Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21.03.2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił uchylenia decyzji z dnia 10.10.2011r. w części, w jakiej zawiesza ona prawo do emerytury L. Z. za okres od dnia 1.10.2011r. do dnia 21.11.2012r.

W odwołaniu wniesionym do tut. Sądu ubezpieczona opisała okoliczności przejścia na emeryturę oraz zawieszenia wypłaty świadczenia i powołując się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13.11.2012r. wniosła o zmianę tej decyzji poprzez uchylenie w części zawieszającej jej emeryturę za okres od dnia 1.10.2011r. do dnia 21.11.2012r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Decyzją z dnia 24.03.2009r. przyznano ubezpieczonej – L. Z.prawo do emerytury od dnia 1.03.2009r. (k-53 ar). Następnie decyzją z dnia 10.10.2011r. wstrzymano wypłatę świadczenia od dnia 1.10.2011r. z uwagi na kontynuowanie przez nią zatrudnienia na Uniwersytecie (...)w B.(k-29 ar). Podstawą tej decyzji był przepis art. 103a ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.), na podstawie, którego prawo do emerytury ulega zwieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz, którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Przepis ten został dodany przez art. 6 pkt 2, obowiązującej od dnia 1.01.2011r. ustawy z dnia 16.12.2010r. o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) z mocą obowiązującą od dnia 1.01.2011r.. Natomiast w stosunku do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie ustawy, przepis ten stosuje się – zgodnie z art. 28 – od dnia 1.10.2011r. Ponieważ ubezpieczona nabyła prawo do emerytury od dnia 1.03.2009r. i w dniu 1.10.2011r. kontynuowała zatrudnienie, organ rentowy zasadnie, z uwagi na treści art. 103a cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwiesił wypłatę emerytury ubezpieczonej.

Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r. K 2/12 orzeczono, iż art. 28 cyt. ustawy z dnia 16.12.2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 103a cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dodanym przez art. 6 pkt 2 tej ustawy w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1.01.2011r. bez konieczności rozwiązywania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W świetle art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, co oznacza, że wiążą one wszystkich adresatów, nie wyłączając sądów i organów państwa, a zatem winny być respektowane. Odnośnie skutków wyroków Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się ich zróżnicowanie, w zależności od treści orzeczenia. Przede wszystkim skuteczność czasową swoich orzeczeń może określać sam Trybunał i wtedy orzeczenie wywołuje skutek od tej daty. Jednak zdecydowana większość orzeczeń, w tym wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r., dotyczący konstytucyjności art. 103a cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie zawiera stanowiska dotyczącego ich skuteczności czasowej, dlatego też należy rozstrzygnąć, jaki jest skutek takich orzeczeń?

W doktrynie trwa spór, czy orzeczenia Trybunału są skuteczne ex nunc, czyli, że działają dopiero od opublikowania sentencji orzeczenia w Dzienniku Ustaw, czy też ex tunc, co oznacza, że orzeczenie Trybunału ma skutek wsteczny, czyli usuwa zakwestionowaną normę prawną od chwili jej wejścia do systemu prawnego?

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że orzeczenie Trybunału są skuteczne ex tunc. W wyroku z dnia 20 maja 2008r. w sprawie I CSK 379/08 (OSNC 2009/12/172) Sąd Najwyższy stwierdził, że problem skuteczności orzeczeń Trybunału należy rozważać na poziomie wykładni funkcjonalnej i w powiązaniu z pozycją ustrojową Trybunału. Sąd Najwyższy uznał, że jest on bardziej sądem, niż ustawodawcą, w przeciwieństwie, bowiem do ustawodawcy nie ma bezpośredniej legitymacji pochodzącej z wyborów powszechnych. Działanie Trybunału jest rodzajem postępowania sądowego, do którego, w sprawach nieuregulowanych, stosuje się kodeks postępowania cywilnego. Trybunał jest sądem prawa, gdyż spór dotyczy samego prawa, a nie interpretacji lub zastosowania. Podstawowe zadanie Trybunału, to stwierdzenie niezgodności norm prawnych z normami prawnymi wyższego rzędu w hierarchii źródeł prawa, ma ono charakter ustalający, a nie kształtujący. Trybunał orzeka o niezgodności z Konstytucją, ale niezgodność ta nie istnieje wyłącznie w chwili orzekania przez Trybunał, lecz występuje wcześniej. Z dogmatycznego punktu widzenia, chwila badania przez Trybunał wzajemnej relacji norm nie jest istotna, znacznie ma to, odkąd w systemie prawnym pojawia się norma prawa niższego rzędu niezgodna z norma prawną nadrzędną. Pozwala to przyjąć, że – co do zasady – orzeczenia Trybunału mają moc wsteczną, są skuteczne ex tunc”.

Takie stanowisko Sądu Najwyższego, Sąd podziela w całej rozciągłości, podobnie, jak stanowisko Sądu Apelacyjnego w Lublinie, zawarte w wyroku z dnia 16 stycznia 2013r. w sprawie III AUa 1079/12, który to wyrok zapadł na tle analogicznego stanu faktycznego, jak w niniejszej sprawie.

Przy orzeczeniach Trybunału o charakterze kasatoryjnym, czyli orzekającym, jak w niniejszym przypadku, o niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu, dotychczasowa norma prawna jest ostatecznie eliminowana z systemu prawnego. Skutkiem takiego wyroku Trybunału jest możliwość sanowania rozstrzygnięć zapadłych w postępowaniach między sądowych, czy administracyjnych, co wynika z treści art. 190 ust. 4 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie, którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Oceniając skutki przedmiotowego wyroku, Trybunał wypowiedział się, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury, nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od dnia 8.01.2009r. do dnia 31.12.2010r.. W stosunku do tych osób przepis art. 28 cyt. ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, utracił moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw, czyli z dniem 22.11.2012r. (Dz. U. z 2012r. poz. 1285).

Przyjmując, że ten wyrok ma skutki retroaktywne, stwierdzić należy, że utrata mocy obowiązującej zakwestionowanych w nim przepisów, w tym art. 103a cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nastąpiła od daty ich uchwalenia. W konsekwencji na gruncie tej sprawy zachodziła konieczność ponownego rozpoznania kwestii wypłaty świadczenia emerytalnego należnego ubezpieczonej, która objęta jest przedmiotowym rozstrzygnięciem Trybunału, z odniesieniem się do stanu prawnego, jaki obowiązywał, zanim do cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, został dodany art. 103a tej ustawy.

Przed wprowadzeniem tego przepisu nie istniał wymóg rozwiązania stosunku pracy celem realizacji prawa do emerytury. Ustawą z dnia 21.11.2008r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507), uchylony został z dniem 8.01.2009r. ust. 2a art. 103 cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 37 pkt 5 b cyt. ustawy). Przepis ten stanowił, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu, bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawca, na rzecz, którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Od dnia 1.01.2011r. przepis ten ponownie został wprowadzony do ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jako art. 103a, na podstawie art. 6 pkt 2 w zw. z art. 30 cyt. ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw. Ubezpieczonym, którzy nabyli prawo do emerytury w okresie od 8.01.2009r. do 31.12.2010r. była wypłacana emerytura, mimo kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy, na rzecz, którego wykonywali je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, gdyż nie obowiązywały w tym zakresie żadne ograniczenia.

W związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012r., prawo do wypłaty emerytury dla tej grupy ubezpieczonych zostało zachowane. Z mocy art. 28 cyt. ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych i niektórych ustaw, przepis art. 103 a cyt. ustawy o emeryturach i rentach z FUS, znajdował zastosowanie do emerytur przyznanych przed dniem jego wejścia w życie, poczynając od dnia 1.10.2011r., dlatego też od tej daty organ rentowy wstrzymał ubezpieczonej wypłatę emerytury. Tym samym, od tej daty L. Z. zachowała prawo do wypłaty emerytury, czyli inaczej, niż orzekł pozwany organ rentowy, albowiem decyzją z dnia 6.02.2013r. podjął on wypłatę świadczenia od dnia 22.11.2012r. tj.. od daty określonej w przepisach (k-22 ar).

W tym stanie rzeczy, Sąd uznał odwołanie ubezpieczonej za uzasadnione i – na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc – orzekł, jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Wobec zgłoszenia przez ubezpieczoną roszczenia o przyznanie jej prawa do odsetek, które dotychczas nie było rozpoznawane przez organ rentowy, Sąd – na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 kpc – orzekł, jak w pkt 2 sentencji wyroku.

SSO Ewa Krakowska-Krawczak