Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2012 r. w Szczecinie

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. W..

o przyznanie świadczenia przedemerytalnego

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 28 maja 2012 r. sygn. akt VI U 247/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 566/12

UZASADNIENIE

Ubezpieczony J. K. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. W.. z dnia 13.02.2012r. odmawiającej prawa do świadczenia przedemerytalnego.

W uzasadnieniu zwrócił się o uwzględnienie faktu zlikwidowania jednoosobowej działalności gospodarczej jako niezbędnej przesłanki do przyznania świadczenia przedemerytalnego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

W uzasadnieniu podniósł, iż ubezpieczony nie spełnia przesłanek przepisu art.2 ustawy z dnia 30.04.2004r. o świadczeniach przedemerytalnych gdyż mimo ukończenia 61 lat i wykazania wymaganego okresu ubezpieczenia, nie udowodnił, że przyczyną zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej była upadłość.

Wyrokiem z dnia 28 maja 2012r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 21 stycznia 2012r.

Sąd Okręgowy ustalił, że J. K. urodził się (...). W okresie od dnia 13.08.2003 r. do 30.06.2011r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Była to jednoosobowa działalność w zakresie usług geodezyjnych. Usługi te ubezpieczony świadczył m.in. na rzecz osób fizycznych w budownictwie. Majątek firmy stanowił podstawowy sprzęt geodezyjny. Obsługę finansową działalności gospodarczej ubezpieczonego prowadziła księgowa K. P.. Od trzech lat liczba zleceń systematycznie malała co spowodowało, że ubezpieczony postanowił powoli wycofywać się ze swojej działalności. W roku 2011 przychód firmy zmniejszał się w stosunku do osiąganych dochodów. W miesiącach styczniu, lutym i maju 2011 r. ubezpieczony nie osiągnął żadnego dochodu, natomiast odnotował straty. W miesiącach marcu i kwietniu 2011 r. jego dochody wyniosły odpowiednio 364,29 zł i 898,42 zł. W miesiącu czerwcu dochód wyniósł wprawdzie 5544,14 zł lecz wynikało to z przesunięcia środków trwałych na rzecz ubezpieczonego czyli właściciela firmy. Działanie to z kolei wiązało się z koniecznością zapłacenia stosownych podatków. Z dniem 30.06.2011 r. ubezpieczony zlikwidował działalność i na tę datę nie posiadał żadnych zaległości i zobowiązań. Decydując się na upadłość jej koszty przewyższyłyby majątek firmy a ubezpieczony musiałby nie płacić swoim kontrahentom.

W dniu 20.01.2012 r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do świadczenia przedemerytalnego. Składając wniosek wykazał 41 lat, 07 miesięcy i 24 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Od dnia 07.07.2011 r. był zarejestrowany jako bezrobotny w Powiatowym Urzędzie Pracy w G. W.. i przez okres 6 miesięcy pobierał zasiłek dla bezrobotnych. W okresie tym nie odmówił bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia.

Organ rentowy decyzją z dnia 13.02.2012r. odmówił mu prawa do świadczenia przedemerytalnego.

Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu było ustalenie czy ubezpieczony spełnia warunki decydujące o jego prawie do świadczenia przedemerytalnego a zwłaszcza warunek związany z przyczynami zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej.

Sąd Okręgowy podniósł, że zgodnie z treścią art. 2 ustawy z dnia 30.04.2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych ( Dz. U. Nr 120, poz. 1252 ze zm. ) prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która:

1) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat - kobieta oraz 61 lat - mężczyzna i posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

2) do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001), zwanej dalej "ustawą o promocji zatrudnienia", w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat - kobieta oraz 60 lat - mężczyzna oraz posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn, lub

3) do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące pozarolniczą działalność, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, z późn. zm.1)), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych", i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne oraz do dnia ogłoszenia upadłości ukończyła co najmniej 56 lat - kobieta i 61 lat - mężczyzna i posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

4) zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od dnia ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, pobieranej nieprzerwanie przez okres co najmniej 5 lat, i do dnia, w którym ustało prawo do renty, ukończyła co najmniej 55 lat - kobieta oraz 60 lat - mężczyzna i osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, lub

5) do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, lub

6) do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego, z powodu likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiadała okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn.

2. Za okres uprawniający do emerytury, o którym mowa w ust. 1, uważa się okres ustalony zgodnie z przepisami art. 5-9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, Nr 64, poz. 593 i Nr 99, poz. 1001), zwanej dalej "ustawą o emeryturach i rentach z FUS".

3. Świadczenie przedemerytalne przysługuje osobie określonej w ust. 1 po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, o którym mowa w ustawie o promocji zatrudnienia, jeżeli osoba ta spełnia łącznie następujące warunki:

1) nadal jest zarejestrowana jako bezrobotna,

2) w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia, albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych;

3) złoży wniosek o przyznanie świadczenia przedemerytalnego w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczony urodził się 12.10.1949r. i na dzień złożenia wniosku (20.01.2012 r). posiadał ukończone 61 lat, pobierał zasiłek dla bezrobotnych przez okres co najmniej 6 miesięcy, nadal jest zarejestrowany jako bezrobotny, nie odmówił przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia i złożył wniosek o przyznanie świadczenia w wymaganym ustawą czasie. Pozwany zaliczył mu okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 41 lat, 07 miesięcy i 24 dni.

Spór dotyczył jedynie przesłanki związanej z przyczynami zaprzestania prowadzenia przez ubezpieczonego działalności gospodarczej. Poza sporem była okoliczność, że działalność tę ubezpieczony prowadził nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące ( od 2003 r.).

Sąd Okręgowy podniósł, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, w tym i zeznaniami świadków. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy dopuścił dowód z zeznań świadka K. P. - księgowej, która przez kilka lat prowadziła sprawy finansowe firmy ubezpieczonego. Świadek rzeczowo i bez jakichkolwiek wątpliwości zeznał, że od trzech lat liczba zleceń systematycznie malała co spowodowało, że ubezpieczony postanowił powoli wycofywać się ze swojej działalności. W roku 2011 przychód firmy zmniejszał się w stosunku do osiąganych dochodów. W miesiącach styczniu, lutym i maju 2011 r. ubezpieczony nie osiągnął żadnego dochodu, natomiast odnotował straty. W miesiącach marcu i kwietniu 2011 r. jego dochody wyniosły odpowiednio 364,29 zł i 898,42 zł. W miesiącu czerwcu dochód wyniósł wprawdzie 5544,14 zł lecz wynikało to z przesunięcia środków trwałych na rzecz ubezpieczonego czyli właściciela firmy. Działanie to z kolei wiązało się z koniecznością zapłacenia stosownych podatków. Z dniem 30.06.2011 r. ubezpieczony zlikwidował działalność i na tę datę nie posiadał żadnych zaległości i zobowiązań. Decydując się na upadłość jej koszty przewyższyłyby majątek firmy a ubezpieczony musiałby nie płacić swoim kontrahentom. Zeznania te znalazły swoje potwierdzenie nie tylko w wyjaśnieniach ubezpieczonego ale także w jego dokumentacji finansowej przedłożonej do akt.

Analizując treść tych dowodów w odniesieniu do treści art. 2 ust. 1 pkt 3 cyt. ustawy o świadczeniach przedemerytalnych Sąd Okręgowy wziął także pod uwagę wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15.03.2006 r. ( III AUa 15/06, OSA 2007/8/14 ), z którego wynika, że w sytuacji, gdy przychód firmy jest znacznie niższy od kosztów jego uzyskania i dłużnik spełnia zarówno podmiotowe jak i przedmiotowe przesłanki do ogłoszenia upadłości, a jedyną przeszkodą do jej ogłoszenia jest niemożność wpłacenia nawet zaliczki na poczet kosztów postępowania, należy przyjąć, iż istnieją obiektywne przyczyny zaprzestania prowadzenia działalności, a więc cel, jakiemu miała służyć ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. nr 120, poz. 1252), został osiągnięty. Dalej w uzasadnieniu swego orzeczenia Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, który w całości podziela Sąd Okręgowy, że uzależnienie prawa do świadczeń przedemerytalnych dla osób prowadzących działalność gospodarczą od ogłoszenia upadłości nie jest zgodne z konstytucyjną zasadą równego traktowania (art. 32 Konstytucji RP), z tym podkreśleniem, że to równe traktowanie nie odnosi się do pracowników i osób prowadzących jednocześnie działalność gospodarczą. Na pewno jednak takie nierówne traktowanie dotyczy osób w takiej sytuacji jak ubezpieczony. Świadczenia przedemerytalne przysługują osobom, które mają odpowiednio długi okres ubezpieczenia i stosowny wiek, a które z przyczyn obiektywnych zostały wyłączone z ubezpieczenia. Nadto, zdaniem Sądu Okregowego, przy interpretacji art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy należy stosować wykładnię systemową i, przez analogię, przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. nr 9 z 2002 r., poz. 85 ze zm.), która w art. 3 ust. 1 przyjmuje istnienie niewypłacalności zarówno wtedy, gdy ogłoszono upadłość pracodawcy (pkt 1), jak i wówczas, gdy oddalono wniosek z uwagi na brak majątku pracodawcy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego (pkt 3). Stosowanie art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. - ściśle literalnie powoduje nierówne traktowanie osób, zaprzestających płacenia długów, które posiadają majątek, pozwalający na prowadzenie postępowania upadłościowego, z osobami, które takiego majątku nie mają. Analiza materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie pozwoliła – zdaniem Sądu Okręgowego - na stwierdzenie, że gdyby ubezpieczony wszczął postępowanie upadłościowe, to musiałby zaprzestać płacenia zobowiązań czym doprowadziłby do istnienia długów po swojej stronie, a poza tym nie miałby środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Trudno więc zgodzić się na takie nieuczciwe ze strony przedsiębiorcy działania tylko po to aby uzyskać prawo do świadczenia przedemerytalnego.

Sąd Okręgowy uznał więc, że ubezpieczony spełnia wszystkie warunki określone w ustawie, co jednoznacznie potwierdza zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. Skoro tak działając na podstawie art.47714 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do świadczenia przedemerytalnego począwszy od dnia 21 stycznia 2012 r. tj. od dnia następnego po złożeniu wniosku zgodnie z treścią art. 7 ust. 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł organ rentowy. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię przepisu art. 2 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252) w zw. z art. 10 i art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) przez przy-jęcie, że regulacja zawarta w ustawie o świadczeniach przedemerytalnych pozwala na przyjęcie założenia, że mimo nie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorca spełnia kryteria określone w art. 2 ust. 1 pkt 3,

2. niewłaściwe zastosowanie art. 2 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252) przez przyjęcie, że ubezpieczony spełnia wymagania do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego, określone w tym przepisie.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę wyroku w całości i oddalenie odwołania ubezpieczonego.

Organ rentowy podniósł, że niekonstytucyjnością omawianego przepisy zajmował się Trybunał Konstytucyjny, który w orzeczeniu z dnia 20 listopada 2006r. SK 66/06 stwierdził, że art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o świadczeniach przedemerytalnych jest zgodny z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest zasadna.

Sąd Okręgowy nieprawidłowo zastosował i zinterpretował stanowiący podstawę rozstrzygnięcia przepis art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy.

Przepis art. 2 ustawy w sześciu punktach w sposób wyczerpujący wylicza kategorie osób, którym przysługuje prawo do świadczenia przedemerytalnego. Część przesłanek powstania tego uprawnienia powtarza się; są to przesłanki dotyczące wieku osoby uprawnionej ("przedemerytalnego") i stażu pracy, okresu zatrudnienia w danym zakładzie pracy albo pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy oraz okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Wymienione przesłanki można określić jako dotyczące samego uprawnionego. Jego dotyczy też wymóg dalszego pozostawania bez pracy, mimo wcześniejszego wykorzystania prawa do zasiłku dla bezrobotnych (art. 2 ust. 2 ustawy). Jednak warunkiem najbardziej charakterystycznym dla uzyskania świadczenia przedemerytalnego jest wystąpienie określonej w ustawie przyczyny zakończenia stosunku pracy. Przepis art. 2 ustawy wskazuje następujące okoliczności uzasadniające powstanie prawa do świadczenia:

- likwidacja lub niewypłacalność pracodawcy (w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy).- pkt 1 i pkt 6,

- przyczyny dotyczące zakładu pracy (w rozumieniu przepisów ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) – pkt 2 i pkt 5,

- ogłoszenie upadłości przez osobę, która prowadziła pozarolniczą działalność (w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1808) - pkt 3,

- zarejestrowanie się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy – pkt 4.

Tak więc ustawa wskazuje na przesłanki uzyskania prawa do świadczeń przedemerytalnych w wypadku osób "prowadzących pozarolniczą działalność". Zgodnie z art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) za osoby takie uważa się przede wszystkim osoby prowadzące działalność na podstawie ustawy o działalności gospodarczej, ale także twórców i artystów oraz - pod pewnymi warunkami - osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu. W stosunku do tych osób warunkiem ubiegania się o świadczenie przedemerytalne jest ogłoszenie upadłości. Z kolei upadłość ma zastosowanie do osób będących przedsiębiorcami, czyli - osób fizycznych, prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, które we własnym imieniu prowadzą działalność gospodarczą lub zawodową (art. 5 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze; Dz. U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535 ze zm.). Ze sformułowania kwestionowanego przepisu oraz przepisów, do których się on odwołuje należy wnosić, że ma on zastosowanie do osób fizycznych, prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową które niejako same są swoimi "pracodawcami". Unormowanie to ogranicza się pod względem podmiotowym oczywiście tylko do osób fizycznych, które w związku z wykonywaną przez siebie osobiście działalnością gospodarczą ogłaszają upadłość. Przepis ten nie odnosi się zaś do wypadków, gdy - przykładowo - dana osoba fizyczna jest wspólnikiem spółki, która - jako odrębny podmiot lub nawet jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej - zatrudnia tę osobę jako swego pracownika. Kwestionowany art. 2 ust. 1 pkt 3 ma zastosowanie do osób, które nie są pracownikami, lecz - prowadząc działalność gospodarczą lub zawodową - same decydują o swojej pracy. Ich decyzja o prowadzeniu działalności lub jej zaniechaniu jest jednocześnie decyzją o podjęciu lub zaprzestaniu pracy. W wypadku tych osób warunkiem ubiegania się o świadczenie przedemerytalne jest ogłoszenie upadłości.

Art. 67 ust. 2 Konstytucji, powołany jako podstawowy wzorzec kontroli konstytucyjnej stanowi, że "Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa". Akceptując art. 67 Konstytucji jako wzorzec kontroli, Trybunał podkreślał jednak w wielu orzeczeniach, że pozostawienie określenia zakresu i formy zabezpieczenia społecznego regulacjom ustawowym ma istotne znaczenie dla oceny konstytucyjności kwestionowanych rozwiązań prawnych. Tak więc nałożony na ustawodawcę obowiązek urzeczywistnienia wyrażonych w konstytucji gwarancji socjalnych w drodze stosownych regulacji normatywnych nie oznacza obowiązku maksymalnej rozbudowy systemu świadczeń. Urzeczywistnienie to musi się dokonać w taki sposób, aby, z jednej strony uwzględniało istniejące potrzeby, z drugiej możliwości ich zaspokojenia (sygn. SK 22/99). Odnosząc się do art. 67 ust. 1 Konstytucji Trybunał stwierdził, że z przepisu tego nie da się wyprowadzić konstytucyjnego prawa do jakiejkolwiek konkretnej postaci świadczenia (wyroki TK z: 6 lutego 2002 r., sygn. SK 11/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 2; 27 stycznia 2003 r., sygn. SK 27/02, OTK ZU nr 1/A/2003, poz. 2). Spostrzeżenie to odnosi się niewątpliwie także do prawa zabezpieczenia społecznego, o którym stanowi art. 67, ust. 2 Konstytucji, a zatem powstającego w sytuacji, gdy obywatel pozostaje bez pracy nie z własnej woli. Konstytucyjna formuła przepisu gwarantującego świadczenia socjalne pozwala wręcz mówić, że art. 67 ma w poważnym stopniu znaczenie odsyłające, bo zakres i formy zabezpieczenia społecznego określić ma ustawa.

Swoboda ustawodawcy w kształtowaniu form i zakresu zabezpieczenia społecznego jest duża. Niewątpliwie w jej ramach ustawodawca może kształtować warunki wypłacania świadczeń przedemerytalnych, zwłaszcza określać znaczenie wymaganej w art. 67 ust. 2 Konstytucji przesłanki "pozostawania bez pracy nie z własnej woli". Skonkretyzowanie tej przesłanki znajdujemy w przedstawionym wyżej art. 2 ustawy. Określenie, kiedy omawiana przesłanka jest spełniona w wypadku osób prowadzących działalność gospodarczą które same dla siebie są pracodawcami, jest szczególnie trudne. Warunki przyznania świadczeń muszą być maksymalnie zobiektywizowane. Sam fakt zakończenia działalności gospodarczej oczywiście nie może być traktowany jako spełnienie warunku "pozostawania bez pracy nie z własnej woli". Podnoszone przez skarżącego kryterium nierentowności przedsiębiorstwa (czy też zmniejszenia przychodów) nie jest dostatecznie wymierne. Najogólniej ujmując, rentowność oznacza osiąganie przychodów z działalności gospodarczej przewyższających koszty jej prowadzenia. Jest jednak oczywiste, że ustawa nie mogłaby uzależniać uprawnienia do świadczeń przedemerytalnych od całkowicie niewymiernego kryterium.

Bliższego określenia rentowności nie należy jednak szukać w tekstach prawnych, gdyż rentowność, inaczej opłacalność czy dochodowość, nie jest pojęciem prawnym lecz ekonomicznym. Rentowność to osiąganie dodatniego wyniku finansowego; jej odwrotnością jest deficytowość, powstająca w wypadku straty, czyli ujemnego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Wyróżnia się rentowność brutto i netto w zależności od tego, czy przy jej obliczaniu bierze się pod uwagę zysk bilansowy przed lub po opodatkowaniu. Określenie rentowności przedsiębiorstwa z ekonomicznego punktu widzenia jest zadaniem rachunkowym, przebiegającym według ściśle określonych wzorów, które różnią się w zależności od stasowanej metody analizy rentowności. Uzależnienie prawa do świadczenia przedemerytalnego od rentowności wymagałoby odwołania się w ustawie do ściśle oznaczonego pojęcia ekonomicznego, precyzyjnego określenia o jaką rentowność chodzi,, wskazania sposobu jej ustalania na potrzeby różnych typów działalności gospodarczej oraz wskazania progu deficytowości, decydującego o powstaniu uprawnienia. Wobec faktu, że rentowność przedsiębiorstwa może się zmieniać w czasie, trzeba by też określić wymagany minimalny okres jej trwania a także ustalić, w jakim zakresie należy brać pod uwagę perspektywę poprawy rentowności. Ocen w tym zakresie nie mógłby dokonywać organ przyznający świadczenia przedemerytalne, lecz ekonomista dysponującymi określonymi uprawnieniami.

Ustawodawca przyjął rozwiązanie znacznie prostsze, opierające się na istniejących już instytucjach prawnych i procedurach: wprowadził wymaganie ogłoszenia upadłości, zakładając, że w tym wypadku przyczyna zaprzestania działalności gospodarczej i - tym samym - pozostawania bez pracy osoby ubiegającej się o świadczenie przedemerytalne będzie obiektywna, taka sama w wypadku wszystkich prowadzących działalność gospodarczą a jej wystąpienie zostanie sprawdzone przez sąd rozpatrujący wniosek o ogłoszenie upadłości. Takie ukształtowanie przesłanki jest uzasadnione, racjonalne i na pewno mieści się w zakresie swobody legislacyjnej przyznanej ustawodawcy w art. 67 ust. 2 Konstytucji.

Art. 2 ustawy nie różnicuje sytuacji osób bez pracy; przyznaje świadczenie wszystkim, którzy jej nie mają "nie z własnej woli". Ustawa odmiennie definiuje jednak konstytucyjną formułę „pozostawanie bez pracy nie z własnej woli". Sprawa jest dość prosta w wypadku pracowników. Jeśli dochodzi do ich zwolnienia na skutek decyzji pracodawcy, można uznać, że - przynajmniej czasowo - pracownik pozostaje bez pracy nie z własnej woli. Ustawodawca jednak nie zadowala się samym zwolnieniem, lecz dodatkowo restrykcyjnie ujmuje jego przyczyny. W zasadzie wymaga, by pracodawca znalazł się w sytuacji kwalifikującej do ogłoszenia upadłości albo w stanie likwidacji. Dopiero przy spełnieniu tych obiektywnie sprawdzalnych warunków dotyczących pracodawcy powstaje prawo do świadczenia przedemerytalnego dla zwalnianych pracowników. Także w wypadku osób prowadzących działalność pozarolniczą, co w ocenie Trybunału Konstytucyjnego wydaje się oczywiste, ustawodawca musi wymagać dowodów na to, że zainteresowany nie ma pracy ze względu na okoliczności od niego niezależne. Innymi słowy: "zwalnia się" nie z powodu braku chęci do dalszej pracy czy kalkulacji, ż której wynika, że pobieranie świadczenia przedemerytalnego będzie korzystniejsze niż korzyści z prowadzonej działalności, lecz ze względu na drastyczną sytuację prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa. Ustawodawca uznał, że właściwym dowodem takiej sytuacji jest ogłoszenie upadłości. Jest to obiektywne kryterium oceny sytuacji ekonomicznej w odniesieniu do przedsiębiorcy. Pozwala ono w sposób jednoznaczny ustalić, kiedy osoba prowadząca pozarolniczą działalność "pozostaje bez pracy nie z własnej woli".

Nawet jeśli uznać, że to odmienne zdefiniowanie konstytucyjnej formuły "pozostawanie bez pracy nie z własnej woli" oznacza zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów, to cecha, według której ustawodawca zróżnicował położenie osób pozostających bez pracy, jest prawnie relewantna. Zróżnicowanie sytuacji osób, które ubiegają się o świadczenia przedemerytalne według kryterium - pracownik, osoba prowadząca działalność gospodarczą, ma swe uzasadnienie. Bycie pracownikiem (lub pozostawanie w stosunku służbowym) i prowadzenie działalności gospodarczej, której jedną z cech jest ponoszenie ryzyka ekonomicznego, to dwie zupełnie różne sytuacje. W pewnym uproszczeniu można bowiem powiedzieć, że jeśli prowadzący działalność pozostaje bez pracy, stan ten zawsze ostatecznie stanowi wynik jego działalności i jest objęty ryzykiem towarzyszącym podjęciu tejże działalności. Inne jest położenie pracownika, który nie ma wpływu (przynajmniej decydującego) na funkcjonowanie przedsiębiorstwa swego pracodawcy i jest uzależniony od zewnętrznych decyzji ekonomicznych a nawet rozstrzygnięć ustrojowych czy politycznych (np. dotyczących likwidacji określonej branży przemysłu).

Wobec jednoznacznego stanowiska zawartego w przepisie art. 2 ust. 1 pkt 3, przyznanie przez Sąd Okręgowy świadczenia przedemerytalnego ubezpieczonemu było niezasadne.

Ubezpieczony zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej, lecz przyczyną tego zaprzestania nie była upadłość. Ubezpieczony nie składał również do Sądu wniosku o ogłoszenie upadłości.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżone orzeczenie i orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 §1 kpc.

SSA Romana Mrotek SSA Zofia Rybicka – Szkibiel SSA Anna Polak