Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2017 r. w Gdańsku

sprawy M. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji M. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2016 r., sygn. akt VII U 706/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i przyznaje M. B. prawo do emerytury poczynając od dnia 1 stycznia 2015 roku;

2.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

3.  odstępuje od obciążenia pozwanego kosztami postępowania w sprawie.

SSA Aleksandra Urban SSA Maria Sałańska - Szumakowicz SSA Grażyna Horbulewicz

Sygn. akt III AUa 1231/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 lutego 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił M. B. prawa do emerytury w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł ubezpieczony, zarzucając jej naruszenie przepisów postępowania wyrażające się w niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych niezbędnych do wyjaśnienia decyzji i wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, iż M. B., urodzony (...), w dniu 9 stycznia 2015 r. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę z tytułu wykonywania prac w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, a w dniu (...). ukończył wiek 60 lat.

W toku postępowania przed organem rentowym, na dzień 1 stycznia 1999 r. ubezpieczony udowodnił 21 lat, 2 miesiące i 4 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 17 lat, 1 miesiąc i 20 dni stażu pracy w szczególnych warunkach.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją pozwany odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w warunkach szczególnych.

Analizując trafność decyzji pozwanego Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że rodzice wnioskodawcy S. i Z. B. od 20 sierpnia 1963 r. byli właścicielami nieruchomości rolnej położonej w Z. w gminie I., której powierzchnia wynosiła 08,70.00 ha.

Odwołujący się był zameldowany w gospodarstwie rodziców na pobyt stały w okresie od 23 stycznia 1969 r. do 16 września 1980 r.

W dniu (...) wnioskodawca ukończył 16 lat.

W gospodarstwie rodziców skarżącego oprócz ubezpieczonego zamieszkiwało jego liczne rodzeństwo (sześcioro lub siedmioro dzieci).

W gospodarstwo rodziców wnioskodawcy uprawiano zboże, sadzono ziemniaki oraz buraki potrzebne na paszę dla konia. Hodowano także konia oraz dwie krowy, cielaki i świnie.

Ojciec wnioskodawcy chorował na miażdżycę. W związku z powyższym ubezpieczony pomagał rodzicom w wykonywaniu prac w gospodarstwie. Zajmował się m. in. orką oraz koszeniem trawy.

Po zakończeniu szkoły podstawowej w Z. wnioskodawca kontynuował naukę w zasadniczej szkole zawodowej mieszczącej się w I.. Powyższe wiązało się z koniecznością codziennego dojazdu do szkoły. Odwołujący się uczęszczał do szkoły wspólnie ze S. S. (2).

Z dniem 17 czerwca 1972 r. ubezpieczony zrezygnował z nauki w zasadniczej szkole zawodowej z uwagi na ciężkie warunki panujące w domu - tym samym miał możliwość świadczenia pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie aż do 26 października 1972 r.

W dniu 27 października 1972 r. ubezpieczony zapisał się na kurs spawaczy w (...) w G. , który miał trwać od 5 listopada 1972 r. do 5 kwietnia 1973 r. i obejmować oprócz części praktycznej wykłady teoretyczne.

W dniu 2 listopada 1972 r. wnioskodawca złożył podanie o przyjęcie go do pracy w Stoczni (...) w G..

W okresie od 2 listopada 1972 r. do 25 listopada 1972 r. oraz od 4 maja 1976 r. do 31 sierpnia 1995 r. wnioskodawca był zatrudniony w Stoczni (...) S. A. w G..

W okresie od 2 listopada 1972 r. do 24 listopada 1972 r. wnioskodawca odbywał kurs spawacza.

W dniu 25 listopada 1972 r. ubezpieczony nie stawił się do pracy. W związku z powyższym został zwolniony z uwagi na nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy.

W dniu 2 grudnia 1972 r. Milicja Obywatelska zwróciła się do w/w zakładu pracy o wystawienie opinii o skarżącym.

Pismem z dnia 27 stycznia 1973 r. pracodawca został powiadomiony, że M. B. przebywa w Areszcie Śledczym w D..

W dniu 21 lutego 1973 r. wnioskodawca został prawomocnie skazany za rozbój na karę 5 lat pozbawienia wolności. Postanowieniem z dnia 6 kwietnia 1976 r., odwołującego zwolniono warunkowo przedterminowo z odbywania reszty kary.

Podczas odbywania kary, w dniu 30 czerwca 1975 r. wnioskodawca ukończył 2 - letnią (...) Szkołę Zawodową w I. w zawodzie ślusarza.

W dniu 2 maja 1978 r. skarżący zdobył uprawnienia spawacza.

Wnioskodawca przedłożył w organie rentowym kserokopię świadectwa pracy wskazującą, iż w okresie od 6 czerwca 1994 r. do 29 sierpnia 1995 r. był zatrudniony w P.P.H. (...) w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku spawacza.

W okresie od 6 czerwca 1994 r. do 22 grudnia 1994 r. oraz w okresie od 1 stycznia 1995 r. do 30 września 1995 r. ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie dewizowe w DM. Za powyższe okresy odwołujący się opłacił podatek do F..

Organ rentowy uwzględnił okres zatrudnienia wnioskodawcy w P.P.H. (...) od 6 czerwca 1994 r. do 30 listopada 1994 r. bo wówczas rozliczał się on z deklaracji imiennych.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd uwzględnił zeznania świadków: S. S. (3), H. S., R. G. oraz E. A., przy czym nie uznał ich za wiarygodne w całej rozciągłości. Sąd zaznaczył, że na mającej miejsce w dniu 25 stycznia 2016 r. rozprawie świadkowie S. S. (3), H. S., R. G. oraz E. A. zgodnie wskazywali jakoby odwołujący się mieszkał oraz świadczył pracę w gospodarstwie rolnym rodziców do 1976 r. Twierdzenia przywołanych wyżej osób pozostają jednak w sprzeczności z informacjami wynikającymi z akt osobowych ubezpieczonego dokumentujących okres zatrudnienia w Stoczni (...) S. A. w G., z których wynika, że w okresie od 27 października 1972 r. do 25 listopada 1972 r.odwołujący przebywał w G. w związku z podjęciem zatrudnienia, następnie zaś został zatrzymany oraz skazany na karę 5 lat pozbawienia wolności za rozbój. Odwołujący się został finalnie zwolniony z odbywania reszty kary pozbawienia wolności z dniem 6 kwietnia 1976 r. – wobec powyższego twierdzenia w/w osób jakoby wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym rodziców do 1976 r. należało uznać za niezgodne z prawdą. W związku z tymczasowym aresztowaniem w końcu listopada 1972 r., a później pobytem w zakładzie karnym, z którego został zwolniony w kwietniu 1976 r. ubezpieczony nie mógł w tym okresie przebywać w Z., a tym samym świadczyć pracy w gospodarstwie rodziców.

Krótki okres zatrudnienia skarżącego w Stoczni (...) w G. w 1972 r. był związany z jego tymczasowym aresztowaniem po popełnieniu przestępstwa rozboju, a później odbywaniem kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym. Powyższe potwierdza fakt, że w dniu 25 listopada 1972 r. odwołujący się został zwolniony dyscyplinarnie z pracy z powodu nieusprawiedliwionego niestawiennictwa.

W ocenie Sądu także słuchany informacyjnie sam ubezpieczony nieprawdziwie wskazywał jakoby krótkie zatrudnienie w Stoczni (...) S. A. w G. w okresie od 2 listopada 1972 r. do 25 listopada 1972 r. wynikało z faktu przerwania kursu spawacza z uwagi na sytuację rodzinną i konieczność powrotu do rodzinnej wsi.

Podkreślić nadto należy, że na zasadzie określonej w treści art. 207 § 6 k.p.c. Sąd pominął zgłoszony przez odwołującego się w treści pisma z dnia 13 kwietnia 2016 r. wniosek dowodowy w przedmiocie zwrócenia się do Zakładu Karnego w I. o udzielenie informacji, w jakich okresach i gdzie zatrudniony był ubezpieczony odbywający w zakładzie karnym karę pozbawienia wolności w okresie od połowy 1973 r. do czerwca 1976 r.

Przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Bezspornym w sprawie było, że ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował 15 - letni okres pracy w szczególnych warunkach, nie jest członkiem OFE, a w dniu (...). ukończył wymagany prawem wiek 60 lat. Nie udokumentował natomiast na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadania 25 - letniego stażu ubezpieczeniowego.

Zgromadzony w toku postępowania materiał dowodowy w postaci zeznań zawnioskowanych przez skarżącego świadków prowadzi do wniosku, że odwołujący się świadczył pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze przekraczającym 4 godziny dziennie jedynie w okresie wakacji szkolnych – tj. od 1 lipca 1970 r. do 31 sierpnia 1970 r., od 1 lipca 1971 r. do 31 sierpnia 1971 r. oraz od 18 czerwca 1972 r. do 26 października 1972 r. – dlatego też wskazany okres winien zostać zaliczony do ogólnego stażu ubezpieczeniowego wnioskodawcy. Z uwagi na rozmiar posiadanego przez rodziców odwołującego się gospodarstwa, jak również uwzględniwszy fakt, że zajmowano się w nim zarówno uprawą roślin, jak i hodowlą zwierząt – zrozumiałym jest, że wykonanie wszystkich niezbędnych prac musiało zająć odwołującemu się co najmniej 4 godzin dziennie, zwłaszcza, że okres letni jest okresem wzmożonych prac w gospodarstwie. Wobec powyższego nie budziło wątpliwości Sądu, że wnioskodawca świadczył wówczas pracę w wymiarze wymaganym przepisami prawa w okresie wakacji szkolnych.

W ocenie Sądu Okręgowego zaliczeniu do ogólnego stażu pracy podlega również okres od 18 czerwca 1972 r. do 26 października 1972 r. to jest okres, w którym odwołujący się po zakończeniu nauki w (...) Szkole Zawodowej w dalszym ciągu mieszkał w domu rodzinnym. Ustalając wskazany okres Sąd miał na uwadze fakt, że w dniu 17 czerwca 1972 r. odwołujący się zakończył edukację w szkole zawodowej. Z kolei w życiorysie przedłożonym u pracodawcy wnioskodawca ubiegając się o zatrudnienie w Stoczni (...) S. A. wyraźnie wskazał, że do dnia 26 października 1972 r. zamieszkiwał w domu rodzinnym. Tym samym uwzględniwszy okoliczność, że we wskazanym powyżej okresie odwołujący się nie łączył pracy w gospodarstwie z nauką, czy z zatrudnieniem w jakimkolwiek przedsiębiorstwie zrozumiałym jest, że mógł pracować w gospodarstwie rodziców w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie.

Jednocześnie, Sąd nie znalazł podstaw do zaliczenia pozostałej części wnioskowanego przez skarżącego okresu. Sąd wskazał, że w okresie od 16 maja 1970 r. do 30 czerwca 1970 r. oraz od 1 września 1970 r. do 30 czerwca 1971 r. jak również od 1 września 1971 r. do 17 czerwca 1972 r. odwołujący się łączył pracę w gospodarstwie rolnym z nauką w zasadniczej szkole zawodowej, która była oddalona od rodzinnego domu wnioskodawcy, co wiązało się z koniecznością codziennego dojazdu. Z uwagi na powyższe oczywistym jest, że z uwagi na czas pobytu w szkole oraz czas, jaki ubezpieczony przeznaczał na dojazd – nie mógł on świadczyć pracy w gospodarstwie w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie. Sąd nie neguje przy tym uznania, że odwołujący się jakiekolwiek prace w gospodarstwie wykonywał - jednakże miały one jedynie charakter doraźnej pomocy zwyczajowo świadczonej przez dzieci na wsi.

Zdaniem Sądu, również okres od 27 października 1972 r. do 4 listopada 1972 r. nie podlega zaliczeniu do ogólnego stażu ubezpieczeniowego, co wynika z treści życiorysu złożonego przez wnioskodawcę w Stoczni (...) S. A., z którego wynika, że w domu rodzinnym zamieszkiwał jedynie do 26 listopada 1972 r., a skoro tak, to po tym dniu nie mógł już świadczyć pracy w gospodarstwie rolnym.

W okresie od 2 listopada 1972 do 25 listopada 1972 r. wnioskodawca był zatrudniony w Stoczni (...) S. A.

Zaliczeniu do stażu pracy nie podlega także okres od 25 listopada 1972 r. r. do 3 maja 1976 r. albowiem wówczas był on pozbawiony wolności – zakład karny opuścił 6 kwietnia 1976 r., a od maja 1976 r. ponownie podjął pracę w (...) w G..

W ocenie Sądu zaliczeniu do ogólnego stażu pracy nie podlegał także okres od 1 grudnia 1994 r. do 29 sierpnia 1995 r. podczas którego wnioskodawca miał być zatrudniony w P.P.H. (...) w G.. Z nadesłanych Sądowi dokumentów wynika bowiem tylko to, że w okresie od 1 czerwca 1994 r. do 31 lipca 1994 r. ubezpieczony rozliczał się do F.. Brak jest jednak informacji, czy posiadał status pracownika (z uwagi na brak oryginału świadectwa pracy) oraz czy zostały za niego opłacone składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce.

Mając na uwadze powyższe, przy uwzględnieniu treści art. 184 w zw. z art. 32 w zw. z art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ w treść wyroku, a to
- naruszenie: art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 3 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego z 13 kwietnia 2016 r. o zwrócenie się do Zakładu Karnego w I. o udzielenie informacji, w jakich okresach i gdzie zatrudniony był M. B., obywający w tym zakładzie karę pozbawienia wolności oraz

- naruszenie art. 468 § l i 2 k.p.c. poprzez niepodjęcie przez Sąd I instancji z urzędu czynności mających na celu wyjaśnienie, jakie były rzeczywiste okresy zatrudnienia ubezpieczonego;

2.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego zebranego w sprawie a to:

- dokonanie ustalenia, jakoby ubezpieczony w okresie od 16 maja 1970 r. do 17 czerwca 1972 r. pracował w gospodarstwie rolnych swoich rodziców tylko w okresie wakacji letnich, zresztą nieprawidłowo określonych terminami, podczas gdy sytuacja rodzinna ubezpieczonego związana ze złym stanem zdrowia jego ojca oraz faktem, iż ojciec był tzw. chłoporobotnikiem,
wielkością gospodarstwa rolnego oraz tym, iż był on najstarszym synem właścicieli gospodarstwa, powodowała, że to na ubezpieczonym spoczywał główny ciężar codziennego prowadzenia gospodarstwa rolnego, oraz dokonanie ustalenia, że skarżący nie był zatrudniony w okresie od 1 czerwca 1994 r. do 29 sierpnia 1995 r. w (...) na podstawie umowy o pracę, pomimo, iż fakt ten znajdował potwierdzenie w dokumentacji źródłowej (...) S.A.

Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie odwołania oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Nadto, skarżący wniósł o przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodów z:

a)  zaświadczenia Dyrektora Zakładu Karnego w I. z dnia 29 kwietnia 2016 r. o wykonywaniu przez M. B. pracy w okresach tamże wymienionych,

b)  aneksów do umowy o prace z dni: 14 kwietnia 1995 r., 31 marca 1995 r., 31 stycznia 1995 r., 29 listopada 1994 r., 20 września 1994 r., 19 lipca 1994 r., 30 czerwca 1995 r. na okoliczność, że ubezpieczony był zatrudnionych w A. na podstawie umowy o pracę na stanowisku spawacza,

c)  książki spawacza na okoliczność, że ubezpieczony był zatrudniony w A. na podstawie umowy o pracę w okresie od 1 czerwca 1994 r. do 28 sierpnia 1995 r. przy pracach spawalniczych.

Swoje stanowisko skarżący obszernie, wyczerpująco i szczegółowo uzasadnił wskazując stosowne motywy na jego poparcie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy, w świetle uzupełnione materiału dowodowego, zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca spełnia kumulatywnie przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.), a w szczególności przesłankę 25 – letniego okresu składkowego i nieskładkowego

Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy,
przeprowadził prawidłowe postępowanie dowodowe, oparte na zaoferowanym przez ubezpieczonego materiale, przy czym dokonując analizy żądania wnioskodawcy skoncentrował się przede wszystkim na ustaleniach związanych z możliwością zaliczenia do ogólnego stażu ubezpieczeniowego M. B. okresu jego pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, albowiem zaliczenia tego właśnie okresu domagał się ubezpieczony. Analiza materiału dowodowego doprowadziła Sąd do ustalenia, że nie jest możliwym zaliczenie do stażu ogólnego żądanego przez ubezpieczonego okresu (z wyjątkiem wakacji od 1 lipca 1970 r. do 31 sierpnia 1970 r., od 1 lipca 1971 r. do 31 sierpnia 1971 r., od 18 czerwca 1972 r. do 26 października 1972 r.), albowiem ani zaoferowane przez skarżącego zeznania świadków, ani wyjaśnienia samego wnioskodawcy – nie spójne i wewnętrznie sprzeczne – nie pozwoliły na wyprowadzenie wniosków zgodnych z żądaniem ubezpieczonego.

Zasadność żądania M. B. należało ocenić w oparciu o art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 września 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983, nr 8, poz. 43). I tak, prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze przewidziane jest w art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, zawartym w rozdziale 2 działu II ustawy dotyczącym urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Przepis ten w ust. 4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 powyższego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli łącznie osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (tj. 25 lat dla mężczyzn). W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Podkreślić dodatkowo należy, iż obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (najczęściej szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawności psychofizyczne), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Stąd też prawo do emerytury w wieku niższym nie jest tu przywilejem, lecz co do zasady wynika ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy.

W rozpoznawanej sprawie nie budziło wątpliwości osiągnięcie przez ubezpieczonego tak określonego wieku emerytalnego, jak i wymaganego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych. Spór pomiędzy stronami dotyczył wyłącznie spełnienia przez wnioskodawcę warunku wynikającego z przepisu art. 184 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, a mianowicie legitymowania się okresem 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoznając wniosek M. B. o przyznanie mu prawa do emerytury w wieku obniżonym zaliczył mu do stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych 17 lat 1 miesiąc i 20 dni, jednocześnie wskazując, że nie wykazał on, iż legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 25 lat - wnioskodawca (zdaniem pozwanego) wykazał jedynie 21 lat 2 miesiące i 4 dni. Sąd I instancji, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego obejmującego analizę akt osobowych wnioskodawcy oraz przesłuchanie zawnioskowanych przez skarżącego świadków, uznał, że stanowisko pozwanego co do zasady jest trafne i w konkluzji podał, że wnioskodawca nie wykazał, iż legitymuje się 25 letnim okresem zatrudnienia, w konsekwencji czego nie było możliwym przyznanie mu prawa do żądanego świadczenia emerytalnego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena dokonana w niniejszej sprawie przez Sąd Okręgowy - choć w znacznej mierze naprowadzona przez samego ubezpieczonego - nie jest trafna, albowiem z dokumentacji osobowej nadesłanej w toku postępowania odwoławczego przez (...), Zakład Karny w I. oraz aneksy do umów załączone przez wnioskodawcę do apelacji jednoznacznie wynika, że ubezpieczony legitymuje się stażem ubezpieczeniowym przekraczającym okres 25 lat.

I tak, jak wynika z akt osobowych ubezpieczonego nadesłanych przez (...) w I., w okresie od 1 września 1970 r. do 1 listopada 1972 r. odbywał on praktyczną naukę wykonywania zawodu operatora ruchowo-przewozowego kolei.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1440), za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne - zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 .

Mając na uwadze powyższe uregulowanie wskazać należy, iż zatrudnienie młodocianych przed 1 stycznia 1975 r., odbywało się na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. nr 45, poz. 226 ze zm.). Jak wyjaśniał Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 marca 2013 r. (II AUa 1362/12, LEX nr 1311958) już przepis art. 116 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym stanowił, że warunki odbywania nauki zawodu miały być w ciągu 4 tygodni po jej rozpoczęciu ustalone umową pisemną, której stronami byli: przemysłowiec (zakład pracy) i uczeń, a jeżeli był małoletni - jego ojciec lub opiekun, umową, w której jednym z obowiązkowych elementów było wyszczególnienie wzajemnych świadczeń. Przepis ten został uchylony dekretem z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz. U. Nr 41, poz. 311 z późn. zm.). Wydane przez Radę Ministrów, na podstawie delegacji dekretowej, rozporządzenie z dnia 12 kwietnia 1952 r., w sprawie warunków przyjmowania do pracy w celu przyuczenia do zawodu i późniejszego zatrudnienia młodocianych, którzy ukończyli 14 rok życia i nie przekroczyli 16 roku życia (Dz. U. Nr 21, poz. 135), uzależniało skuteczność przyjęcia do pracy w celu przyuczenia do zawodu od zawarcia pisemnej umowy pomiędzy zakładem pracy a młodocianym (§5 ust. 1). Dekret ten w części dotyczącej nauki zawodu został uchylony ustawą z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczenia do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz wstępnym stażu pracy (Dz. U. Nr 45, poz. 226 ze zm.). Przepisy tej ustawy również wymagały formy pisemnej dla zawarcia wymienionej w jej tytule umowy pomiędzy zakładem pracy a młodocianym pracownikiem, o czym świadczy treść art. 9, zgodnie z którym zakład pracy przyjmując młodocianego na naukę zawodu w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy jest obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego. Ustawa ta obowiązywała do wejścia w życie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (Dz. U. Nr 24, poz. 142 ze zm.).

W świetle przedstawionych regulacji oczywistym jest zatem, iż dla wykazania, że dany okres stanowi okres składkowy, o którym mowa w cytowanym na wstępie art. 6 ust. 2 pkt 3 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych bezwzględnie wymaganym jest przedstawienie dokumentów potwierdzających fakt zatrudnienia przez zakład pracy w celu przyuczenia do zawodu na podstawie indywidualnej umowy o pracę. A skoro tak, to uznać należało, że okres ów w przypadku ubezpieczonego został udowodniony. Przedłożone bowiem przez (...) akta osobowe wnioskodawcy zawierają zarówno oryginalną umowę o naukę zawodu zawartą pomiędzy M. B. a S. B. Naczelnikiem Oddziału Ruchowo-Handlowego w O., działającym w imieniu (...), z której wynika, że ubezpieczony w okresie od 1 września 1970 r. do 30 czerwca 1973 r. będzie odbywał szkolenie w zakresie operatora ruchowo-przewozowego kolei za wynagrodzeniem, jak i informację (również oryginalną) dotyczącą rozwiązania przedmiotowej umowy z dniem 1 listopada 1972 r. wobec zaniechania przez skarżącego uczęszczania na zajęcia szkolne. Bezspornie zatem wynika z nich, że w okresie od 1 września 1970 r. do 1 listopada 1972 r., tj. przez okres 2 lat i 2 miesięcy wnioskodawca odbywał naukę zawodu, okres ten zaś – wobec treści art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 887) – uważa się za okres składkowy, który należy doliczyć ubezpieczonemu do jego ogólnego stażu ubezpieczenia.

Nie inaczej należało ocenić okres pracy M. B. w Zakładzie Karnym w I..

Jak wynika z akt osobowych wnioskodawcy nadesłanych przez Zakład Karny w I. ubezpieczony decyzją komisji penitencjarnej został skierowany do pracy i w okresach od 8 marca 1973 r. do 30 września 1973 r. oraz od 16 czerwca 1975 r. do 9 kwietnia 1976 r. świadczył ją w Stacji Obsługi Samochodów, będąc zatrudnionym odpłatnie na stanowisku pracownika fizycznego.

Stosownie do treści art. 121 § 1 i 2 kodeksu karnego wykonawczego skazanemu zapewnia się w miarę możliwości świadczenie pracy i zatrudnia się go na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się mu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 963) o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. Praca wykonywana w czasie odbywania na obszarze Państwa Polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz w czasie tymczasowego aresztowania - w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy, jest z kolei – zgodnie z treścią art. 6 ust.2 pkt 4 ustawy z dnia 217 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS uznawana za okres składkowy.

Przekładając powyższe rozważania prawne na grunt analizowanej sprawy, przy uwzględnieniu zawartej w aktach osobowych wnioskodawcy dokumentacji, w tym zaświadczenia z Zakładu Karnego w I. potwierdzającego, że w okresach od 8 marca 1973 r. do 30 września 1973 r. oraz od 16 czerwca 1975 r. do 9 kwietnia 1976 r. ubezpieczony pozostawał w zatrudnieniu, trafnym jest wniosek, że również ten okres w wymiarze 1 roku, 4 miesięcy i 18 dni należało zaliczyć mu do stażu ogólnego.

Tożsamej ocenie podlega okres zatrudnienia ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie (...) spółka z o.o. w G. od 1 grudnia 1994 r. do 29 sierpnia 1995 r. Pozwany nie zaliczył ubezpieczonemu wskazanego okresu podnosząc, że przedłożona przez ubezpieczonego kserokopia świadectwa pracy nie jest wystarczającym dokumentem potwierdzającym powyższą okoliczność. Jak wynika jednak z oryginalnej dokumentacji załączonej przez M. B. do apelacji, wnioskodawca przez cały wskazany wyżej okres pozostawał w stosunku pracy z Przedsiębiorstwem (...), o czym świadczą m.in. aneksy do - znajdującej się w aktach emerytalnych wnioskodawcy (oryginał) -umowy z dnia 6 kwietnia 1994 r. zawartej pomiędzy (...) spółka z o.o. a M. B., zatrudnionym na stanowisku spawacza, podpisane odpowiednio dnia 29 listopada 1994 r., 31 stycznia 1995 r., 31 marca 1995 r., 14 kwietnia 1995 r. oraz 30 czerwca 1995 r. Ostatni z wymienionych aneksów przedłużał zawartą pomiędzy stronami umowę na okres do dnia 29 sierpnia 1995 r. Powyższy okres zatrudnienia potwierdza również przedłożone - choć zakwestionowane przez pozwanego z uwagi na brak mocy dowodowej – świadectwo (kserokopia) pracy ubezpieczonego, w którym widnieje informacja, że wnioskodawca w okresie od 6 czerwca 1994 r. do 29 sierpnia 1995 r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w G., w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku spawacza, jak również kserokopia książeczki spawacza, w której także widnieje informacja, że w okresie od 1 czerwca 1994 r. do 28 sierpnia 1995 r. wykonywał „spawanie konstrukcji stalowych” na rzecz przedsiębiorstwa (...). A skoro tak, to zasadnym jest zaliczenie ubezpieczonemu również tego okresu - w wymiarze 8 miesięcy i 29 dni - do stażu ubezpieczeniowego, od którego zależą jego uprawnienia do emerytury w wieku obniżonym.

Jeśli więc, skarżący - jak wykazało przeprowadzone postępowanie dowodowe - udowodnił ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (25 lat, 5 miesięcy i 21 dni), a co za tym idzie spełnił wszystkie, konieczne do przyznania wcześniejszej emerytury warunki (60 lat, 15 lat pracy w warunkach szczególnych), określone w przepisie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U 2015 r., poz. 748) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U nr 8, poz.43), to zasadnym było przyznanie mu prawa do żądanego świadczenia, począwszy od dnia 1 stycznia 2015 r., tj. od miesiąca złożenia wniosku (art.129 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Ze względów wskazanych powyżej, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 386 § 1 k.p.c., orzekł, jak w punkcie 1 sentencji.

Jednocześnie Sąd zważył, iż organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności, o której mowa w art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, istotnej do ustalenia prawa do świadczenia. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308). Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu. Skoro zatem w niniejszej sprawie do ustalenia prawa M. B. do emerytury doszło dopiero na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w toku postępowania apelacyjnego, a w szczególności na podstawie akt osobowych ubezpieczonego nadesłanych na żądanie Sądu Apelacyjnego przez (...) w I. oraz Zakłada Karny w I., Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, o czym orzekł, jak w punkcie 2 wyroku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał dodatkowo, że brak jest podstaw do obciążania pozwanego kosztami zastępstwa procesowego wnioskodawcy, albowiem to jego zachowanie w przeważającej mierze przyczyniło się do tego, że pozwany nie mógł uwzględnić jego wniosku o przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego, a rozwiązanie powstałego sporu wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego przed sądem. Jak podnosił Sąd Apelacyjny w Szczecinie w uzasadnieniu wyroku z dnia 27 kwietnia 2016 r. (I ACa 1129/15, LEX nr 2084153), „za "wypadek szczególnie uzasadniony" w rozumieniu art. 102 k.p.c. mogą być poczytane sytuacje, gdy sprawa dotyczy stosunku prawnego, który może zostać ukształtowany tylko mocą wyroku sądu. Zastosowanie normy art. 102 k.p.c. może uzasadniać też niesłuszne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wywołujące koszty, oddalenie powództwa na podstawie art. 5 k.c. albo z powodu prekluzji, precedensowy charakter sprawy, rozstrzygnięcie sporu wyłącznie na podstawie okoliczności uwzględnionej przez sąd z urzędu, brak zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika, czy nawet trudna sytuacja majątkowa strony, która wytaczając powództwo, była subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia. Katalog ten oczywiście nie ma oczywiście charakteru zamkniętego, a stanowi jedynie wymienienie przykładowych okoliczności uzasadniających zastosowanie normy art. 102 k.p.c. Zaniechanie obciążenia strony kosztami postępowania z uwagi na zastosowanie zasady słuszności musi zależeć od okoliczności określonej sprawy.” Zdaniem Sądu Apelacyjnego w analizowanej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 102 k.p.c., albowiem pozwany w toku postępowania administracyjnego - z powodu zaniechań ubezpieczonego oraz poprowadzenia przez wnioskodawcę postępowania w niewłaściwym kierunku - nie dysponował materiałem, który pozwalałby mu na wydanie decyzji o odmiennej treści, aniżeli zaskarżona. A skoro tak, to obciążenie go aktualnie kosztami postępowania byłoby co najmniej nieuzasadnione, dlatego też Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążania pozwanego kosztami postępowania w sprawie, o czym na mocy art. 102 k.p.c., orzekł, jak w punkcie 3 sentencji.

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Maria Sałańska-Szumakowicz SSA Aleksandra Urban