Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2013 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 listopada 2013 r. w S.

sprawy C. D.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o wysokość renty rolniczej

na skutek odwołania C. D.

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

z dnia 17 czerwca 2013 roku nr (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że począwszy od 1 maja 2013 roku podejmuje wypłatę uzupełniającej części renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy przysługującej C. D.;

II.  zasądza od Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego na rzecz C. D. kwotę 60 (sześćdziesięciu) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 czerwca 2013 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział w S. odmówił C. D. prawa do części uzupełniającej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, wskazując że ubezpieczona nadal jest właścicielką gospodarstwa rolnego, którego powierzchnia przekracza 1 ha przeliczeniowy.

Ubezpieczona odwołała się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i przyznanie jej prawa do części uzupełniającej renty rolniczej oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W uzasadnieniu odwołania wskazano, że ubezpieczona faktycznie nie prowadzi działalności rolniczej, nie uprawia ziemi, nie hoduje zwierząt, grunty będące je własnością nie są także ugorowanie, a ubezpieczona nie korzysta z dopłat unijnych.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w całości.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Decyzją z 21 października 2008 r. Prezes KRUS przyznał C. D. prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym na okres od 8 października 2008 r. do 30 września 2009 r. Jednocześnie zawiesił w 50% część uzupełniającą renty z powodu prowadzenia przez ubezpieczoną działalności rolniczej.

Decyzją z 16 października 2009 r. Prezes KRUS przyznał C. D. prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym na dalszy okres, tj. do 31 października 2012 r. Organ rentowy ponownie zawiesił w 50% część uzupełniającą renty z powodu prowadzenia przez ubezpieczoną działalności rolniczej.

Na dzień wydania decyzji C. D. była posiadaczem gruntów rolnych o łącznej powierzchni 21,8100 ha fizycznych (w tym 16,7300 ha użytków rolnych), co stanowi 11,5895 ha przeliczeniowych, położonych w gminie M., na których prowadziła działalność rolniczą.

Decyzją z 4 października 2010 r. organ rentowy z urzędu zawiesił wypłatę części uzupełniającej należnej ubezpieczonej renty w wymiarze 100%, poczynając od 1 listopada 2010 r.

Niesporne, a nadto dowody:

- decyzja z 21.10.2008 r. – k. 48 akt KRUS;

- decyzja z 16.10.2009r. – k. 67 akt KRUS;

- decyzja z 4.10.2010 r. – k. 74 akt KRUS;

- akt notarialny z 20.03.1996 r. – k. 10-11 akt KRUS;

- zaświadczenie z 21.08.2008 r. – k. 12 akt KRUS.

W październiku 2012 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie jej prawa do renty rolniczej na dalszy okres. Wskazała, że jest posiadaczką gospodarstwa rolnego o powierzchni 3,33 ha, w którym nie prowadzi działalności rolniczej, nie uprawia ziemi, ani nie hoduje zwierząt. Ziemia stoi odłogiem.

Decyzją z 22 listopada 2012 r. Prezes KRUS przyznał C. D. prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 listopada 2012 r. na stałe. Jednocześnie zawiesił w 100% część uzupełniającą renty z powodu prowadzenia przez ubezpieczoną działalności rolniczej.

Niesporne, a nadto dowody:

- wniosek - k. 81 akt KRUS;

- kwestionariusz – k. 84 akt KRUS;

- decyzja z 22.11.2012 r. – k. 95 akt KRUS.

W dniu 17 maja 2013 r. ubezpieczona złożyła w organie rentowym wniosek o przyznanie jej prawa do części uzupełniającej renty, wskazując że nie prowadzi działalności rolniczej.

Niesporne, a nadto dowody: wniosek – k. 89 akt KRUS.

Na dzień wydania zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji C. D. była nadal posiadaczką gruntów rolnych o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy, położonych w gminie M., w tym: działki (...) o pow. 0,7900 (grunty orne – 0,6100, użytki rolne zabudowane 0,1400, nieużytki – 0,0400 – współwłasność ustawowa małżeńska z mężem K. D.) oraz działki (...) o powierzchni 1,6426 ha (grunty orne – 1,1693 ha, użytki rolne zabudowane – 0,2380 ha, pastwiska trwałe – 0,0360, nieużytki 0,1993 ha). Ubezpieczona jest płatnikiem podatku rolnego.

Niesporne, a nadto dowody:

- dokumenty w aktach KRUS: decyzja z 18.01.2012 r. – k. 85 akt KRUS;

- wypis z rejestru gruntów 15.04.2013 r. – k. 62, 63 akt sprawy.

C. D.jest zarejestrowana w systemie (...)Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Od 2009 r. nie ubiegała się o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów.

Niesporne, a nadto dowód: zaświadczenie ARiMR z 13.03. 3013 r. – k. 28 akt sprawy.

Na pozostałej we władaniu ubezpieczonej nieruchomości nie prowadzi ona działalności rolniczej (roślinnej i zwierzęcej). Działka nr (...) jest to działka siedliskowa, zabudowana budynkiem mieszkalnym i nienadającym się do użytku ze względu na stan techniczny budynkiem gospodarczym (obora). Zabudowania gospodarcze (stodoła) znajdują się na działce (...). Stodoła nie jest używana. C. D. nie korzysta z dopłat unijnych w związku z działalnością rolniczą. Ubezpieczona wraz z rodziną korzysta wyłącznie z małego przydomowego ogródka warzywnego na potrzeby własne.

Niesporne, a nadto dowody:

- wypis z rejestru gruntów 15.04.2013 r. – k. 62, 63 akt sprawy;

- zeznania ubezpieczonej – k. 64 w. zw. z k. 66 plus nagranie w wersji elektronicznej;

- zdjęcia – koperta k. 104 akt KRUS;

- zeznania K. D. – k. 65 plus nagranie w wersji elektronicznej;

- zeznania świadka E. W. – k. 65-66 plus nagranie w wersji elektronicznej.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Stosownie do treści przepisu art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. Nr 1403) wypłata emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega częściowemu zawieszeniu na zasadach określonych w ust. 2-8, jeżeli emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą.

W ust. 2 cytowanego przepisu ustawodawca wskazał, ze zawieszenie wypłaty dotyczy

1)części uzupełniającej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,

2)emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin w części równej 95 % emerytury podstawowej

- i obejmuje całość lub określony ułamek tej części świadczenia; ilekroć w ust. 3 i 5-7 jest mowa o zawieszeniu wypłaty w całości, w połowie albo w jednej czwartej - rozumie się odpowiednio zawieszenie wypłaty tej części świadczenia, jej połowy albo jednej czwartej.

Zgodnie z treścią art. 28 ust. 3 i 4 przedmiotowej ustawy wypłata ulega zawieszeniu w całości, jeżeli emeryt lub rencista nie zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, z zastrzeżeniem ust. 5-7 i 9-11. Uznaje się, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego, nie uwzględniając:

1)gruntów wydzierżawionych, na podstawie umowy pisemnej zawartej co najmniej na 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków, osobie niebędącej:

a)małżonkiem emeryta lub rencisty,

b)jego zstępnym lub pasierbem,

c)osobą pozostającą z emerytem lub rencistą we wspólnym gospodarstwie domowym,

d)małżonkiem osoby, o której mowa w lit. b lub c;

2)gruntów trwale wyłączonych z produkcji rolniczej na podstawie odrębnych przepisów, w tym zalesionych gruntów rolnych;

3)gruntów i działów specjalnych należących do małżonka, z którym emeryt lub rencista zawarł związek małżeński po ustaleniu prawa do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia;

4)własności (udziału we współwłasności) nieustalonej odpowiednimi dokumentami urzędowymi, jeżeli grunty będące przedmiotem tej własności (współwłasności) nie znajdują się w posiadaniu rolnika lub jego małżonka.

Z kolei w art. 28 ust. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wskazano, że wypłata ulega zawieszeniu w połowie, jeżeli rencista pobiera okresową rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez dwa lata.

Dokonując wykładni art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników Sąd Najwyższy stwierdził, że przesłanką stosowania tego przepisu i zawieszenia wypłaty części składkowej emerytury lub renty jest prowadzenie działalności rolniczej, nie jest nią natomiast samo posiadanie lub dysponowanie własnością gospodarstwa. W konsekwencji przyjął, że w odwołaniu od decyzji o częściowym zawieszeniu wypłaty świadczeń właściciel lub posiadacz gospodarstwa rolnego może dowodzić, że nie prowadzi w nim działalności rolniczej (wyrok z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN 39/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16, poz. 299) wyrok z dnia 27 maja 1997 r., II UKN 145/97 (OSNAPiUS 1998 nr 8, poz. 247), uchwała z dnia 6 maja 2004 r.II UZP 5/04 (OSNP 2004/22/389, Biul.SN 2004/5/20). W uchwale z dnia 6 maja 2004 roku Sąd Najwyższy, akcentując uwypuklony w art. 28 ust. 1 i 3 ustawy aspekt prowadzenia działalności rolniczej, wypowiedział tezę, że wypłata części uzupełniającej świadczenia rolnika, który będąc właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa rolnego faktycznie nie prowadzi w nim działalności rolniczej w rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie ulega zawieszeniu na podstawie art. 28 ust. 1 i 3 w związku z ust. 4 tej ustawy.

Sąd Okręgowy w składzie rozstrzygającym niniejszą sprawę podziela to stanowisko, podkreślając, że w przepisach art. 28 ust. 1 i 3 ustawy, regulujących zawieszenie wypłaty świadczeń, wyrażona jest norma, z której wynika, iż świadczenia są wypłacane w pełnej wysokości, jeżeli rolnik nie prowadzi działalności rolniczej lub zaprzestał jej prowadzenia.

Zawieszenie wypłaty świadczeń - co wymaga podkreślenia - stanowi instytucję regulowaną wyłącznie w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników (w jej art. 28), odrębnie od zawieszenia prawa do świadczeń, które z mocy art. 34 ustawy następuje na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). W związku z kolejnym odesłaniem (zawartym w art. 52 ustawy), zawieszenia wypłaty świadczeń i zawieszenia prawa do świadczeń nie można rozpatrywać oddzielnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 196/03, dotychczas niepublikowany). Obydwie te instytucje opierają się na relacji między nabytym prawem do świadczeń a warunkami zawieszającymi ich pobieranie, przy czym zawieszenie prawa do świadczeń, w ubezpieczeniu społecznym pozarolniczym mające na celu zapobieżenie wypłacaniu świadczeń osobie spełniającej nadal warunki do objęcia ubezpieczeniem, nie może być inaczej konstruowane w ramach ubezpieczenia społecznego rolników. Skoro rolnik uzyskuje prawo do świadczeń nie dlatego, że wyzbył się własności lub posiadania gospodarstwa, lecz dlatego, że z powodu wieku lub stanu zdrowia utracił zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, czyli możliwość jego prowadzenia, to wypłata świadczeń rolniczych nie może kolidować wyłącznie z utrzymywaniem się statusu ubezpieczonego rolnika, wynikającego z prowadzenia przez niego gospodarstwa. Przepis art. 28 ust. 4 ustawy należy bowiem interpretować w zgodzie z art. 6 pkt 1 i 3, w którym podmiotem ubezpieczenia nie jest właściciel lub posiadacz gospodarstwa rolnego, lecz wyłącznie osoba prowadząca działalność rolniczą w posiadanym gospodarstwie rolnym, oraz w zgodzie z art. 38 pkt 1, ustanawiającym domniemanie, że właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub zarejestrowany dzierżawca takich gruntów prowadzi na nich działalność.

Oceniając słuszność stanowiska organu rentowego odmawiającego ubezpieczonej prawa do części uzupełniającej renty z uwagi, że nadal pozostaje ona właścicielką gospodarstwa rolnego i otrzymuje w związku z tym dopłaty unijne, należy na wstępie podkreślić, że porównanie brzmienia przepisów ustępów 1 i 4 art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie może polegać na prostym zestawianiu pojęcia "prowadzenie (kontynuowanie) działalności zarobkowej" z pojęciem "własności lub posiadania gruntu", gdyż są to pojęcia nieprzystawalne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2001 r., III ZP 11/01, OSNAPiUS 2002 nr 1, poz. 18). Nadając im sens użyteczny dla ustalonego w niniejszym postępowaniu stanu faktycznego, należy przyjąć, że właśnie z ich niespójności wynika wniosek, iż zawieszenie wypłaty świadczeń nie dotyczy osoby jedynie posiadającej majątek nieruchomy w postaci gospodarstwa rolnego, lecz tylko takiej, która gospodarstwo rolne prowadzi i której powinno ono przynosić i z reguły przynosi dochód. Natomiast posiadacz gospodarstwa rolnego, który – z jakichkolwiek powodów - utracił możliwość jego prowadzenia i uzyskiwania tą drogą środków utrzymania, zachowuje prawo do świadczeń w pełnej wysokości.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, przepis art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie wiąże zawieszenia wypłaty renty i emerytury rolniczej z samym faktem posiadania gospodarstwa rolnego przez emeryta lub rencistę, czy też przez jego małżonka. Przepis ten zawiera domniemanie polegające na uznaniu, iż emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego z wyłączeniem enumeratywnie wymienionych w tym przepisie gruntów rolnych. Jednakże domniemanie to upada w razie wykazania, iż mimo posiadania przez emeryta lub rencisty gospodarstwa rolnego, świadczeniobiorca faktycznie nie prowadzi na tym gruncie działalności rolniczej. Reasumując - uzyskanie możliwości pobierania pełnego świadczenia zależy tylko od zaprzestania działalności rolniczej, a zatem właściciele gruntów innych niż wymienione w art. 28 pkt 1-4 mogą dowodzić, że nie są już rolnikami, gdyż nie prowadzą na nich działalności rolniczej. (por. wyroki SN z dnia 8 stycznia 1997 r., II UKN 39/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16, poz. 299) i z dnia 27 maja 1997 r., II UKN 145/97 (OSNAPiUS 1998 nr 8, poz. 247).

W powyższej sytuacji C. D., ubiegając się w niniejszym procesie o przyznanie jej prawa do części uzupełniającej renty rolniczej, musiała więc wykazać, że pomimo iż nadal jest właścicielką gospodarstwa rolnego, to jednak nie prowadzi działalności rolniczej. W ocenie Sądu okoliczność ta została przez nią udowodniona.

Oceniając zakres potrzebnego w sprawie postępowania dowodowego, Sąd miał na uwadze, iż proces w sprawie o świadczenia z ubezpieczenia społecznego jest zwykłym procesem cywilnym, w którym – jak w każdym takim procesie – obowiązuje zasada kontradyktoryjności (por. wyrok SN z 9 grudnia 2008r., sygn. akt I UK 151/08). Sąd – co do zasady – nie ma więc obowiązku poszukiwania dowodów z urzędu, a jeśli już to robi, czynić to winien jedynie w niezbędnym zakresie, wtedy gdy uważa, że jest to niezbędne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok SN z 5.11.2008r., sygn. akt I CSK 138/08). W toku takiego procesu ciężar dowodu spoczywa więc niemal w całości na stronach, czyli zarówno na osobie ubezpieczonej, jak i na organie rentowym, który także ma obowiązek jasno przedstawić swoje stanowisko wraz z wszelkimi dowodami na jego poparcie. Jeśli więc – jak w niniejszej sprawie – organ rentowy w zakresie postępowania dowodowego pozostaje całkowicie bierny, nie składając absolutnie żadnych wniosków dowodowych, Sąd nie ma obowiązku „wyręczania” go w tym zakresie poprzez poszukiwanie dowodów przeciwnych twierdzeniom osoby ubezpieczonej. Tymczasem w toku całego niniejszego procesu organ ograniczył się wyłącznie do postawienia zarzutów o naturze ściśle prawnej – powołując się na domniemanie prawne wprowadzone przepisami art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy Sąd ustalił więc, iż co najmniej od 2009 r. ubezpieczona zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej. W tym zakresie Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonej, która wskazała, że jest wprawdzie nadal posiadaczką gruntów rolnych o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy położonych w gminie M., jednakże na pozostałej we władaniu ubezpieczonej nieruchomości nie prowadzi działalności rolniczej (roślinnej i zwierzęcej). Działka nr (...) jest to działka siedliskowa, zabudowana budynkiem mieszkalnym i nienadającym się do użytku ze względu na stan techniczny budynkiem gospodarczym (obora). Zabudowania gospodarcze (stodoła) znajdują się na działce (...). Stodoła nie jest używana. C. D. nie korzysta z dopłat unijnych w związku z działalnością rolniczą. Ubezpieczona wraz z rodziną korzysta wyłącznie z małego przydomowego ogródka warzywnego na potrzeby własne.

Sąd zwrócił uwagę, że zeznania ubezpieczonej, jako osoby najbardziej zainteresowanej pozytywnym rozstrzygnięciem niniejszej sprawy, mogłyby być choćby z tego powodu uznane za mało wiarygodne, jednak w niniejszej sprawie Sąd dał im wiarę w całości, albowiem nie ujawniła się żadna okoliczność, która mogłaby spowodować uznanie ich za niezgodne z prawdą a organ rentowy nie naprowadził jakichkolwiek dowodów przeciwnych. Nadto wyjaśnienia te znalazły pełne potwierdzenie w zeznaniach przesłuchanych w sprawie osób, które potwierdziły, iż nieruchomość rolna należąca do ubezpieczonej leży odłogiem. Świadek K. D. jest wprawdzie mężem ubezpieczonej, jednakże jego wyjaśnienia znalazły potwierdzenie również w zeznaniach drugiego świadka – E. W. - osoby obcej dla ubezpieczonej, a zatem nie mającej żadnego interesu w tym by nieprawdziwie zeznawać na korzyść C. D., narażając się jednocześnie na odpowiedzialność karną. Zeznania przesłuchanych świadków były przy tym spójne, konsekwentne i zbieżne ze sobą wzajemnie, nie budząc jakichkolwiek wątpliwości Sądu co do ich wiarygodności. Dodatkowo wyjaśnienia ubezpieczonej oraz świadków znalazły potwierdzenie w dokumentacji fotograficznej. Na zdjęciach widoczny jest fragment nieruchomości należącej do ubezpieczonej zarośnięty nieskoszoną trawą i samosiejkami drzew i krzewów oraz zniszczony budynek gospodarczy.

Biorąc wszystkie powyższe względy pod uwagę, koniecznym było uznanie iż ubezpieczona na dzień składania wniosku oraz na dzień wydawania zaskarżonej decyzji nie prowadziła działalności rolniczej w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zatem skoro C. D. spełniła warunki uprawniające ją do otrzymania części uzupełniającej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, Sąd - na mocy przepisu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. - zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał C. D. prawo do części uzupełniającej renty rolniczej począwszy od 1 maja 2013 r., tj. od miesiąca w którym ubezpieczona złożyła stosowny wniosek (art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w zw. z art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

O kosztach procesu orzeczono na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1348)