Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2017 r. w Gliwicach

sprawy B. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

przy udziale zainteresowanej K. B.

o podleganie pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu

na skutek odwołania B. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 18 września 2015 r. nr (...)

oddala odwołanie.

(-) SSO Patrycja Bogacińska-Piątek

Sygn. akt VIII U 2138/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 września 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że B. S. jako pracownik płatnika składek K. B. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od dnia 10 kwietnia 2015r.

W uzasadnieniu decyzji ZUS zakwestionował skuteczność zawarcia umowy o pracę. Organ rentowy wskazał, iż B. S. od dnia 10 kwietnia 2015r. została zatrudniona przez płatnika składek na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku asystentki, w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 3.000 zł. Praca miała być wykonywana w siedzibie pracodawcy z możliwością jej wykonywania poza siedzibą pracodawcy. ZUS wskazał, iż już od 10 czerwca 2015r. ubezpieczona korzystała ze zwolnienia lekarskiego w okresie ciąży. Nadto zwrócił uwagę, że została zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony z pominięciem okresu próbnego. W ocenie ZUS wszystkie okoliczności sprawy, krótki okres podlegania ubezpieczeniom społecznym i szybkie zaprzestanie świadczenia pracy, podpisanie umowy o pracę z ubezpieczoną i zgłoszenie jej w związku z tym do ubezpieczeń społecznych oraz kwota ustalonego wynagrodzenia uzasadniają przyjęcie, że zawarcie umowy nastąpiło z naruszeniem zasad współżycia społecznego polegającym na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych. ZUS podkreślił, że o ważności umowy o pracę nie decyduje formalne jej zawarcie a faktyczne realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, wynikających z art. 22 § 1 k.p. W ocenie organu rentowego przedmiotowa umowa o pracę została zawarta dla pozoru i – w myśl art. 83 k.c. – jest nieważna.

W odwołaniu od decyzji ubezpieczona B. S. domagała się jej zmiany i uznania, że od 10 kwietnia 2015r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia u płatnika składek K. B.. Podniosła, iż umowa była faktycznie realizowana w związku z czym nie można jej uznać za pozorną.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko.

Zainteresowana K. B. poparła odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił:

Ubezpieczona B. S. ma wykształcenie średnie handlowe. Pracowała w sklepie (...) za wynagrodzeniem 1700 zł brutto.

Sąd ustalił, że zainteresowana K. B. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...). Firma zajmuje się ochroną środowiska i opracowywaniem planów związanych z gospodarką wodną. K. B. współpracuje z firmą (...) Sp. z o.o. w G., której prezesem jest A. H.. Na podstawie umowy z dnia 12 sierpnia 2014r. zawartej z (...) Sp. z o.o. K. B. w okresie od 1 września 2014r. do 31 grudnia 2015r. opracowywała aktualizację programu wodno-środowiskowego kraju i planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy oraz pełniła funkcję z-cy kierownika Zespołu (...). Firma nie zatrudnia pracowników.

Z tytułu działalności gospodarczej K. B. osiągnęła dochód 447.760,57 zł za 2014r. i 120.410.85 zł w okresie od stycznia do czerwca 2015r.

Zainteresowana zastanawiała się nad zatrudnieniem pracownika, z uwagi na dużą ilość pracy i częste wyjazdy. Odwołującą poznała przez jej męża, gdyż zarówno mąż odwołującej jak i zainteresowanej byli członkami w OSP. Była zainteresowana osobą dyspozycyjną i zaufaną.

W dniu 10 kwietnia 2015r. B. S. i K. B. zawarły umowę o pracę, na podstawie której B. S. została zatrudniona od dnia 10 kwietnia 2015r. na czas nieokreślony na stanowisku asystentki, w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 3.000 zł. Miejscem pracy była siedziba pracodawcy, nadto strony dopuściły możliwość zdalnego wykonywania pracy poza siedzibą pracodawcy.

W chwili zatrudnienia B. S. była w ciąży. O ciąży nie poinformowała pracodawcy.

Ustalono, że płatnik składek zgłosił ubezpieczoną do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o pracę z dniem 10 kwietnia 2015r.

Ubezpieczona posiada szkolenie wstępne z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ważne badania lekarskie.

Zgodnie z umową o pracę zakres obowiązków ubezpieczonej obejmował: samodzielne prowadzenie sekretariatu tj. obsługę wszelkiej korespondencji e-mail w zakresie zleconym przez pracodawcę, opracowanie korespondencji w zakresie administracyjno - gospodarczym; przyjmowanie, rejestrowanie i wysyłanie poczty; gromadzenie i przechowywanie dokumentacji; dbałość o prawidłowy obieg dokumentów i informacji; przygotowywanie zebrań i konferencji; przygotowywanie podróży służbowych pracowników firmy. Nadto przygotowywanie ofert przetargowych zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych i ofert współpracy oraz administracyjne prowadzenie spraw związanych z zawieraniem i realizacją umów przez pracodawcę z podmiotami i ekspertami zewnętrznymi, na zlecenie i w uzgodnieniu z pracodawcą, organizowanie i zaopatrywanie firmy w materiały potrzebne do funkcjonowania biura (artykuły i materiały biurowe, prasę, przedmioty nietrwałe i środki trwałe i zaopatrzenie socjalne), prowadzenie wykazów i zestawień w zakresie realizowanych przez firmę projektów, prowadzenie zestawień finansowych - zestawienia faktur kosztowych i przychodowych firmy, prowadzenie w porozumieniu z pracodawcą spraw administracyjnych oraz sprawozdawczość w zakresie tego zagadnienia.

Za okres od 10 kwietnia 2015r. do 9 czerwca 2015r. B. S. potwierdziła obecność w pracy podpisem na liście obecności.

W tym okresie wykonywała prace porządkowe - porządkowała dokumenty, wpinała je do segregatorów, zaopatrywała w materiały biurowe, zajmowała się korespondencją, 2 -3 razy kontaktowała się z firmą (...).

Od dnia 10 czerwca 2015r. korzystała ze zwolnienia lekarskiego w związku ciążą. W dniu (...) urodziła dziecko.

Sąd ustalił, iż K. B. oprócz ubezpieczonej nie zatrudniała, nie zatrudnia i nie zamierza zatrudniać pracowników. Obecnie rozwiązała umowę o pracę z odwołującą.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie: akt organu rentowego, bilansu firmy (...) (k.10-11), umowy nr (...) zawartej przez K. B. z firmą (...) Sp. z o.o. (k.12-18), umowy o pracę (k.38-43), orzeczenia lekarskiego (k.44), karty szkolenia bhp (k.45), list obecności (k.48-52), zeznań świadka A. H. (zapis elektroniczny protokołu rozprawy z dnia 13 stycznia 2017r. min. 2.46 i n. k. 91), przesłuchania zainteresowanej K. B. (zapis elektroniczny protokołu rozprawy z dnia 17 maja 2016r. min. 10.05 i n. k. 60) oraz przesłuchania ubezpieczonej (zapis elektroniczny protokołu rozprawy z dnia 17 maja 2016r. min. 29.53 i n. k. 60)

Sąd ocenił zgromadzony materiał dowodowy jako kompletny i mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie.

Sąd nie dał wiary zeznaniom odwołującej co do sposobu wypełniania obowiązków pracowniczych, oraz zakresu wykonywanych prac. Zeznania ubezpieczonej są w tym zakresie niewiarygodne, gdyż nie potrafiła ona dokładnie powiedzieć czym się zajmowała.

Sąd zważył:

Odwołanie ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 6 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2016r., poz.963), zwanej ustawą systemową, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.

Po myśli art. 11 ust. 1 ustawy obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 12, zaś według art. 12 ust. 1 ustawy obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy systemowej, pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Za pracownika natomiast – w myśl art. 8 ust 1 – uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem, że jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 – dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.

W myśl art. 46, ust. 1 wskazanej wyżej ustawy płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy.

Natomiast po myśli art. 18 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, ubezpieczenie chorobowe oraz wypadkowe z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Z kolei według definicji zawartej w art. 22 ust. 1 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W orzecznictwie przyjmuje się, że pojęcia pracownik i zatrudnienie nie mogą być interpretowane na użytek ubezpieczeń społecznych inaczej niż interpretuje je akt prawny określający prawa i obowiązki pracowników i pracodawców – Kodeks pracy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2005r., sygn. akt III AUa 283/2005).

Wreszcie, art. 83 ust. 1 ustawy systemowej przyznaje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kompetencje do wydawania decyzji w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności między innymi: zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, przebiegu ubezpieczeń, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

W przedmiotowej sprawie sporny był sam fakt podlegania przez ubezpieczoną B. S. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako pracownika zatrudnionego przez płatnika składek.

ZUS podnosił, że podpisanie umowy o pracę z odwołującą i zgłoszenie jej w związku z tym do ubezpieczeń społecznych nastąpiło dla pozoru i z naruszeniem zasad współżycia społecznego, a rzeczywistym celem zawarcia umowy było świadome osiąganie nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

W myśl § 2 nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Sąd wskazuje, że w orzecznictwie sądowym ugruntowane jest stanowisko, że sam fakt podjęcia zatrudnienia w ciąży, nawet jeżeli motywem zatrudnienia było dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, jeżeli umowa jest faktycznie realizowana. Podkreślił to Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 stycznia 2016r. sygn. III AUa 170/15 powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2007r. sygn. I UK 302/06, OSNP 2008/7-8/110).

Z kolei zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

W tym miejscu trzeba wskazać, że pozorność oświadczenia woli (art. 83 § 1 k.c.) została potraktowana przez ustawodawcę jako wada oświad­czenia woli, nie dotyczy więc oświadczeń wiedzy. Jest to jednak wada szczególnego rodzaju, bo dotycząca oświadczenia złożonego świadomie i swobodnie dla pozoru drugiej stronie, która o takim oświadczeniu wie i na to się zgadza. (tak - Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 czerwca 1971r., II CR 250/71, nie publikowany). Z kolei w wyroku z dnia 23 czerwca 1986r., I CR 45/86 (nie publikowanym) Sąd Najwyższy zdefiniował pozorność jako „wadę oświadczenia woli polegającą na niezgodności między aktem woli, a jej przejawem na zewnątrz, przy czym strony zgodne są co do tego, aby wspomniane oświadczenie woli nie wywoływało skutków prawnych”.

Oceniając zgromadzony materiał dowodowy Sąd uznał, że w okolicznościach niniejszej sprawy ubezpieczona nie świadczyła pracy w warunkach art. 22 § 1 kodeksu pracy, zatem nie można uznać jej za pracownika K. B. zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. W konsekwencji w okresie spornym odwołująca nie może zostać objęta obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tego tytułu.

Należy wskazać, iż praca wykonywana w ramach stosunku pracy musi charakteryzować się cechami, które zostały wskazane w cytowanym wyżej art. 22 § 1 kodeksu pracy.

Przepis ten wskazuje w sposób ogólny na najważniejsze cechy stosunku pracy, które odróżniają go od stosunków cywilnoprawnych. Praca winna być wykonywana osobiście przez pracownika, w sposób ciągły, powtarzający się, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, na ryzyko pracodawcy i pod jego kierownictwem i mieć charakter odpłatny. Cechą charakterystyczną stosunku pracy jest podporządkowanie pracownika, do którego zalicza się m.in. wykonywanie poleceń służbowych pracodawcy.

W wyroku z dnia 24 czerwca 2015r. sygn. II PK 189/14 (OSP 2016/9/89) Sąd Najwyższy wskazał, że w świetle art. 22 § 1 kp oceny charakteru umowy należy dokonywać nie tylko na podstawie przyjętych przez strony jej postanowień, które mogą mieć na celu stworzenie pozoru innej umowy, lecz także na podstawie faktycznych warunków jej wykonywania.

Z kolei w wyroku z dnia 22 czerwca 2015r. I UK 367/14 (pub. L.) Sąd Najwyższy wskazał, iż umowa o pracę jest zawarta dla pozoru (art. 83 KC w związku z art. 300 KP), a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Pozorność umowy o pracę zachodzi także wówczas, gdy praca jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę. Sąd Najwyższy podkreślił, że podleganie pracowniczym ubezpieczeniom społecznym jest uwarunkowane nie tyle zgłoszeniem pracownika do tych ubezpieczeń i opłacaniem składek z tego tytułu, ile legitymowaniem się przez ubezpieczonego statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach stosunku pracy. Pozorność umowy o pracę występuje wtedy, gdy strony tej umowy, składając oświadczenia woli - zawierające formalnie niezbędne elementy umowy o pracę określone w art. 22 §1 k.p. – faktycznie nie zamierzają realizować obowiązków wynikających z tej umowy, mając świadomość tworzenia fikcji w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych. O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy (essentialia negotii), wynikających z art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia, gdyż w takim przypadku wady oświadczeń woli dotykające umowę o pracę - nawet powodujące jej nieważność - nie wywołują skutków w sferze prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Postępowanie przeprowadzone przez Sąd wykazało, że umowę o pracę zawartą przez odwołująca z zainteresowaną należy uznać za czynność prawną pozorną. Jak wynika z zeznań odwołującej i zainteresowanej B. S. wykonywała pewne czynności faktyczne. Jak zeznała zainteresowana, wykonywała ona prace porządkowe – porządkowała dokumenty, wpinała je do segregatorów, zaopatrywała biuro w materiały biurowe, zajmowała się korespondencją, 2 -3 razy kontaktowała się z firmą (...), co potwierdziła świadek A. H.. Sąd nie dał natomiast wiary zeznaniom odwołującej, że wykonywała inne czynności np. wyszukiwała informacje na temat jakości wód, rzek, zanieczyszczeń oraz zestawiała te informacje w tabeli. Odwołująca nie potrafiła bowiem podać żadnych szczegółów na temat wykonywanej pracy. Strony nie przedłożyły żadnych dowodów na temat prowadzonej korespondencji mailowej, czy poczynionych rezerwacji związanych z wyjazdami K. B.. Wprawdzie ubezpieczona podpisywała listę obecności, jednak bezsporne jest że świadczyła pracę nie tylko w siedzibie firmy, ale również poza biurem u siebie w domu – w sytuacji częstych wyjazdów zainteresowanej. Nie można zatem uznać, że świadczyła pracę w warunkach podporządkowania pracowniczego, co jest istotną cechą stosunku pracy. Wprawdzie nie ma przeszkód, by pracownik świadomy swoich obowiązków do pewnego stopnia organizował sobie samodzielnie pracę, jednak w toku niniejszego postępowania nie zostało wykazane, by poza pracami porządkowymi i przekazywaniem korespondencji kontrahentowi zainteresowanej B. S. wykonywała inne obowiązki. Nie wykazano, że faktycznie codziennie świadczyła pracę w ramach pełnego etatu. Nikt nie ewidencjonował godzin pracy odwołującej. Czynności jakie wykonywała odwołująca były możliwe do zrealizowania w niepełnym wymiarze czasu pracy bądź na umowę cywilno – prawną. Fakt że K. B. nie zatrudniała wcześniej pracownika i nie zamierza zatrudnić nikogo w miejsce odwołującej poddaje w wątpliwość potrzebę zatrudnienia pracownika na pełnym etacie. Wątpliwości Sądu budzi także zatrudnienie odwołującej, bez żadnego doświadczenia w dziedzinie działalności zainteresowanej od razu na czas nieokreślony, gdyż jest sprzeczne z realiami rynku pracy. Wątpliwości budzi także wykonywanie czynności przez ubezpieczoną tylko przez 2 miesiące, a następnie skorzystanie ze zwolnienia lekarskiego długotrwałego i brak odzyskania dolności do pracy do dnia porodu. Wszystkie powyższe fakty prowadza do wniosku, że w sprawie musiałby nastąpić nadzwyczajny zbieg nietypowych okoliczności co jest sprzeczne z doświadczeniem życiowym.

W ocenie Sądu orzekającego, w okolicznościach niniejszej sprawy, nie można uznać, że ubezpieczona posiadała status pracownika, a w związku z tym zawartą w dniu 10 kwietnia 2015r. między stronami umowę o pracę należy uznać za czyn­ność prawną pozorną (art. 83 § 1 k.c.) gdyż strony, które ją zawarły nie miały zamiaru realizacji podstawowych przesłanek stanowiących istotę stosunku pracy – zgodnie z treścią zawartej umowy.

Sąd orzekający podkreśla, iż ciąża nie jest przeciwwskazaniem do zawarcia umowy o pracę i nie stanowi podstawy do uznania umowy za nieważną. Nie może jednak ujść z pola widzenia, że zatrudnienie to musi odpowiadać warunkom określonym w art. 22 k.p. a jak wyżej wykazano, sporna umowa tym warunkom nie odpowiadała.

Mając zatem na uwadze wszystkie powyższe rozważania Sąd – na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. – odwołanie oddalił.

(-)SSO Patrycja Bogacińska – Piątek