Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 sierpnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Częstochowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSR del. Dariusz Podyma

Protokolant : sekr. sądowy Magdalena Adamus

po rozpoznaniu w dniu 21 lipca 2016 r. w Częstochowie

na rozprawie

sprawy z powództwa P. P. (1)

przeciwko (...) S A. w W.

o zadośćuczynienie

1.  zasądza od pozwanego (...) SA w W. na rzecz powoda P. P. (1) kwotę 70 000 zł (siedemdziesiąt tysięcy złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 25 listopada 2015 r. do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2 903,80 zł (dwa tysiące dziewięćset trzy złote osiemdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

4.  nakazuje pobrać od pozwanego (...) SA w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Częstochowie kwotę 3 500 zł ( trzy tysiące pięćset złotych) tytułem opłaty sądowej od uiszczenia której zwolniony był powód.

UZASADNIENIE

W dniu 22 stycznia 2016 roku P. P. (1) wniósł o zasądzenie od (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 100 000 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 25 listopada 2015 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

W uzasadnieniu żądania podniesiono, że 4 kwietnia 1998 roku w R., R. G. nieumyślnie naruszył zasady ruchu lądowego w ten sposób, że kierując samochodem marki f. (...) nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu, pojazdowi ciężarowemu marki M. (...) doprowadzając do zderzenia obu pojazdów. W wyniku odniesionych obrażeń zmarł A. P. (1) pasażer pojazdu F. (...). Pojazd sprawcy korzystał z ochrony ubezpieczeniowej pozwanego. W dniu 14 sierpnia 2015 roku powód zgłosił roszczenie wypłacenia zadośćuczynienia za doznana krzywdę w związku ze śmiercią ojca. Pozwany 24 listopada 2015 roku odmówił wypłaty zadośćuczynienia.

W odpowiedzi na pozew z dnia 6 czepca 2016 roku pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu stanowiska podniesiono, w dniu 24 listopada 1998 roku matka powoda A. C. zawarła ugodę pozasądową, która to całkowicie zaspokaja wszelkie roszczenia uprawnionej i małoletniego P. P. (1). Dodatkowo podniesiono, że upływ czasu od zgonu do daty dochodzenia roszczenia o zadośćuczynienie, a także wiek powoda w dniu śmierci ojca ma zasadnicze znaczenie przy ocenie roszczenia zadośćuczynienia. Oczywistym jest, że powód nie ma żadnych więzi z ojcem – nie zna go i nie pamięta. Wszystkie negatywne skutki powstałe u powoda, o ile w ogóle istnieją, powstają na skutek zachowania rodziny powoda. Zdaniem pozwanego zadośćuczynienie nie powinno przekroczyć kwoty 30 000 złotych.

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

W dniu 4 kwietnia 1998 roku w R., R. G. nieumyślnie naruszył zasady ruchu lądowego w ten sposób, że kierując samochodem marki f. (...) nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu, pojazdowi ciężarowemu marki M. (...) doprowadzając do zderzenia obu pojazdów. W wyniku odniesionych obrażeń zmarł A. P. (1) pasażer pojazdu F. (...). Wyrokiem z dnia 30 lipca 1998 roku Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie III K 884/98 uznał R. G. za winnego popełnienia przestępstwa w wyniku, którego zmarł A. P. (1). Sprawca wypadku poruszał się samochodem posiadającym polisę ubezpieczeniową OC wykupioną u pozwanego.

W dniu 26 października 1998 roku A. P. (2) zwrócił się ubezpieczyciela min. o wypłatę odszkodowania w związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej swojej i małoletniego syna P. P. (1). W dniu 4 kwietnia 1998 roku A. P. (2) zawarła z pozwanym pozasądową ugodę dotyczącą wypłaty kosztów pogrzebu i odszkodowania w wysokości 41 460 złotych w związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej. W ugodzie oświadczyła, że wypłacona kwota w pełni zaspokaja jej roszczenia wobec pozwanego.

Powód P. P. (1) urodził się w dniu (...). Wychowywany był przez A. P. (2) z duża pomocą babci T. K. oraz dziadka R. K.. Wychowanie powoda od początku było bardzo utrudnione w związku z dużym pogorszeniem się sytuacji rodziny po śmierci A. P. (1). Obowiązek utrzymania rodziny przejęła w całości A. P. (2). Powód z dzieciństwa zapamiętał, iż matka „często bywała w pracy”. Spowodowało to konieczność szukania opieki u osób najbliższych nad małoletnim powodem. Opiekę w granicach swoich możliwości przejęła głównie T. K.. R. K. pomagał, ale pomoc była ograniczona, bowiem w tym czasie również pracował. Pierwsze pytania powoda o ojca pojawiały się w wieku 2 – 3 lat. Rodzina opowiadała powodowi o ojcu. Małżeństwo A. i A. P. (1) było dobrym związkiem. Po śmierci A. P. (1) pozostały po nim tylko dobre wspomnienia. Takie wspomnienia przekazywane były powodowi. W szkole pojawiły się problemy związane z brakiem obojga rodziców. Powód zaczął dostrzegać różnicę pomiędzy swoimi rówieśnikami, którzy mieli oboje rodziców a nim, który miał tylko matkę. Inaczej wyglądały wyjazdy na urlop i wolne spędzanie czasu powoda inaczej rówieśników. Powodowi brakowało ojca, w zwykłych czynnościach życia codziennego. Koledzy wspólnie z ojcem oglądali telewizje, grali w piłkę powód nie. Powód przy różnych pracach na podwórku odczuwał brak ojca wykonywał je sam. Podejmowanie decyzji choćby związanych z wyborem szkoły powód musiał podejmować je sam. Rozmowy o ojcu dla powoda były trudne, ale ich nie unikał. Wiązały się i wiążą z emocjami. Pamięć o ojcu w rodzinie została zachowana. Jej przejawem jest odwiedzanie grobu A. P. (1) i rozmowy o zmarłym szczególnie w Ś.. Brak ojca powód odczuwa cały czas.

dowód: wyrok Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 30 lipca 1998 roku syg. akt III K 884/98 k- 12, zeznania świadków R. K. zapis nagrania 00.07.41 do 00.19.34 k- 52, T. K. zapis nagrania 00.22.41 do 00.35.42 k- 53, 54, ugoda pozasądowa z dnia 4 kwietnia 1998 roku, decyzja TU z dnia 14 sierpnia 2015 roku - akta szkodowe, zeznania powoda P. palacza zapis nagrania 00.06.43 do 00.17.26 k- 66, 67.

Ustalenia faktyczne wynikają z treści prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 30 lipca 1998 roku syg. akt III K 884/98, akt szkodowych oraz zeznań świadków i powoda. Co do zasady nie są to okoliczności kwestionowane, choć sporem objęta jest zawarta w dniu 4 kwietnia 1998 roku przez A. P. (2) z pozwanym ugoda. Analiza treści tej ugody uprawnia do wniosku, iż pozwany, jako profesjonalista wyjątkowo niestaranie przeprowadził postępowanie likwidacyjne w 1998 roku i nie zadbał w sposób właściwy o zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela. Treść zawartej ugody dotyczy, bowiem tylko i włącznie odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej A. P. (2) i nie dotyczy powoda P. P. (1). Bez względu na to, co było intencją ubezpieczyciela, treść ugody jest jednoznaczna. Mając na uwadze zawodowy i profesjonalny charakter działalności pozwanego nie jest dopuszczalne zdaniem Sądu dokonywanie innych interpretacji. Być może treść ugody wynika z faktu, iż obowiązujące przepisy nie pozwalały i nie pozwalają na dokonywanie czynności rozporządzających majątkiem małoletnich bez zgody Sądu. Zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych w imieniu małoletnich dzieci wobec osoby zobowiązanej do wynagrodzenia szkody należy do czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu majątku dziecka. Takiej czynności nie wolno rodzicom dokonać bez zezwolenia władzy opiekuńczej (art. 58 § 1 k.r.). Czynność taka dokonana bez zezwolenia władzy opiekuńczej jest nieważna - orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1962 r. IV CR 578/61, OSNC 1963/6/127. Ta linia orzecznictwa wydaję się być utrwalona w orzecznictwie i precyzyjnie doprecyzowana. Czynności dyspozycyjne podejmowane przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka, takie jak zawarcie ugody, o ile nie mają charakteru wyłącznie przysparzającego, a zatem mogą zagrażać majątkowym interesom dziecka, należą do kategorii czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 103 § 3 k.r.o.; zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych w imieniu małoletnich dzieci wobec osoby zobowiązanej do wynagrodzenia szkody należy do kategorii czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątku dziecka i jego dokonanie bez zezwolenia sądu opiekuńczego prowadzi do nieważności czynności – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 maja 2015 r. V ACa 26/15,LEX nr 1842294. Ugoda zwarta przez pozwanego wywołuje skutek prawny tylko co do A. P. (2). Sąd rozpoznający spór podziela rozważania prawne zawarte w wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 10 grudnia 2015 r. I ACa 738/15, LEX nr 1963862 o „uwzględnienie przy ustalaniu odszkodowań, o jakich mowa w przepisie art. 446 § 3 k.c., także czynników niemajątkowych, innych niż pogorszenie sytuacji finansowej czy rodzinnej, a odnoszących się do tego, że śmierć poszkodowanego powoduje osamotnienie jego bliskich” z tym, że w ustalonym stanie faktycznym i prawnym powód nie otrzymał odszkodowania, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. Nie jest, bowiem usprawiedliwione dokonywanie przez podmioty profesjonalnie prowadzące działalność ubezpieczeniową na bardzo dużą skalę zawieranie ugód niezgodnych z prawem, powodujących nieważność czynności prawnych.

Niewątpliwie upływ czasu od momentu wypadku i śmierci A. P. (1) do czasu zgłoszenia roszczenia P. P. (1) powinien zostać uwzględniony, ale przy ocenie wysokości dochodzonego roszczenia. Nie jest on przesłanką zwalniającą ubezpieczyciela od odpowiedzialności, co do zasady. Najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r. – uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r. III CZP 76/10, LEX nr 604152, www.sn.pl, OSP 2011/9/96, OSNC-ZD 2011/2/42, Biul.SN 2010/10/11. Powód jest synem A. P. (1). Prawdą jest, iż z uwagi na wiek powoda w dacie zdarzania, nie doszło w tym okresie do nawiązania więzi powoda z ojcem. Równie oczywistym jest zdaniem Sądu stanowisko, iż powód został pozbawiony zdarzeniem wypadkowym prawa nawiązania więzi emocjonalnych z najbliższą osobą - ojcem. W przypadku, gdy delikt powodujący śmierć człowieka miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r., to wówczas osoby najbliższe, jako osoby bezpośrednio poszkodowane tym deliktem mają roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia za naruszenie ich dobra osobistego w postaci pozbawienia ich możliwości utrzymywania i pielęgnacji szczególnej więzi rodzinnej łączącej osoby najbliższe. Skutek tego deliktu w postaci śmierci powoduje naruszenie dobra osobistego pod postacią prawa do życia w rodzinie, czyli prawa do szczególnej więzi emocjonalnej łączącej najbliższych członków rodziny, a zwłaszcza, dzieci z rodzicami. Nie ma wątpliwości, że ta szczególna więź jest objęta ochroną przez art. 23 i 24 k.c. W przypadku jej nie mamy do czynienia z krzywdą wynikającą z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia rodziców, lecz krzywdą wynikającą z pozbawienia prawa do życia z rodzicami i pielęgnacji łączącej ich więzi rodzinnej – wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 sierpnia 2014 r. I ACa 212/14, LEX nr 1506246. Nie jest usprawiedliwionym twierdzenie o braku więzi, jako przesłanki wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, bowiem powód miał prawo do nawiązania z ojcem takich więzi a został ich pozbawiony zdarzeniem za skutki, którego na zasadzenie umowy ponowi pozwany. Sprawca wypadku, za którego odpowiedzialność ponosi także zakład ubezpieczeń, swoim zachowaniem prowadzącym do śmierci osoby wprost oddziałuje na więzi rodzinne występujące pomiędzy bliskimi – z uzasadnienia wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lutego 2014 r. I ACa 1586/13, LEX nr 1563512. Zasadniczym powodem uznania przez Sądu naruszenia dobra osobistego powoda było przyjęcie stanowiska o prawie do życia w rodzinie i nawiązywania normalnych relacji i więzi emocjonalnych z najbliższymi, których powód został pozbawiony.

Dokonując oceny wysokości żądania zadośćuczynienia uwzględniono okoliczności subiektywne i obiektywne. Powód, co wynika z jego zeznań, a także zeznań świadków odczuwał i odczuwa brak ojca. Zeznania powoda po upływie 18 lat od dnia zdarzania miały emocjonalny charakter. Wyraźnie trudno było powodowi relacjonować zdarzania z dorastania, w których wskazywał na poczucie braku osoby bliskiej, która mogłaby mu pomóc. Zeznania były proste i ich analiza pozwala na wyeksponowanie dwóch cech, które dominowały w zeznaniach powoda, poczucia osamotnienia i żalu po nieodwracalnej utracie osoby najbliższej. Zdaniem Sądu ich emocjonalny charakter bardzo je uwiarygadniał. Uzupełnieniem i potwierdzeniem zeznań powoda były zeznania świadków. Mając na uwadze fakt, iż były to osoby najbliższe dla powoda i zeznania mogą mieć subiektywny charakter, Sąd nie znalazł podstaw by je kwestionować. Korespondowały one, bowiem z pozostałym materiałem dowodowym a strona pozwana nie zgłosiła dowodu przeciwnego. Okoliczności wpływające na wysokość tego świadczenia to przede wszystkim dramatyzm doznań osób bliskich zmarłego, poczucie osamotnienia, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rola jaką w rodzinie pełniła osoba zmarłego, charakter i rodzaj zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu pozostałych członków rodziny oraz stopień, w jakim pozostali członkowie będą umieli odnaleźć się w nowej rzeczywistości i na ile zdolni są zaakceptować obecny stan rzeczy. Zadośćuczynienie ma jednocześnie kompensacyjny charakter, wobec czego powinno reprezentować ekonomicznie odczuwalną wartość – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 marca 2016 r.I ACa 1015/15, LEX nr 2016278. W ocenie Sądu żądania kwota zadośćuczynienia w wysokości 100 000 złotych jest wygórowana. Nawet przy uwzględnieniu, iż A. P. (1) to osoba najbliższa powodowi istotnymi okolicznościami wpływającymi na obniżenie wysokości zadośćuczynienia jest wiek powoda w chwili zdarzania i upływ czasu od zdarzenia. Pierwsza okoliczność związana jest z faktem, iż najbardziej traumatyczne i emocjonalne doznania powstają w czasie bezpośrednio związanych ze zdarzeniem. Jest to okres dla najbliższych bardzo trudny i powoduje zazwyczaj duże rozchwianie emocjonalne. Osoba dorosła, świadoma okoliczności i konsekwencji zdarzania inaczej niż 6 miesięczne dziecko przeżywa utratę osoby najbliżej. Powód tego typu stanów emocjonalnych nie doznał. Po drugie upływ 18 lat od zdarzania, zdaniem Sądu spowodował, że powód nauczył się funkcjonować bez ojca i poczucie krzywdy jest inne, niż w okresie dorastania. Kwota 70 000 złotych zadośćuczynienia jest adekwatna do krzywdy, jakiej doznał powód w wyniku naruszenia czynem przestępczym jego dóbr osobistych tj. prawa do życia w rodzinie i nawiązywania normalnych relacji i więzi emocjonalnych. Mając na uwadze brak wskazania przez ustawodawcę kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia, wysokość kwoty zadośćuczynienia określono na podstawie wskazanych powyżej przesłanek. ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 sierpnia 2006 roku I ACa 161/06 LEX nr 278433, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 roku IV CSK 99/05). W utrwalonym orzecznictwie sądów powszechnych dominuje pogląd o kompensacyjnym charakterze zadośćuczynienia, oznacza to, iż wysokość zadośćuczynienia nie może stanowić kwoty symbolicznej, lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość - wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu 8 listopada 2005 roku, I ACa 329/05,LEX nr 186505. Zadośćuczynienie nie może doprowadzić z drugiej strony do bezpodstawnego wzbogacenia, dlatego też Sąd musiał uwzględnić i ten aspekt ustalana wysokości zadośćuczynienia.

Reasumując, Sąd zasadził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 70 000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 25 listopada 2015 roku do dnia zapłaty, w pozostałej części żądanie pozwu oddalił. Postawę prawną rozstrzygnięcia stanowi art. 448 kc w zw. z art. 24 kc.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 kc przyjmując dzień następny pod decyzji z dnia 24 listopada 2015 roku, w której pozwany odmówił wypłaty zadośćuczynienia. W dacie 24 listopada 2015 roku podjęta została decyzja o odmowie uznania roszczenia, które zdaniem Sądu w tej dacie zasługiwało na uwzględnienie. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c., odsetki ustawowe przysługują uprawnionemu za samo opóźnienie w spełnieniu świadczenia, niezależnie od tego, czy wierzyciel poniósł szkodę i choćby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Sąd rozstrzygający spór w niniejszym procesie przychyla się do poglądu wyrażonego w wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2011 r., I CSK 243/10) – że wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w jego zapłacie zależy od okoliczności każdego indywidualnie rozpatrywanego przypadku, co oznacza, że datą początkową biegu odsetek ustawowych może być zarówno dzień wyrokowania, jak i dzień poprzedzający datę wydania przez sąd orzeczenia zasądzającego stosowne zadośćuczynienie.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 kpc. Powód wygrywa proces w 70 % przegrywa w 30%. W tej proporcji rozliczono koszty zastępstwa procesowego powoda 7234 złote i pozwanego 7200 złotych ( § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie). Zasądzono od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2903,80 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nakazano pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 3500 złotych ( 70 %), opłaty sądowej od uiszczenia, której zwolniony był powód.