Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku L. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach Wydziału VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 19 marca 2012 r. sygn. akt VI U 1619/11

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 843/12

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 28 listopada 2012 r.

Decyzją z dnia 19 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przeliczył L. M. emeryturę od dnia 1 listopada 2011 r.

Wyrokiem z dnia 19 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił powyższą decyzję i ustalił, że L. M. przysługuje emerytura w wysokości ustalonej decyzją z dnia 4 października 2007 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 26 stycznia 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przyznał L. M. emeryturę od dnia 5 września 1999 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia przyjęto zarobki z 3 lat kalendarzowych, tj. od stycznia 1987 r. do grudnia 1989 r., z których wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 84,83 %. Organ rentowy zaliczył do stażu ubezpieczeniowego L. M. 14 lat, 6 miesięcy i 17 dni okresów składkowych oraz uzupełniająco okres pracy w gospodarstwie rolnym przypadający od dnia 6 września 1960 r. do dnia 15 września 1977 r. Wysokość świadczenia została obliczona bez uwzględnienia dyspozycji art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Natomiast w decyzji z dnia 4 października 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przeliczył L. M. emeryturę od dnia 1 sierpnia 2007 r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku. Do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia przyjęto wynagrodzenie z 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, tj. od stycznia 1980 r. do grudnia 1989 r., z których wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 78,34 % oraz kwotę bazową wynoszącą 1.327,44 zł. Wysokość świadczenia ponownie została obliczona bez uwzględnienia dyspozycji art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W decyzji z dnia 19 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przeliczył L. M. emeryturę od dnia 1 listopada 2011 r., ustalając wysokość świadczenia z zastosowaniem regulacji art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Okręgowy wskazał, że istota sporu sprowadza się do tego, czy aktualnie możliwym jest ponowne ustalenie wysokości emerytury L. M. z zastosowaniem wskazań art. 56 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych(Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.). Sąd I instancji powołując się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r., sygn. akt K 5/11, uznał, że stwierdzenie niezgodności art. 114 ust. 1a cyt. ustawy z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 Konstytucji umożliwia wznowienie postępowania. Ponadto uznał, że konieczna jest zmiana zaskarżonej decyzji, gdyż została wydana w oparciu o przepis prawa uznany za niekonstytucyjny. Z tego względu Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję o czym orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołania. Strona skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że wnioskodawczyni w dniu 29 września 2011 r. złożyła wniosek o doliczenie do stażu pracy okresów opieki nad dziećmi, tj. od 7 września 1966 r. do 3 marca 1972 r. W związku ze złożonym wnioskiem organ rentowy podjął z urzędu kontrolę własnego postępowania i wydanej uprzednio prawomocnej decyzji. Na zasadzie art. 114 ust. 1 cyt. ustawy ustalił ponownie wysokość emerytury z zastosowaniem regulacji art. 56 cyt. ustawy. Strona skarżąca podniosła, iż przy ustalaniu wnioskodawczyni prawa do emerytury zaliczono okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, przy czym nie uwzględniono powyższego przepisu. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego organ rentowy wskazał, że ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji przyznającej świadczenie emerytalne, uprawnia do wszczęcia postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczenia na podstawie art. 114 cyt. ustawy. Warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń nie jest jednakże ujawnienie nowych okoliczności, lecz takich, które istniały przed wydaniem decyzji a nie zostały uwzględnione.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Trafnie Sąd Okręgowy stwierdził, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy możliwe jest ponowne ustalenie wysokości emerytury L. M. z zastosowaniem art. 56 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niemniej jednak w przyjętym rozstrzygnięciu błędnie oparł się na orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r., sygn. akt K 5/11, co sprawiło, iż zaskarżone orzeczenie nie może się ostać. Podnieść należy, iż jakkolwiek Trybunał Konstytucyjny stwierdził niezgodność art. 114 ust. 1a cyt. ustawy z Konstytucją, to jednakże pozostaje to bez wpływu na istotę rozstrzygnięcia, bowiem zaskarżona decyzja oparta była na art. 114 ust. 1 cyt. ustawy, który to przepis jest zgodny z ustawą zasadniczą.

Zgodnie z art. 114 ust. 1 cyt. ustawy prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r.. sygn. akt I UK 247/09 celem ponownego ustalenia w trybie przepisu art. 114 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS jest ponowne rozstrzygnięcie o uprawnieniach, które powstały ex lege przed wydaniem weryfikowanych decyzji rentowych. Uzasadnieniem dla ponowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego, wyznaczającym jego cel, jest niezgodność zawartego w niej rozstrzygnięcia z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego, powstałą na przykład na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego, czy procesowego. W judykaturze podkreśla się, iż jeżeli organ rentowy wydał, nawet na skutek własnego niedbalstwa, decyzję deklarującą prawo do świadczenia, które w istocie, ze względu na niespełnienie przesłanek ustawowych, nie przysługiwało i którego ubezpieczony nie mógł nabyć, zmiana tej decyzji na podstawie art. 114 cyt. ustawy jest możliwa i zgodna z prawem, a powoływanie się na zasadę ochrony praw nabytych jest, wobec nienabycia owych praw, nieuzasadnione (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004 nr 19, poz. 341; z dnia 5 maja 2006 r., II UK 170/05, Wokanda 2006 nr 9, poz. 166; z dnia 4 kwietnia 2006 r., II UK 30/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 289; z dnia 7 października 2009 r., III UK 38/09, LEX nr 560872 i z dnia 4 listopada 2009 r., I UK 141/09, LEX nr 564769). Zauważa się, że prawomocne decyzje organu rentowego mają charakter deklaratoryjny: stwierdzają sytuacje prawne wnioskodawców ukształtowane z mocy prawa. Jeśli zatem zostaną spełnione przesłanki weryfikacji prawomocnej decyzji określone w art. 114 ust. 1 cyt. ustawy i w toku ponownego postępowania wyjaśniającego okaże się, iż prawo do świadczenia nie istniało, wówczas wypłata świadczenia zostaje wstrzymana w trybie art. 134ust. 1 pkt 4 tego aktu. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2010 r., sygn. akt III UK 94/09). Podkreślenia wymaga, iż hipotezą omawianej normy prawnej objęte są nie tylko okoliczności nieznane organowi rentowemu, ale istniejące przed wydaniem decyzji, jak również okoliczności, jakie powinny być znane organowi rentowemu przy dołożeniu minimum staranności, które jednak na skutek błędu lub przeoczenia nie zostały uwzględnione przed wydaniem decyzji (J. K.: Ponowne ustalenie prawa do świadczeń emerytalno - rentowych, PiZS 2004 nr 6, s. 26 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r., II UK 182/00, OSNP 2002 nr 17, poz. 419; z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP 2004 nr 19, poz. 341; z dnia 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005 nr 11, poz. 161 i postanowienie z dnia 5 listopada 2009 r., II UK 87/09, LEX nr 583815). Z taką sytuacja mamy miejsce w niniejszej sprawie. Organ rentowy przeliczając świadczenie wnioskodawczyni, wskutek złożonego przez nią wniosku o doliczenie okresu opieki nad dziećmi, odkrył, iż błędnie ustalono wysokość świadczenia, gdyż nie została dotychczas uwzględniona regulacja z art. 56 cyt. ustawy, mimo że przy ustalaniu prawa do emerytury doliczono okres pracy w gospodarstwie rolnym. Organ rentowy na zasadzie art. 114 ust. 1 cyt. ustawy dokonał zatem ponownego ustalenia wysokości należnego świadczenia z uwzględnieniem powyższego przepisu. Podkreślić należy, że powołana instytucja daje możliwość zniwelowania zaistniałego uchybienia powstałego przy ustalaniu prawa do świadczenia bądź jego wysokości, prowadząc ostatecznie do korzystnych, jak i niekorzystnych rozstrzygnięć dla zainteresowanego bądź organu rentowego. W niniejszej sprawie dokonana korekta nie wywołała dla wnioskodawczyni żadnych negatywnych konsekwencji, gdyż obliczone świadczenie zostało i tak podwyższone do kwoty najniższej emerytury.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było błędne. Nie można bowiem sankcjonować decyzji, która zawiera błąd. Z tego względu z całą stanowczością uznać należy, że organ rentowy prawidłowo zainicjował na zasadzie art. 114 ust. 1 cyt. ustawy postępowanie, eliminując z obrotu prawnego decyzję wydaną z naruszeniem obowiązujących przepisów.

Brak było w niniejszej sprawie podstaw do doliczenia wnioskodawczyni do stażu pracy okres opieki nad dziećmi, gdyż pokrywał się on z okresem pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, który został już uwzględniony, przy ustaleniu prawa do emerytury.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny uznał, że wywiedziona przez organ rentowy apelacja, jako zasadna, skutkuje zmianą zaskarżonego orzeczenia, o czym orzeczono jak w sentencji na zasadzie art. 386§1 k.p.c.