Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku W. H.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym

na skutek apelacji wnioskodawcy W. H.

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie Wydziału IV Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 marca 2012 r. sygn. akt IV U 144/12

o d d a l a apelację.

Sygn. akt. III AUa 737/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 16 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił odwołanie W. H. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. z dnia 15 grudnia 2011 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Sąd Okręgowy ustalił, że W. H. w dniu (...) osiągnął 60 lat życia. Na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się ogólnym stażem pracy w wymiarze 17 lat, 3 miesięcy i 25 dni okresów składkowych, 5 lat, 2 miesięcy i 11 dni okresów nieskładkowych oraz 2 lat, 11 miesięcy i 22 dni tzw. okresów uzupełniających (praca w gospodarstwie rolnym rodziców), co daje łącznie 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, jak również stażem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 9 lat, 1 miesiąca i 5 dni z tytułu zatrudnienia w Wojewódzkim Zakładzie (...) w T. od 1 listopada 1979 r. do 30 września 1986 r. i od 2 maja 1988 r. do 31 lipca 1990 r. na stanowisku lekarza weterynarii. W dniu (...) ukończył studia wyższe uzyskując tytuł lekarza weterynarii. W okresie od 2 maja 1988 r. do 31 lipca 1990 r. pozostawał w zatrudnieniu w Wojewódzkim Zakładzie (...) w T. na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku specjalisty do spraw rozrodu. W okresie od 1 sierpnia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. jako lekarz weterynarii prowadził działalność gospodarczą w postaci lecznicy dla zwierząt. Wykonywane przez niego w ramach tej działalności czynności nie różniły się pod względem merytorycznym od pracy wykonywanej uprzednio w ramach stosunku pracy, w szczególności w zakresie nadzoru.

Sąd pierwszej instancji, powołując się na treść art. 184 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205 poz.1585 ze zm.) oraz § 1, § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) uznał, że możliwość przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym dotyczy przypadków wykonywania pracy w tzw. szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tylko przez pracowników, w ramach pracowniczego zatrudnienia, a więc przez stronę stosunku pracy. Takie stanowisko ugruntowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki SN: z dnia 19.05.2011 r., III UK 174/10, LEX nr 901652; z dnia 12.02.2004 r., II UK 246/03, OSNP 2004 nr 20, poz. 358; z dnia 25.01.2005 r., I UK 142/04, OSNP 2005 nr 17, poz. 272; z dnia 29.06.2005 r., I UK 300/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 94 i z dnia 08.05.2008 r., I UK 354/07, MPP 2008 nr 10). Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 12.02.2004 r., I UK 246 (OSNP 2004 nr 20, poz. 358), w słowniku zawartym w art. 5 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), zdefiniowano pracownika jako osobę pozostającą w stosunku pracy w myśl Kodeksu pracy, a zatrudnienie jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy. Również w obecnym stanie prawnym pojęcia pracownik i zatrudnienie nie mogą być interpretowane w oderwaniu od przepisów Kodeksu pracy, co potwierdza treść art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.). oraz sam tytuł rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Skoro zatem wnioskodawca od 1 sierpnia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r., zajmował się leczeniem zwierząt jako lekarz weterynarii w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, nie można okresu tego, pomimo że był objęty ubezpieczeniem, wliczyć do okresu pracy w szczególnych warunkach, od osiągnięcia którego uzależnione jest uprawnienie do wcześniejszej emerytury. W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., Sąd oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący, zaskarżając go w całości i zarzucając mu b łędne ustalenia faktyczne, polegające na przyjęciu, że otworzył gabinet weterynaryjny w celu związanym z leczeniem zwierząt, podczas gdy było to konieczne dla dalszego wykonywania badań i zwalczania chorób zakaźnych na zlecenie Powiatowego Lekarza Weterynarii w związku ze zmianami ustrojowymi w Polsce oraz naruszenie art. 24 i 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej polegające na tym, że osoby będące faktycznie pracownikami uznaje się za przedsiębiorców i tym samym pozbawia się wszelkich przywilejów związanych z tym statusem i rozróżnia się w sposób nieuprawniony sytuacje lekarzy weterynarii od osób pozostających w stosunku pracy, co stanowi dyskryminację i naruszenie zasady równego traktowania. Powołując się na powyższe, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

W ocenie skarżącego w systemie prawnym występuje luka legislacyjna, w związku z którą osoby wykonujące zawód lekarza weterynarii zmuszane są do prowadzenia działalności gospodarczej pomimo, że ich sytuacja, poza brakiem „formalnego stosunku pracy", nie różni się niczym od sytuacji pracownika. Otwarcie przez niego gabinetu weterynaryjnego nie było podyktowane zamiarem leczenia zwierząt, ale właśnie świadczenia na rzecz i zlecenie Powiatowego Lekarza Weterynarii pracy polegającej między innymi na przeprowadzaniu badań, kontroli i zwalczaniu zagrożenia epidemiologicznego. Ewentualne leczenie zwierząt stanowiło poboczną działalność. Aby móc pełnić funkcję we wskazanym powyżej zakresie niezbędne było rozpoczęcie prowadzenia własnej działalności gospodarczej bowiem nie przewidziano innej prawnej formy, choć nie odpowiadało to faktycznym stosunkom i zależności pomiędzy nim a Powiatowym Lekarzem Weterynarii. Niedopuszczalne jest, aby Państwo unikało związanych z umową o pracę ciężarów. Podniósł ponadto, że praca, jaką wykonywał, była bardzo niszcząca dla zdrowia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie rozstrzygnięcia wymagało, czy wnioskodawca spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 z późn. zm.), a w szczególności czy legitymuje się piętnastoma latami pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy. Przedmiotem sporu w tym zakresie było, czy wykonywanie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej w charakterze lekarza weterynarii od 1 sierpnia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. na rzecz Wojewódzkiego Zakładu (...) w T., może być zaliczone do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, do którego odwołuje się przepis art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalno – rentowej został zdefiniowany w przepisie art. 32 ustawy. Zgodnie z § 2 tego artykułu za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, przy czym w celu szczegółowego ustalenia wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk uprawniających do wcześniejszej emerytury oraz warunków nabycia tego prawa, § 4 odsyła do przepisów dotychczasowych, to jest do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zatem okres, o którym stanowi przepis art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy, odnosi się wyłącznie do pracowników i to takich pracowników, którzy byli zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Również powołane wyżej rozporządzenie Rady Ministrów, które reguluje szczegółowe zasady uzyskiwania prawa do wcześniejszej emerytury w związku z zatrudnieniem w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, w § 1 wprost stanowi, iż ma ono zastosowanie do pracowników.

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie zawiera definicji pracownika ani stosunku pracy. Ustawowe objaśnienie pojęcia pracownika na potrzeby regulacji prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych zawiera art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.). Określa on, że pracownikiem jest osoba pozostająca w stosunku pracy oraz osoba wykonująca pracę na podstawie określonej umowy cywilnoprawnej, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Stosunek pracy, wobec braku odrębnego unormowania w ustawie, powinien być rozumiany według przepisów ogólnych, to jest zgodnie z art. 22 § 1 k.p.

Z powyższego wynika, że dla potrzeb ustalania prawa do emerytury, do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zalicza się wyłącznie okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Skarżący nie kwestionował tego stanowiska, a jedynie wskazywał, że obowiązujące normy prawne są sprzeczne z zasadami konstytucyjnymi. W związku z tym domagał się stosowania do niego reguł, jakie obowiązywałyby, gdyby był pracownikiem, bowiem jego sytuacja faktyczna nie różniła się niczym od sytuacji osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę.

Wobec takiego stanowiska skarżącego, podkreślenia wymaga, że Sąd jest związany ustawą w brzmieniu, w jakim ona obowiązuje. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określa w sposób jednoznaczny zakres podmiotowy uprawnienia do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny z uwagi na zatrudnienie w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Zalicza do niego tylko osoby, które były pracownikami i jednocześnie wykonywały określone rozporządzeniem prace. Ustawa nie przewiduje natomiast odpowiedniego stosowania zasad przyznawania przedmiotowego świadczenia do osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę, nawet jeśli charakter ich czynności niczym nie różni się od obowiązków wykonywanych w ramach stosunku pracy. Nie ma również żadnego znaczenia, z jakiego powodu ubezpieczony rozpoczyna wykonywanie czynności kwalifikowanych jako praca w warunkach szczególnych w formie działalności gospodarczej – czy z uwagi na własną decyzję czy też z powodu nakazu prawnego. Istotna jest jedynie rzeczywista forma prawna wykonywania tych prac. Pominięcie lub odmienna interpretacja tych przepisów byłyby możliwe jedynie w przypadku uznania ich za niezgodne z Konstytucją.

Zarzutu naruszenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nie można jednak uznać za zasadny. W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym jest instytucją szczególną, stanowiącą odstępstwo od powszechnych warunków przyznawania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i służącą uprzywilejowaniu określonego katalogu osób z prawnie i społecznie uzasadnionych względów. Konstytucyjnym obowiązkiem polskiego ustawodawcy jest zagwarantowanie dostępu do powszechnych ubezpieczeń społecznych, natomiast nie jest on zobligowany do ustanawiania uprawnień o charakterze wyjątku na rzecz wszystkich obywateli. Co więcej, do jego kompetencji należy ustalenie kryteriów, na których podstawie będzie dokonywał wyróżnienia uprzywilejowanych grup ubezpieczonych. Trudno zarzucić ustawodawcy, że w przypadku instytucji emerytury w obniżonym wieku emerytalnym kryteria te ustalił w sposób dyskryminujący. Niewątpliwie za tak ukształtowaną regulacją podmiotów uprawnionych do przedmiotowego świadczenia przemawia okoliczność, iż jedynie w przypadku osób wykonujących pracę w stałym i długotrwałym narażeniu na warunki szczególne, możliwy jest taki wpływ czynników szkodliwych na funkcjonowanie organizmu, który uzasadnia konieczność zaprzestania pracy wcześniej niż w powszechnie przyjętym wieku emerytalnym. Taka sytuacja nie ma miejsca w przypadku zatrudnienia pracownika w niepełnym wymiarze czasu pracy lub powierzania mu w części czasu pracy innych zajęć niż w narażeniu na warunki szczególne. Inna jest też sytuacja osoby prowadzącej własną działalność gospodarczą lub zawodową. Przedsiębiorca sam ustala swój wymiar czasu pracy, może odmówić wykonania poszczególnych zleceń, a wykonując czynności kwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych, ma możliwość takiego ich rozłożenia w czasie, aby uniknąć ryzyka niekorzystnego wpływu czynników szkodliwych na zdrowie. Nie ma zatem podstaw, aby szczególną ochroną objąć tę grupę ubezpieczonych.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny nie miał wątpliwości, że obowiązujące przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie regulującym instytucję emerytury w obniżonym wieku emerytalnym nie są sprzeczne z ustawą zasadniczą i tym samym nie widział potrzeby zwracania się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 193 Konstytucji. Nie zamyka to skarżącemu drogi do rozstrzygnięcia jego wątpliwości przez Trybunał w trybie art. 79 Konstytucji przez wniesienie skargi konstytucyjnej. Nie jest natomiast sprawą tutejszego Sądu Apelacyjnego rozważanie konstytucyjności regulacji zobowiązującej lekarzy weterynarii do wykonywania zawodu w formie działalności gospodarczej z wykluczeniem możliwości zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny, uznając apelację za bezzasadną, orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 385 k.p.c.