Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2016 r. w Gdańsku

sprawy Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 lutego 2016 r., sygn. akt VII U 1887/15

oddala apelację.

SSA Grażyna Czyżak SSA Bożena Grubba SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 746/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 sierpnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w K. zobowiązał Bank (...) S.A. w G. do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od dnia 1 do 30 czerwca 2015 r. w łącznej kwocie 1.417,90 zł z tytułu emerytury wypłaconej bezpodstawnie Z. M..

Odwołanie z dnia 23 września 2015 r. wniósł Bank (...) S.A. w G., wnosząc
o uchylenie spornej decyzji w całości i orzeczenie o istocie sprawy – podnosząc, iż objęta sporną decyzją kwota została wypłacona na rachunek rozliczeniowy, nie zaś na rachunek oszczędnościowy, wskazany w art. 55 ustawy Prawo bankowe.

W odpowiedzi na odwołanie banku pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powielając argumentację przedstawioną w ramach uzasadnienia spornej decyzji, powołując się na art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych .

Sąd Okręgowy w Gdańsku – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 lutego 2016 r. oddalił odwołanie banku (sygn. akt VII U 1887/15).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Ubezpieczona Z. M., urodzona w dniu (...), od dnia (...) r. (tj. od ukończenia wieku emerytalnego 60 lat) była uprawniona do emerytury. Termin wypłaty organ ustalił na 6 dzień każdego miesiąca.

Ubezpieczona pobierała świadczenie emerytalne do śmierci. Wypłacane ono było
na jej rachunek bankowy o numerze (...), prowadzony
przez Bank (...) S.A. w G. Oddział w K..

W ramach Umowy kompleksowej pakietu (...) z dnia 21 czerwca 2005 r., zawartej z Z. M. – jako przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą
pod nazwą Sklep (...) w C. – Bank (...) S.A.
w G. udostępnił na rzecz ubezpieczonej złotówkowy rachunek bankowy (...).

Środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym ubezpieczonej jako posiadacza pakietu są – zgodnie z § 2 umowy – oprocentowane według stawki zmiennej, które to oprocentowanie w dniu zawarcia umowy wynosiło:

• w zakresie środków do 5.000 zł – 0,25%

• w zakresie środków od 5.000,01 zł do 10.000 zł – 0,50%

• w zakresie środków od 10.000,01 zł do 20.000 zł – 1%

• dla środków powyżej 20.000 zł – 1,50%.

Ubezpieczona Z. M. zmarła w dniu (...)., w związku z czym jej prawo do emerytury ustało z dniem 31 maja 2015 r.

Świadczenie emerytalne za miesiąc czerwiec 2015 r. zostało przekazane przez organ
w dniu 3 czerwca 2015 r. na rachunek bankowy świadczeniobiorcy w Banku (...) S.A.
w G..

Pismem z dnia 5 czerwca 2015 r. pozwany wezwał Bank (...) S.A. w G.
w terminie 14 dni do zwrotu kwoty 1.417,90 zł jako świadczenia przekazanego na rachunek bankowy ubezpieczonej o numerze (...), w związku
ze śmiercią uprawnionej w dniu (...). i ustaniem w związku z tym prawa
do świadczeń z dniem 31 maja 2015 r. Wezwano także bank do wskazania danych osobowych współposiadacza rachunku bankowego, o ile rachunek bankowy należy do więcej niż jednej osoby.

Pismem z dnia 24 czerwca 2015 r. Bank (...) S.A. w G. poinformował pozwanego, iż zgodnie z art. 55 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U.
z 2015 r. poz. 128 j.t. ze zm.), dalej: Prawo bankowe, w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie
z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

W związku zaś z faktem, iż świadczenie Z. M. zostało w dniu 3 czerwca 2015 r. przekazane na rachunek rozliczeniowy przedsiębiorstwa – bank nie znalazł podstaw
do zwrotu wskazanej kwoty na rzecz pozwanego.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 21 sierpnia 2015 r. pozwany organ zobowiązał Bank (...) S.A. w G. do zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń za okres od dnia
1 do 30 czerwca 2015 r. w łącznej kwocie 1.417,90 zł z tytułu emerytury wypłaconej bezpodstawnie ubezpieczonej Z. M..

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd I instancji wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była odpowiedzialność wnioskodawcy Banku (...) S.A.
w G. za zwrot świadczenia emerytalnego za miesiąc czerwiec 2015 r., nienależnie przekazanego na rachunek bankowy zmarłej Z. M. w kwocie wynikającej ze spornej decyzji tj. 1.417,90 zł.

Sąd Okręgowy zważył, iż spór w przedmiotowej sprawie miał charakter wyłącznie prawny i dotyczył odpowiedzialności za zwrot świadczenia emerytalnego na rzecz Z. M. za czerwiec 2015 r. – niesporny był bowiem pomiędzy stronami ustalony stan faktyczny.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.), dalej: ustawa systemowa, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

W myśl art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.), dalej: ustawa emerytalna, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.
Za nienależnie pobrane świadczenia w uważa się:

1. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie
lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub
w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2. świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Z kolei ust. 5 tego przepisu wskazuje, iż kwoty nienależnie pobranych świadczeń
w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Jak wynika zaś z art. 138a ustawy emerytalnej, podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy,
za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy; przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

Oznacza to w ocenie Sądu Okręgowego, że na banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej ciąży obowiązek zwrotu świadczenia, mającego charakter pobranego nienależnie, za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy prowadzony indywidualnie dla niego. Ten obowiązek, wynikający
ze wskazanej regulacji, ma na celu umożliwienie organowi rentowemu odzyskanie świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone, pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad wynikających z art. 138 ustawy emerytalnej por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia
13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06).

Co istotne, przewidziany w art. 138a ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) obowiązek zwrotu przez bank Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwot świadczeń przekazywanych na rachunek w banku za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, nie obejmuje wpłat na rachunek wspólny (art. 57
w zw. z art. 55 ust. 1 (por. wspomniana uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca
2006 r., II UZP 7/06).

W orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że art. 138a ustawy emerytalnej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji, natomiast podstawą obowiązków banku jest art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego (por. uchwała Sądu Najwyższego: z dnia 13 czerwca 2006 r., II UZP 7/06; z dnia 6 maja 2009 r., II UZP 2/09; wyrok Sądu Najwyższego z dnia
9 marca 2012 r., I UK 327/11).

Jak stanowi przepis art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 128 j.t. ze zm.), dalej: Prawo bankowe, w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż to właśnie wspomnianą regulację przywoływał Bank (...) S.A. w G. – wskazując nieprecyzyjnie art. 55 Prawa bankowego – argumentując, zarówno w toku postępowania przed organem, jak i w niniejszym sądowym postępowaniu odwoławczym, iż kwota spornego świadczenia emerytalnego na rzecz zmarłej Z. M. została w dniu 3 czerwca 2015 r. wypłacona przez organ na rachunek rozliczeniowym przedsiębiorstwa – w związku z czym brak jest podstaw do zastosowania
w sprawie art. 55 ust. 1 pkt Prawa bankowego.

Sąd Okręgowy nie podzielił powyższej argumentacji, bowiem odmiennej oceny należało dokonać w sprawie na podstawie przedłożonej dokumentacji.

Na rozprawie z dniu 21 stycznia 2016 r. pełnomocnik banku złożył do akt sprawy umowę kompleksowej pakietu (...) z dnia 21 czerwca 2005 r., w ramach której Bank (...) S.A. w G. (ówcześnie z siedzibą w K.) udostępnił na rzecz ubezpieczonej złotówkowy rachunek bankowy (...).

Co jest kluczowe dla rozstrzygnięcia sprawy, z treści § 2 tejże umowy wynika,
że środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym ubezpieczonej jako posiadacza pakietu są oprocentowane według stawki zmiennej, które to oprocentowanie w dniu zawarcia umowy wynosiło: w zakresie środków do 5.000 zł – 0,25%, w zakresie środków
od 5.000,01 zł do 10.000 zł – 0,50%, w zakresie środków od 10.000,01 zł do 20.000 zł –
1% oraz dla środków powyżej 20.000 zł – 1,50%.

Zapis ten, w ocenie Sądu Okręgowego, w kontekście cytowanej powyżej regulacji
art. 55 ust. 1 pkt Prawa bankowego, przesądza o zakwalifikowaniu umowy rachunku bankowego wskazanego przez Z. M. do wpłaty emerytury, jako rachunku bankowego oszczędnościowo-rozliczeniowego – a więc wprost wymienionego w treści w/w przepisu.

Za nielogiczną i wewnętrznie sprzeczną Sąd I instancji uznał argumentację pełnomocnika banku, który na rozprawie w dniu 21 stycznia 2016 r. przyznał wprost z jednej strony, że środki na rachunku bankowym Z. M. były oprocentowane, z drugiej jednak strony stwierdził, iż – pomimo tego – wspomniany rachunek w jego przekonaniu nie jest rachunkiem oszczędnościowym.

Sąd Okręgowy podkreślił, że rozstrzygające znaczenie ma w tym zakresie zapis § 2 umowy rachunku bankowego z dnia 21 czerwca 2005 r. W jego kontekście Sąd nie miał wątpliwości, iż należało zakwalifikować go jako rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy wymieniony w treści art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego.

W konsekwencji, zdaniem Sądu Okręgowego, należało uznać, iż Bank (...) S.A.
w G. jest obowiązany wypłacić z w/w rachunku – na który kwota świadczenia zmarłej za czerwiec 2015 r. niewątpliwie wpłynęła – kwotę równą wpłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, a więc objętą sporną decyzją.

Mając powyższe na uwadze, na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku
z przywołanymi wyżej przepisami, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie Banku (...) S.A.
w G., nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia.

Apelację od wyroku wywiódł Bank (...) S.A. w G., zaskarżając go w całości
i wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokowi apelujący zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że rachunek na który wpłynęły środki w kwocie 1.417,90 zł jest rachunkiem bankowym oszczędnościowo - rozliczeniowym, podczas gdy prawidłowe ustalenia powinny prowadzić do zakwalifikowania tego rachunku jako rachunku rozliczeniowego w rozumieniu przepisu art. 49 ust. 2 pkt 3) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe oraz naruszenie prawa materialnego, a to przepisu art. 55 ust. l pkt 2 ustawy Prawo bankowe w związku z art. 49
ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo bankowe poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż rachunek na który wpłynęły środku w kwocie 1417,90 zł jest jednym z rachunków wymienionych w przepisie art. 55 ust. l ustawy Prawo bankowe,
co skutkowało uznaniem, że na Banku (...) spoczywa obowiązek zwrotu tej kwoty
i w konsekwencji oddaleniem odwołania.

W uzasadnieniu apelacji podkreślono, że okoliczność, iż środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym są oprocentowane, a tym bardziej że są oprocentowane według stopy zmiennej czy stałej, nie przesądza o charakterze takiego rachunku. W przypadku podpisanej przez Z. M. umowy kompleksowej pakietu harmonium, rachunek prowadzony na jego podstawie był rachunkiem rozliczeniowym w rozumieniu ustawy Prawo bankowe - był prowadzony dla osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Nie można zatem uznać, że oprocentowanie tegoż rachunku przesądza o tym, że jest to rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, skoro z przepisu art. 49 ust. 2 pkt 3 wynika, że dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą prowadzone są rachunki rozliczeniowe.

W ocenie apelującego prawidłowe ustalenia faktyczne i prawidłowa wykładnia przepisów powinny prowadzić zatem do wniosku, że rachunek bankowy, na który wpłynęły środki w kwocie 1417,90 zł jest rachunkiem rozliczeniowym. Skoro zatem rachunek rozliczeniowy nie został wymieniony w grupie rachunków w przepisie art. 55 ust. l (wymieniono tam rachunki oszczędnościowe, oszczędnościowo-rozliczeniowe i rachunki terminowej lokaty oszczędnościowej), to nie można uznać, że bank jest obowiązany wypłacić z tego rachunku kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat (art. 55 ust. l pkt 2) Prawa bankowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Banku (...) S.A. w G. nie zasługuje na uwzględnienie. Nie zawiera bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej wykładni art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. z art. 55 ust. 1 oraz art. 49 ustawy Prawo bankowe. Nie zasługuje natomiast na aprobatę stanowisko apelującego, zgodnie z którym przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nakazuje bankowi zwrot świadczeń przekazanych za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, wyłącznie w sytuacji, gdy świadczenia te organ rentowy przekaże
na rachunki bankowe wymienione w art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, tj. na rachunek oszczędnościowy, rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy lub rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej. Taka interpretacja prawa jest sprzeczna w szczególności z wykładnią językową, funkcjonalną i celowościową przepisu art. 138a ustawy emerytalnej i art. 55 ustawy Prawo bankowe.

Przypomnieć należy, że stosownie do treści art. 55 ust. 1 pkt 2 w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną
we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.

Rodzaje rachunków, jakie w szczególności mogą prowadzić banki określa art. 49 ustawy Prawo bankowe i nie jest to katalog zamknięty. Przepis art. 49 ust. 1 tej ustawy wymienia następujące rodzaje rachunków bankowych:

1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze;

2) rachunki lokat terminowych;

3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych;

4) rachunki powiernicze.

Przepis art. 49 ust. 2 ustawy Prawo bankowe wskazuje, że rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla:

1) osób prawnych;

2) jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną;

3) osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym
dla osób będących przedsiębiorcami.

Natomiast art. 49 ust. 3 stanowi, że rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla:

1) osób fizycznych;

2) szkolnych kas oszczędnościowych;

3) pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 września 2015 r.
(III AUa 315/14, LEX nr 1950254), którego argumentację Sąd Apelacyjny w Gdańsku
w pełni podziela i przyjmuje za własną, zgodnie z treścią ww. art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS bank nie zwraca nienależnie pobranych świadczeń, lecz kwotę świadczeń przekazanych na rachunek za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć uprawnionego. Przedmiotowe działanie ma zatem na celu zapobieżenie pobraniu przez osoby nieuprawnione kwot, które stanowią świadczenie nienależne rozumiane jako wypłacone
za czas po śmierci osoby uprawnionej (art. 101 pkt 2 w zw. z art. 134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). Takie "świadczenie nienależne", tj. świadczenie nieprzysługujące za dany miesiąc w związku ze śmiercią świadczeniobiorcy w poprzednim miesiącu, nie wchodzi
w skład spadku po zmarłym świadczeniobiorcy i nie podlega dziedziczeniu (art. 922 § 1 i 2 k.c.).

Ze szczególnej regulacji art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe wynika,
że w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Zgodnie z art. 55 ust. 3 i 4 ustawy Prawo bankowe bank jest zwolniony od wypłaty pełnej
lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości
lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ,
wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty (ust. 3). Bank nie odpowiada za szkody wynikające z wykonania czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i ust. 3. Odpowiedzialność w tym zakresie ponosi organ wypłacający świadczenie lub uposażenie, który wystąpił
z wnioskiem (ust. 4).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, cytowane przepisy dotyczące wypłat z rachunków oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych lub rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej nie wyłączają zastosowania instytucji art. 138a ustawy emerytalnej
w przypadkach przekazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwot świadczeń
za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy na inne rachunki bankowe niż wymienione w art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe.

Zdaniem Sądu odwoławczego - podzielającego w tej mierze, jak już wyżej wskazano, stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażone w ww. wyroku z dnia 22 września 2015 r. - wobec braku innych ograniczeń w ustawie Prawo bankowe, przepis art. 138a ustawy emerytalnej należy tak rozumieć, że nakłada on na bank co do zasady obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 ustawy Prawo bankowe. Inna interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej uniemożliwiłaby realizację celu, jaki przyświecał ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu, a mianowicie nałożenia na bank obowiązku - ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa - zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci. Jeszcze raz należy podkreślić w tym miejscu, że kwoty te z uwagi na ustanie prawa do świadczenia ze śmiercią uprawnionego (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej) i nie przysługiwanie ich świadczeniobiorcy, jako takie w świetle art. 922 § 1 i 2 k.c. nie weszły
do spadku po nim. Powinny zatem zostać zwrócone Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z dyspozycją art. 138a ustawy emerytalnej.

Rachunki: oszczędnościowy, oszczędnościowo-rozliczeniowy i terminowej lokaty oszczędnościowej mają szczególny charakter i wiążą się z nimi szczególne instytucje (uprawnienia posiadacza rachunku) określone w ustawie Prawo bankowe (zob. art. 53-56,
art. 58), które nie występują w przypadku innych rachunków wymienionych w art. 49 ust. 1 Prawo bankowe. Należy tu w szczególności zwrócić uwagę na instytucję dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 56), która to instytucja (w tym kształcie obowiązuje od 1 maja
2004 r.; Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 870), ma znaczenie dla interpretacji art. 55 ust. 3
w związku z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe.

Bezsporne jest w niniejszej sprawie, że na rachunek bankowy Sezam Menadżer udostępniony ubezpieczonej przez bank w ramach Umowy kompleksowej pakietu (...) z dnia 21 czerwca 2005 r. jako przedsiębiorcy prowadzącemu działalność gospodarczą, wpłynęła kwota 1.417,90 zł tytułem emerytury za okres 1-30 czerwca 2015 r. Ubezpieczona zmarła zmarłej w dniu (...). Wpłacone na rachunek bieżący zmarłej świadczenie emerytalne było zatem przekazane przez organ rentowy bezpodstawnie, gdyż podstawa tego świadczenia odpadła wobec zaistnienia okoliczności uzasadniającej ustanie tego prawa (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej). Z. M. nie nabyła prawa do wypłaty świadczenia za czerwiec 2015 r.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że zostały spełnione przesłanki art. 138a ustawy emerytalnej, przy jednoczesnym braku ze strony prawa ograniczeń uniemożliwiających realizację nałożonego przez ten przepis na bank obowiązku w postaci zwrotu organowi rentowemu wpłaconej kwoty 1.417,90 zł.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny apelację banku jako niezasadną oddalił
na podstawie art. 385 k.p.c., jak w sentencji wyroku.

SSA Grażyna Czyżak SSA Bożena Grubba SSA Aleksandra Urban