Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 22 lipca 2016 roku w sprawie z powództwa Skarbu Państwa – Urzędu Skarbowego w K. przeciwko M. P. o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, Sąd Rejonowy w Kutnie oddalił powództwo.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj.:

a)  art. 321 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że nieoznaczenie wierzytelności w petitum pozwu skutkuje koniecznością wydania orzeczenia oddalającego powództwo, z uwagi na przyjęcie przez Sąd, iż nieoznaczenie tej wierzytelności w petitum pozwu powoduje iż wydane orzeczenie nie mieściłoby się w granicach powództwa, nawet wtedy kiedy powód określił wierzytelności w treści pozwu;

b)  art. 187 §1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 130 § 1 k.p.c., poprzez brak wezwania powoda do usunięcia braków formalnych pozwu w zakresie sprecyzowania wierzytelności której ochrony domagał się powód, w sytuacji gdy w ocenie Sądu oznaczenia wierzytelności zaniechano;

c)  przeprowadzenie części postępowania dowodowego w postaci przesłuchania strony pozwanej i zaniechanie przeprowadzenie dowodów w postaci dokumentów zgłoszonych przez powoda, na skutek przyjęcia iż nieoznaczenie wierzytelności w petitum pozwu skutkowałoby tym iż wydane orzeczenie nie mieściłoby w granicach powództwa i dlatego konieczne stało się oddalenie powództwa, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, przy jednoczesnej merytorycznej ocenie tych dokumentów w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku;

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527 § 1 k.c. poprzez:

a)  brak jego zastosowania w następstwie błędnego i nieuzasadnionego przyjęcia, iż powód nie spełnił wymogu określenia wierzytelności objętej skargą pauliańską, podczas gdy wierzytelność ta została sprecyzowana w treści pozwu poprzez wskazanie zaległości Ł. P. w podatku od towarów i usług w wysokości 399.091,00 złotych wraz z odsetkami wynikającej z deklaracji VAT-7 za miesiące 11/2013 r., (...), (...), oraz decyzji określających zobowiązanie podatkowe za miesiące 11/2014, (...), (...) i 5/2014 r.;

b)  brak jego zastosowania, w następstwie wadliwej oceny prawnej, iż część wierzytelności (oprócz deklaracji w zakresie podatku od towarów i usług z 19 stycznia 2015 r.), których ochrony powód dochodzi mają charakter przyszły, podczas gdy z uwagi na charakter zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług wskazane w pozwie wierzytelności powstały przed zawarciem umowy sprzedaży której bezskuteczności domaga sią powód;

1.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez odmowę przeprowadzenia zawnioskowanych przez powoda dowodów zmierzających do jednoznacznego wykazania zasadności powództwa, przy jednoczesnej merytorycznej ocenie tych dowodów w uzasadnieniu wyroku;

2.  zaniechanie oceny okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania norm prawa materialnego, co nastąpiło w wyniku błędnego przyjęcia, iż powód nie oznaczył w pozwie wierzytelności, której ochrony żądał przez co, w ocenie Sądu uniemożliwił merytoryczne rozpatrzenie sprawy.

W oparciu o wskazane zarzuty powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja powoda okazała się zasadna i skutkowała uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w Kutnie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Przede wszystkim Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska Sądu I instancji w zakresie, w jakim wskazał, że oznaczenie wierzytelności podlegającej ochronie musi nastąpić także w petitum pozwu, a brak jej oznaczenia powoduje, iż sąd orzekłby w przedmiocie nie mieszczącym się w granicach powództwa.

Nie ulega wątpliwości, iż w wyroku uznającym czynność prawną za bezskuteczną należy określić przysługującą powodowi wierzytelność, która nie może zostać zaspokojona, na skutek dokonanej przez dłużnika powoda z pozwanym czynności prawnej. Stanowisko to jest utrwalone tak w orzecznictwie jak i judykaturze (zob. wyrok SN z 13.02.1970 r., w sprawie III CRN 546/09, uchwała SN z dnia 11 października 1995 r., w sprawie III CZP 139/95, uzasadnienie wyroku SN z dnia 5 czerwca 2002 r., II CKN 1336/00, wyrok SN z dnia 17.09.2003 r., II CK 10/02, wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 lutego 2015 roku, V CSK 305/14, Legalis 1231836). W uzasadnieniu uchwały z dnia 11 października 1995 r. (sygn. akt III CZP 139/95), odwołującej się z kolei do stanowiska wyrażonego w orzeczeniu z dnia 13 lutego 1970 r. (sygn. akt III CRN 546/69), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że instytucja skargi pauliańskiej znajduje zastosowanie tylko wówczas, gdy wierzytelność przysługująca pokrzywdzonemu wierzycielowi względem określonego dłużnika jest realna i skonkretyzowana, idzie bowiem o to, aby ochrony w następstwie wyroku uwzględniającego powództwo nie doznawały wszelkie bliżej nieoznaczone prawa powoda, a jedynie konkretna wierzytelność wynikająca z określonego stosunku prawnego, stanowiąca przedmiot żądanej,
a tym samym przedmiot rozstrzygnięcia sądowego. Podsumowując, koniecznym warunkiem skuteczności wyroku wydanego na podstawie art. 527 k.c. jest określenie w sentencji tego wyroku wierzytelności, której ochronie ma on służyć. Stąd też strona powodowa domagając się od Sądu konkretnego rozstrzygnięcia, powinna oznaczyć w swoim żądaniu ze skargi pauliańskiej, względem jakiej wierzytelności bezskuteczność czynności prawnej ma być orzeczona. W tym miejscu wskazać należy, iż przepis art. 527 KC nie wymaga, aby chroniona wierzytelność była wymagalna, a jedynie by była skonkretyzowana, a nie hipotetyczna. W żadnym razie dla skorzystania z actio pauliana nie jest konieczne dysponowanie przez wierzyciela tytułem wykonawczym stwierdzającym obowiązek zapłaty danej wierzytelności (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 25.09.2013 r. 1 ACa 788/13). W wyroku z dnia 13 października 2010 roku (I CSK 594/09, Rzeczpospolita 2010, nr 245, s. 2) oraz z dnia 9 kwietnia 2010 roku (III CSK 273/09, Lex numer 602265) Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli wierzyciel kwestionujący darowiznę, czy sprzedaż nieruchomości dłużnika nie dysponuje w momencie wnoszenia pozwu tytułem wykonawczym stwierdzającym wierzytelność, to musi dokładnie ją określić. Jednakowoż samo wykazanie istnienia wierzytelności jest nieodzowne. Sprecyzowanie wierzytelności przez powoda obejmować powinno przynajmniej jej istnienie, tytuł prawny i wysokość.

W niniejszej sprawie o ile nie ulega wątpliwości, iż strona powodowa w samym petitum pozwu nie wskazała wierzytelności, której ochronie służyć powinna skarga pauliańska, to nie stanowi to jednak wbrew stanowisku Sądu, przekroczenia granic wyrokowania wskazanych w art. 321 k.p.c. Z uzasadnienia pozwu jednoznacznie wynika,
iż stronie powodowej przysługują względem Ł. P. wierzytelności
w zakresie zaległości w podatku od towarów i usług w kwocie łącznej 399.091,00 zł.
W uzasadnieniu pozwu wskazano również, z jakiej czynności prawnej wynika określona wierzytelność, przeciwko komu przysługuje i w jakiej jest ona wysokości. Nastąpiło zatem jej skonkretyzowanie tak podmiotowe jak i przedmiotowe.

W tym stanie rzeczy o ile powód w petitum pozwu nie wskazał konkretnej wierzytelności, której ochronie służyć miała skarga pauliańska, to wierzytelność ta była oznaczona w uzasadnieniu pozwu. Należy w pełni podzielić przy tym stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie IV CSK 115/07, że „związanie granicami żądania nie oznacza, że Sąd związany jest w sposób bezwzględny samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli treść żądania sformułowana jest niewłaściwie, niewyraźnie lub nieprecyzyjnie Sąd może, a nawet ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda i w ramach podstawy faktycznej powództwa. W tym przypadku chodzi wyłącznie o nadanie objawionej w treści pozwu woli powoda poprawnej jurydycznie formy” (por. także wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 maja 2013 roku, I CSK 555/12, Legalis numer 722282). Co do możliwości poprawienia sformułowania żądania pozwu, o ile modyfikacja jest zgodna z wolą powoda i nie wykracza poza treść jego żądania, Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się aprobująco wskazując, iż odmienne ujęcie tej kwestii byłoby przejawem niczym nieuzasadnionego formalizmu i prowadziłoby do wypaczenia zasady wyrażonej w art. 321 § 1 k.p.c. (zob. wyrok SN z dnia 9 maja 2008 r., w sprawie III CSK 17/08, wyrok z dnia
19 stycznia 2006 r. w sprawie IV CK 376/05). Tymczasem Sąd I instancji wadliwie uznał, że nie zachodziły podstawy do wzywania strony powodowej do sprecyzowania żądania przez wskazanie chronionej wierzytelności, dodatkowo nie czyniąc w tym zakresie żadnych ustaleń. Jeżeli Sąd powziął wątpliwości w tym zakresie, w szczególności czy strona powodowa domaga się ochrony wszystkich, czy wybranych wierzytelności, powinien wezwać powoda do jej sprecyzowania w toku prowadzonego postępowania dowodowego. Konsekwencją uznania, iż powód w pozwie nie określił wierzytelności było oddalenie powództwa, które to rozstrzygnięcie nie miało uzasadnionych podstaw faktycznych i prawnych i skutkowało nierozpoznaniem istoty sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji przede wszystkim winien umożliwić stronie doprecyzowanie pozwu w zakresie której wierzytelności powód domaga się ochrony. Następnie, Sąd Rejonowy winien w sposób kompleksowy przeprowadzić postępowanie dowodowe. W oparciu zaś o wszechstronnie zgromadzony materiał dowodowy, ustalić stan faktyczny sprawy. Dopiero te ustalenia pozwolą mu zastosować właściwe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy przepisy prawa.

Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa została przekazana Sądowi Rejonowemu w Kutnie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, w tym również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.