Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

SSO Iwona Podwójniak

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2017 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z powództwa Z. J.

przeciwko M. J.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 4 października 2016 roku, sygnatura akt I C 1002/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda Z. J. na rzecz pozwanej M. J. 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Cz 12/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Sieradzu oddalił powództwo Z. J. skierowane przeciwko M. J. o zapłatę oraz obciążył go kosztami procesu poniesionymi przez pozwaną.

Małżeństwo stron Z. J. i M. J. zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Sieradzu wydanym w dniu 12 marca 2010 r. w sprawie o sygnaturze akt I C 220/09 zmienionym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 09 czerwca 2010 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I ACa 379/10. Postanowieniem z dnia 21 października 2014 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 1048/10 Sąd Rejonowy w Sieradzu dokonał podziału majątku wspólnego stron. W punkcie II postanowienia ustalono nierówne udziały w majątku wspólnym stron na poziomie 70 % dla Z. J. i 30 % dla M. J.. W dniu 01 lipca 2015 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił środki zaskarżenia wniesione przez obie strony. W skład majątku wspólnego stron wchodziła m.in. odrębna własność lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ulicy (...) wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej. Prawo to zostało przyznane na wyłączną własność Z. J..

Dowody: wyrok z dnia 09 czerwca 2010 r. k. 8 akt I Ns 1048/10, postanowienie z dnia 21 października 2014 r. k. 483-485 akt I Ns 1048/10, postanowienie z dnia 01 lipca 2015 r. k. 574 akt I Ns 1048/10.

Nakazem zapłaty w postepowaniu upominawczym z dnia 15 września 2011 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Nc 1089/11 Sąd Rejonowy w Sieradzu nakazał pozwanym M. J. i Z. J., aby zapłacili solidarnie powodowi Wspólnocie mieszkaniowej (...) przy ulicy (...) w S. kwotę 6 177,82 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 września 2011 r. do dnia zapłaty wraz z kwotą 77,25 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej od pozwu oraz kwotę 1 217,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu albo wnieśli w tym terminie sprzeciw. Wyrokiem z dnia 15 lutego 2012 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I C 767/11 na skutek rozpoznania sprzeciwu M. J. Sąd Rejonowy w Sieradzu w punkcie 1 zasądził od pozwanej M. J. na rzecz powoda Wspólnoty Mieszkaniowej przy ulicy (...) w S. kwotę 6 177,82 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 września 2011 r. do dnia zapłaty i ustalił, że odpowiedzialność M. J. jest solidarna z odpowiedzialnością Z. J., wynikającą z prawomocnego nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy w Sieradzu w dniu 15 września 2011 r. w sprawie I Nc 1089/11. W punkcie 2 zasądzono od pozwanej M. J. na rzecz powoda Wspólnoty Mieszkaniowej przy ulicy (...) w S. kwotę 309,00 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu oraz kwotę 1 217,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i ustalono, że odpowiedzialność M. J. w zakresie kwoty 77,25 zł z tytułu opłaty sądowej i kwoty 1 217,00 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego jest solidarna z odpowiedzialnością Z. J., wynikającą z prawomocnego nakazu zapłaty opisanego w punkcie 1. Kwota 6 177,82 zł zasądzona opisanymi orzeczeniami dotyczyła należności za lokal za okres od października 2009 r. do końca sierpnia 2011 r.

Dowody: nakaz zapłaty z dnia 15 września 2011 r. k. 19 akt I 767/11, wyrok z dnia 15 lutego 2012 r. z uzasadnieniem k. 71, 74-76 akt I C 767/11.

W dniu 08 lutego 2013 r. Z. J. dokonał wpłaty należności związanych z lokalem mieszkalnym (...) w S. w kwocie 13 468,19 zł, w tym odsetki w kwocie 2 282,80 zł. W okresie od lutego 2013 r. do czerwca 2015 r. Z. J. dokonał wpłat na poczet opisanego lokalu w łącznej kwocie 14 253,53 zł. Kwoty uiszczone przez powoda obejmowały należności z tytułu opłat eksploatacyjnych, funduszu remontowego, wynagrodzenia zarządcy, centralnego ogrzewania, wywozu śmieci. Opłaty za wodę były rozliczane zgodnie ze wskazaniami zużycia. Po rozwiązaniu związku małżeńskiego stron przez rozwód w opisanym lokalu mieszkał powód wraz z córkami stron. Pozwana po rozwiązaniu związku małżeńskiego nie uiściła żadnych należności związanych z lokalem, za wyjątkiem kwoty 100,00 zł uiszczonej przed terminem rozprawy w sprawie I C 767/11. Powód nie wzywał pozwanej do regulowania opłat związanych z lokalem czy też zwrotu części uiszczonych przez niego kwot przed złożeniem pozwu w niniejszej sprawie.

Dowody: zaświadczenia k. 6-7, zeznania powoda k. 61v, zeznania pozwanej k. 62.

W toku toczącego się między stronami postępowania o podział majątku wspólnego powód nie zgłosiła do rozliczenia żadnych nakładów poniesionych na przedmiot współwłasności, w tym także nakładów których domaga się w niniejszym postępowaniu.

Sąd Rejonowy ustalił stan faktyczny w sprawie na podstawie opisanych dokumentów oraz zeznań stron.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód wywodzi swe żądanie z faktu zapłacenia przez niego całości kwot wynikających z orzeczeń wydanych w sprawie I C 767/11 oraz należności opłat czynszowych od 08 lutego 2013 r. do dnia 30 czerwca 2015 r. dotyczących lokali położonego w S. przy ulicy (...) domagając się zasądzenia od pozwanej na jego rzecz połowy uiszczonych opłat.

Zgodnie z treścią art. 618 § 1 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. W myśl art. 618 § 3 k.p.c. po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o zniesieniu współwłasności uczestnik nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w paragrafie pierwszym, chociażby nie były one zgłoszone w postępowaniu o podział majątku wspólnego..

Przepis powyższy realizuje zasadę kompleksowego rozstrzygania w postępowaniu o zniesienie współwłasności roszczeń współwłaścicieli związanych z przedmiotem współwłasności. Z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności, prowadzenie oddzielnych spraw o roszczenia wymienione w § 1 jest niedopuszczalne, a z kolei po jego zakończeniu niemożliwe jest ich dochodzenie, nawet jeżeli uczestnik nie zgłosił tych roszczeń w postępowaniu o zniesienie współwłasności. Oznacza to, że realizacja tych roszczeń jest możliwa wyłącznie w tym postępowaniu i jest objęta prekluzją materialnoprawną. Zasada ta zgodnie z art. 688 k.p.c. oraz 567 § 3 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie także do spraw o dział spadku oraz o podział majątku dorobkowego (wspólnego).

Przepis artykułu 618 § 3 k.p.c. ustanawia zatem prekluzję wyłączającą dochodzenie roszczeń wskazanych w art. 618 § 1 k.p.c. po uprawomocnieniu się postanowienia o zniesieniu współwłasności, która nie dotyczy jedynie współwłaściciela nieuczestniczącego w postępowaniu o zniesienie współwłasności. Prekluzja ta dotyczy roszczeń, dla których dochodzenia właściwa jest tak jak w niniejszej sprawie droga sądowa. Nie dotyczy ona tylko spraw, w których orzekanie w przedmiocie własności należy do postępowania administracyjnego. W celu uniknięcia skutków prekluzji zgłoszenie roszczeń ubocznych, w tym o rozliczenie opłat związanych z współwłasnością lokalu mieszkalnego powinno nastąpić zatem najpóźniej przed wydaniem orzeczenia przez sąd drugiej instancji.

W niniejszej sprawie szczegółowa analiza akt sprawy I Ns 1048/10 wskazuje, iż powód nie zgłosił roszczeń związanych z korzystaniem z rzeczy wspólnej. Obecnie zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, nie jest natomiast możliwe dochodzenie tych roszczeń jako sprekludowanych (vide: uzasadnienie uchwały SN z dnia 26 października 1961 r., IV CO 15/61, OSNC 1963, nr 1, poz. 3; postanowienie SN z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97, LEX nr 50532.).

Jednocześnie należy wyraźnie podkreślić, iż wbrew stanowisku strony powodowej do wzajemnych roszczeń współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy zalicza się nakłady związane ze spłatą długu zaciągniętego w związku z utrzymaniem rzeczy wspólnej (vide komentarz do art. 618 KPC, Antoni Górski, opublikowany w LEX).

Z przepisów art. 618 oraz 684, 685 i 688 k.p.c. wynika, że tak w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i w postępowaniu o dział spadku czy podział majątku wspólnego chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami lub spadkobiercami. W obrębie tych stosunków podstawowym elementem jest oznaczenie wysokości spłaty lub dopłaty, terminu i sposobu ich uiszczenia oraz oznaczenie wysokości odsetek. Rozstrzygnięcie w tym zakresie należy do integralnych składników każdego postanowienia o zniesieniu współwłasności lub o dział spadku. (vide postanowienie Sądu Najwyższego z29 listopada 2012 w sprawie V CSK 567/11 opublikowane w Gazecie Prawnej NO (...)).

Jednocześnie zgodnie z podzielaną przez Sąd Rejonowy uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1977 r. sygn. akt III CZP 85/77 jeśli jeden z małżonków w okresie pomiędzy ustaniem wspólności majątkowej (rozwodem), a podziałem majątku wspólnego, spłacił z własnych środków całość albo część wydatków na bieżące świadczenia, związane ze współposiadaniem tego mieszkania, również z tytułu opłat na rzecz spółdzielni mieszkaniowej w okresie

między ustaniem wspólności majątkowej a podziałem majątku wspólnego, to wynikłe stąd roszczenie powinien zgłosić w postępowaniu o podział majątku wspólnego. Jeśli strona spłacająca ww. zadłużenie nie zgłosiła roszczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego, to nie może tego roszczenia dochodzić w odrębnym procesie. Wszelkie takie rozliczenia powinny być dokonane w postępowaniu o podział majątku. Jednocześnie wskazać należy, że przy podziale majątku wspólnego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 46 k.r.o. i art. 567 § 3 k.p.c.), a stosownie do art. 688 k.p.c. - również przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Mimo, iż podobnie jak przy dziale spadku, przedmiotem podziału majątku wspólnego są w zasadzie aktywa tego majątku, to wyjątek od tej zasady przewidziany jest w art. 686 k.p.c. Stanowi on bowiem, że w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga m.in. także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu spłaconych długów spadkowych. Jak to już zostało wyjaśnione w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1976 r. w sprawie III CRN 83/76 (opublikowanym w OSPiKA 1977, z. 9, poz. 157), odpowiednie zastosowanie tego przepisu przewidziane w art. 567 § 3 k.p.c. prowadzi do wniosku, że o długach związanych z majątkiem wspólnym i ciążących w czasie trwania wspólności na obojgu małżonkach, które zostały spłacone przez jednego z małżonków z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej, rozstrzyga sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego, i to ze skutkami wynikającymi z dyspozycji art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c.

Do wzajemnych roszczeń byłych małżonków (lub ich następców prawnych) z tytułu wydatków poniesionych z własnych środków na mieszkanie spółdzielcze w czasie trwania współwłasności należy w postępowaniu o podział majątku stosować wprost przepisy o zniesieniu współwłasności (art. 207 kodeksu cywilnego i art. 618 k.p.c.). Roszczenia zatem powoda, jako wymienione w art. 618 § 1 k.p.c., objęte są prekluzją z art. 618 § 3 k.p.c. Powód nie może ich zatem dochodzić w odrębnym postępowaniu, choć nie były one zgłoszone w postępowaniu o podział majątku i zniesienie współwłasności.

Z tych względów powództwo oddalono.

O kosztach orzeczono w oparciu o art. 98 k.p.c. — zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasądzono od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3 043, 56 zł,

Zgodnie z treścią art. 618 § 3 k.p.c., który w niniejszej sprawie znajduje odpowiednie zastosowanie poprzez art. 567 § 3 k.p.c. i 688 k.p.c., powódka nie mogła dochodzić od pozwanego zwrotu połowy uiszczonych przez nią opłat z tytułu użytkowania mieszkania, skoro do podziału majątku pomiędzy stronami doszło w dniu 23 października 2014 r. na skutek zawarcia ugody w sprawie I Ns 1187/13 przez Sąd Rejonowy w Wieluniu, który umorzył postępowanie, a postanowienie w tym względzie jest prawomocne.

Interpretacja art. 618 § 3 k.p.c. dokonywana musi być w kontekście całokształtu przepisów normujących postępowania tzw. „działowe”.

Podstawowym założeniem postępowań działowych jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie w jednym postępowaniu całego kompleksu zagadnień obejmujących nie tylko zniesienie współwłasności, czy podział majątku wspólnego, ale także roszczenia jakie na tle wspólności praw mogły powstać między uczestnikami takich postępowań. Uregulowanie sytuacji prawnej stron, które postanawiają wyjść z różnych rodzajów wspólności, ma być ostateczne i definitywnie kończyć etap wzajemnych pretensji. Osiągnięciu tego celu służy nałożenie na sąd obowiązku działania z urzędu w istotnych kwestiach, takich jak ustalenie składu i wartości majątku (art. 684 k.p.c.) oraz nadanie prawomocnemu postanowieniu działowemu charakteru zdarzenia wyznaczającego kres możliwości dochodzenia wszystkich roszczeń, które mogły być przedmiotem rozstrzygnięcia w tym postępowaniu. Takie ukształtowanie konsekwencji postanowienia działowego powinno mobilizować strony do zgłoszenia wszelkich żądań w jego toku.

Artykuł 618 § 3 k.p.c. uznawany jest za przepis o charakterze materialnoprawnym, wprowadzający „swoistą prekluzję” (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1994 r., III CZP 6/94, OSN 1994/11/205). Istota tej prekluzji polega na wyłączeniu możliwości dochodzenia roszczeń podlegających rozpatrzeniu w postępowaniu działowym i to nawet wówczas, kiedy nie zostały one przez stronę w tym postępowaniu zgłoszone. Tym bardziej zaś wtedy, kiedy zgłoszone zostały, choćby nie zostały rozpoznane przez sąd. Usterki postępowania działowego mogą być naprawione jedynie w tym postępowaniu (w trybie uzupełnienia postanowienia lub w drodze kontroli instancyjnej). Przepis ten nie narusza zastrzeżonego w art. 45 Konstytucji RP prawa do sądu. Ogranicza jedynie swobodę wyboru przez stronę momentu zgłoszenia roszczenia, narzucając konieczność skumulowania wszystkich spornych kwestii dotyczących likwidowanego wielopodmiotowego stosunku prawnego w granicach jednego postępowania. Skutkiem wprowadzonej w art. 618 § 3 k.p.c. prekluzji jest nie tylko wyłączenie możliwości późniejszego dochodzenia na drodze sądowej roszczeń, które mogły być przedmiotem orzeczenia działowego, ale także zgłaszania ich do potrącenia.

W rozpoznawanej sprawie powódka, jeszcze jako uczestniczka sprawy o podział majątku wspólnego, zgłosiła do podziału także roszczenie o zwrot połowy wydatków jakie poniosła z tytułu opłat za użytkowanie wspólnego mieszkania. W dniu 23 października 2013 r. strony zawarły ugodę mocą której dokonały podziału majątku wspólnego, w punkcie 4 ugody zgodnie oświadczyli, że warunki ugody wyczerpują wszelkie roszczenia wynikające ze sprawy o podział majątku wspólnego. Powyższe oznacza, że powagą rzeczy ugodzonej zostały objęte wszystkie roszczenia związane z majątkiem wspólnym.

Nadto w okolicznościach sprawy nie ma znaczenia przyczyna ewentualnego ( na co wskazywała powódka) nie uwzględnienia powyższych rozliczeń w zawartej ugodzie, w sprawie o podział majątku wspólnego, ani to, czy roszczenia były wówczas zgłoszone i nie uwzględnione. Godzi się raz jeszcze podkreślić, że przepis art. 618 § 3 k.p.c. jest w swej treści stanowczy i nie czyni wyjątków w zakresie powodów pominięcia roszczenia o rozliczenie nakładów poczynionych na rzecz wspólną w toku postępowania o podział majątku dorobkowego. Późniejsze dochodzenie roszczeń w tym zakresie jest przez pryzmat tego przepisu niedopuszczalne.

Jeżeli rzeczywiście zawartą ugodą nie objęto zgłoszonych przez powódkę nakładów, na skutek pouczenia o możliwości wystąpienia z odrębnym powództwem, co nie wynika z treści żadnego protokołu z rozprawy dotyczącej podziału majątku wspólnego, powódka może ewentualnie podjąć próby uchylenia się od skutków prawnych zawartej ugody. Natomiast w rozpoznawanej sprawie pobudki dla jakich została ugoda zawarta pozostają bez znaczenia.

Wobec zasadności zarzutu dotyczącego naruszenia art.618 § 3 k.p.c., brak jest podstaw do odnoszenia się do kolejnych zarzutów apelacji zarzucających błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w całości na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu orzeczono na podstawie § 4 w zw. z § 8 i 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 2 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu ( Dz. U. poz. 1801).