Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 października 2017 roku w S.

sprawy z powództwa Z. C.

przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście (...)

o ustalenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Kamieniu Pomorskim z dnia 29 marca 2017 roku, sygn. akt I C 333/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I. i II. oddala powództwo;

b)  w punkcie III. odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu;

2.  odstępuje od obciążania powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

SSO Małgorzata Grzesik SSO Małgorzata Czerwińska SSR del. Zofia Piwowarska

Sygn. akt II Ca 538/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 marca 2017 r. Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim w sprawie z powództwa Z. C. przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście (...) o ustalenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego, sygn. akt I C 333/16:

I.  ustalił, że z dniem 1 stycznia 2016 r., stawka opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej tj. działek nr (...) o pow. 541 m ² będących własnością Skarbu Państwa położnych w obrębie D., gmina D., objętych księgą wieczystą Kw (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy IV Wydział Ksiąg Wieczystych w K. wynosi 2%.

II.  ustalił, że z dniem 1 stycznia 2016 r., opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości określonych w pkt. I wynosi kwotę 2 293,66 zł płatną w następujący sposób:

-

za rok 2016 r., w kwocie 1 382,90 zł;

-

za rok 2017r., w kwocie 1 837,90 zł;

-

za rok 2018 r., w kwocie 2 293,66 zł

III.  zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Starosty (...) na rzecz powoda Z. C. kwotę 80,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy oparł powyższy wyrok na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Aktem notarialnym z dnia 7 kwietnia 2004 r., (...) Spółka z o.o. w D. przeniosła na rzecz U. C. i Z. C. (na zasadzie wspólności małżeńskiej) i na rzecz Z. G. i J. G. (także na zasadzie wspólności małżeńskiej) prawo użytkowania wieczystego niezabudowanych działek gruntu położonych w D., gmina D. oznaczonych nr: 34/93, nr 34/64, 34/114, 34/115, 34/116, 34/117, 34/124, 34/125, 34/128, 34/129 wraz z udziałem w działkach nr (...) będących drogami wewnętrznymi i nadmorskimi. W tej dacie obowiązywała 3% wysokość opłaty za użytkowanie wieczyste dla nabytych nieruchomości.

Notarialną umową z dnia 29 kwietnia 2004 r., małżonkowie Z. i J. G. i małżonkowie U. i Z. C. dokonali zniesienia umowy współwłasności i umowy darowizny. Zgodnie z tą umową na rzecz małżonków U. i Z. C. przypadło użytkowanie wieczyste działkę nr (...) o łącznej pow. 541 m ² położonych w D. objętych księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Kamieniu Pomorskim IV Wydział Ksiąg Wieczystych.

Na spornej nieruchomości, która jest ogrodzona posadowione są domki kempingowe typu holenderskiego. Przedmiotowe działki uzbrojone są w przyłącza sieci technicznych: energetyczne, wodociągowe i kanalizacyjne. Powód Z. C. wykorzystuje tą nieruchomość dla celów turystycznych. Prowadzi na niej działalność gospodarczą w zakresie wynajmu kwater. Powód wpisany jest do ewidencji działalność gospodarczej której przedmiotem jest wynajem kwater, a miejsce wykonywania działalności to D. ul. (...). Działalność gospodarczą w tym zakresie powód rozpoczął w dniu 15 lipca 2008 r.

Na zlecenie pozwanego Skarbu Państwa - Starosty (...) rzeczoznawca majątkowy G. W. w dniu 25 sierpnia 2015 r. sporządziła operat szacunkowy, gdzie wartość działek tj. 34/114 o pow. 287 m ² i działki nr (...) o pow. 254 m ² określiła na kwotę 129 683 zł. Sporne działki są objęte w obowiązującym dla nich planem zagospodarowania przestrzennego miejscowości D. jako obszar oznaczony symbolem 2 UT i przeznaczonym pod usługi turystyki, zabudowę rekreacyjną wypoczynkową.

Pozwany Skarb Państwa - Starosta (...) pismem z dnia 16 listopada 2015 r., wypowiedział użytkownikowi wieczystemu dotychczasową wysokość opłaty rocznej w kwocie 691,07 zł i zaproponował począwszy od 1 stycznia 2016 r., nową wysokość tej opłaty w kwocie 3 890,49 zł przy zastosowaniu dotychczasowej stawku procentowej w wysokości 3% od ceny nieruchomości gruntowej. Przedmiotowe wypowiedzenie zawierało pouczenie o możliwości złożenia wniosku do SKO w S. w terminie 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia wniosku o ustalenie, ze aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona, albo jest uzasadniona w innej wysokości. Powód odebrał wypowiedzenie w dniu 28 listopada 2015 r.

Powód Z. C. pismem z dnia 3 lutego 2016 r., (data wpływu 08/02/2016 r.) skierowanym do Starosty Powiatu K. złożył „zażalenie” na wypowiedzenie z dnia 16/11/2015 r. Powyższe pismo zatytułowane „zażalenie” Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. rozpoznało jako wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej w wysokości zaproponowanej przez Skarb Państwa - Starostę (...) jest nieuzasadniona. Orzeczeniem z dnia 18 maja 2016 r. SKO w S. po rozpoznaniu wniosku użytkownika wieczystego Z. C. orzekło: o zmianie z dniem 1 stycznia 2016 r., stawki opłaty rocznej z 3% na 2% i o ustaleniu z dniem 1 stycznia 2016 r., opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego w wysokości 2 293,66 zł opłatą w następujący sposób: za rok 2016 r. w kwocie 1 382,90 zł, za rok 2017 w kwocie 1837,90 zł, w roku 2018 r. w kwocie 2 293,66 zł. Uzasadniając swoje stanowisko SKO w S. zgodziło się ze stanowiskiem Z. C., że nastąpiła zmiana stawki procentowej opłaty, która nastąpiła po oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste.

Pozwany Skarb Państwa pismem z dnia 3 czerwca 2016 r., złożył sprzeciw od orzeczenia SKO z dnia 18 maja 2016 r., wnosząc o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany podniósł zarzuty tożsame z zarzutami wskazanymi w odpowiedzi na pozew.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo okazało się zasadne.

Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska pozwanego Skarbu Państwa - Starosty (...), że pozew ze względu na pierwotny, nieusuwalny brak zdolności sądowej pozwanego określonej przez powoda jako (...) winien być odrzucony.

Kolejny zarzut strony pozwanej dotyczył faktu, że wieczysty użytkownik złożył wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej w wysokości zaproponowanej przez Starostę (...) jest nieuzasadniona po upływie 30 dniowego terminu wskazanego w art. 78 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

W kontekście zarzutu o spóźnionym złożeniu wniosku o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej w wysokości zaproponowanej przez Starostę (...) jest nieuzasadniona Sąd Rejonowy wskazał, iż z brzmienia art. 78 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami jednoznacznie wynika, że skutek w postaci obowiązywania nowej opłaty za użytkowanie wieczyste występuje tylko w przypadku niezłożenia wniosku do Kolegium, nie zaś w przypadku złożenia tego wniosku z uchybieniem terminu. Sąd podzielił pogląd wyrażony w wyroku Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego z/s w O. z dnia 6 maja 2010 r., w sprawie sygn. (...) SA /O I 254/10.

W związku z powyższym Sąd zgodził ze stanowiskiem powoda Z. C., ze pozwany Skarb Państwa - Starosta (...) w K. nie dokonał zmiany stawki procentowej - w związku ze zmianą art. 72 ust. 3 pkt. 4 a i zastosował dotychczasową stawkę w wysokości 3%. Zdaniem Sądu w sytuacji, gdy w trakcie trwania użytkowania wieczystego nastąpi ustawowa zmiana stawki procentowej to organ powinien najpierw wypowiedzieć dotychczasową stawkę procentową opłaty, a dopiero później dokonać aktualizacji samej opłaty. Z przeprowadzonych dowodów jednoznacznie wynika, że działki nr (...) położone w obrębie D. wykorzystywane są na cele turystyczne. Są na nich posadowione domki typu holenderskiego, a Z. C. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wynajmu tych domków. Ponadto takie też przeznaczenie tej nieruchomości zostało uwzględnione w operacie szacunkowym biegłej G. M. z 25/08/2015 r. Sąd podkreślił, że wartość nieruchomości gruntowej wynikająca z przywołanej wyceny biegłej G. M. nie była kwestionowana przez Z. C..

Mając na uwadze wszystkie wyżej wymienione okoliczności Sąd przy przyjęciu wartości gruntu w kwocie 129 683 zł i 2% stawki opłaty z dniem 1 stycznia 2016 r., ustalił opłatę za użytkowanie wieczyste w kwocie 2 293,66 zł płatną w kolejnych trzech latach, przy uwzględnieniu dyspozycji art. 77 ust. 2 a ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Pozwany Skarb Państwa - Starosta (...) jako strona przegrywająca proces w rozumieniu art. 98 k.p.c. został obciążony kosztami tak jak w pkt. III wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany i zaskarżając wyrok w całości zarzucił mu naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz dokonanie oceny niezgodnej ze wskazaniami wiedzy, doświadczenia życiowego oraz zasadami logicznego rozumowania polegające na przyjęciu, że powodowi przysługiwało uprawnienie do żądania ustalenia, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu jest nieuzasadniona lub jest uzasadniona w innej wysokości, podczas gdy uprawnienie takie po stronie powoda wygasło,

2.  art. 78 ust. 2 w zw. z art. 79 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami poprzez dokonanie błędnej wykładni polegającej na przyjęciu, że złożenie przez użytkownika wieczystego wniosku o ustalenie, iż aktualizacja opłaty nieuzasadniona lub uzasadniona w innej wysokości z uchybieniem 30 dniowego terminu zobowiązuje SKO do merytorycznego rozpoznania sprawy w postaci ustalenia nowej wysokości opłaty rocznej lub oddalenia wniosku, podczas gdy złożenie wniosku przez użytkownika wieczystego z uchybieniem ww. terminu uzasadnia jego wyłączne oddalenie przez SKO.

Wskazując na powyższe wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa wobec pozwanego Skarbu Państwa - Starosty (...) w całości; odpowiednią zmianę zaskarżonego wyroku w pkt dotyczącym rozstrzygnięcia o kosztach tj. pkt III wyroku oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa - Starosty (...) kosztów postępowania za I i II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, iż użytkownik wieczysty złożył wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej w wysokości zaproponowanej przez Starostę (...) jest nieuzasadniona niezgodnie z przepisem art. 78 ust. 2 u.g.n. Powód odebrał pismo wypowiadające dotychczasową wysokość opłaty rocznej w dniu 28 listopada 2015 r., natomiast jego wniosek wpłynął do Starostwa Powiatowego w K. dopiero w dniu 8 lutego 2016 r., zatem po upływie ponad 2 miesięcy (pomijając fakt, że użytkownik został prawidłowo pouczony o możliwości i terminie jego złożenia w wypowiedzeniu z dnia 16 listopada 2016 r.). Co więcej użytkownik wieczysty nie złożył również wniosku o przywrócenie uchybionego terminu, co w sprawie jest poza sporem, zatem w ocenie apelującego należy uwzględnić wynikające z tego skutki w postaci związania się nową wysokością opłaty rocznej, która została zaproponowana w wypowiedzeniu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona.

Na wstępie podnieść należy, iż art. 78 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r., poz. 1774) stanowi, że użytkownik wieczysty może, w terminie 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia, złożyć do samorządowego kolegium odwoławczego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości, zwanego dalej "kolegium", wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości. Według art. 80 ust. 1 tej ustawy, od orzeczenia kolegium właściwy organ lub użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości.

W orzecznictwie i literaturze jednolicie przyjmuje się, że wieczyste użytkowanie oraz związane z nim spory o wysokość opłaty z tego tytułu i możliwość ich aktualizacji mają charakter cywilnoprawny. Istniejące poprzednio, w tym zakresie rozbieżności, rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 kwietnia 1994 r., sygn. akt III CZP 36/94 (OSNCP 1994 nr 11, poz. 209), w której między innymi stwierdzono, że „użytkowanie wieczyste jest instytucją prawa cywilnego poczynając od dnia 5 grudnia 1990 r. z uwagi na treść art. 42 ust. 1 ustawy o gospodarce gruntami. Od tej daty nie można już przyjmować, że obowiązek uiszczania opłaty za użytkowanie wieczyste, jak to miało miejsce uprzednio, wynika z decyzji, podczas gdy jest on konsekwencją cywilnoprawnej umowy o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego.”

Poddanie sporu o ustalenie dopuszczalności wypowiedzenia dotychczasowej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu samorządowemu kolegium odwoławczemu nie zmienia charakteru instytucji prawa użytkowania wieczystego, a jedynie ustanawia obligatoryjny przesądowy tryb rozstrzygnięcia tego sporu. Strona może zażądać przeniesienia sporu przed sąd powszechny, wnosząc sprzeciw od orzeczenia kolegium, którego konsekwencją jest utrata mocy rozstrzygnięcia podjętego w sprawie. Rozpatrując ponownie ten cywilnoprawny spór sąd powszechny nie jest związany w żadnym zakresie postępowaniem prowadzonym przed organem administracji. Nie budzi też wątpliwości, iż w sytuacji wniesienia sprzeciwu od orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego to wniosek użytkownika wieczystego skierowany do kolegium o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości zastępuje pozew. Oddalenie takiego powództwa oznacza, że użytkownik wieczysty obowiązany jest uiszczać opłatę roczną w nowej wyższej wysokości, wprowadzonej na skutek wypowiedzenia dotychczasowej opłaty.

W wyroku z dnia 24 czerwca 2010 r. (sygn. akt IV CSK 43/10, LEX nr 621350) Sąd Najwyższy przyjął, że w postępowaniu przed samorządowym kolegium odwoławczym, wywołanym wnioskiem użytkownika wieczystego, o jakim mowa w art. 78 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, kolegium bada nie tylko zasadność aktualizacji opłaty rocznej, lecz także to, czy wypowiedzenie opłaty rocznej zostało dokonane prawidłowo, a przede wszystkim, czy zostało doręczone użytkownikowi wieczystemu zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego. Bez zbadania tej okoliczności niemożliwe bowiem byłoby między innymi ustalenie, czy wypowiedzenie było skuteczne oraz czy wniosek do kolegium został złożony przez użytkownika wieczystego w terminie przewidzianym w art. 78 ust. 2 ustawy. Zdaniem Sądu Najwyższego ma to o tyle istotne znaczenie, że zgodnie z przeważającymi poglądami doktryny, termin określony tym przepisem jest terminem zawitym prawa materialnego. Jeżeli w wyniku sprzeciwu sprawa zostaje przekazana sądowi powszechnemu, kwestia ta podlega również badaniu sądu w postępowaniu przewidzianym w art. 80 u.g.n. Na powyższy pogląd powoływał się również Sąd Apelacyjny w Łodzi wyroku z dnia 26 września 2013 r. (I ACa 464/13).

Należy przypomnieć w tym miejscu, iż terminy zawite (prekluzyjne) tym się charakteryzują, że dotyczą ograniczenia pod względem czasu dochodzenia przed właściwym organem praw podmiotowych, przy czym niedochodzenie tych praw w terminie określonym w szczególnym przepisie pociąga za sobą wygaśnięcie prawa. Innymi słowy powództwo wywiedzione z uchybieniem terminu zawitego podlega w konsekwencji oddaleniu.

W realiach przedmiotowej sprawy zawiadomienie o wypowiedzeniu obowiązującej wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego z dnia 16 listopada 2015 roku, adresowane do powoda, zostało skutecznie doręczone w dniu 28 listopada 2015 r., a zatem 30-dniowy termin na złożenie wniosku o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości upłynął z końcem dnia 29 grudnia 2015 r. Tymczasem jak wynika z akt administracyjnych wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości wpłynął do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. w dniu 08 lutego 2016 r., a zatem z przekroczeniem terminu, o jakim mowa w art. 78 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

W konsekwencji, podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przywołanego wyroku z dnia 24 czerwca 2010 r., stwierdzić należy, iż uprawnienie do żądania ustalenia, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości wygasło, a zatem powództwo w niniejszej sprawie winno podlegać oddaleniu.

Sąd Okręgowy stwierdza zatem, iż rozstrzygnięcie Sądu I instancji, jako niezgodne z obowiązującymi przepisami, winno zostać zmienione. Samo wniesienie do sądu powszechnego sprzeciwu od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego nie zwalnia sądu powszechnego z obowiązku zbadania, czy wniosek do kolegium został złożony przez użytkownika wieczystego w terminie przewidzianym w art. 78 ust. 2 cytowanej ustawy, co wprost przyznał Sąd Najwyższy w przywołanym już orzeczeniu.

Stąd też biorąc pod uwagę wszystko powyższe przyjąć należało, iż powództwo w niniejszej sprawie winno zostać oddalone. W zgodzie z powyższą argumentacją Sąd Okręgowy, na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c., w punkcie 1 lit. a) sentencji wyroku, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie I. i II. oddalił powództwo.

Zmiana wyroku co do istoty pociągała za sobą potrzebę rozliczenia kosztów postępowania przed Sądem I instancji.

Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Przepis ten wyraża podstawową zasadę rozstrzygania o kosztach postępowania - odpowiedzialności za jego wynik. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 102 k.p.c. stanowiący, iż w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Regulacja ta ustanawia zasadę słuszności, nie konkretyzując przesłanki uzasadniającej jej zastosowanie, uzależniając ją od wystąpienia wypadków szczególnie uzasadnionych, a więc pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, Lex nr 7366).

Słuszne staje się zatem w tym względzie zaakcentowanie, iż przez wzgląd na okoliczności przedmiotowej sprawy zasadne stało się odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu. Wywiedziony przez niego wniosek o ustalenie, że aktualizacja opłaty jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości okazał się zasadny, a jedynie z uwagi na przekroczenie terminu do jego wywiedzenia powództwo zostało na obecny etapie postępowania oddalone. To zaś w kontekście całokształtu okoliczności ujawnionych w przedmiotowej sprawie, stanowi zdaniem Sądu Okręgowego szczególnie uzasadniony wypadek umożliwiający nieobciążanie powoda kosztami postępowania należnymi pozwanemu.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Okręgowy zmienił punkt III., zaskarżonego wyroku w ten sposób, iż odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu. Rozstrzygnięcie zawarto w punkcie 1 lit. b) sentencji.

Rozstrzygając o kosztach postępowania apelacyjnego, z przyczyn szeroko opisanych w przypadku rozstrzygnięcia o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego, Sąd Okręgowy uznał, iż zaistniała podstawa ku temu, by w oparciu o normę wynikającą z art. 102 k.p.c. odstąpić od obciążania powoda także kosztami postępowania apelacyjnego pozwanego.

SSO Małgorzata Grzesik SSO Małgorzata Czerwińska del. SR Zofia Piwowarska