Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 lutego 2016 roku w S.

sprawy z powództwa Gminy M. S.

przeciwko E. W.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powódkę od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 27 marca 2015 roku, sygn. akt III C 60/15

oddala apelację.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Szaj SSO Agnieszka Bednarek - Moraś

Sygn. akt II Ca 927/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym wydanym w dniu 27 marca 2015roku w sprawie z powództwa Gminy M. S. przeciwko J. W., S. W., K. W., E. W., M. W. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie zasądził solidarnie od pozwanych J. W., S. W., K. W., M. W. na rzecz powódki Gminy M. S. kwotę 27.373,48 zł z odsetkami ustawowymi od kwoty 22 592,05 zł od dnia 26 sierpnia 2014r. do dnia zapłaty i od kwoty 4781,43 zł od dnia 11 września 2014r. do dnia zapłaty (punkt I. sentencji wyroku) oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt II.) zasądził solidarnie od pozwanych J. W., S. W., K. W., M. W. na rzecz powódki Gminy M. S. kwotę 3530 zł tytułem kosztów procesu (punkt III.) nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności (punkt IV. sentencji )

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy wydał w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W dniu 16 września 1996 roku K. W. i J. W. zawarli z Gminą M. S. jako wynajmującym umowę najmu lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...). W związku z istnieniem zadłużenia w czynszu najmu i opłatach związanych z korzystaniem z lokalu Gmina M. S. – Zarząd (...) w S., po uprzednim wezwaniu K. W. i J. W. pismem z dnia 11 maja 2001 roku, wypowiedziała im w piśmie z dnia 25 maja 2002 roku umowę najmu ze skutkiem na dzień 30 czerwca 2002 roku. Prawomocnym wyrokiem zaocznym z dnia 21 września 2009 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I C 1489/09 Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie nakazał K. W., J. W., M. W. oraz małoletniej E. W. i małoletniemu S. W. opróżnienie lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) i wydanie go Gminie M. w S. – Zarządowi (...) w S. w stanie wolnym od osób i rzeczy, ustalił, że pozwanym K. W., J. W. oraz małoletniej E. W. i małoletniemu S. W. przysługuje, a M. W. nie przysługuje, uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego oraz wstrzymał .wykonanie wyroku w stosunku do pozwanych K. W., J. W. oraz małoletniej E. W. i małoletniego S. W. do czasu złożenia im przez Gminę M. S. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego. W okresie od kwietnia 2011 roku do sierpnia 2014 roku wraz z najemcami w powyższym lokalu zamieszkiwały ich dzieci: E. W. urodzona (...), M. W. urodzona (...) i S. W. urodzony (...). Należność z tytułu bezumownego korzystania z lokalu w tym okresie wyniosła 22 592,05 zł, a odsetki ustawowe wyliczone od należności głównej na dzień 25 sierpnia 2014 roku 4 781,43 zł. W ocenie Sądu, powództwo w części co do pozwanej E. W. okazało się niezasadne. Powołując przepis art. 18 ust. 1 i 2 i 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego z dnia 21 czerwca 2001 roku (tekst jednolity – Dz. U. z 2014 roku, poz. 150 ze zm.) wskazał, iż osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie (ust. 1). Z zastrzeżeniem ust. 3, odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1, odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu. Jeżeli odszkodowanie nie pokrywa poniesionych strat, właściciel może żądać od osoby, o której mowa w ust. 1, odszkodowania uzupełniającego (ust. 2). Osoby uprawnione do lokalu zamiennego albo socjalnego, jeżeli sąd orzekł o wstrzymaniu wykonania opróżnienia lokalu do czasu dostarczenia im takiego lokalu, opłacają odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat za używanie lokalu, jakie byłyby obowiązane opłacać, gdyby stosunek prawny nie wygasł (ust. 3). Pozwani nie wdali się w spór co do istoty sprawy. W ocenie Sądu pierwszej instancji, powyższe nie było jednak wystarczające do uwzględnienia powództwa w części co do pozwanej E. W. bowiem pozwana w całym spornym okresie była osobą niepełnoletnią. Sąd pierwszej instancji zwrócił przy tym uwagę, iż ustawodawca nie wprowadził wprost w art. 18 powołanej ustawy ograniczeń co do zastosowania przepisów ust. 1 i 3 do osób pełnoletnich, jak to uczynił w art. 688 ¹ § 1 k.c., to jednak nie do pogodzenia z zasadą sprawiedliwości byłoby obciążenie osoby małoletniej odpowiedzialnością za bezumowne korzystanie z lokalu. W przypadku osób małoletnich, do których w całym spornym okresie należała pozwana E. W., korzystanie przez nie z konkretnego lokalu mieszkalnego nie jest przejawem ich autonomicznej woli lecz jedynie pochodną korzystania z tego lokalu przez ich przedstawicieli ustawowych. Osoby małoletnie nie mogą bowiem podejmować samodzielnych decyzji w zakresie swojego miejsca zamieszkania. Stosownie bowiem do treści art. 26 § 1 k.c. miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska, pod którą dziecko pozostaje aż do pełnoletniości (art. 92 kro), obejmuje m.in. obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą dziecka (art. 95 § 1 zd. pierwsze kro). Samowolne podjęcie przez małoletniego decyzji o zmianie miejsca pobytu i opuszczenie lokalu, w którym zamieszkują osoby, pod których władzą rodzicielską pozostaje, jest w świetle prawa niedopuszczalne, a w skrajnych wypadkach mogłoby nawet zostać poczytane za przejaw jego demoralizacji. Z tej też przyczyny osoby małoletnie nie zostały zaliczone do kręgu osób obowiązanych do uiszczania należności czynszowych w przypadku współzamieszkiwania z najemcą (art. 688 ¹ § 1 kc a contrario). Takie unormowanie wynika z faktu, iż zamieszkiwanie małoletnich w lokalu stanowiącym przedmiot najmu jest pochodną współzamieszkiwania w tym lokalu ich przedstawicieli ustawowych i – tak samo jak w przypadku małoletnich zamieszkujących w lokalu, co do którego ich przedstawiciele ustawowi utracili tytuł prawny – nie jest przejawem ich woli. Osoba małoletnia posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie może skutecznie zawrzeć umowy najmu, by zapewnić sobie prawo do lokalu. Zasada ta znalazła swój wyraz w treści § 3 ust. 1 uchwały nr XVIII/507/12 Rady Miasta S. z dnia 23 kwietnia 2012 roku w sprawie zasad wynajmowania lokali oraz pomieszczeń tymczasowych wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy M. S., który stanowi, że gmina zawiera umowę najmu z osobą pełnoletnią (…). Sąd podkreślił okoliczność, iż zadłużenie w czynszu najmu i opłatach związanych z korzystaniem z lokalu, które w efekcie doprowadziło do wypowiedzenia rodzicom E. W. umowy najmu, powstało w okresie do 2002 roku. W 2002 roku E. W. miała zaledwie 6 lat. Jako dziecko w tym wieku, nie miała ani świadomości tego, jakie konsekwencje wiążą się z istnieniem takiego zadłużenia, o ile w ogóle zdawała sobie sprawę z tego, że jej rodzice nie regulują opłat za lokal, w którym wspólnie z nią zamieszkują, ani też – nawet gdyby usilnie chciała – możliwości zmiany stanu rzeczy, który zaistniał. Sześcioletnie dziecko z racji wieku nie ma możliwości zarobkowania w celu pozyskania środków, które mogłoby przeznaczyć na zaspakajanie potrzeb mieszkaniowych poprzez partycypowanie w opłatach za lokal, w którym wspólnie z rodzicami zamieszkuje. W sytuacji, w której rodzice pozwanej E. W. nie utraciliby tytułu prawnego do lokalu, nie ponosiłaby ona – na gruncie art. 688 ¹ § 1 k.c. - jako osoba małoletnia odpowiedzialności za opłaty związane z korzystaniem z lokalu. Nie sposób zatem uznać, by utrata przez jej rodziców tytułu prawnego do lokalu, na co nie miała żadnego wpływu, miała zmienić jej sytuację w kwestii odpowiedzialności za te opłaty poprzez obciążenie jej obowiązkiem zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu w wysokości odpowiadającej tym opłatom. Z wyraźnego brzmienia przepisu art. 18 ust. 3 powołanej na wstępie ustawy wynika, że osoby uprawnione do lokalu socjalnego, jeżeli sąd orzekł o wstrzymaniu wykonania opróżnienia lokalu do czasu dostarczenia im takiego lokalu, a zatem osoby, do kręgu których należy pozwana E. W., opłacają odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat za używanie lokalu, jakie byłyby obowiązane opłacać, gdyby stosunek prawny nie wygasł. Sąd pierwszej instancji podkreślił ,iż gdyby stosunek prawny powstały na podstawie umowy najmu lokalu z dnia 16 września
1996 roku nie wygasł, E. W. nie byłaby – w świetle art. 688 ¹ § 1 kc – obowiązana uiszczać ani czynszu, ani innych opłat za używanie lokalu położonego w S. przy ul. (...). Skoro tak, to nie była również – na gruncie art. 18 ust. 3 w zw. z art. art. 688 ¹ § 1 kc – obowiązana do uiszczania odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu w spornym okresie. Niezależnie od tak przedstawionej argumentacji Sąd pierwszej instancji dodatkowo wskazał , iż stosownie do treści art. 5 kc nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Powódka decydując się na wytoczenie powództwa o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu przeciwko osobie, która w spornym okresie była małoletnia i która wraz z rodzicami – z ich woli – zaspakajała właśnie w tym, a nie w innym, lokalu swoją podstawową potrzebę życiową polegającą na zamieszkiwaniu , naruszyła zasadę szczególnej ochrony dobra dziecka, która ze względu na swą wagę podniesiona została do rangi zasady konstytucyjnej (art. 72 Konstytucji RP). Dobro dziecka wymaga od podmiotów, które mają od niego pozycję silniejszą, między innymi tego, by nie obciążały go odpowiedzialnością za zachowania (działania/zaniechania) dorosłych oraz nie wyciągały wobec niego konsekwencji za stan rzeczy, na którego zaistnienie nie miały – bo i z racji wieku nie mogły – mieć wpływu.

Z orzeczeniem tym w zakresie oddalającym powództwo w stosunku do pozwanej E. W. , tj. rozstrzygnięciem zawartym w punkcie II. wyroku nie zgodziła się powódka i w wywiedzionej w tym zakresie apelacji wniosła o zmianę wyroku w tej części i uwzględnienie powództwa również w stosunku do pozwanej E. W. oraz zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów postępowania za obie instancje , w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie: art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 688 ¹ § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię; art. 5 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w stanie faktycznym i przyjęcie, że zachodzą przesłanki w nim określone , podczas gdy stan sprawy nie uzasadnia jego zastosowania. W uzasadnieniu podniosła, iż pozwana E. W. przebywała w lokalu oraz z niego korzystała w okresie objętym pozwem i w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego w zw. z art. 688 ¹ k.c. spełniona została przesłanka domagania się zapłaty odszkodowania za korzystanie z lokalu bez tytułu prawnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W realiach tej sprawy wobec bezczynności procesowej pozwanych nie zostały podniesione jakiekolwiek zarzuty przeciwko roszczeniu o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu za okres od kwietnia 2011r. do sierpnia 2014r. Stosownie do treści art. 339 § 1 i 2 k.p.c. w tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Odnosząc się do wyroku Sądu pierwszej w granicach wytyczonych apelacją powódki Sąd Okręgowy stwierdza, iż zasadnie powództwo w stosunku pozwanej E. W. zostało oddalone. Sąd Odwoławczy przyjmuje ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny za własne ustalenia, bez konieczności ponownego jego przytaczania. Sąd pierwszej instancji w szczególności prawidłowo ustalił, iż w okresie objętym żądaniem pozwu pozwana E. W. była osobą , która w rozumieniu art. 10 § 1 k.c. nie była osobą pełnoletnią. To z kolei , zgodnie z dyspozycją art. 92 k.r.o. skutkowało pozostawaniem jej pod władzą rodzicielską aż do pełnoletności D. dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest, zgodnie z art. 26 § 1 k.c., miejsce zamieszkania rodziców. Zakres władzy rodzicielskiej w rozumieniu art. 95 § 1 i 2 k.r.o. obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo.

W aspekcie sytuacji prawnej osoby niepełnoletniej należało zatem ocenić zasadność dochodzonego roszczenia o odszkodowanie za korzystanie z lokalu mieszkalnego. Z treści art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego z dnia 21 czerwca 2001 roku (tekst jednolity – Dz. U. z 2014 roku, poz. 150 ze zm.), wynika że do zapłaty odszkodowania zobowiązane są osoby zajmujące lokal. Dla ustalenia, że osoba „zajmuje” lokal konieczne jest przypisanie tej osobie woli wykonywania tej czynności, pozostawania, zamieszkiwania w danym lokalu. Lokal mieszkalny nie może być „zajmowany” bez woli osoby faktycznie pozostającej (mieszkającej) w tym lokalu. W odniesieniu do małoletnich nie można przypisać im woli pozostawania w danym lokalu. Z treści powołanego art. 92 k.r.o. wynika, że dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską, a według art. 26 § 1 k.c. miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Małoletniemu nie można przypisać woli pozostawania (zamieszkania) w określonym miejscu, ponieważ wolę tę wyrażają rodzice wykonując władzę rodzicielską. Realizacja obowiązku posłuszeństwa dziecka względem woli rodzica powoduje, że dziecko w zakresie miejsca zamieszkania jest bezwolne, wola rodziców decyduje o miejscu zamieszkania dziecka. Brak woli zamieszkiwania po stronie małoletniego stanowi dalej, że osoby te nie „zajmują” lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, nie są zatem zobowiązane do zapłaty odszkodowania.

Stanowisko podobne wyraził Sąd Okręgowy w Szczecinie w sprawie o sygn. akt II Ca 726/15 akcentując również argument natury celowościowej. Wskazał bowiem, iż "przyjęcie odmiennego poglądu oznaczałoby, że dzieci uzyskując pełnoletność wchodzą w dorosłe życie z długiem wynikającym z czynności (zaniechania) ich rodziców, którzy w dacie powstania tego długu zobowiązani byli jednocześnie do dostarczania dzieciom środków utrzymania. Z jednej strony rodzice zapewniając dzieciom miejsce zamieszkania wykonywaliby obowiązek alimentacyjny, z drugiej strony dzieci zobowiązane byłyby do zapłaty za wykonanie przez rodziców tego obowiązku alimentacyjnego. Koszt wykonania obowiązku alimentacyjnego przez rodziców obciążałby dziecko. Interpretacja art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów prowadząca do przyjęcia, że istnieje roszczenie wobec małoletnich z tytułu bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego jest nie do pogodzenia z art. 133 k. r. i o. "

Wykładnia art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów prowadzi do wniosku, że przepis ten nie przewiduje roszczenia z tytułu odszkodowania za korzystanie z lokalu mieszkalnego bez tytuł prawnego w stosunku do małoletnich, więc dalsze rozważanie zarzutu sprzeczności roszczenia z zasadami współżycia społecznego nie jest wymagane.

Z tych przyczyn zarzut naruszenia art. 18 ust. 1 powołanej ustawy bezzasadny. Argumentacja prawna Sądu pierwszej instancji nie wskazuje na oparcie rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie na podstawie art. 688 ¹ k.c. , co czyni zarzuty apelacyjne w tej części bezpodstawnymi.

Mając powyższe na względzie, apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO Violetta Osińska SSO Tomasz Szaj SSO Agnieszka Bednarek - Moraś