Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lipca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 lipca 2017 r. w Gdańsku

sprawy K. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 stycznia 2017 r., sygn. akt VI U 1960/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  zasądza od K. L. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 001/00) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSA Bożena Grubba SSA Jerzy Andrzejewski SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 350/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 maja 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił przyznania ubezpieczonemu K. L. prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi braku wykazania co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uwzględnił skarżącemu jako pracy w warunkach szczególnych okresu od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 31 marca 1990 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. na stanowisku kierowcy ciągnikowego, z uwag na braki formalne świadectwa pracy z tego okresu zatrudnienia.

Odwołanie od decyzji organu rentowego wniósł ubezpieczony domagając się zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych spornego okresu zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K.. Ubezpieczony stwierdził, że pracował w szczególnych warunkach stale w pełnym wymiarze czasu pracy, a na dowód wykonywania pracy w warunkach szczególnych wniósł o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków oraz z dokumentów znajdujących się w aktach rentowych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje stanowisko i wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 stycznia 2017 r. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 1 kwietnia 2016 r. (pkt 1), nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2) oraz zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego.

W wygłoszonym ustnie uzasadnieniu orzeczenia Sąd I instancji wskazał, iż w sprawie poza sporem pozostaje fakt, że ubezpieczony ukończył 60-ty rok życia, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz, że posiada łączny okres składkowy i nieskładkowy wynoszący ponad 25 lat. Organ rentowy zakwestionował jedynie możliwość przyjęcia na podstawie przedłożonych przez ubezpieczonego dokumentów, iż przez co najmniej 15 lat ubezpieczony pracował w warunkach szczególnych. Na tą okoliczność Sąd I instancji przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe przesłuchując w charakterze świadków współpracowników ubezpieczonego, świadków M. K., M. M. (1), M. M. (2) i S. W.. Na podstawie zeznań tych świadków Sąd I instancji przyjął, iż ubezpieczony zarówno przed służbą wojskową i bezpośrednio po jej zakończeniu wykonywał pracę traktorzysty, wobec czego okres odbywania służby wojskowej należy zaliczyć w poczet pracy w warunkach szczególnych.

W takim stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że ponieważ przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż ubezpieczony legitymuje się co najmniej 15-to letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, to Sąd uznał za zasadne zaliczenie ubezpieczonemu do wykonywania pracy w warunkach szczególnych okresu spornego od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 31 marca 1990 r. Tym samym ubezpieczony spełnił wszystkie warunki niezbędne do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury określone w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Dlatego też Sąd I instancji w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od kwietnia 2016 r. Z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego, którego organ rentowy na mocy przepisów administracyjnych nie był w stanie przeprowadzić (przesłuchanie świadków) Sąd Okręgowy uznał, że organ nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w części, w zakresie pkt 1 i 3.

Pozwany zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

- przepisów prawa materialnego z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

- przepisów postępowania cywilnego z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granicy zasady swobodnej oceny dowodów.

Powołując się na powyższe Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, nadto zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje według norm przepisanych.

Organ rentowy podniósł, iż ubezpieczony nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych na dzień 31 grudnia 1998 r. Zdaniem pozwanego na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego niemożliwym jest w sytuacji skarżącego przyjęcie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 24 lipca 1975 r. Bowiem ubezpieczony zakończył służbę wojskową w dniu 31 stycznia 1975 r., co wynika z książeczki wojskowej. Ponadto z legitymacji ubezpieczeniowej wynika podjęcie zatrudnienia z dniem 25 lipca 1975 r., jak również z kartoteki wynagrodzeń za rok 1975 wynika, że wynagrodzenie wypłacane było od lipca 1975 r. Okres uwzględniony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych do ogólnego stażu pracy obejmuje okres od dnia 25 lipca 1975 r. do dnia 31 marca 1990 r. i przyjmując taki wymiar pracy w szczególnych warunkach, ubezpieczony na dzień wydania wyroku nie udowodnił wymaganych co najmniej 15 lat takiej pracy.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie na jego rzeczy zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych. Nadto skarżący wniósł o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. B., na okoliczność wystawienia świadectwa pracy w warunkach szczególnych.

Skarżący podniósł, iż Sąd Okręgowy w prawidłowy sposób ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, z którego wynika, że do dnia 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony legitymował się ponad 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych jako kierowca ciągnikowy, tj. na stanowisku odpowiadającym wykazowi A dział VIII poz. 3 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Skarżący wskazał, iż poza okresem zaliczonym do stażu pracy w warunkach szczególnych przez Sąd I instancji, jako kierowca ciągnikowy pracował nadto w okresach od dnia 1 marca 1972 r. do dnia 25 kwietnia 1974 r. (M. (...)) oraz od dnia 1 kwietnia 1990 r. do dnia 26 maja 1994 r. (Spółdzielnia Kółek Rolniczych w R.). Nadto skarżący stwierdził, iż fakt, że w książeczce ubezpieczeniowej widnieje wpis dopiero z lipca 1975 r. oraz że na karcie wynagrodzeń brakuje danych z kliku miesięcy świadczy jedynie o tym, że dokumentacja pracownicza zawiera braki. Przy tym ubezpieczony wskazał, iż nie miał dłuższych przerw w okresie ubezpieczenia społecznego, w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy rejestrował się jako osoba bezrobotna.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie, aczkolwiek z innych przyczyn niż w niej wskazane.

Kwestią sporną są uprawnienia ubezpieczonego K. L. do emerytury w oparciu o przepisy art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 887 j.t., dalej jako ustawa emerytalna).

Na wstępie zaznaczenia wymaga, iż Sąd Ubezpieczeń Społecznych co do zasady rozpoznaje odwołania od decyzji organów rentowych i pełni przede wszystkim funkcję kontrolną to jednak samodzielnie ustala spełnienie przez odwołującego wszystkich przesłanek niezbędnych do przyznania prawa do świadczenia. Niekwestionowanie przez organ rentowy pewnych okresów nie zwalnia Sądu z obowiązku ich oceny. Sąd ubezpieczeń społecznych może bowiem stwierdzić brak przesłanek nabycia prawa do świadczenia, którego organ rentowy nie zarzucał (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2002 r., II UKN 42/01, OSNP 2003/22/551, LEX nr 81566). Tym samym na etapie postępowania apelacyjnego kompleksowej rozwadze podległy poszczególne przesłanki niezbędne do przyznania skarżącemu wnioskowanego świadczenia emerytalnego.

Przystępując do merytorycznego rozpoznania apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny stwierdza, iż zarówno Sąd Okręgowy jak również strony przy ocenie charakteru pracy skarżącego w spornych okresach w charakterze kierowcy ciągnika zupełnie pominęli, iż zaliczenie danego okresu zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych nie może zostać dokonane w oderwaniu od przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43), które poszczególnym stanowiskom pracy przyznają charakter stanowiskowo - branżowy. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie, czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/98, LEX nr 518067; dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638; z dnia 19 maja 2011 r. M III UK 174/10, LEX nr 901652 i z dnia 19 marca 2012 r., II UK 166/11, LEX nr 1171002). Jak wyjaśniał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13 (LEX nr 1467147) - odnosząc się bezpośrednio do zatrudnienia na stanowisku traktorzysty - „o ile można się zgodzić, że prace transportowe wykonywane przez ubezpieczonego, jako kierowcę ciągników, można zaliczyć do prac w transporcie, a zatem do prac objętych działem VIII poz. 3 wykazu A mimo, że pracował on w spółdzielni rolniczej, a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych, jako prac w transporcie. Wymienienie w wykazie A, dziale VIII pod pozycją 3 prac kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek zadaniach, a nie tylko transportowych. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych, bez względu na miejsce i rodzaj, zostały wymienione w dziale XIV zatytułowanym „prace różne”. Nie można zatem uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą „w transporcie”, nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika prace polowe. Dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika, jako wykonywanej w warunkach szczególnych, istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywana w transporcie czy w ramach rolniczych prac polowych”. Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2016 r. (II UK 397/15, LEX nr 2177089), wskazując, iż usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości i przypisanie ich do oddzielnych działów oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale gospodarki jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Oznacza to, że przynależność pracodawcy do określonej gałęzi (branży) gospodarki ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały przypisane w tym akcie prawnym. Nie można więc przyjąć, że istotny dla stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach jest wyłącznie rodzaj tej pracy, a bez znaczenia pozostaje okoliczność zatrudnienia pracownika w określonym sektorze gospodarki. Biorąc pod uwagę treść art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości psychofizycznej dla zdrowia ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, należy przede wszystkim stwierdzić (ustalić i ocenić), czy konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w różnym stopniu w zależności od tego, w którym dziale przemysłu (gospodarki) jest umiejscowione. Jeżeli bowiem uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia konkretnej pracy wynika właśnie z jej branżowej specyfiki, to należy odmówić tego szczególnego waloru pracy wykonywanej w innym dziale gospodarki.

Z poczynionych w sprawie ustaleń jednoznacznie wynika, iż przez cały sporny okres zatrudnienia skarżącego wykonywał pracę traktorzysty – kierowcy ciągnikowego w pełnym wymiarze czasu pracy. Z zeznań ubezpieczonego i świadków wynika, iż skarżący jako kierowca ciągnika generalnie zajmował się wykonywaniem prac polowych, stanowiących 80% wszystkich prac. Pozostałe prace w transporcie stanowiły 20% obowiązków zawodowych ubezpieczonego (por. zeznania skarżącego z rozprawy apelacyjnej w dniu 11 lipca 2017 r.). Świadkowie przesłuchani w sprawie M. K., M. M. (1), M. M. (2) i S. W. również przedstawili w taki sposób charakter pracy skarżącego (e-protokół z dnia 12 października 2016 r. i 4 stycznia 2017 r.)

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego przy uwzględnieniu aktualnego poglądu Sądu Najwyższego zaprezentowanego m.in. w wyrokach z dnia 15 listopada 2016 r. (II UK 397/15, LEX nr 2177089), z dnia 25 października 2016 r. (II UK 352/15, LEX nr 2171114), z dnia 13 lipca 2016 r. (I UK 218/15, LEX nr 2108499), z dnia 5 maja 2016 r. (III UK 131/15, LEX nr 2057631), z dnia 5 maja 2016 r. (III UK 121/15, LEX nr 2080883), z dnia 13 sierpnia 2015 r. (II UK 298/14, LEX nr 1797093), z dnia 3 grudnia 2013 r. (I UK 172/13, LEX nr 1467147), z dnia 5 maja 2016 r. (III UK 132/15, LEX nr 2052411) oraz z dnia 8 października 2014 r.(III UK 21/14, LEX nr 1537561) Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, że okresy pracy skarżącego w charakterze kierowcy ciągnikowego nie mogą zostać zaliczone do stażu tzw. „szczególnego”. Jak wyjaśniono bowiem wyżej, praca skarżącego była nierozerwalnie związana z wykonywaniem co do zasady wszelkich prac polowych. Ubezpieczony w niewielkim stopniu świadczył pracę w transporcie – w okresie żniw przy transporcie zboża, na przemian z prasowaniem słomy, czy też w okresie zimowym, w trakcie którego również wykonywał prace polowe, takie jak rozwożenie wapna po polach. Wobec tego niekwestionowanym było – również przez skarżącego - iż wykonywanie pracy w transporcie należało do rzadkości, albowiem przeważająca część powierzonych mu obowiązków wiązała się z koniecznością poruszania się ciągnikiem po polu.

Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie wynika zatem, że ubezpieczony był zatrudniony w spornym okresie jako traktorzysta przy wykonywaniu prac polowych w zakładzie rolniczym, czyli w dziale rolnictwo (wykaz A dział X „w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym”), a nie – jak błędnie przyjął zarówno Sąd Okręgowy i Zakład Ubezpieczeń Społecznych - w dziale VIII „w transporcie i łączności”. Wykładnia językowa regulacji zawartej w wykazie A, dział VIII, poz. 3, przy uwzględnieniu przyjętej przez rozporządzenie kwalifikacji branżowo-stanowiskowej oraz systematyki przepisów, nie pozwala na kwalifikowanie a priori pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych wykonujących pracę w rolnictwie jako pracy w szczególnych warunkach. Stanowiska te wymienione zostały w dziale VIII wykazu A dotyczącym prac „w transporcie i łączności”, a nie w dziale X obejmującym prace „w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym”. Nie ma przesłanek, aby z góry zakładać, że wykonywanie prac na wskazanych stanowiskach - niezależnie od branży, w której praca jest wykonywana - związane jest z taką samą szkodliwością pozwalającą na zaliczenie tego okresu jako uprawniającego do nabycia emerytury w obniżonym wieku. Umieszczenie stanowiska kierowcy ciągnika w dziale VIII „w transporcie i łączności”, mimo ujęcia pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsiennicowych (poz. 3) odrębnie od pracy kierowców samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych (poz. 2), łączy szkodliwość tej pracy nie z samym faktem prowadzenia tych pojazdów, lecz z faktem prowadzenia ich przy uwzględnieniu specyfiki „technologii” pracy w transporcie i obciążeń psychofizycznych, których nie ma - jak uznał ustawodawca - przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, gdzie dominują prace polowe. O ile można by się zgodzić, że niektóre prace transportowe wykonywane przez wnioskodawcę jako traktorzystę, np. w okresie zimowym, można zaliczyć do prac w transporcie, a zatem do prac objętych działem VIII poz. 3 wykazu A - mimo że pracował on w zakładzie rolniczym, a nie w przedsiębiorstwie transportowym - o tyle nie ma podstaw do potraktowania prac polowych jako prac w transporcie. Uwzględnienie w wykazie A, dziale VIII pod poz. 3 prac kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek innych zadaniach (rodzaju pracy) niż zadania transportowe. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce ich wykonywania i rodzaj zostały wymienione w dziale XIV zatytułowanym „prace różne”. Inne działy wykazu obejmują wymienione w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca traktorzysty jest zawsze pracą „w transporcie”, także wówczas, gdy kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika rolniczego prace polowe (np. sieje, orze, nawozi, spulchnia glebę itp.).

Odmowa zakwalifikowania, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, pracy traktorzysty (kierowcy ciągnika rolniczego) w trakcie prac polowych, a nie w transporcie, odpowiada rozumieniu tych przepisów przedstawionemu już wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13, LEX nr 1467147; z dnia 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14, LEX nr 1797093; z dnia 5 maja 2016 r., III UK 121/15, LEX nr 2080883; z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15, LEX nr 2052411 oraz z dnia 13 lipca 2016 r., I UK 218/15, LEX nr 2108499) i podzielanemu przez Sąd meriti.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny zważył, iż K. L. nie wykazał, iż legitymuje się stażem pracy wykonywanej w warunkach szczególnych w łącznej liczbie 15 lat, a tym samym nie spełnił kumulatywnie wszystkich przesłanek wymienionych w art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej w zw. z § 2 i § 4 rozporządzenia rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43), a skoro tak to nie jest uprawniony do emerytury w wieku obniżonym.

Powyższe, czyni zbędnym czynienie jakichkolwiek rozważań względem okresu zasadniczej służby wojskowej skarżącego przez pryzmat ewentualnego uwzględnienia tego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych, w sytuacji braku podstaw do uwzględnienia odwołania skarżącego. Z kolei wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. B. podlegał oddaleniu jako nie mający znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, na podstawie art. 227 k.p.c. a contrario.

Z tych względów, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 386 § 1 k.p.c., orzekł, jak w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono w pkt II sentencji wyroku, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. oraz na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.). Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił w wysokości minimalnej, mając na uwadze niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia – art. 109 § 2 k.p.c. in fine.

SSA Bożena Grubba SSA Jerzy Andrzejewski SSA Aleksandra Urban