Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawca R. W. wniósł o ustanowienie na jego nieruchomościach położonych w M., zapisanych w księdze wieczystej (...) (działki nr (...)) na rzecz uczestniczki postępowania (...) sp. z o.o. w P. służebności przesyłu, której treścią miało być uprawnienie uczestniczki do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów i modernizacji urządzeń przesyłowych wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren z odpowiednim sprzętem w zamian za zobowiązanie uczestnika do uiszczenia na rzecz wnioskodawcy jednorazowego wynagrodzenia w kwocie 25 000zł.

Wnioskodawca twierdził, że na jego nieruchomości znajdują się urządzenia przesyłowe wraz z linią, które łącznie zajmują powierzchnię około 310 m2. Właścicielem urządzeń jest uczestniczka. Wnioskodawca zwrócił się pisemnie do uczestniczki o uregulowanie stanu prawnego nieruchomości, jednakże uczestniczka odmówiła twierdząc, że urządzenia zostały pobudowane zgodnie z przepisami, a ponadto nabyła przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P. wniosła o jego oddalenie. Podniosła też zarzut nabycia z dniem 1 lutego 2010r. w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, z uwagi na jej posiadanie w takim zakresie w dobrej wierze.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia Sąd Rejonowy w Świeciu oddalił wniosek R. W. i zasądził od niego na rzecz uczestniczki kwotę 297 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd ustalił, że na nieruchomościach będących własnością wnioskodawcy, a zapisanych w księdze wieczystej nr (...) znajdują się urządzenia elektroenergetyczne eksploatowane przez uczestniczkę i będące częścią jej przedsiębiorstwa (okoliczność niesporna). Obszar M. podlegał elektryfikacji w tym okresie, kiedy powstał główny punkt zasilania ( (...)) w miejscowości Ż.. Linie energetyczne we wsi M. zmodernizowane zostały w 1990r. Postanowieniem z dnia 03.09.1988r. Prezydium Gminnej Rady Narodowej w O. wyraziło zgodę na podjęcie decyzji o lokalizacji inwestycji dotyczącej modernizacji linii energetycznej w M. i B.. Następnie w dniu 19.09.1988r. Naczelnik Gminy O. wydał decyzję ustalającą lokalizację inwestycji dla Przedsiębiorstwa (...) w G.. Decyzją z dnia 29.11.1988r. Naczelnik Gminy O. zezwolił inwestorowi na czasowe wejście na teren nieruchomości celem przeprowadzenia modernizacji linii elektroenergetycznej we wsi M. i B.. Z decyzji wynika obowiązek ustalenia wejścia na teren i terminu zakończenia robót z każdym właścicielem lub użytkownikiem gruntu ( odpis decyzji - k.184). W dniu 09.03.1989r. Główny Architekt Wojewódzki wydał decyzję o pozwoleniu na budowę polegającą na modernizacji linii elektroenergetycznych we wsiach B. i M. (odpis decyzji - k.191). Wnioskodawca figuruje w wykazie właścicieli gruntów, załączonym do dokumentacji technicznej modernizacji i linii elektroenergetycznej M. – B. (dokumentacja techniczna złożona przez Urząd Wojewódzki w B. w załączeniu). Odbiór techniczny przeprowadzonych robót nastąpił w dniu (...).1990r. (odpis protokołu – k.50). W dacie powstania, a więc jeszcze przed modernizacją, urządzenia elektroenergetyczne na gruncie wnioskodawcy pozostawały we władaniu przedsiębiorstwa państwowego - Zakładów (...) z siedzibą w B., powołanych zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 25.11.1958r. Przedsiębiorstwo to, na podstawie kolejnego Zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki prowadziło w szczególności Zakład (...) (odpisy zarządzeń - k. 51 do 56). Zarządzeniem nr 49/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16.01.1989r utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...), któremu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa pod nazwą Północny Zakład (...) w B.. Z dniem 22.06.1989r. nowo powstałe przedsiębiorstwo zostało wpisane do rejestru przedsiębiorstw państwowych, a następnie przekształcone w spółkę akcyjną, której kolejnym następcą prawnym jest uczestniczka (odpisy dokumentów - k. 57 do -125).

Przechodząc do oceny prawnej tych ustaleń Sąd Rejonowy wskazał, że z uwagi na złożony przez uczestniczkę zarzut zasiedzenia służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu, należało w pierwszej kolejności ocenić, czy do tego zasiedzenia doszło. Zarzut uczestniczki dotyczył okresu sprzed ustanowienia przez ustawodawcę instytucji służebności przesyłu w art.305 ¹ i następnych kc. W orzecznictwie wyrażony został pogląd, że przed uregulowaniem ustawowym służebności przesyłu dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa (wyrok SN z dnia 12.12.2008r, II CSK 389/08; uchwała SN z (7-10.2008r, III CZP 89/08). Zasiedzenie służebności gruntowej możliwe jest tylko wtedy, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Taką sytuację stanowiło – zdaniem Sądu Rejonowego – korzystanie przez uczestniczkę i jej poprzedników prawnych z linii elektroenergetycznych napowietrznych, biegnących przez nieruchomości wnioskodawcy. Z przepisu art.7 k.c. wynika domniemanie dobrej wiary. Jest to domniemanie wzruszalne, a ciężar jego obalenia obciążał wnioskodawcę. Uczestniczka nie wykazała, w jaki sposób wszedł w posiadanie gruntu, na którym wzniesiono urządzenia, a data powstania urządzeń nie została ustalona. Jasne jednak jest, że musiały powstać na tyle wcześniej, aby konieczna była ich modernizacja. Jest prawdopodobne, że powstały w ramach elektryfikacji wsi, na podstawie ustawy z dnia 28.06.1950r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (uchylonej dopiero w 1997r.). Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, że wnioskodawca nie zdołał obalić domniemania dobrej wiary po stronie uczestniczki. Wnioskodawca nie wykazywał, aby on bądź jego poprzednicy prawni podejmowali wobec uczestniczki albo jej poprzedników jakiekolwiek czynności wskazujące na to, że generalnie sprzeciwiają się usytuowaniu na gruncie urządzeń elektroenergetycznych lub mające na celu dochodzenie roszczeń związanych z posadowionymi na nieruchomości urządzeniami. Podkreślić należy, że dla oceny dobrej lub złej wiary posiadacza istotny jest moment wejścia w posiadanie. Oceniając zasadność zarzutu zasiedzenia należy mieć na uwadze, że w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej (art.128 § 1 k.c. w pierwotnym brzmieniu) poprzednik prawny pozwanego ( Zakłady (...)- Zakład (...) w B.) władał urządzeniami elektroenergetycznymi w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Bieg zasiedzenia na rzecz poprzedników prawnych uczestniczki zaczął się najpóźniej od dnia 1 lutego 1989r., tj. od zmiany brzmienia art.128 k.c, który stanowił od tego czasu, że własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. Zgodnie z przepisem art.l§2 ustawy z dnia 25 września 1981r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. nr 35 z 1987r. poz.201), przedsiębiorstwo państwowe ma osobowość prawną. Zaznaczyć należy, że w dniu 1 lutego 1989r. urządzenia musiały istnieć, skoro gromadzono dokumentację konieczną do przeprowadzenia modernizacji linii. Od dnia 1października 1990r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 1990r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 55 z 1990r. poz.321), termin zasiedzenia nieruchomości przy posiadaniu samoistnym w dobrej wierze wynosi 20 lat. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie do zasiedzenia służebności gruntowej. Uznając, że wnioskodawca nie wykazał, aby poprzednicy prawni uczestniczki wznosząc urządzenia na jego gruncie działali w złej wierze, Sąd uznał, że zarzut zasiedzenia służebności jest zasadny, a termin zasiedzenia upłynął z dniem 1 lutego 2009r. Nie sposób uznać, aby w okresie od 1989r., czyli po transformacji ustrojowej, właściciele nieruchomości w jakimkolwiek stopniu byli pozbawieni możliwości dochodzenia swoich praw. Z istoty zasiedzenia wynika nieodpłatne nabycie prawa. Skoro służebność o treści odpowiadającej służebności przesyłu już powstała, nie jest możliwe uwzględnienie wniosku o ustanowienie służebności w trybie przewidzianym w art. art.305 ¹ i następnych kc. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku w sprawie. O kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 520§2 k.p.c.

W apelacji od postanowienia wnioskodawca R. W. domagał się jego uchylenia w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz pozostawienia temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje.

Skarżący podniósł kilka zarzutów, a mianowicie:

- naruszenia prawa materialnego, a dokładniej art. 292 kc oraz art. 176 § 1 i art. 172 kc poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowania przejawiające się w uznaniu, że zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu na rzecz uczestniczki nastąpiło z dniem 01 lutego 2009r.;

- naruszenia art. 233 § 1 kpc poprzez uchybienie podstawowym regułom oceny wiarygodności i mocy dowodów zgromadzonych w niniejszym postępowaniu, w szczególności uznanie niezasadnie wiarygodności kopii decyzji z dnia 09 marca 1989r., znak: UA- (...) (...) (...) i (...), kopii decyzji z dnia 19.09.1988r., znak G. (...) (...) oraz kopii protokołu nr (...), a w konsekwencji uznanie, iż uczestniczka jest posiadaczem w dobrej wierze, gdyż ma legitymację prawną do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy;

- naruszenia art. 233 § 1 kpc polegającego na niezgodności ustaleń faktycznych Sądu I instancji z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a w konsekwencji brak jego wszechstronnego rozważenia poprzez przyjęcie, iż uczestniczka weszła w posiadanie służebności w dobrej wierze;

- naruszenia przepisów postępowania, a dokładniej art. 227 kpc i art. 217 § 2 kpc polegającego na nierozpoznaniu przez Sąd Rejonowy w Świeciu wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania wnioskodawcy, co w konsekwencji spowodowało dokonanie przez Sąd ustaleń faktycznych w sprawie nie na podstawie wszystkich dostępnych i zaoferowanych przez strony dowodów, które to naruszenie mogło mieć wpływ na wynik sprawy;

- naruszenia art. 232 kpc przez uznanie przez Sąd I instancji
za udowodnione, że posadowienie urządzeń przesyłowych na nieruchomości
wnioskodawcy odbyło się na podstawie ustawy z dnia 28 czerwca 1950r. o powszechnej
elektryfikacji wsi i osiedli, podczas gdy nie zostało to wykazane w toku sprawy.

W dalszej części apelacji wnioskodawca przedstawił szersze uzasadnienie wyżej przywołanych zarzutów (apelacja – k.218 do 223).

W odpowiedzi na apelację uczestniczka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych (k.230 - 231).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie znajduje uzasadnienia. Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne w zakresie istotnym w sprawie, niezbędnym do jej rozstrzygnięcia, które Sąd odwoławczy przyjmuje także za podstawę swego orzeczenia. Podziela też ocenę prawną tych ustaleń z wnioskiem końcowym, że z uwagi na samoistne posiadanie przez uczestniczkę nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu i to przez wymagany ustawowo okres, nabyła ona służebność gruntową w drodze zasiedzenia, co stało na przeszkodzie w uwzględnieniu wniosku R. W..

Wszystkimi zarzutami podniesionymi w apelacji wnioskodawca zmierzał w istocie do wykazania, że uczestniczka nie była posiadaczem samoistnym nieruchomości wnioskodawcy w dobrej wierze, a w konsekwencji – wbrew ocenie Sądu I instancji - nie nabyła służebności gruntowej nieruchomości odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Z takim zapatrywaniem nie można się zgodzić.

Z prawidłowych ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że decyzją z dnia 29.11.1988r. Naczelnik Gminy O. zezwolił inwestorowi na czasowe wejście między innymi na teren nieruchomości wnioskodawcy celem przeprowadzenia modernizacji linii elektroenergetycznej we wsiach M. i B.. Prace modernizacyjne we wsi M. zakończył protokół ich odbioru w dniu 31.01.1991r. (k.50). Z takiego przebiegu zdarzeń Sąd Rejonowy wyprowadził trafny wniosek, że skoro linie napowietrzne niskiego i średniego napięcia oraz stację transformatorową poddano jedynie modernizacji, to znaczy że powstały one znacznie wcześniej. Nie można wykluczyć, że jeszcze w latach 50 – tych ubiegłego wieku, przy elektryfikacji wsi. Zarówno wtedy, jak i po okresie modernizacji instalacji elektroenergetycznych ani wnioskodawca, ani jego poprzednicy prawni, nie czynili żadnych zastrzeżeń do posadowienia słupów i przebiegu linii średniego i niskiego napięcia oraz posadowienia stacji transformatorowej zamieszczonej na dwóch słupach. Skoro modernizacja linii zakończona protokołem odbioru w dniu z dnia 31.01.1990r. przeprowadzona została z zachowaniem wymagań proceduralnych, w tym uzyskaniem stosownych zezwoleń administracyjnych uprawniających do wejścia na nieruchomość między innymi wnioskodawcy w celu wykonania prac, co wynika z prawidłowych ustaleń Sądu Rejonowego poczynionych w oparciu o złożone do sprawy dokumenty, to istniały uzasadnione podstawy do przyjęcia, że posiadanie nieruchomości przez uczestniczkę (i jej poprzedników prawnych) miało charakter samoistny i w dobrej wierze. Dodatkowego podkreślenia wymaga fakt, że ani w chwili przeprowadzania modernizacji instalacji elektroenergetycznych, ani przez kolejnych z górą dwadzieścia lat wnioskodawca nie czynił żadnych zastrzeżeń do przebiegu przez jego nieruchomość linii napowietrznych i posadowienia stacji transformatorowej, i nie czynił z tego tytułu żadnych roszczeń. Uprawniony jest zatem wniosek, że zarówno wtedy, gdy stawiano instalacje elektroenergetyczne w ramach elektryfikacji wsi M., jak i później gdy je modernizowano, poprzednicy prawni uczestniczki, a potem i ona pozostawali w uzasadnionym przekonaniu, że ani poprzednicy prawni wnioskodawcy, ani on nie mieli do tego zastrzeżeń. Zatem zgodzić się należy z oceną Sądu Rejonowego, że posiadanie nieruchomości wnioskodawcy przez uczestniczkę odbywało się w dobrej wierze, a więc – w tym przypadku – w uzasadnionym przekonaniu, że ma ona prawo korzystania z nieruchomości, przez którą biegnie napowietrzna linia elektroenergetyczna, w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Wnioskodawca domniemania dobrej wiary wynikającego z art.7 kc w żaden sposób nie wzruszył. W szczególności nie wykazał, by elementy instalacji elektroenergetycznych posadowione zostały na jego działce, a następnie zmodernizowane, nielegalnie, a co najmniej wbrew jego woli czy też woli jego poprzedników.

Utrwalonym poglądem jest, że przed uregulowaniem służebności przesyłu w 2008r. poprzez wprowadzenie do kodeksu cywilnego przepisów art.305 ¹ -305 ⁴ kc dopuszczalne było nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu (porównaj choćby wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.05.2006r. w sprawie IV CSK 149/05; uchwałę tego Sądu z dnia 07.10.2008r. w sprawie III CZP 89/08, czy uchwałę tego Sądu z dnia 22.05.2013r. w sprawie III CZP 18/13). Konsekwencją takiego zapatrywania jest też wniosek, że okres posadowienia instalacji przed 2008r. dolicza się do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności przez następcę prawnego uprzedniego posiadacza. Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 13.06.2013r. w sprawie IV CSK 672/12, że: zgodnie z art.176  1 kc przedsiębiorca energetyczny może doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione przesłanki wskazane w tym przepisie; dotyczy to przede wszystkim obowiązku udowodnienia przez przedsiębiorcę energetycznego, że doszło do przeniesienia posiadania na rzecz jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa. W sprawie uczestniczka (...) sp. z o.o. w P., dokumentami złożonymi w sprawie wykazała następstwo prawne po swoich poprzednikach – przedsiębiorstwach państwowych. Bliżej charakter przekształceń uczestniczki i fakt przeniesienia posiadania - w okresie istotnym w sprawie - opisał w ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy. Wskazał, że zarządzeniem nr 49/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16.01.1989r utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...), któremu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału uprzedniego przedsiębiorstwa pod nazwą Północny Zakład (...) w B.. Natomiast z dniem 22.06.1989r. nowo powstałe przedsiębiorstwo wpisane zostało do rejestru przedsiębiorstw państwowych, a następnie przekształcone w spółkę akcyjną, której kolejnym następcą prawnym jest uczestniczka.

W tym stanie rzeczy znajduje uzasadnienie stanowisko Sądu Rejonowego, że z chwilą uchylenia art.128 kc w pierwotnym brzmieniu tj. od dnia 1 lutego 1989r. uczestniczka mogła liczyć 20 letni okres posiadania nieruchomości wnioskodawcy w dobrej wierze wymagany do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, doliczając też okres posiadania swojego poprzednika (zgodnie z art.292 kc w związku z art.1721 i art.1761 kc). Zatem uczestniczka nabyła w drodze zasiedzenia służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu, a tym samym wniosek R. W. złożony w sprawie nie mógł być uwzględniony.

Mając wskazane okoliczności na uwadze i podzielając w pełni argumenty przywołane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd odwoławczy oddalił apelację wnioskodawcy, jako nieuzasadnioną (na podstawie art.385 kpc w związku z art.132 kpc). O kosztach postępowania apelacyjnego należnych uczestniczce od wnioskodawcy orzekł po myśli art.5202 kpc, a ich wysokość ustalił zgodnie z  12 ust.1 pkt 1 i  7 pkt 3 rozporządzenia Min. Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych….(Dz.U. 490 z 2013r.).