Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2012 r. w Lublinie

sprawy M. J. i A. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o ustalenie odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji wnioskodawców A. P. i M. J.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 3 lipca 2012 r. sygn. akt VIII U 1296/12

z apelacji wnioskodawców A. P. i M. J. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu
w Lublinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

III AUa 928/12

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 18 grudnia 2009 roku organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. stwierdził, że A. P. i M. J. jako członkowie zarządu (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania Spółdzielni z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2004 roku do stycznia 2005 roku w łącznej kwocie wraz z odsetkami naliczonymi na dzień 18 grudnia 2009 roku - 1281142,60 zł. Powodem wydania obydwu decyzji, było stwierdzenie, że egzekucja prowadzona przeciwko Spółdzielni od 2 maja 2001 roku okazała się bezskuteczna i została umorzona przez naczelnika urzędu Skarbowego w P. w dniu 29 lipca 2005 roku w związku z ogłoszoną upadłością. W wyniku postępowania upadłościowego należności organu rentowego nie zostały zaspokojone w całości, dlatego tez organ rentowy uznał odpowiedzialność członków zarządu wobec niedopełnienia obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość we właściwym czasie.

Od tych decyzji odwołania do Sądu Okręgowego – Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wnieśli A. P. i M. J.. A. P. zarzucała decyzji naruszenie przepisów art.116 § 1 i 2 ordynacji podatkowej poprzez bezzasadne przyjęcie, że członkowie zarządu (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. nie wykazali, iż we właściwym czasie zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości, a nadto przez bezzasadne przyjęcie bezskuteczności egzekucji z majątku Spółdzielni oraz niesłuszne obciążenie osoby trzeciej zaległościami składkowymi za część roku 2004 i styczeń 2005 roku, a ponadto zarzucała naruszenie przepisów art.191 ordynacji podatkowej co do oceny dowodów w sprawie. Wnosiła o uchylenie decyzji.

M. J. w odwołaniu domagał się uchylenia decyzji i umorzenia postępowania w całości. Podnosił, że bezspornie wykazał, iż nie ponosi winy za opóźnienie w zgłoszeniu wniosku o upadłość, ponieważ został członkiem zarządu dopiero w 2002 roku i wówczas nie wiedziało sytuacji finansowej Spółdzielni.

Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie postanowieniem z dnia 4 maja 2010 roku zarządził połączenie obydwu spraw celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, a wyrokiem z dnia 16 listopada 2010 roku zmienił zaskarżone decyzje i ustalił, że A. P. i M. J. nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu zaległych składek nieopłaconych przez Spółdzielnię (...). Powołując się na treść przepisu art. 116 § 1 i 2, art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) oraz art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych Sąd Okręgowy ustalił, że (...) Spółdzielnia Pracy (...) w P. wskutek ukończenia postępowania upadłościowego została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego na podstawie wpisu dokonanego w dniu 7 lutego 2008 r., który uprawomocnił się w dniu 26 lutego 2008 r. i z tą datą utraciła byt prawny. Zaskarżone decyzje, przenoszące na wnioskodawców odpowiedzialność za zaległości Spółdzielni z tytułu składek, zostały wydane w dniu 18 grudnia 2009 r., a więc po upływie prawie 2 lat od utraty bytu prawnego przez (...) Spółdzielnię Pracy (...) w P.. W tej sytuacji Sąd Okręgowego stwierdził, że nie jest możliwe przeniesienie odpowiedzialności za składki na członków zarządu spółdzielni po utracie bytu prawnego przez spółdzielnię wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia tego podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego.

Na skutek apelacji organu rentowego – zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. od powyższego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 3 marca 201 l r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie i przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 roku oddalił odwołania. Sąd Okręgowy ustalił, iż od dnia 5 grudnia 2002r. M. J. był prezesem zarządu (...) Spółdzielni Pracy (...) w P., natomiast wnioskodawczym A. P. - członkiem zarządu tej spółdzielni od dnia 3 listopada 2000 r. Problemy finansowe OSP (...) doprowadziły do zaprzestania regulowania przez podmiot w 2001 r. należnych składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z powyższym organ rentowy wszczął postępowanie egzekucyjne w stosunku do spółdzielni poprzez na zajęcie jej rachunku bankowego w banku (...) S.A. I Oddziale w P.. Z uwagi na brak środków na rachunku bankowym spółdzielni i niemożność pokrycia tytułów w wykonawczych egzekucja była bezskuteczna i w 2001 r. opłacane były jedyne koszty egzekucyjne. Kolejne tytułu wykonawcze zostały wystawione w dniu 25 września 2003r. i ponownie zostały skierowane do prowadzenia egzekucji przez bank prowadzący konto spółdzielni, jednakże bank ponownie poinformował, iż brak było środków na rachunkach, co uniemożliwiło wykonanie jego zajęcia.

Toczące się równolegle postępowanie upadłościowe w Sądzie Rejonowym w Lublinie zostało zakończone w dniu 4 lutego 2005 r. wydaniem przez ten Sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. w celu likwidacji.

Postępowanie upadłościowe zostało zakończone postanowieniem Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 5 listopada 2007r., co skutkowało wykreśleniem (...) z Krajowego Rejestru Sądowego, na podstawie wpisu z dnia 7 lutego 2008r, który uprawomocnił się w dniu 26 lutego 2008 r. Postanowieniami z dnia 18 sierpnia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. poinformował A. P. oraz M. J. o wszczęciu postępowania w przedmiocie przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek figurujących na koncie (...) Spółdzielni Pracy (...) wyznaczając równocześnie 3- dniowy termin od dnia otrzymania postanowienia na wypowiedzenie się co do zgromadzonych materiałów i dowodów, a następnie wydał zaskarżone przez wnioskodawców decyzje, wskazujące, że jako członek zarządu - A. P. oraz jako prezes zarządu - M. J. ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania Spółdzielni z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wraz z odsetkami w łącznej kwocie 1.281.142,60 zł.

W toku postępowania, celem ustalenia czy wniosek o wszczęcie postępowanie upadłościowego z możliwością zawarcia układu został złożony przez wnioskodawców w ustawowym terminie Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 7 września 201l r. dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu ekonomii, rachunkowości i prawa podatkowego w osobie T. K.. Biegły sądowy sporządził na polecenie Sądu opinię ekonomiczną na podstawie dokumentacji zawartej w aktach sprawy VIII U 1335/11 (obecnie VIII U 1296/12), dołączonych akt sądowych XVIII Gu 174/04, XVIII Gup 8/05, akt ZUS oraz analizy ekonomicznej oceniającej parametry gospodarcze (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. według stanu na dni: 31 grudnia 2000r., 31 grudnia 2001r., 31 grudnia 2002r., 31 grudnia 2003r. i 31 lipca 2004r., a także kalkulacji wartości godziwej aktywów netto w latach 2001,2002,2003 i w wydanej opinii wskazał, że wniosek o ogłoszenie upadłości z dnia 10 września 2004r. podmiot złożył w dniu 19 września 2004 r. a kolejny wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w dniu 27 września 2004r.

Biegły wskazał, że w latach 2000r. do 2004r. - w latach 2000, 2001, 2002 i 2003r. - do dnia 30 września 2003r. kwestię upadłości podmiotu gospodarczego oraz terminy złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości regulowały przepisy rozrządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 1934r. prawo upadłościowe i naprawcze, zaś od dnia października 2003r. - ustawa prawo upadłościowe i naprawcze.

W przepisach rozporządzenia został określony termin do dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów oraz, dodatkowo, że wniosek powinien być zgłoszony w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów. Natomiast zgodnie z ustawą prawo upadłościowe i naprawcze wniosek o ogłoszenie upadłości winien zostać złożony w terminie dwóch tygodni od dnia wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości.

W związku z powyższym biegły wskazał, że wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być zgłoszony w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym zobowiązania przekroczyły majątek podmiotu.

Przechodząc do analizy sytuacji finansowej spółdzielni biegły wskazał, że rachunki wyników z lat 2000-2004 (do 31 lipca 2004r.) wykazują że we wszystkich okresach sprawozdawczych spółdzielnia ponosiła stratę na prowadzonej działalności gospodarczej w wysokości od 592.000zł w roku 2000 do 679.000 zł w roku 2001. Kontynuując działalność w 2004 r. spółdzielnia pogłębiała straty, które na dzień 31 lipca 2004 r. wynosiły już 751.000zł. Stwierdził, ponadto że już w „Przeglądzie za 2000 2002r. dla OSP ABSOLWENT -Analizie finansowej” (...) wskazał, że sytuacja finansowa podmiotu wobec wielu niekorzystnych objawów finansowych nie pozwala kontynuować działalności w latach przyszłych z udziałem długów na dotychczasowym lub wyższym poziomie oraz, że została już wyczerpana możliwość dalszego zadłużenia i zdaniem biegłego stwierdzenie biegłego rewidenta powinno być sygnałem dla zarządu powinności sporządzenia oceny zasadności złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podzielając oszacowanie majątku spółdzielni dokonane przez podmiot profesjonalny - spółkę (...) biegły stwierdził, że wartość bilansowa majątku w wartości ogólnej na koniec roku sprawozdawczego była zbliżona do wartości rynkowej tego majątku, co oznacza, że w chwili gdy w sprawozdaniu bilansowym wystąpiła nadwyżka zobowiązań nad majątkiem OSP ABSOLWENT pojawiły się ujemne kapitały i wystąpiła przesłanka do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zgodnie z przepisami prawa upadłościowego. Dokonując analizy na podstawie takich samych wskaźników korygujących przyjętych przez profesjonalną firmę (...) pomiędzy wartością księgową i rynkową tych składników biegły ustalił, że w trakcie 2003r. (z punktu widzenia wyższych wartości majątku, czyli wartości godziwej a nie bilansowej) wystąpiła sytuacja, w której, zgodnie z przepisami, wniosek taki winien być złożony. Złożenie go w miesiącu wrześniu 2004r. zostało dokonane po upływie właściwego terminu.

Okoliczność powyższa wynika z tego, że: już w sprawozdaniu finansowym Spółdzielni na koniec 2001 r. wystąpiły kapitały ujemne, w roku 2002 spółdzielnia na działalności gospodarczej poniosła stratę i powiększyła i swoje zobowiązania, w tym roku urząd skarbowy stwierdził niewypłacalność spółdzielni, zamówiony przez podmiot biegły sporządzający raport za lata 2000- 2002 stwierdził wyraźnie, że przy takim poziomie zadłużenia spółdzielni nie było możliwe kontynuowanie przez nią działalności; w trakcie roku 2003 spółdzielnia wygenerowała kolejną stratę i w dalszym ciągu nie składała wniosku o ogłoszenie upadłości.

Podsumowując biegły stwierdził, że ocena wartości godziwej majątku i zobowiązań wskazuje, że już w trakcie 2003r. wystąpiły przesłanki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

W podsumowaniu specjalista z zakresu ekonomii wskazał, że z ekonomicznego punktu widzenia wniosek o ogłoszenie upadłości winien być złożony już w trakcie roku 2002, natomiast mając na uwadze oszacowaną wartość godziwą majątku wniosek taki winien być złożony już w trakcie 2003r. - w okresie pierwszego półrocza, a zatem, ustosunkowując się do pytania Sądu jednoznacznie należy stwierdzić, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony we właściwym czasie. Od chwili wystąpienia stanu niewypłacalności pomiotu (zobowiązania spółdzielni przewyższyły wartość jej majątku) upłynęło ponad dwa tygodnie do dnia 27 września 2004r, czyli dnia, w którym zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu.

W związku z zastrzeżeniami do opinii zgłoszonymi przez wnioskodawczynię A. P., że w opinii biegłego nie uwzględniono przepisów art. 130 § 2 i § 3 oraz art. 130 §4 i art. 137 prawa spółdzielczego, określających przesłanki do ogłoszenia upadłości spółdzielni wtedy, gdy występuje nadwyżka pasywów nad aktywami, a oraz zawierających obowiązki zarządu w sprawie ogłoszenia upadłości w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym sprowadzające się do zwołania we właściwym czasie walnego zgromadzenia oraz do niezwłocznego zgłoszenia do sądu wniosku o ogłoszeniu upadłości, po podjęciu przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji.

Ustosunkowując się do zgłoszonych zarzutów biegły, w opinii uzupełniającej z dnia 2 maja 2012r. podał, iż przepisy prawa spółdzielczego stanowią lex specjalis w stosunku do przepisów prawa upadłościowego i naprawczego odnośnie funkcjonowania spółdzielni i mając na uwadze treść przepisów art. 130 § 1 i 2 prawa spółdzielczego, ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w sytuacji jej niewypłacalności oraz, że jeśli według sprawozdania finansowego spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie, na którego porządku obrad zamieszcza sprawę dalszego istnienia spółdzielni. Odnosząc się do wskazań wynikających z tych przepisów biegły podał, że już w bilansie sporządzonym według stanu na dzień 31 grudnia 2001 r. wysokość zobowiązań była wyższa niż wartość aktywów, co oznaczało stan niewypłacalności spółdzielni. Zgodnie zatem z wynikami bilansu i mając na uwadze przepisy prawa spółdzielczego zarząd winien był zwołać walne zgromadzenie celem rozstrzygnięcia kwestii dalszego istnienia spółdzielni. Biegły podał, że zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, sprawozdanie finansowe winno być sporządzone do 31 marca roku następującego po roku sprawozdawczym. Z datą jego podpisania zarząd uzyskuje informacje o wartości aktywów i pasywów, w tym zobowiązań ciążących na spółdzielni i w sytuacji zaistnienia przesłanek niewypłacalności powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie. I chociaż prawo spółdzielcze nie zawiera definicji terminu „niezwłocznie" stwierdził, że musi to być najkrótszy możliwy do realizacji termin, w którym czynność zwołania walnego zgromadzenia zostanie przeprowadzona z zachowaniem obowiązujących zasad, co oznacza to, że nawet przy przyjęciu, że zarząd uzyskał wiadomości o sytuacji majątkowej z dniem 31 marca 2004r. i zakładając 44 dniowy termin na zwołanie walnego zgromadzenia (maksymalny termin zwołania walnego (zgromadzenia na żądanie), można przyjąć założenie, że w połowie maja 2004r. winno być znane stanowisko członków spółdzielni dotyczące dalszego jej istnienia. Gdyby zatem podjęto uchwałę o postawieniu spółdzielni w stan upadłości zarząd winien niezwłocznie, złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, czyli w ciągu 14 dni na podstawie prawa upadłościowego. Oznacza to, że wniosek o ogłoszenie upadłości winien być złożony na początku czerwca.

Podsumowując powyższe rozważania biegły ocenił, iż wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony po terminie. Sąd orzekający uznał, iż w wyniku analizy sporządzonych opinii – zasadniczej i uzupełniającej, uzyskał wiadomości specjalne niezbędne do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia. Sąd obdarzył wiarą sporządzone w sprawie opinie biegłego odnośnie sytuacji ekonomicznej spółki (...) na przestrzeni lat 2001-2003, wysokości jej zobowiązań, dat ich powstania, sposobu prowadzenia księgowości, terminu, w jakim doszło do przewyższenia majątku spółki przez jej zobowiązania oraz czynności koniecznych do sporządzenia wniosku o wszczęcie postępowania układowego. W ocenie Sądu opinie zostały sporządzona przez niekwestionowanego specjalistę z zakresu księgowości, są kompleksowe, zaś opinie uzupełniające udzielają odpowiedzi na pytania, które nie zostały dostatecznie wyjaśnione w pierwszej sporządzonej przez biegłego opinii.

Cytując przepisy art. 116 § 1, § 2 i § 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.) Sąd Okręgowy orzekł, że za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy, nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Z mocy odesłania z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych powyższy przepis stosuje się odpowiednio do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, a na podstawie art. 32 w/w ustawy także do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostaje okoliczność, iż przedmiotowe zaległości z tytułu składek powstały w okresie, gdy A. P. była członkiem zarządu, a M. J. prezesem zarządu (...) Spółdzielni Pracy (...). Nie ulega również wątpliwość, iż egzekucja przeprowadzona w stosunku do spółdzielni okazała się bezskuteczna i należności ZUS zostały wyegzekwowane w wysokości nieprzekraczającej 40% zobowiązań podmiotu z tytułu składek. Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwalał na ocenę, że wykorzystano wszystkie środki egzekucji i rzeczywiście skierowano ją do całego majątku spółdzielni. Postępowanie egzekucyjne zostało ostatecznie umorzone, z uwagi na niemożność uzyskania z egzekucji sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych, co oznacza sytuację, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, iż nie zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku podmiot a zatem egzekucja okazała się bezskuteczna.

Rozważając kwestię, czy w niniejszej sprawie zaszły okoliczności ekskulpujące skarżących od powyższej odpowiedzialności, Sąd Okręgowy wskazał, że członkowie zarządu mogą się zwolnić od odpowiedzialności poprzez wykazanie, że albo we właściwym czasie zgłoszono upadłość spółki lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie (niewszczęcie) nastąpiło nie z jego winy bądź też wskazać mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Powołując się na przepisy rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. prawo upadłościowe (Dz.U. z 91r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) obowiązujące do dnia 30 września 2003 r.. oraz przepisy przejściowe ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1361 ze zm.) Sąd Okręgowy orzekł, że zgodnie z treścią art. 10 tej ustawy upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, co oznacza, że nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań.

Natomiast zgodnie zaś z treścią przepisu art. 130 § 1 z dnia 16 września 1982 r. prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003r., Nr 188, poz. 1848 ze zm.) ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w razie jej niewypłacalności, przy czym jeżeli według sprawozdania finansowego spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie, na którego porządku obrad zamieszcza sprawę dalszego istnienia spółdzielni. Równocześnie w przepisie § 3 wskazano, że pomimo niewypłacalności spółdzielni walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym istnieniu spółdzielni, jeżeli wskaże środki umożliwiające wyjście jej ze stanu niewypłacalności. Natomiast w § 4 przewidziano, że w razie podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości, zarząd spółdzielni obowiązany jest niezwłocznie zgłosić do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości.

Zgodnie zaś z przepisem art. 137 ustawy do postępowania upadłościowego w sprawach nieuregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy prawa upadłości i na tej podstawie Sad Okręgowy uznał, że w sprawie maja zastosowanie również przepisy określające termin do zgłoszenia wniosku o upadłość - termin dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów, w związku z tym przyjął, że interpretując pojęcie niezwłoczności określone w prawie spółdzielczym 14 dniowy termin zwołania walnego zgromadzenia oraz następnie zgłoszenia wniosku o ogłoszenia upadłości. Powołując się na ustalenia dokonane przez biegłego, przy przyjęciu najdłuższego możliwego terminu w jakim zarząd spółdzielni zapoznał się z danymi wynikającymi ze sprawozdania finansowego za rok 2003r. (tj. 31 marzec 2004 r. - ostateczny termin przewidziany na sporządzenia takiego sprawozdania, walne zgromadzenie zostało zwołane dopiero w dniu 22 lipca, a wniosek (pierwszy) o ogłoszenie upadłości złożono w dniu 13 września 2004 r. Nawet gdyby przyjąć, jak żądała wnioskodawczym w toku rozprawy, że zebranie grup członkowskich spółdzielni zostało zwołane na dzień 23 czerwca 2004r., nadal trudno mówić o niezwłoczności. Zaś argumentacja skarżącej, z której wynikało, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie mógł zostać zgłoszony przed 2004 r. z uwagi na brak zgody na zebraniu przedstawicieli w lipcu 2003r., nie usprawiedliwia opóźnienia. Obiektywne przesłanki do zgłoszenia takiego wniosku niewątpliwie istniały i tylko ten fakt ma znaczenie w przedmiotowej sprawie.

Mając te okoliczności na względzie Sąd Okręgowy orzekł, że A. P. oraz M. J. w toku prowadzonego przed Sądem postępowania nie udowodnili, iż zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości w stosownym terminie oraz, iż niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez ich winy.

Apelacje od tego wyroku wnieśli wnioskodawcy M. J. i A. P., zaskarżając wyrok w całości.

Wnioskodawca M. J. zarzucał:

mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku naruszenie prawa procesowego :

1. art. 233 § 1 kpc przez dowolne przyjęcie i poczynienie ustaleń faktycznych niezgodnie z zebranym w sprawie materiałem dowodowym i nietrafne uznanie, że M. J. w toku prowadzonego przed Sądem postępowania nie udowodnił, iż zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości w stosownym terminie, oraz, iż zgłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy, że w roku 2003 wartość aktywów Spółdzielni (...) w P. była niższa niż jej zobowiązania,

- przez oparcie zaskarżonego wyroku na niepełnym, wadliwie zebranym materiale dowodowym i zupełne pominięcie i niesprawdzenie twierdzeń skarżącego, zawartych w piśmie procesowym M. J. z dnia 05.08.2011 r;

2. art.286 kpc poprzez oparcie zaskarżonego wyroku o opinię biegłego z zakresu ekonomii, rachunkowości i prawa podatkowego który powinien mieć specjalizację nie tylko w zakresie ekonomii ale także w zakresie szacowania nieruchomości oraz ruchomości co spowodowało ,że przedmiotowa opinia jest niepełna oraz wadliwa merytorycznie, poprzez nietrafne postawienie tezy dowodowej dla biegłego o treści czy wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu został złożony przez wnioskodawców w ustawowym terminie mimo, że do dokonania wszelkich ustaleń w procesie powołany jest sąd, a nie biegły, poprzez przyjęcie niewłaściwej zaniżonej wartości spółdzielni (...) w P. co w konsekwencji spowodowało :

II. rażące naruszenie prawa materialnego :

- art. 116 § 1 pkt. l lit "a" i "b" Ordynacji podatkowej w związku z art. 116a Ordynacji podatkowej i art.31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 130§ 1 - 4 prawa spółdzielczego przez błędne uznanie, że M. J. nie zgłosił w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółdzielni a w szczególności nie udowodnił, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy, przez zaniechanie przez ZUS obowiązku wszczęcia postępowania przeciwko wszystkim osobom mogącym odpowiedzialność za niepłacenie składek ponosić, niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych niezbędnych do wyjaśnienia sprawy przez zaniechanie ustalenia : czy kwoty podane w zaskarżonej decyzji ZUS są prawidłowe, wadliwe procedowanie przed organami ZUS w szczególności ,co do niemożliwego do wykonania zakreślenia 3- dniowego terminu od dnia otrzymania postanowienia na wypowiedzenie się co do zgromadzonych materiałów i dowodów;

2. że przesłanki do ogłoszenia upadłości spółdzielni występowały już w grudniu 2002 r

Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania w całości tj. zmianę zaskarżonej decyzji ustalając że M. J. jako członek zarządu (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółdzielni z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz zasądzenie od ZUS na rzecz skarżącego poniesionych kosztów postępowania w obu instancjach, ewentualnie

o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego jako części kosztów procesu.

Wnioskodawczyni A. P. zarzucała:

- naruszenie przepisów prawa materialnego mających wpływ na wynik sprawy poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 116 w zw. z art. 116a ordynacji podatkowej, poprzez niezastosowanie wyłączenia odpowiedzialności przewidzianego w art. 116§1 pkt 1, a nadto przez bezzasadne przyjęcie bezskuteczności egzekucji z majątku spółdzielni oraz, że przyczyny, dla których nie zgłoszono w odpowiednim czasie według Sądu wniosku o upadłość nie mają znaczenia dla orzekania o odpowiedzialności członka zarządu, błędne przyjęcie za podstawę prawną brak wyłączenia odpowiedzialności osoby trzeciej przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego bez odniesienia się do unormowań ustawy Prawo spółdzielcze (art. 130 i art. 137), stanowiące lex specialis wobec Prawa upadłościowego i naprawczego.

- naruszenie przepisów prawa procesowego przez to, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał i wystarczająco nie rozpatrzył rzeczywistego stanu faktów w sprawie, gdyż nie przeprowadził właściwej kontroli i oceny ustaleń stanu faktycznego dokonanych przez skarżony organ w przedmiocie objęcia skarżoną decyzją wierzytelności za miesiące po zgłoszeniu wniosku o upadłość, a także nie dokonał właściwej kontroli skarżonej decyzji w zakresie oceny przedstawionych przez zarząd wyjaśnień i dowodów w sprawie.

Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, przyjęcie sprawy do rozpoznania i ustalenie, że A. P. nie ponosi odpowiedzialności jako członek zarządu (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. za zaległości składkowe tego płatnika w całości, a co najmniej za okres od 13.09.2004r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, a jej uwzględnienie skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny stwierdza, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy i w sposób rażący naruszył zasady postępowania dowodowego, bowiem przed wydaniem rozstrzygnięcia nie ustalił istotnych okoliczności sprawy.

Istotą sprawy było ustalenie odpowiedzialności członków zarządu spółdzielni za jej zaległości składkowe na podstawie art. 116a w związku z art. 116 Ordynacji podatkowej, a przede wszystkim "czasu właściwego" na zgłoszenie wniosku o upadłość spółdzielni oraz rozważenia, jakie prawa i obowiązki ciążą na tym organie (zarządzie) w zakresie tego wniosku. Według przepisów Prawa spółdzielczego zawartych w dziale poświęconym upadłości, ogłoszenie upadłości spółdzielni następuje w razie jej niewypłacalności (art. 130 § 1). Jeżeli według sprawozdania finansowego spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie, na którego porządku obrad zamieszcza sprawę dalszego istnienia spółdzielni (art. 130 § 2). Pomimo niewypłacalności spółdzielni walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym istnieniu spółdzielni, jeżeli wskaże środki umożliwiające wyjście jej ze stanu niewypłacalności (art. 130 § 3). W razie podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości, zarząd spółdzielni obowiązany jest niezwłocznie zgłosić do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości (art. 130 § 4). Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółdzielni będącej w stanie likwidacji obowiązany jest wystąpić do sądu likwidator, niezwłocznie po stwierdzeniu niewypłacalności spółdzielni (art. 131). Na wniosek wierzyciela, który zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości spółdzielni, sąd może zarządzić postawienie jej w stan upadłości, pomimo uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni o dalszym jej istnieniu (art. 132). Do postępowania upadłościowego w sprawach nie uregulowanych niniejszą ustawą stosuje się przepisy Prawa upadłościowego (art. 137).

Art. 130 § 2 Prawa spółdzielczego przypadku nadwyżki pasywów nad aktywami nakazuje wszczęcie stosownego postępowania wewnątrzspółdzielczego, które może doprowadzić do ogłoszenia upadłości, ale nie musi, jeśli walne zgromadzenie uzna, że możliwe jest wyjście spółdzielni ze stanu niewypłacalności. Przepis ten jest regulacją szczególną w stosunku do przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego i z jej uwzględnieniem, przepis art. 21 ust. 1 i 2 tego aktu prawnego należy odnosić wyłącznie do podstawy ogłoszenia upadłości spółdzielni, jaką jest wynikający ze sprawozdania finansowego spółdzielni stan, z którego wynika, że ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań. O ile więc przepisy Prawa upadłościowego zobowiązują dłużnika (jego reprezentanta) do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości w terminie czternastu dni od wystąpienia każdej z dwóch podstaw upadłości, a więc gdy dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych oraz gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje, o tyle w przypadku spółdzielni obowiązek ten jest powiązany z wystąpieniem stanu nadwyżki pasywów nad aktywami. Podstawa ta jednocześnie określa "właściwy czas" na zgłoszenie przez spółdzielnię wniosku o upadłość w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.

Szczególną do przepisów Prawa upadłościowego regulację zawierają przepisy Prawa spółdzielczego określające podmioty uprawnione i jednocześnie zobowiązane do podjęcia czynności mających na celu ogłoszenie upadłości spółdzielni. Podjęcie przez walne zgromadzenie uchwały o postawieniu spółdzielni w stan upadłości należy do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia. Przepisy art. 130, regulując tryb postępowania wewnątrzspółdzielczego w sprawie ogłoszenia upadłości spółdzielni, określają też w sposób wyłączny kompetencje jej poszczególnych organów w tym zakresie. Jeśli zaistnieje podstawa ogłoszenia upadłości - zarząd ma obowiązek zwołać walne zgromadzenie, które podejmuje uchwałę co do dalszego bytu spółdzielni, w tym także uchwałę o postawieniu spółdzielni w stan upadłości. Decyzja w tej materii nie należy więc do zarządu spółdzielni, ponieważ zastrzeżona została w ustawie innemu organowi (art. 48 ust. 2 Prawa spółdzielczego) i organ ten nie ma uprawnień do samodzielnego decydowania o wystąpieniu do sądu ze stosownym wnioskiem, mimo zaistnienia stanu niewypłacalności spółdzielni. Nie może też tego uczynić wbrew uchwale walnego zgromadzenia o dalszym istnieniu spółdzielni. Prowadzi to do wniosku, że obowiązki zarządu sprowadzają się w tym postępowaniu do zwołania we właściwym czasie walnego zgromadzenia (po stwierdzeniu za pomocą sporządzonego według zasad prawidłowej rachunkowości (art. 87 i nast. Prawa spółdzielczego) sprawozdania finansowego, że ogólna wartość aktywów tej Spółdzielni nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich jej zobowiązań) oraz do niezwłocznego zgłoszenia wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości po podjęciu uchwały przez walne zgromadzenie o postawieniu spółdzielni w stan upadłości. Dopiero uchybienie tym obowiązkom przez zarząd może prowadzić do przyjęcia, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło z winy jego członków (art. 116 § 1 pkt 1 lit. b Ordynacji podatkowej).

Należy zauważyć, że Sąd Okręgowy własną ocenę zasadności odwołania zastąpił oceną dokonaną przez biegłego oraz że sama teza dowodowa została błędnie sformułowana przez Sąd w postanowieniu z dnia 7 września 2011 roku. Opinia biegłego jest dowodem, który ma służyć ocenie okoliczności faktycznych pod kątem posiadanych przez biegłego wiadomości specjalnych, natomiast nie może być sama w sobie źródłem materiału faktycznego sprawy, ani tym bardziej stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłych. Ustalenie stanu faktycznego należy do sądu orzekającego, a biegli powinni udzielić odpowiedzi na konkretne pytania dostosowane do stanu faktycznego sprawy. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2006 r., V CSK 360/06, LEX nr 238973). Tym bardziej niedopuszczalnym jest, by Sąd formułując tezę dowodową, zobowiązywał biegłego do dokonywania oceny prawnej stanu faktycznego, bowiem biegły nie powinien wypowiadać się co do zagadnień prawnych występujących w danej sprawie i odnosić się np. co do przedawnienia roszczenia, istnienia podstawy prawnej zgłaszanych żądań, itp. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2010 r., II PK 359/09, LEX nr 603828, z dnia 7 kwietnia 2010 r., II PK 300/09, LEX nr 602257, z dnia 4 marca 2008 r., IV CSK 496/07, LEX nr 465046). W sprawie niniejszej zaś Sąd pierwszej instancji nakazał biegłemu sporządzić opinię celem ustalenia, czy wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego został złożony przez wnioskodawców w ustawowym terminie, co zmuszało biegłych zarówno do dokonywania samodzielnych ustaleń zakresie faktów, jak też ich oceny prawnej - co nie jest zadaniem biegłego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 lipca 1969 r. I CR 140/69, OSNP 1970 nr 5, poz. 85) - jak i samo rozstrzygnięcie w zakresie ustalenia spornej okoliczności, co oczywiście nie jest dopuszczalne.

Do dokonywania wszelkich ustaleń w procesie powołany jest sąd, a nie biegły. Sąd może przy tym korzystać z pomocy biegłego w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych, lecz biegły nie może wyręczać sądu w dokonywaniu ustaleń , do czego nie jest ani powołany, ani może nie mieć kwalifikacji. Opinia biegłego ma na celu ułatwienie sądowi należytej oceny zebranego materiału wtedy, gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne. Sama opinia nie może być źródłem materiału faktycznego sprawy ani stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny biegłych. Dowód z opinii biegłego nie służy uzupełnianiu twierdzeń strony o faktach czy nawet do czynienia ustaleń w zakresie faktów możliwych do stwierdzenia na podstawie innych środków dowodowych. Dowód ten może być wykorzystany do weryfikowania wymagających wiedzy specjalnej powiązań między ustalonymi faktami albo do wyprowadzenia z tych faktów wniosków, których sformułowanie wymaga wiedzy specjalistycznej (art. 278 k.p.c.). W świetle art. 276 § 1 k.p.c. dowód z opinii biegłego tym się różni od innych dowodów, że jego celem nie jest ustalenie faktów mających znaczenie w sprawie, lecz udzielenie Sądowi wyjaśnień w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych. Biegły nie może zatem wyręczać sądu w wyjaśnieniu rzeczywistej treści stosunków faktycznych i nie jest dopuszczalne powoływanie biegłego dla ustalenia jego własnych spostrzeżeń o faktach, których ustalenie należy do sądu. Fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy sąd ustala w oparciu o inne dowody (z dokumentów, z zeznań świadków, przesłuchania stron).

Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie, nie dokonał samodzielnych ustaleń faktycznych opierając się w całości na opinii biegłego sądowego z zakresu ekonomii. W związku z tym należy przypomnieć, że zadaniem biegłego jest udzielenie sądowi wyjaśnień w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych, a w konsekwencji ułatwienie sądowi wyciągnięcia właściwych wniosków co do rozstrzygnięcia sprawy, natomiast nie należy do niego rozstrzyganie zagadnień prawnych, a sugerowanie sposobu rozstrzygnięcia sprawy stanowi niedopuszczalne przekroczenie postawionych mu zadań. Niewątpliwie wykładnia omawianej przesłanki egzoneracyjnej zawartej w art.116 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa należy do sądu, a zatem Sąd rozstrzygający sprawę nie tylko nie był związany oceną tej kwestii przez biegłego, ale była ona nieuprawniona.

Brak wyjaśnienia tych okoliczności powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, bowiem wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania w całości.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy ustali, jakie obowiązki spoczywały na członkach zarządu, kiedy w jakim terminie zostały one wykonane i czy wniosek o zgłoszenie upadłości został przez nich zgłoszony we „właściwym czasie”, mając na względzie różnice występujące pomiędzy uregulowaniami zawartymi w cytowanych przepisach Prawa spółdzielczego a przepisach Prawa upadłościowego i naprawczego, przede wszystkim, czy członkowie zarządu w przewidzianym terminie (niezwłocznie) podjęli działania do zwołania walnego zgromadzenia, a następnie, czy niezwłocznie (czyli bez nieuzasadnionej zwłoki) zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości.

Z tych względów i na mocy art.386 § 1 KPC Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji pozostawiając Sądowi Okręgowemu na podstawie art.108 § 2 KPC rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.