Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Apelacja obrońcy oskarżonego okazała się zasadna w takim stopniu, iż na skutek jej wniesienia zaistniały podstawy do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Stwierdzić bowiem należy, że w trakcie rozpoznania przedmiotowej sprawy, doszło do tego rodzaju obrazy przepisów prawa procesowego, która mogła mieć istotny wpływ na treść wydanego wyroku. Jednakże wyraźnie zaznaczyć też trzeba, że konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku nastąpiła z przyczyn od Sądu Rejonowego niezależnych.

Apelacja obrońcy oskarżonego została oparta na zarzucie nieprzeprowadzenia przez Sąd meriti opinii sądowo – psychiatrycznej, co do poczytalności oskarżonego Ł. J. w chwili popełnienia zarzucanego mu przestępstwa. Sąd meriti, mając na uwadze całokształt zebranych w sprawie materiałów dowodowych, nie miał jednakże podstaw, aby takowy dowód przeprowadzać, a tym samym – wyznaczać oskarżonemu obrońcę z urzędu. Zauważyć bowiem trzeba, że oskarżony przesłuchiwany w postępowaniu przygotowawczym nie podał, aby kiedykolwiek leczył się psychiatrycznie. Nie stawił się także na rozprawę sądową, co uniemożliwiło bezpośredni kontakt z oskarżonym, a tym samym powzięcie przez Sąd Rejonowy ewentualnych wątpliwości, co do jego poczytalności. Także i sam czyn zarzucany oskarżonemu nie wskazywał – sam z siebie – że oskarżony mógłby mieć ograniczoną poczytalność, z powodu innych, niż stan upojenia alkoholowego.

Dopiero po wydaniu zaskarżonego wyroku, Sąd meriti z urzędu powziął wiadomość, iż w toku innego postępowania karnego (w sprawie II K 38/16 Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim), oskarżony Ł. J. musiał zostać poddany obserwacji psychiatrycznej, w związku z wątpliwościami, co do jego stanu psychicznego. Konsekwencją tego było wydanie, już na etapie międzyinstancyjnym, zarządzenia z dnia 2 czerwca 2016 roku o wyznaczeniu oskarżonemu obrońcy z urzędu w przedmiotowym postępowaniu.

W toku postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy podjął próbę konwalidacji zaistniałego braku, poprzez dopuszczenie dowodu z opinii dwóch biegłych psychiatrów i psychologa, celem ustalenia, czy w przedmiotowej sprawie oskarżony w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu miał zniesioną zdolność rozpoznania jego znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem, czy też zdolność ta była ograniczona.

Biegli psychiatrzy oraz biegły psycholog sporządzili stosowną opinię (k. 123), w której stwierdzili, że oskarżony Ł. J. jest upośledzony w stopniu lekkim i nie jest chory psychicznie. Rozpoznano u niego organiczne zaburzenia osobowości z uzależnieniem od alkoholu. Stwierdzili także, że oskarżony w czasie dokonania zarzucanego mu czynu miał zachowaną zdolność rozpoznania jego znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem. Dodali jednak, iż może on brać udział w toczącym się postępowaniu, przy udzielonej mu pomocy prawnej.

Mając na uwadze powyższe nie można więc uznać, aby w przedmiotowej sprawie zaistniała bezwzględna przyczyna odwoławcza wskazana w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. Przepis ten nakazuje uchylenie zaskarżonego wyroku niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów w sytuacji, gdy zachodził przypadek obrony obligatoryjnej (art. 79 § 1 i 2 k.p.k.), a oskarżony nie posiadał obrońcy i nie brał on udziału w czynnościach procesowych. W niniejszym postępowaniu nie zachodziły jednak przesłanki wynikające z art. 79 § 1 i 2 k.p.k. Nie można tutaj także skutecznie postawić zarzutu naruszenia art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k., które miałoby miejsce tylko wówczas, gdyby rozprawa była przeprowadzona bez udziału obrońcy, pomimo, że sąd powziął wątpliwość, co do poczytalności oskarżonego lub gdyby w świetle materiałów zgromadzonych w sprawie – powinien był taką wątpliwość powziąć. Tak jak już nadmieniono wyżej, takowych obiekcji (wątpliwości) Sąd meriti na etapie rozpoznawania niniejszej sprawy, aż do wydania zaskarżonego wyroku, nie miał, gdyż nie było ku temu jakichkolwiek przesłanek.

Tym niemniej w świetle przytoczonych wyżej okoliczności stwierdzić należy, że w toku rozpoznania sprawy przez Sąd I instancji obiektywnie doszło jednak do naruszenia prawa do obrony oskarżonego. Biegli psychiatrzy i psycholog stwierdzili bowiem, że oskarżony może brać udział w postępowaniu przed sądem pod warunkiem zapewnienia mu pomocy obrońcy. Tymczasem oskarżony takowego obrońcy w postępowaniu przed Sądem I instancji nie posiadał. W orzecznictwie konsekwentnie wskazuje się na uniwersalny i gwarancyjny charakter przepisu art. 6 k.p.k., wynikający zarówno z zapisów Konstytucji RP (art. 42 ust. 2), jak i umów międzynarodowych (art. 6 ust. 3 lit. c EKPC), którego naruszenie godzi w jedną z fundamentalnych zasad procesowych i z reguły musi być traktowane jako mogące mieć wpływ na treść orzeczenia. Pamiętać należy, iż prawo do obrony to całokształt uprawnień, które umożliwiają oskarżonemu odpieranie zarzutów i przedstawianie własnych racji.

Brak obrońcy w postępowaniu przed Sądem I instancji mógł mieć, w realiach tej konkretnej sprawy, istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku. Oskarżony w postępowaniu przygotowawczym wprawdzie przyznał się do popełnienia zarzucanego mu przestępstwa. Jego sprawstwo wynika także z zebranego w sprawie materiału dowodowego. Nie da się jednak wykluczyć, że w sytuacji zapewnienia oskarżonemu pomocy prawnej w postaci obrońcy, który miałby możliwość zadawania pytań świadkom, przedsięwzięcia inicjatywy dowodowej, mogło dojść do ujawnienia dodatkowych okoliczności korzystnych dla oskarżonego. Mogłyby one mieć znaczenie dla przypisania oskarżonemu łagodniejszej kwalifikacji prawnej (np. z art. 286 § 3 k.k. ), czy też mieć wpływ na wybór rodzaju i wymiar kary.

Utrzymanie zaskarżonego wyroku byłoby zatem w takiej sytuacji niedopuszczalne. Zachodzą natomiast przesłanki określone w art. 437§ 2 k.p.k., nakazujące uchylenie zaskarżonego wyroku, co do oskarżonego Ł. J. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że z uwagi na rodzaj stwierdzonego uchybienia proceduralnego, zachodzi konieczność przeprowadzenia ponownie całego postępowania dowodowego przed Sądem I instancji, przy umożliwieniu oskarżonemu podjęcia rzeczywistej obrony swoich praw z udziałem obrońcy z urzędu. Dotychczasowy oskarżony – R. W. powinien zostać przesłuchany w charakterze świadka.