 3. Zgodnie z powyższym przysługiwały mu w tym okresie wszelkie prawa pracownicze, tj. wypłata wynagrodzenia za wykonywaną pracę, deputat węglowy, umundurowanie, zniżki na przejazdy koleją oraz urlop wypoczynkowy w ilości dni stosownie do przepracowanych lat. Nie miał wakacji, jak uczniowie zasadniczych szkół zawodowych, gdyż pracował. Pobierał naukę w Zasadniczej Szkole Zawodowej dla Pracujących. Przez pierwszy okres był pracownikiem młodocianym, który zgodnie z Kodeksem Pracy oraz z art. 44 pkt 3 ustawy emerytalno-rentowej okres wykonywania pracy młodocianego pracownika (ucznia zawodu) przed dniem 01.01.1975 r. na PKP jest okresem równo­rzędnym z okresem zatrudnienia na PKP. W wyroku Sądu Okręgowego ani w opinii ZUS nie podważono wiarygodności świadectwa pracy na PKP. Zatem jeśli okres jego pracy w okresie młodocianym i równocześnie pobieraniem nauki zawodu nie byłby zaliczany do okresu zatrudnienia PKP wystawiłoby świadectwo pracy określając termin zatrudnienia z pominięciem w/w okresu. Skoro Sąd w uzasadnieniu uważa, że ubezpieczony pracował 3 dni w tygodniu to powinien uwzględnić proporcjonalny okres pracy z tego okresu. Jako, że był zatrudniony 36 m-cy na PKP to należy uwzględnić proporcjonalny okres zatrudnienia 18 miesięcy. Apelujący uważał, że wynikające z wyroku uzasadnienia oraz interpretacja ZUS nie dotyczą jego przypadku i zaprzeczają obowiązującym przepisom. W świetle prawa był pracownikiem młodocianym pobierającym dodatkowo naukę w zawodzie jaki wykonywałem w Zasadniczej Szkole Zawodowej dla pracujących. Świadectwo zostało okazane w Sądzie. Jako pracownik młodociany zatrudniony na PKP i pobierający naukę w celu podwyższania swoich kwalifikacji zawodowych nie może być dyskryminowany wobec innych pracowników ówcześnie pracujących na PKP.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Istota sporu dotyczy kwestii, czy ubezpieczony spełnia przesłanki określone w art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) w związku z § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.), a w szczególności, czy legitymuje się 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach według stanu na dzień 01.01.1999 r.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że ubezpieczony nie spełnia przesłanek warunkujących przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury, gdyż nie świadczył on pracy w szczególnych warunkach przez okres co najmniej 15 lat.

Sąd Apelacyjny podziela rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego. Przeprowadzone przez ten Sąd postępowanie dowodowe, dało pełną podstawę do oddalenia odwołania. Wbrew żądaniom ubezpieczonego brak jest podstaw do doliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu.

Ubezpieczony urodził się w dniu (...) i wiek 18 lat osiągnął w dniu (...) r. Do osiągnięcia pełnoletności ubezpieczony posiadał status pracownika młodocianego.

W okresie od 01.09.1970 r. do dnia 30.06.1973 r. ubezpieczony był pracownikiem młodocianym zatrudnionym na podstawie umowy o naukę zawodu. Oznacza, że w całym powyższym okresie pracy ubezpieczony miał status pracownika młodocianego ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami dla możliwości wymiaru wykonywania pracy i realizacji obowiązku nauki.

Należy wyjaśnić, że młodociany, odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 02.07.1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. nr 45 poz. 226 ze zm.) posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.04.2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010/23-24, poz. 294). Zgodnie z regulacją ustawy młodocianym była osoba, która ukończyła 14 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia, zaś od 21.07.1961 r. - na mocy art. 45 ustawy z dnia 15.07.1961 r. o rozwoju oświaty i wychowania (Dz. U. nr 32, poz. 160) - podwyższono dolną granicę wieku do lat 15. Dla oceny przedmiotowej sprawy istotne są natomiast przepisy art. 12 i art. 13 wskazanej ustawy. Pierwszy stanowił, że młodociani zatrudnieni przez zakłady pracy obowiązani byli do dokształcania się do czasu ukończenia 18 lat życia. Jeżeli młodociany nie zakończył nauki zawodu przewidzianej w art. 4 ust. 1 do ukończenia 18 lat życia, obowiązek dokształcania się jego mógł być przedłużony nie więcej niż o 1 rok, o ile dokształcanie dotyczy obranego zawodu (art. 12 ust. 1). Młodociani przyjęci do pracy, do przyuczania do określonej pracy lub do odbycia wstępnego stażu pracy po przyuczeniu do określonej pracy byli obowiązani: 1) jeżeli nie ukończyli 8 klas szkoły podstawowej - do dokształcania się, w celu ukończenia pełnej szkoły podstawowej, 2) jeżeli ukończyli 8 klas szkoły podstawowej - do dokształcania się zawodowego lub ogólnokształcącego (art. 12 ust. 2). Z treści art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 02.07.1958 r. wynika, że młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu. Zgodnie z art. 13 ww. ustawy czas pracy młodocianych w wieku od lat 15 do 16 wynosił 6 godzin na dobę i 36 godzin tygodniowo. Z treści ust. 2 i ust. 3 tego przepisu wynika, że młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy, z tym, że do czasu pracy wliczało się czas dokształcania określonego w art. 12 ust. 2 i 3 bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy czy poza godzinami pracy, w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo.

Należy też zauważyć, że obowiązujący w okresie późniejszym art. 202 § 2 k.p. stanowił, że czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jednakże – zgodnie z § 3 - do czasu pracy młodocianego również wliczało się czas nauki bez względu na to, czy odbywał się ona w godzinach pracy.

Przytoczone przepisy wskazują jednoznacznie, że młodociani wykonujący pracę w ramach nauki zawodu, czy też przygotowania zawodowego poza wykonywaniem czynności praktycznych, związanych z przyuczeniem się do określonego zawodu, zobligowani byli do dokształcania teoretycznego, którego czas był wliczany do czasu pracy młodocianego.

Celem wykonywania pracy przez młodocianych nie posiadających kwalifikacji zawodowych było przygotowanie zawodowe i stosunek pracy nie był realizowany w celu zarobkowym, chociaż pracownikom tym wypłacane było wynagrodzenie według stawek i zasad precyzyjnie określonych w przepisach prawa pracy.

Powyższe rozważania wykluczają założenie, że młodociany zatrudniony w celu nauki zawodu wykonywał pracę w warunkach szczególnych stale, nieprzerwanie i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 rozporządzenia z 07.02.1983 r.). Należy podkreślić, że warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, stale tj. ciągle wykonuje pracę w szczególnych warunkach i nie wykonuje w tym czasie żadnych innych czynności niezwiązanych z zajmowanym stanowiskiem.

Natomiast szkolenie pracownika nie wiąże się z narażeniem na działanie czynników szkodliwych, które co do zasady występują przy pracy na stanowiskach określonych w wykazie prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Okresu przygotowania zawodowego nie można zatem zaliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z 07.02.1983 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24.04.2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010/23-24, poz. 294).

Czas pracy na stanowisku pracy, ze względu na ochronę pracownika młodocianego, nie mógł przekroczyć ustawowo określonych granic. Do czasu pracy młodocianych wliczało się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. Gdyby więc nawet uznać, że przewidziana w obowiązujących przepisach - ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie obowiązującego, stanowiła pełny wymiar czasu pracy, to nie można pominąć koniunktywnego wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24.04.2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294; z dnia 20.01.2011 r., II UK 169/10 oraz z dnia 23.01.2012 r., II UK 96/11).

Praca na podstawie umowy o naukę zawodu wykonywana była zawsze w rozmiarze mniejszym, niż obowiązujący na danym stanowisku, mimo że młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy.

Reasumując, okres pracy ubezpieczonego jako młodocianego w celu przygotowania zawodowego nie mógł zostać uwzględniony do okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż ubezpieczony nie świadczył w tym czasie stale i w pełnym wymiarze pracy w warunkach szczególnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.01.2011 r., II UK 169/10).

Z powyższych względów należało uznać, że ubezpieczony nie spełnił warunków przewidzianych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a tym samym nie nabył prawa do emerytury w wieku obniżonych.

Zaskarżony wyrok w żadnym razie nie oznacza naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Ubezpieczony nie może bowiem zrównywać swojego statusu pracownika młodocianego z innymi pracownikami, którzy stale i w pełnym wymiarze czasu byli narażeni na szkodliwe warunki pracy, podczas gdy do czasu pracy ubezpieczonego wliczał się też czas nauki, kiedy ubezpieczony nie był narażony na działanie szkodliwych warunków pracy.

Chociaż okres nauki zawodu odbywanej przed 01.01.1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 02.07.1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy, to jednak nie jest to wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Taka ocena znajduje oparcie w stanowisku wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 20.01.2011 r., II UK 169/2010, że chociaż okres nauki zawodu odbywanej przed 01.01.1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 02.07.1958 r. o nauce zawodu, przyuczeniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy, to jednak nie jest to wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Również w wyroku z dnia 24.04.2009 r., II UK 334/2008, Sąd Najwyższy stwierdził, że okres nauki zawodu połączony z obowiązkiem dokształcania się w zasadniczej szkole zawodowej nie stanowi okresu pracy w szczególnych warunkach.

Świadectwo pracy wydane przez pracodawcę nie jest dokumentem urzędowym, jest jedynie oświadczeniem wiedzy i jego treść nie jest wiążąca zarówno dla organu rentowego, jak i dla sądu rozpoznającego odwołanie od decyzji. Podlega zatem ocenie i ustalenia faktyczne mogą być odmienne od stanu faktycznego wynikającego z treści tego dokumentu.

Ubezpieczony nie spełnił wszystkich koniecznych warunków do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym.

Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił.

SSA Jerzy Andrzejewski SSA Maciej Piankowski del. SSO Tomasz Koronowski