Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim,

Wydział V w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariola Mastalerz

Sędziowie: SSO Urszula Sipińska-Sęk

SSO Agnieszka Leżańska

Protokolant: st.sekr.sądowy Marcelina Machera

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa M. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Rejonowego IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 8 września 2016r. sygn. IV U 181/16

oddala apelację.

Sygn. akt V Ua 42/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 maja 2016 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. w sprawie Nr 420100/ (...) zobowiązał wnioskodawcę M. C. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego za okres od dnia 1 maja 2006 roku do dnia 28 maja 2006 roku w kwocie 1.219,68 zł wraz z odsetkami w wysokości 1.431,70 zł.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego wnioskodawca podjął zatrudnienie.

Wnioskodawca M. C. pismem z dnia 21 czerwca 2016 roku wniósł odwołanie od powyższej decyzji.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na odwołanie z dnia 6 lipca 2016 roku wniósł o oddalenie odwołania, podnosząc, iż zaskarżona decyzja jest prawidłowa.

Wyrokiem z dnia 8 września 2016 roku, w sprawie sygn. akt IV U 181/16 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił M. C. od obowiązku zwrotu pobranego świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 maja 2006 roku do 28 maja 2006 roku wraz z ustawowymi odsetkami.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

Wnioskodawca M. C. decyzją z dnia 7 czerwca 2006 roku nabył prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od dnia 29 kwietnia 2006 roku do dnia 28 maja 2016 roku.

W dniu 8 maja 2006 roku wnioskodawca podjął pracę zarobkową w PPHU (...) gdzie był zatrudniony do dnia 15 maja 2006 roku.

Wnioskodawca nie został pouczony, iż w przypadku utraty prawa do świadczenia będzie spoczywał na nim obowiązek jego zwrotu.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty zebrane w aktach sprawy i załączonych aktach ZUS oraz w oparciu o bezsporne lub niezakwestionowane twierdzenia stron.

Po tak ustalonym stanie faktycznym i dokonaniu oceny materiału dowodowego Sąd Rejonowy stwierdził, że odwołanie jest zasadne.

Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 60, poz. 636 ze zm.) świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy.

Za bezsporne Sąd Rejonowy uznał, iż wnioskodawca był niezdolny do pracy w okresie od dnia 29 kwietnia 2006 roku do dnia 28 maja 2016 roku i w okresie niezdolności do pracy w dniu 8 maja 2006 roku wnioskodawca podjął pracę zarobkową w PPHU (...), gdzie był zatrudniony do dnia 15 maja 2006 roku.

Zdaniem Sądu I instancji skutkuje to koniecznością zastosowania art. 17 ustawy zasiłkowej zgodnie, z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do świadczenia za cały okres tego zwolnienia.

Zdaniem Sądu ZUS prawidłowo uznał, iż wnioskodawca utracił prawo do świadczenia rehabilitacyjnego.

W dalszej części rozważań Sąd Rejonowy podniósł, że kwestię zwrotu nienależnie pobranego świadczenia reguluje art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Nienależnymi świadczeniami są:

1. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania

2. świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Bezsporne jest także zdaniem Sądu, iż wnioskodawca nie został pouczony o obowiązku zwrotu świadczenia w wypadku zaistnienia okoliczności skutkujących brakiem prawa do świadczenia.

Kontynuując swój wywód, Sąd I instancji oparł się na wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku III AUa 1319/13 z dnia 5 marca 2014 roku wskazującego, że tylko prawidłowe pouczenie ubezpieczonego o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje powstanie obowiązku jego zwrotu jako nienależnego. Takiego pouczenia w przypadku M. C. nie było, zatem według Sądu skutkuje to brakiem obowiązku zwrotu świadczenia po stronie wnioskodawcy.

Dlatego też biorąc pod uwagę powyższe rozważania Sąd Rejonowy uznał zaskarżoną decyzję za niezasadną, a tym samym podlegającą zmianie.

Skutkuje to koniecznością zmiany zaskarżonej decyzji i zwolnieniem M. C. od obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami ustawowymi.

Apelację od powyższego wyroku w całości wniósł organ rentowy, zarzucając:

1. naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj. art. 233 §1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego przedmiotowej sprawy i uznanie, że wnioskodawca nie został pouczony o obowiązku zwrotu świadczenia w wypadku zaistnienia okoliczności skutkujących brakiem prawa do świadczenia oraz o tych okolicznościach, co w konsekwencji skutkuje brakiem obowiązku zwrotu świadczenia po stronie wnioskodawcy, podczas gdy z akt przedmiotowej sprawy w sposób jednoznaczny wynika, iż w oświadczeniu podpisanym przez wnioskodawcę w dniu 20 czerwca 2016 roku został on pouczony zarówno o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę oraz o skutkach niepoinformowania o tych okolicznościach, tj. o obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, jak również w decyzji z dnia 7 czerwca 2006 roku przyznającej świadczenie rehabilitacyjne w punkcie 3,5 i 6 pouczenia wnioskodawca został poinformowany o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego oraz o obowiązku powiadomienia organu rentowego o tych okolicznościach;

2. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 84 ust. 1 i ust 2 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r., poz. 963, ze zm.) poprzez przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie zachodzą przesłanki warunkujące uznanie pobranego przez wnioskodawcę w okresie od 1 maja 2006 roku do 28 maja 2006 roku świadczenia rehabilitacyjnego za nienależnie pobrane, z uwagi na brak prawidłowego pouczenia o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje powstanie obowiązku jego zwrotu jako nienależnego, podczas gdy zarówno w oświadczeniu składanym w związku z wnioskiem o świadczenie rehabilitacyjne oraz w decyzji przyznającej to świadczenie wnioskodawca został należycie, wyczerpująco i wyraźnie pouczony o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę oraz o okolicznościach, w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia.

W oparciu o wyżej wymienione zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 14 lutego 2017 roku pełnomocnik organu rentowego poparł apelację, a wnioskodawca wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlega oddaleniu.

Sad Rejonowy wydał trafne rozstrzygnięcie, choć nie z powodów, które przytoczył w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia. Zarzuty apelacji nie mogły jednak skutkować zakwestionowaniem zakurzonego wyroku, choć należy podkreślić, że skarżący nie kwestionuje podstawy materialnoprawnej w oparciu o którą wyrokował Sad I instancji (art. 17 ust. 1, art. 18 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i art. 84 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

Odniesienie się do apelacji należało zdaniem Sądu Okręgowego poprzedzić rozważaniami jakie wiążą się z zagadnieniem sprowadzającym się do odpowiedzi na pytanie , czy organ rentowy może w każdym czasie, nawet po upływie wielu lat , jak to się stało w przypadku ubezpieczonego, wydać zgodną z prawem (i skuteczną) decyzję zobowiązując go do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

W powyższej kwestii wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 5 lipca 2016 r. w sprawie o sygn. P 131/15, w którym Trybunał uznał, że art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r. poz. 121, 689, 978, 1037, 1066, 1240, 1268, 1269, 1506, 1649, 1830, 1893 i 2281 oraz z 2016 r. poz. 34 i 615) w zakresie, w jakim dopuszcza wydanie decyzji nakazującej zwrot nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego, bez względu na upływ czasu od daty wypłaty tego świadczenia, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji (na marginesie warto jedynie zaznaczyć, powołany w tym wyroku że przepis art. 84 ust. 3 ustawy systemowej ma takie samo brzmienie co art. 37 ustawy z 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, Dz. U z 1989 nr 25 poz. 137 ze zm.).

Wyrok ten wydany został na skutek pytania prawnego Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza w W. w sprawie o stanie faktycznym zbliżonym do występującego w niniejszej sprawie. W tamtej sprawie organ rentowy w decyzji z dnia 21 marca 2014 r. odmówił ubezpieczonej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 lutego do 25 kwietnia 1998 r. oraz zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 1.814,40 zł brutto. Między wypłatą świadczenia rehabilitacyjnego a wydaniem zaskarżonej decyzji upłynęło około 16 lat. Podobny stan faktyczny ma miejsce w rozpoznawanej sprawie. Organ rentowy decyzją z dnia 23 maja 2016 roku zobowiązał wnioskodawcę M. C. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego za okres od dnia 1 maja 2006 roku do dnia 28 maja 2006 roku w kwocie 1.219,68 zł wraz z odsetkami w wysokości 1.431,70 zł.

Zaskarżone decyzja została zatem wydana po upływie 10 lat od początkowej daty wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego tj. od dnia 1 maja 2006 r.

Mając na uwadze powyższe wydanie takich decyzji sprzeciwiało się normie art. 2 Konstytucji RP. Jak słusznie bowiem uznał Trybunał Konstytucyjny, uprawnienie przyznane ZUS w art. 84 ust. 3 ustawy systemowej jest zbyt daleko idące, przez co narusza zasadę stabilizacji sytuacji prawnej jednostki będącej jednym z przejawów jej bezpieczeństwa prawnego. Nieograniczenie bowiem żadnym terminem możliwości żądania przez ZUS zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego stwarza ryzyko sytuacji, w której ubezpieczony dopiero po kilkunastu latach będzie skonfrontowany z wynikami urzędowej weryfikacji odległych w czasie zdarzeń prawnych. Jakkolwiek kroki podejmowane przez organ rentowy mają na celu przywrócenie prawidłowego kształtu rozliczeń z ubezpieczonym, nieokreślenie ostatecznego terminu, kiedy można od ubezpieczonego dochodzić zwrotu świadczenia, bezpośrednio oddziałuje na poczucie bezpieczeństwa prawnego. Niemożność przewidzenia czasowej perspektywy działań ZUS niewątpliwie przyczynia się do powstawania stanu niepewności co do ostatecznego kształtu praw i obowiązków ubezpieczonych. Zauważyć przy tym należy, że to de facto bezterminowe uprawnienie przysługuje wyspecjalizowanej państwowej jednostce organizacyjnej, od której można oczekiwać, że powierzone jej na mocy ustawy zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. art. 68 i nast. ustawy systemowej) będzie wykonywała rzetelnie i w miarę możliwości – bez zbędnej zwłoki. Oczekiwanie to jest uzasadnione tym bardziej, że ZUS dysponuje koniecznym instrumentarium prawnym, które pozwala mu weryfikować m.in. to, kto jest (nadal) uprawniony do świadczeń z ubezpieczeń społecznych (art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy systemowej) oraz kontrolować prawidłowość wykorzystywania zwolnień
od pracy zgodnie z ich celem (art. 68 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Jakkolwiek wprowadzenie czasowego ograniczenia możliwości żądania przez ZUS zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego należy do prawodawcy, to jednak w niniejszej sprawie –zdaniem Sądu Okręgowego– nie można sankcjonować takiego stanu rzeczy, w którym organ rentowy po wielu latach, wydaje decyzję, w której domaga się zwrotu takich świadczeń od ubezpieczonego. Nawet bowiem art. 84 ust. 7 ustawy systemowej, co prawda dla należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń „utrwalonych” już w decyzji, to jednak przewiduje ich 10-letni termin przedawnienia. Rozwiązanie takie powinno znaleźć także zastosowanie do określenia ostatecznego terminu dla wydania przez ZUS decyzji w sprawie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Niedopuszczalne było zatem działanie organu rentowego na podstawie przepisu którego rozumienie w sposób uprawniający do wydania decyzji o zwrocie świadczenia ubezpieczeniowego po dziesięciu latach od jego pobrania jest niekonstytucyjne (narusza art. 2 Konstytucji).

Z tych przyczyn apelacja podlegała oddaleniu (art. 385 k.p.c.).