Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lutego 2017r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach

VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Jolanta Łanowy – Klimek

Sędziowie: SSO Grażyna Łazowska

SSR del. Anna Capik – Pater

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2017r. w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa G. S., R. G., K. G. i R. D.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w J.

o dopłatę do nagrody z okazji (...)

na skutek zażalenia pozwanej (...) Spółce Akcyjnej w J.

na postanowienie zawarte w punkcie 6 wyroku Sądu Rejonowego w G. z dnia 26 października 2016r., sygn. akt VI P 115/16

postanawia:

1.  oddalić zażalenie

2.  zasądzić od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwotę po 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym

(-) SSO Grażyna Łazowska (-) SSO Jolanta Łanowy – Klimek(-)SSR del. Anna Capik – Pater

Sędzia Przewodniczący Sędzia

UZASADNIENIE

Powodowie domagali się zasądzenia od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w J. kwot: G. S. 3.131,08 zł, R. G. 2.981,96 zł, K. G. 2.302,98 zł, R. D. 2.851,38 zł, tytułem wyrównania nagrody z okazji (...) wraz z odsetkami ustawowymi od 5 grudnia 2015r. do dnia zapłaty oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazali że w następstwie zbycia KWK (...) w K., stali się – na podstawie art. 23 ¹ § 1 k.p. – pracownikami pozwanej spółki i w oparciu o porozumienie z dnia 20 grudnia 2004r. zawarte między zarządem (...) Spółki Akcyjnej w K. a organizacjami związków zawodowych oraz załącznika nr 4 do tego porozumienia posiadają prawo do nagrody z okazji (...). Pozwana na mocy porozumienia zawartego w dniu 23 lutego 2015r. – w trybie art. 9 ¹ k.p. – pomiędzy pracodawcą a międzyzakładowym komitetem protestacyjnym zawiesiła autonomiczne przepisy prawa pracy obowiązujące u niej. Następnie w dniu 16 września 2015r. zawarto kolejne porozumienie, mocą którego wypłata nagrody za 2015r. miała zostać zrealizowana w dwóch ratach, to jest pierwsza rata do 4 grudnia 2015r., druga rata do 1 marca 2016r. Powodowie podnieśli że porozumienie z 16 września 2015r. zawarte zostało na przyszłość – na okres od 1 stycznia 2016r., a tym samym nie mogło odnosić się do wymagalnej w grudniu 2015r. należności. Zdaniem powodów nagroda z okazji (...) winna być traktowana jak wynagrodzenie z art. 84 k.p. Za niedopuszczalne powodowie uznali porozumienie zawieszające zawarte na podstawie art. 9 ¹ k.p., w sytuacji gdy uprzednio już zawarto porozumienie o zawieszeniu w dniu 23 lutego 2015r. W ich ocenie pozwana winna była wypowiedzieć im warunki pracy, czego nie uczyniła. Zdaniem powodów porozumienie z dnia 16 września 2015r. nie zostało podpisane przez (...) Organizację (...) przy (...) S.A. będącą organizacją reprezentatywną.

Po sprecyzowaniu roszczenia na rozprawie w dniu 1 czerwca 2016r., w związku z wypłaceniem powodom w dniu 1 marca 2016r. wyrównania nagrody z okazji (...) za 2005 rok, powodowie cofnęli pozew w tym zakresie wraz ze zrzeczeniem się powództwa i domagali się ustawowych odsetek od kwot stanowiących drugą ratę nagrody z okazji (...), liczonych od dnia 5 grudnia 2015r. do dnia 29 lutego 2016r. oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana (...) Spółka Akcyjna w J. domagała się oddalenia powództw oraz zasądzenia od powodów na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana wskazała, że nagroda z okazji (...) nie może być traktowana jako wynagrodzenie za pracę, bowiem jest ona oderwana od rodzaju, ilości i jakości pracy i stanowi przywilej górniczy wypłacany zwyczajowo do dnia 4 grudnia danego roku. Wskazała, że składniki wynagrodzenia wypłacane za okresy dłuższe niż miesiąc nie podlegają uregulowaniom ogólnym i dlatego mogą być wypłacane w terminach zgodnie z konstytuującymi je źródłami prawa pracy. W dniu 16 września 2015r. pozwana zawarła w trybie art. 9 ¹ k.p. z organizacjami związkowymi porozumienie o zawieszeniu autonomicznych przepisów prawa pracy u pozwanej i stosowaniu nowych warunków pracy i płacy w oznaczonym zakresie. Wyjaśniła, że do porozumienia tego doszło wskutek bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej pozwanej spółki i wspólnego uznania za konieczne zastosowanie działań oszczędnościowych w sferze płac. Pozwana podkreśliła, że na podstawie art. 241 ²⁷ § 1 k.p. jako pracodawca nie musiała wypowiadać pracownikom warunków pracy i płacy. W ocenie pozwanej strony tego porozumienia mogły zawiesić stosowanie i wprowadzić modyfikację w terminach wypłaty nagrody z okazji (...). Natomiast termin wypłaty tej nagrody za 2015r. został ustalony jeszcze przed datą jej wymagalności w dwóch równych ratach, to jest pierwsza rata do dnia 4 grudnia 2015r., zaś druga rata do dnia 1 marca 2016r. Pozwana zgodnie z treścią porozumienia spełniła świadczenie w przyjętych terminach.

Wyrokiem z dnia 26 października 2016r. sygn. VI P 115/16 Sąd Rejonowy w G. zasądził od pozwanej na rzecz powoda G. S. ustawowe odsetki od kwoty 3.131,07 zł, na rzecz powoda R. G. ustawowe odsetki od kwoty 2.981,95 zł, na rzecz powoda K. G. ustawowe odsetki od kwoty 2.302,98 zł, na rzecz powoda R. D. ustawowe odsetki od kwoty 2.851,38 zł, stanowiącej dopłatę do nagrody z okazji (...) za 2015 rok, za okres od dnia 5 grudnia 2015r. do dnia 29 lutego 2016r.

W punkcie 5 wyroku Sąd Rejonowy umorzył postępowanie w stosunku do powodów w zakresie w jakim cofnęli pozwy wraz ze zrzeczeniem się powództwa.

W punkcie 6 wyroku Sąd zasądził od pozwanej na rzecz każdego z powodów po 900,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W punkcie 7 wyroku Sąd nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 564 zł tytułem opłaty stosunkowej od pozwu, od uiszczenia której powodowie byli zwolnieni.

Uzasadniając wyrok Sąd Rejonowy wskazał, że porozumienie zawieszające z dnia 16 września 2015r. ma zastosowanie i wywołuje skutek prawny na przyszłość, tak jak przyjęły to strony porozumienia, bowiem zgodnie z § 7 porozumienia zostaje ono zawarte na okres 3 lat, poczynając od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia 31 grudnia 2018r. Nie dotyczy ono zatem nagrody za 2015r., bowiem w ocenie Sądu Rejonowego dopiero nagroda za 2016 rok (oraz za lata 2017-2018) została objętą obostrzeniami z § 3 porozumienia, poczynając od dnia 1 stycznia 2016r. o czym stanowi § 7 porozumienia. Sąd Rejonowy wskazał nadto, iż każda zmiana warunków pracy i płacy na niekorzyść pracownika wymaga wypowiedzenia zmieniającego w trybie art. 42 k.p. bądź też porozumienia zmieniającego zawartego pomiędzy stronami stosunku pracy. W ocenie Sądu Rejonowego nagroda z okazji (...) stanowi składnik szeroko ujmowanego wynagrodzenia za pracę i jest traktowana jako element treści stosunku pracy. Świadczenie to ma charakter stały, jest ściśle związane ze stosunkiem pracy i nie ma charakteru uznaniowego. Celem tego świadczenia jest zapewnienie dodatkowej gratyfikacji, której wysokość zależna jest od przepracowanego czasu przez pracownika (tzw. miernik czasowy). Skoro zatem nagroda z okazji (...) jest wynagrodzeniem za pracę, to niedopuszczalnym jest spełnienie tego świadczenia w ratach. W akcie wewnątrzzakładowym ustalono termin wypłaty nagrody, wskazując na dzień 4 grudnia danego roku. Skoro każdy z powodów ostatecznie domagał się zasądzenia ustawowych odsetek od dopłat do nagrody z okazji (...), liczonych od dnia 5 grudnia 2015r. do dnia 29 lutego 2016r., to na podstawie art. 481 k.c. w związku z art. 300 k.p. należało uwzględnić powództwo, przyjmując jako kwoty, od których należy naliczać odsetki sumy podane w wyliczeniach załączonych do odpowiedzi na pozew – przyjmując że dzień 4 grudnia 2015r. był ostatnim dniem do spełnienia świadczenia, zgodnie z postanowieniami § 9 załącznika Nr 4 do porozumienia z dnia 20 grudnia 2004r.

Sąd Rejonowy wskazał, że umorzył postępowanie w zakresie każdej ze spraw co do roszczenia głównego o dopłatę do nagrody z okazji (...) za 2015 rok, wobec skutecznego cofnięcia w tym zakresie pozwu – na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z 203 § 1 k.p.c. oraz w świetle art. 469 k.p.c.

Uzasadniając zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 900 zł na rzecz każdego z powodów Sąd Rejonowy, powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2013r., IV CZ 8/13 (LEX nr 1318484) wskazał, że w wypadku cofnięcia pozwu obowiązek zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego, na jego żądanie, obciąża powoda bez względu na przyczynę cofnięcia. Jednakże dopuszczalne jest odstępstwo od tej zasady w sytuacji, gdy powód wykaże, że wystąpienie z powództwem było niezbędne dla celowego dochodzenia praw lub celowej obrony, z uwzględnieniem okoliczności istniejących w dacie wytoczenia pozwu. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy cofnięcie pozwu jest konsekwencją zaspokojenia przez pozwanego wymagalnego w chwili wytoczenia powództwa roszczenia powoda. W rozumieniu przepisów o kosztach procesu (art. 98 k.p.c.) pozwanego należy uznać wówczas za stronę przegrywającą sprawę. Zatem skoro roszczenia akcesoryjne powodów o odsetki zostały uwzględnione, a w chwili wytoczenia powództw w dniu 4 lutego 2016r. roszczenia główne powodów o dopłatę do nagrody z okazji (...) za 2015r. były uzasadnione – bowiem zgodnie z powyższymi rozważaniami terminem wymagalności wypłaty nagrody w pełnej wysokości był dzień 4 grudnia 2015r. – to pozwaną należało uznać za stronę przegrywającą. Sąd Rejonowy wskazał, iż niewątpliwie, skoro należności powodów w chwili wniesienia pozwów były już wymagalne, to strona pozwana dała powód do wytoczenia powództwa. Strona pozwana nie zaspokoiła roszczenia odsetkowego, bowiem uiściła należności główne tytułem drugich rat bez odsetek ustawowych – niesporne było, że II rata wedle zasad określonych w załączniku nr 4 do porozumienia z dnia 20 grudnia 2004r. (bez doliczania żadnych odsetek) odpowiadała w przypadku każdego z powodów kwocie przedstawionej w wyliczeniach dołączonych do odpowiedzi na pozew. Obciążając pozwaną kosztami zastępstwa procesowego powodów, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 2 pkt 3 w zw. z § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz. 1800), Sąd Rejonowy wskazał, iż zasadą jest reguła odpowiedzialności strony za wynik procesu, a stosownie art. 102 k.p.c. winno mieć charakter zupełnie wyjątkowy. Dopiero bowiem w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Powołując się na orzecznictwo sądowe, Sąd Rejonowy wskazał, że przepis art. 102 k.p.c. stanowi wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy i jest rozwiązaniem szczególnym. Jest to bowiem wyjątek od reguły, że strona przegrywająca winna zwrócić stronie przeciwnej wszelkie koszty, gdyż w sposób nieuzasadniony zaangażowała ją w proces. Co do zasady nie do pomyślenia jest sytuacja, że strona, która wygrała proces powinna jeszcze ponieść swoistą „karę” w postaci utraty kosztów, które zmuszona była zainwestować w sprawę. W ocenie Sądu I instancji trudna sytuacja życiowa i ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby ona w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia – na podstawie art. 102 k.p.c. – od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na jej rzecz przemawiałyby dalsze szczególne okoliczności, które łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują przesłanki wypadku szczególnie uzasadnionego. Natomiast strona pozwana reprezentowana przez pełnomocnika będącego radcą prawnym nie przedstawiła żadnych konkretnych dokumentów takich jak bilans dla rzetelnej oceny jej sytuacji majątkowej i finansowej. Nadto trudna sytuacja ekonomiczna nie uzasadnia sama w sobie nieobciążania kosztami procesu, zwłaszcza biorąc pod uwagę obiektywnie niewielką kwotę tych kosztów.

Pozwana wniosła zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w G. zawarte w punkcie 6 wyroku z dnia 26 października 2016r., sygn. akt VI P 115/16 tj. w części w jakiej Sąd zasądził od pozwanej na rzecz każdego z powodów koszty zastępstwa procesowego w kwocie przewyższającej 90 zł zarzucając:

a)  naruszenie przepisu postępowania - art. 102 k.p.c. - poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w niniejszej sprawie nie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa w ww. przepisie, podczas gdy do takich okoliczności zaliczyć należy wytoczenie przez powodów powództwa o II transzę nagrody z okazji (...), pomimo świadomości, że zostanie ona im wypłacona do dnia 1 marca 2016r.;

b)  naruszenie przepisu postępowania - art. 109 § 2 k.p.c. - poprzez jego błędne zastosowanie (niezastosowanie) polegające na braku obniżenia wynagrodzenia pełnomocnika powodów połączonych węzłem współuczestnictwa formalnego z uwagi na nakład jego pracy, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez obniżenie należności zasądzonej z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego do kwoty 90 zł na rzecz każdego z powodów oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd I instancji błędnie uznał, że w niniejszej sprawie nie wystąpiły takie okoliczności, które uzasadniałyby zastosowanie art. 102 k.p.c. Podniosła, iż rozłożenie na dwie transze wypłaty nagrody z okazji (...) za rok 2015 nastąpiło na mocy porozumienia z dnia 16 września 2015r. (§ 2 ust. 2), w którym ustalono, że wypłata I transzy nastąpi do dnia 4 grudnia 2015r., a II transzy do dnia 1 marca 2016r. Porozumienie z dnia 16 września 2015r. zostało zawarte przez wszystkie reprezentatywne organizacje związkowe uczestniczące w rokowaniach i zmierzało z jednej strony do ochrony pozwanej przed upadłością, a z drugiej do utrzymania miejsc pracy. Innymi słowy doszło do zawarcia kompromisu między pracodawcą a pracownikami (reprezentowanymi przez organizacje związkowe) polegającego na tym, że pozwana zrezygnowała z wdrażania procedury zwolnień grupowych, a pracownicy wyrazili zgodę na ograniczenie części swoich uprawnień. Powodowie w chwili wnoszenia powództw mieli pełną świadomość, że II transza nagrody zostanie im wypłacona w ww. terminie, co nastąpiło. Nadto pozwana nigdy nie negowała uprawnienia powodów do otrzymania nagrody z okazji (...) za rok 2015. Zatem pozwana nie dała podstaw do wytoczenia powództw, powodowie jednak zdecydowali się wystąpić na drogę sądową o całość II transzy nagrody z okazji (...). Zdaniem strony pozwanej okoliczności te mają szczególny charakter i dają podstawy do zastosowania art. 102 k.p.c. a w konsekwencji zasądzenie od pozwanej jedynie części kosztów procesu. Pozwana wskazała nadto, że na aprobatę zasługuje pogląd wyrażony przez inny skład Sądu I instancji, który w wyroku z dnia 21 lipca 2016r. (sygn. akt: VI P 119/16) przyjął, że w takim stanie rzeczy należne powodom koszty zastępstwa procesowego należy obliczyć na podstawie wartości ustawowych odsetek za opóźnienie zasądzonych w wyroku na rzecz powodów. W niniejszej sprawie wartość ustawowych odsetek za opóźnienie zasądzonych na rzecz każdego z powodów jest niższa niż 500,00 zł a co za tym idzie zasadne jest zasądzenie na rzez każdego z nich po 90 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwana podniosła również, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia ze współuczestnictwem formalnym. Doszło bowiem do połączenia czterech odrębnych spraw na podstawie art. 219 k.p.c. w celu ich łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, gdzie z powodów był reprezentowany przez tego samego pełnomocnika. Pozwana powołała się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015r., III CZP 29/15, LEX nr 1751211, w której wskazano, że „w razie współuczestnictwa formalnego (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez współuczestników reprezentowanych przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym zalicza się jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy (art. 109 § 2 k.p.c.)”. W ocenie pozwanej do takiego obniżenia wynagrodzenia powinno dojść w niniejszej sprawie bowiem roszczenia pracowników pozwanej o dopłatę do nagrody z okazji (...) mają charakter masowy, a przy tym oparte są na nieskomplikowanych okolicznościach, stan faktyczny i prawny będący podstawą żądań jest identyczny a pozwy wniesione przez pełnomocnika powodów miały tożsamą treść i stanowiły odwzorowanie wcześniej wypracowanych rozwiązań, stąd nakład pracy pełnomocnika powodów w niniejszej sprawie był dalece mniejszy niż byłby w przypadku prowadzenia odrębnych postępowań, co także wiązało się z możliwością zaoszczędzenia czasu pełnomocnika, który nie musiał uczestniczyć w odrębnych rozprawach dla każdego z powodów.

Powodowie wnieśli o oddalenie zażalenia i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zażalenie pozwanej nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, że pozwana jako strona przegrywająca ponosi odpowiedzialność za wynik postępowania (art. 98 k.p.c.) a stosowanie art. 102 k.p.c. winno mieć charakter zupełnie wyjątkowy.

Sąd orzekający podziela przy tym stanowisko Sądu Rejonowego w G., iż pozwana jest stroną przegrywającą nie tylko jeżeli chodzi o roszczenie zapłaty odsetek od nagrody z okazji (...) za rok 2015 ale także co do kwoty stanowiącej pierwotnie roszczenie główne tj. drugiej transzy tej nagrody. Powództwo zostało cofnięte z uwagi na fakt zaspokojenia roszczenia w toku postępowania (1 marca 2016r.). Wprawdzie strona pozwana nie negowała iż należy się ono powodom, jednak nie wypłacając nagrody z okazji (...) za 2015r. w terminie tj. do 4 grudnia 2015r. w całości dała powodom podstawę do wytoczenia powództwa. Jak bowiem przesądzono w toku postępowania przed Sądem Rejonowym, porozumienie z dnia 16 września 2015r. ma zastosowanie i wywołuje skutek prawny na przyszłość na okres 3 lat, poczynając od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia 31 grudnia 2018r. i nie może dotyczyć nagrody za 2015r. W ocenie Sądu Rejonowego dopiero nagroda za lata 2016-2018 została objętą obostrzeniami z § 3 porozumienia, poczynając od dnia 1 stycznia 2016r. W ocenie Sądu Rejonowego nagroda z okazji (...) stanowi natomiast składnik wynagrodzenia za pracę i jest traktowana jako element treści stosunku pracy, zaś każda zmiana warunków pracy i płacy na niekorzyść pracownika wymaga wypowiedzenia zmieniającego w trybie art. 42 k.p. bądź też porozumienia zmieniającego zawartego pomiędzy stronami stosunku pracy.

Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powodów odsetki od II transzy nagrody z okazji (...) za rok 2015 uznając, że pozwana pozostawała w zwłoce z wypłatą tej części nagrody od dnia 5 grudnia 2015r. do 29 lutego 2016r. Pozwana nie skarżyła wyroku w tym zakresie.

Nie można zatem uznać, że powodowie nie mieli podstaw do wytoczenia powództwa, skoro pozwana pozostawała w zwłoce z wypłatą należnego im świadczenia. Stąd obliczając wysokość kosztów zastępstwa procesowego należy mieć na względzie również wysokość tej części nagrody, której powodowie domagali się pierwotnie w pozwie, a co do której cofnęli powództwa z uwagi na jej wypłacenie w toku procesu.

Sąd II instancji podziela stanowisko Sądu Rejonowego, że w niniejszej sprawie nie zaistniały okoliczności do zastosowania art. 102 k.p.c.

Zgodnie z treścią tego przepisu w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Pozwana nie powoływała się na ten przepis ani – jak słusznie podkreślił Sąd Rejonowy – nie wykazała leżących po jej stronie okoliczności, które uzasadniałyby jego zastosowanie. W uzasadnieniu zażalenia pozwana wskazała, że zawarcie porozumienia z dnia 16 września 2015r. zmierzało również do ochrony pozwanej przed upadłością, co nie jest jednoznaczne z wykazaniem że nie może ona uiścić kosztów zastępstwa procesowego w zasądzonej wysokości. Zatem Sąd Rejonowy słusznie nie dopatrzył się w przedmiotowej sprawie okoliczności pozwalających na zastosowanie tego przepisu.

Należy podkreślić, że sąd nie jest zobligowany do zastosowania powyższego przepisu art. 102 k.p.c., a jedynie ma taką możliwość, po rozważeniu całokształtu okoliczności sprawy. Sądy posiadają swobodę kształtowania orzeczeń o kosztach procesu, a więc i kosztach zastępstwa procesowego, samodzielnie decydują czy na gruncie konkretnej sprawy zachodzą owe "szczególne okoliczności" o jakich mowa w powoływanym wyżej przepisie, pozwalające na odstąpienie od obciążania strony przegrywającej kosztami postępowania.

W postanowieniu z dnia 24 października 2013r. sygn. IV CZ 61/13 (LEX nr 1389013) Sąd Najwyższy wskazał, iż hipoteza przepisu art. 102 k.p.c., odwołująca się do występowania "wypadków szczególnie uzasadnionych", pozostawia sądowi orzekającemu swobodę oceny, czy fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony, stanowią podstawę do nieobciążania jej kosztami procesu.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 109 § 2 k.p.c. poprzez niezastosowanie i nieobniżenie wynagrodzenia pełnomocnika powodów połączonych węzłem współuczestnictwa formalnego z uwagi na nakład jego pracy, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy Sąd Okręgowy wskazuje, że zarzut ten nie jest uzasadniony.

Zgodnie z art. 109 § 2 k.p.c. orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy. Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.

Poza przedmiotem sporu pozostaje, że w niniejszej sprawie powodów łączy współuczestnictwo formalne.

W przywołanej przez pozwaną uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015r. III CZP 29/15 (OSN 2016/6/69) wskazano iż w razie współuczestnictwa formalnego (art. 72 § 1 pkt 2 KPC), do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez współuczestników reprezentowanych przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym zalicza się jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy (art. 109 § 2 KPC).

Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 października 2015r., III CZP 58/15 (Monitor Prawniczy 2015/21/1123).

W uzasadnieniu powyższych orzeczeń Sąd Najwyższy wskazał, iż orzekanie o kosztach procesu opiera się na dwóch podstawowych zasadach: zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu, która oznacza obowiązek zwrotu przez stronę przegrywającą przeciwnikowi poniesionych przez niego kosztów oraz zasadzie kosztów niezbędnych i celowych, z której wynika, że zwrotowi podlegają tylko te koszty wygrywającego przeciwnika, które były niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony. Do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez każdego ze współuczestników, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2 KPC, reprezentowanych przez tego samego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, zalicza się wynagrodzenie tego pełnomocnika, ustalane odrębnie według ustalonych stawek opłat. Jak jednak dalej zauważył Sąd Najwyższy, wynagrodzenie przyznane według tej zasady może w niektórych sytuacjach być uznane za zawyżone, nie odpowiadające nakładowi pracy i czasu pełnomocnika. Kumulacja roszczeń do jakiej dochodzi przy współuczestnictwie formalnym i skorzystanie przez współuczestników sporu z pomocy jednego pełnomocnika powoduje bowiem obniżenie kosztów procesu, zarówno indywidualnych jak i publicznych, z wyjątkiem opłat sądowych oraz przyczynia się do usprawnienia i przyspieszenia postępowania, a więc także do zmniejszenia nakładu pracy pełnomocnika oraz zaoszczędzenia jego czasu. Nakłada to w każdym wypadku na sąd obowiązek rozważenia, czy koszty obejmujące wynagrodzenie pełnomocnika powinny być zwrócone poszczególnym współuczestnikom w pełnej wysokości, czy też w pewnym stopniu obniżone, poniżej stawki minimalnej, stosownie do zmniejszonego nakładu jego pracy i czasu. Taką ocenę uzasadnia zdaniem Sądu Najwyższego przepis art. 109 § 2 KPC, wskazujący jakie przesłanki powinien brać pod uwagę sąd ustalając wysokość kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika. Są to: niezbędny nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego w sprawie czynności, charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Sąd powinien także rozważyć celowość podjętych czynności oraz ich niezbędność ze względu na charakter sprawy. Nie jest możliwe wyczerpujące wyliczenie wszystkich szczegółowych okoliczności mających - w ramach tych przesłanek - wpływ na nakład pracy i czasu pełnomocnika w sprawie, w której reprezentuje on kilku współuczestników formalnych. Niewątpliwie należy brać pod uwagę charakter sprawy, a więc stopień jej złożoności zarówno ze względu na stan faktyczny i trudności dowodowe jak i podstawę prawną przy uwzględnieniu tego, że z uwagi na wspólną podstawę faktyczną i prawną roszczeń pełnomocnik w pewnym zakresie podejmuje czynności odnoszące taki sam skutek w stosunku do wszystkich współuczestników przynajmniej co do okoliczności wspólnych dla nich wszystkich, a zatem ilość reprezentowanych przez niego osób nie ma wpływu na zwiększenie nakładu i czasu jego pracy w tym zakresie.

Dokonując zatem oceny wysokości należnych kosztów zastępstwa procesowego w niniejszej sprawie, gdzie mamy do czynienia ze współuczestnictwem formalnym, z uwagi na połączenie do wspólnego rozpoznania czterech spraw i mając na uwadze zaprezentowane wyżej stanowisko Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy wskazuje, że w sprawie niniejszej nie ma podstaw do obniżenia kosztów zastępstwa procesowego poniżej stawki minimalnej.

Sąd Rejonowy zasądził zwrot kosztów zastępstwa procesowego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., ustalając ich wysokość w każdej z połączonych spraw (przy wartości przedmiotu sporu nie przekraczającej 5.000 zł) w oparciu o § 9 ust. 1 pkt 2 w związku z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz. 1800). Zasądzając zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 900 zł na rzecz każdego z powodów, Sąd zastosował w każdej z połączonych spraw stawkę minimalną wynikającą z powołanych przepisów.

W ocenie Sądu orzekającego, obniżenie kosztów poniżej stawki minimalnej – jak tego chce pozwana powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015r. III CZP 29/15 – mogłoby prowadzić do pokrzywdzenia powodów, gdyż nie sposób przyjąć że mimo niewątpliwie mniejszego nakładu pracy pełnomocnika przy współuczestnictwie formalnym w sprawie, poniesione przez powodów koszty niezbędne i celowe do dochodzenia swoich praw mieściły się w kwocie wnioskowanej przez pozwana tj. 90 zł.

Przyjmując prezentowane wyżej stanowisko Sądu Najwyższego, obniżenie stawki minimalnej można by w ocenie Sądu II instancji rozważyć, gdyby stawka minimalna w poszczególnych sprawach była znacznie wyższa i faktycznie rażąco niewspółmierna do nakładu pracy pełnomocnika, stopnia przyczynienia się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy oraz poświęconego czasu pracy. W takim też stanie faktycznym – w sprawie o dużo większej wartości przedmiotu sporu, a w konsekwencji wyższej stawce minimalnej dla pełnomocnika procesowego – została podjęta przywoływana przez pozwaną uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015r. III CZP 29/15.

Reasumując należy wskazać, że zaskarżone orzeczenie Sądu Rejonowego jest prawidłowe.

Mając powyższe na względzie, zażalenie oddalono na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania zażaleniowego Sąd orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. oraz § 10 ust. 2 pkt. 1 w zw. § 9 ust. 1 pkt 2 i § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz. 1800).

(-)SSO Grażyna Łazowska(-)SSO Jolanta Łanowy – Klimek(-)SSR del. Anna Capik – Pater

Sędzia Przewodniczący Sędzia