Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi wyrokiem wydanym w dniu 29 grudnia 2016 roku w sprawie z powództwa L. D., S. D. i A. M. przeciwko Gminie M. Ł. o ustalenie, sygn. akt I C 598/16 oddalił powództwo i nie obciążył L. D., S. D. i A. M. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o ustalenie, że na mocy umowy zamiany sporządzonej w formie aktu notarialnego w dniu 10 grudnia 2012 roku D. D. i L. D. nabyli od K. D. na prawach ustawowej wspólności małżeńskiej spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w Ł. przy ulicy (...) wraz ze związanym z tym prawem wkładem budowlanym. W dniu 28 listopada 2013 roku A. M. i L. D. zostały zameldowane na pobyt stały w lokalu mieszkalnym nr (...) przy ulicy (...). L. D. i D. D. posiadali długi w wysokości około 100.000 złotych. Przeciwko małżonkom prowadzone było przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi – Widzewa w Łodzi postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 290/13 z wniosku wierzyciela Banku (...) Spółki Akcyjnej. Postanowieniem z dnia 17 sierpnia 2015 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi przysądził na rzecz D. B. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) oraz stwierdził obowiązek wydania przez L. D. i D. D. przedmiotowego lokalu na rzecz nabywcy.

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2016 roku Sąd Okręgowy w Łodzi rozwiązał przez rozwód związek małżeński L. D. i D. D..

Aktualnie w lokalu mieszkalnym nr (...) położonym w Ł. przy ulicy (...) zamieszkują L. D., jej małoletni syn S. D. oraz babcia A. M..

L. D. od dnia 14 listopada 2013 roku pozostawała zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna bez prawa do zasiłku.

A. M. jest osobą w podeszłym wieku ze stwierdzonym stopniem niepełnosprawności w stopniu znacznym. Wymaga stałej codziennej opieki, która otrzymuje od wnuczki L. D..

Decyzją Prezydenta Miasta Ł. z dnia 5 grudnia 2016 roku L. D. uzyskała prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad A. M. w wysokości 520 złotych miesięcznie na okres od listopada 2016 roku do października 2017 roku.

L. D., S. D. i A. M. nie mają możliwości

W dniu 1 sierpnia 2016 roku D. B. zawarł z L. D. umowę najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy ulicy (...). Umowa została zawarta na czas określony od dnia 1 sierpnia 2016 roku do dnia 31 czerwca 2017 roku, czynsz określono na kwotę 500 złotych miesięcznie płatny z góry do dnia 20 – go każdego miesiąca, a lokalu mają zamieszkiwać 3 osoby. Jednocześnie najemca zobowiązał się do uiszczania opłat na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej z tytułu wywozu nieczystości, domofonu, zaliczki na utrzymanie części wspólnej, funduszu remontowego, centralne ogrzewanie oraz wodę, a także opłat dla dostawców innych mediów.

L. D. reguluje czynsz na bieżąco i nie posiada z tego tytułu zaległości. Nadto uiszcza opłaty na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej w kwocie około 460 złotych miesięcznie.

L. D. nie starała się poszukiwać lokalu do wynajęcia na rynku nieruchomości.

Łączny dochód w gospodarstwie domowym L. D., S. D. i A. M. wynosi około 3.100 złotych, w tym 2.095,49 złotych tytułem renty, 500 złotych w ramach programu „500 +” oraz 520 złotych tytułem zasiłku opiekuńczego.

Miesięczne wydatki obejmują zaś kwoty : 500 złotych tytułem czynszu, 460 złotych tytułem opłat na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej, 70 złotych tytułem energii oraz około 400 złotych tytułem żywności. L. D. spłaca również ciążące na niej zadłużenie. Nie ma przy tym żadnego wsparcia materialnego ze strony byłego męża i teściowej. Kobieta nie jest w stanie zaoszczędzić większych kwot poza przeznaczanymi na swego małoletniego syna.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu samodzielną podstawą żądania nie może być art. 189 k.p.c., a to z tego względu, że postępowanie o ustalenie nie może zmierzać do stworzenia nowej sytuacji prawnej, a więc nałożenia na Gminę obowiązku zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, a przez to przyznania powodom uprawnienia do lokalu. Rozstrzygnięcie w postępowaniu o ustalenie ma charakter deklaratoryjny, czyli stwierdzający istniejący stan prawny lub istniejące uprawnienia, czy też zobowiązania. Jednocześnie na gruncie ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. 2001, Nr 71, poz. 733, w dalszej części u.o.p.l.) wyraźnie wskazano jako podstawę przyznania byłemu najemcy uprawnienia do lokalu socjalnego art. 14 ustawy – w postępowaniu o opróżnienie lokalu mieszkalnego oraz art. 35 ustawy – w ramach postępowania odrębnego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie sygn. akt III Ca 517/16, portal orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi). Zagadnienie to było również przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który stwierdził, że o uprawnieniu najemcy do otrzymania lokalu socjalnego sąd może orzec tylko w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu (por. uchwała SN z dnia 12 kwietnia 2001 roku, III CZP 8/01, OSNC 2001/10/146). Przechodząc do szerszej analizy wskazanych powyżej podstaw do orzeczenia o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego należy wskazać, że w myśl art. 14 ust. 1 u.o.p.l. w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu sąd orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bądź o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. Przedmiotowa regulacja ogranicza się jedynie do postępowań, których przedmiotem jest orzeczenie eksmisji i nie może stanowić odrębnej podstawy ustalenia tego prawa. Z kolei dyspozycja art. 35 ust. 1 u. o. p. l. przyznaje osobie, o której mowa w art. 14 ust. 4 ustawy uprawnienie do lokalu socjalnego, jeżeli przed dniem wejścia w życie ustawy została objęta orzeczeniem sądowym, chociażby nieprawomocnym, nakazującym opróżnienie lokalu. Mając na względzie datę wejścia w życie ustawy tj. 10 lipca 2001 roku oraz chwilę uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności w kontekście normy art. 999 § 1 k.p.c. (8 lutego 2016 roku) również i ten przepis nie może znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie. Nadto ust. 4 art. 35 u.o.p.l. ma charakter proceduralny i skierowany jest do organów postępowania egzekucyjnego w przypadkach, gdy egzekucja prowadzona jest w warunkach objętych hipotezą art. 35 ustawy. Tym samym również i ta norma nie stanowi podstawy do ustalenia uprawnienia zgodnie z żądaniem pozwu. Dotychczasowe rozważania nie wykluczają jednakże możliwości przyznania uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego, o ile przemawiają za tym względy słuszności. Sąd Rejonowy podzielił w tym zakresie stanowisko wyrażone przez Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie sygn. akt III Ca 517/16.

Po pierwsze, powodom przysługuje status lokatorów w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.o.p.l. L. D. przysługiwało bowiem spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, które utraciła na skutek orzeczenia o przysądzeniu własności tego prawa. Lokatorem w rozumieniu ustawy jest także osoba, które przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a więc prawo rzeczowe ograniczone do lokalu znajdującego się w budynku stanowiącym własność albo współwłasność spółdzielni mieszkaniowej (por. wyrok SN z dnia 19 listopada 2009 roku, IV CSK 238/09, OSNC 2010 nr 5, poz. 80, str. 74). Jednocześnie w doktrynie i orzecznictwie, powszechnie przyjmuje się, iż pojęcie lokatora w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów w odniesieniu do ochrony związanej z eksmisją winno być rozumiane szeroko, a ów „inny tytuł prawny” może mieć oparcie w różnych stosunkach prawnych, w tym również w stosunkach prawnorodzinnych (por. wyrok SN z dnia 14 lutego 2008 roku, sygn. akt II CSK 484/07, Legalis 156375, uchwała SN z dnia 23 września 2004 roku, sygn. akt III CZP 50/04, OSNC 2005/9/154). Nie może zatem budzić zastrzeżeń przymiot lokatora przysługujący S. D. i A. M..

Po wtóre, powodowie zaliczają się do kategorii osób opisanych w katalogu art. 14 ust. 4 u.o.p.l. A. M. posiada znaczny stopień niepełnosprawności i wymaga stałej opieki ze strony wspólnie z nią zamieszkałej L. D., która do niedawna posiadała status osoby bezrobotnej (art. 14 ust. 4 pkt 2 i 5). Z kolei S. D. pozostaje osobą małoletnią (art. 14 ust. 4 pkt 2). W stosunku do powodów nie zachodzi również przypadek opisany w art. 14 ust. 7 u.o.p.l., który wyłączałby stosowanie ust. 4.

Powyższe okoliczności winny być rozpatrywane w kontekście rozstrzygnięcia o przysądzeniu własności spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, w którym sąd nie orzeka o uprawnieniu do lokalu socjalnego (por. wyrok SN z dnia 19 listopada 2009 roku, IV CSK 238/09, OSNC 2010 nr 5, poz. 80, str. 74). Brak takiego rozstrzygnięcia zmusza zaś dotychczasowych lokatorów do dochodzenia swych uprawnień od gminy w oparciu o treść art. 189 k.p.c. Biorąc zaś pod uwagę społeczną doniosłość zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych obywateli (mającą rangę zasady konstytucyjnej, por. art. 75 ust. 1 Konstytucji) i obowiązek władz publicznych zapobiegania bezdomności, odmowa udzielenia ochrony prawnej w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości byłaby trudna do zaakceptowania.

Zdaniem Sądu Rejonowego zaprezentowana powyżej argumentacja nie znajduje uzasadnienia w realiach konkretnego przypadku będącego przedmiotem rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Po pierwsze, w toku postępowaniu ustalony został fakt przysługującego powodom tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego, w którym mogą aktualnie zaspokajać swoje potrzeby mieszkaniowe. Tytuł prawny do lokalu wynika ze stosunku obligacyjnego – zawartej w dniu 1 sierpnia 2016 roku umowy najmu. Nie jest to co prawda tytuł oparty na stosunku prawno rzeczowym, jednakże okoliczność ta jest prawnie irrelewantna z punktu widzenia rozstrzygnięcia, w szczególności w kontekście istnienia po stronie powodów interesu prawnego w ustaleniu uprawnienia do lokalu socjalnego. Powodowie dysponują bowiem tytułem, który może stanowić skuteczne narzędzie przeciwstawienia się żądaniu opróżnienia lokalu przez obecnego właściciela na podstawie prawomocnego postanowienia o przysądzeniu prawa w toku powództwa przeciwegezkucyjnego – art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. W konsekwencji roszczenie objęte pozwem należy uznać w realiach niniejszej sprawy co najmniej za przedwczesne. Nie sposób przy tym znaleźć podstawę do ustalenia uprawnienia do lokalu socjalnego w przypadku osób, które posiadają tytuł prawny do lokalu mieszkalnego. Z pewnością nie są nią w tym konkretnym przypadku względy słuszności.

Po wtóre, nie bez znaczenia pozostaje stanowisko prezentowane przez L. D. w toku rozprawy poprzedzającej zamknięcie rozprawy, a potwierdzające możliwość przeznaczenia w ramach comiesięcznego budżetu kwoty przekraczającej 900 złotych tytułem zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Jednocześnie powódka wprost przyznała, że nie poszukiwała na rynku nieruchomości lokalu mieszkalnego, który spełniałby funkcję mieszkaniowe dla jej rodziny, a przy tym pozostawał realny w kontekście comiesięcznego budżetu domowego. Możliwość wynajęcia lokalu mieszkalnego, którego wysokość czynszu wraz z opłatami nie wykraczałaby poza obecnie przeznaczane w tym celu kwoty nie jawi się jako nierealna w ramach warunków panujących na (...) rynku nieruchomości.

Powyższe okoliczności skutkowały zadaniem Sądu I instancji brakiem możliwości uwzględnienia żądania pozwu. Należy przy tym pamiętać, że stosownie do treści art. 316 § 1 k.p.c. wyrok wydawany jest na podstawie stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Tym samym nie mogą być uwzględnione argumenty natury hipotetycznej, a taki mają podnoszone w związku z podeszłym wiekiem i stanem zdrowia A. M.. Bezspornie dochód z renty powódki stanowi przeważającą część budżetu domowego (około 2/3), przy czym sąd oceniając zasadność powództwa nie może antycypować jak kształtowałaby się sytuacja materialna pozostałych powodów z pominięciem renty uzyskiwanej przez A. M.. W świetle normy art. 316 § 1 k.p.c. takie rozważania są bezcelowe, a przyjęcie odmiennego stanowiska skutkowałoby wydaniem rozstrzygnięcia w oparciu o antycypowany w przyszłości układ faktyczny, czego nie można zaaprobować w żadnej mierze.

Z tych wszystkich względów, według Sądu Rejonowego powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, że w niniejszej sprawie zachodzi szczególny przypadek przemawiający za odstąpieniem od ogólnej zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Sytuacja materialna powodów oraz charakter wywiedzionego roszczenia prowadzą do konkluzji, że obciążenie ich kosztami procesu godziłoby w elementarną zasadę sprawiedliwości społecznej.

Opisany wyżej wyrok został zaskarżony apelacją przez powodów w całości.

Skarżący zarzucili wyrokowi naruszenie:

1) przepisów postępowania:

- art. 999 § 1 k.p.c. w zw. z art. 791 § 3 k.p.c. poprzez ich błędną interpretację i niezastosowanie,

2) naruszenie prawa materialnego:

- art. 14 ust. 4 poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie.

Wskazując powyższe zarzuty, skarżący wnieśli o zmianę wyroku i orzeczenie, że powodom przysługuje prawo do lokalu socjalnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Sąd Rejonowy uznał, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy brak było podstaw prawnych do uwzględnienia powództwa. Zdaniem Sądu Rejonowego podstawy do ustalenia prawa do lokalu socjalnego istnieją w postępowaniu nakazującym opróżnienie lokalu i jedynie w przypadkach objętych dyspozycją przepisów art. 14 oraz art. 35 u. o. p. l. Skoro w niniejszej sprawie podstawą dla usunięcia powodów z lokalu jest postanowienie o przysądzeniu własności, to powództwo o ustalenie prawa do lokalu socjalnego nie jest uzasadnione, ponieważ sytuacja jak w niniejszej sprawie nie jest objęta ani dyspozycją przepisu art. 14, ani dyspozycją przepisu art. 35 u. o. p. l.

Jednakże należy podnieść, że powodom przysługuje status lokatorów w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.o.p.l. L. D. przysługiwało bowiem spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, które utraciła na skutek orzeczenia o przysądzeniu własności tego prawa. Lokatorem w rozumieniu ustawy jest także osoba, które przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a więc prawo rzeczowe ograniczone do lokalu znajdującego się w budynku stanowiącym własność albo współwłasność spółdzielni mieszkaniowej. Jednocześnie w doktrynie i orzecznictwie, powszechnie przyjmuje się, iż pojęcie lokatora w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów w odniesieniu do ochrony związanej z eksmisją winno być rozumiane szeroko, a ów „inny tytuł prawny” może mieć oparcie w różnych stosunkach prawnych, w tym również w stosunkach prawnorodzinnych (por. wyrok SN z dnia 14 lutego 2008 roku, sygn. akt II CSK 484/07, Legalis 156375, uchwała SN z dnia 23 września 2004 roku, sygn. akt III CZP 50/04, OSNC 2005/9/154). Nie może zatem budzić zastrzeżeń przymiot lokatora przysługujący S. D. i A. M.. Ponadto powodowie jak wynika z protokołu rozprawy apelacyjnej obecnie zajmują przedmiotowy lokal bez tytułu prawnego,

W ocenie Sądu Okręgowego gdyby przyjąć pogląd jak zaprezentował Sąd Rejonowy, doszłoby do usunięcia z lokalu osoby będącej lokatorem w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie lokatorów bez jednoczesnego rozstrzygnięcia o uprawnieniach do lokalu socjalnego, co jest oczywiście stanem sprzecznym z ratio legis ochrony wprowadzonej w przepisie art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów. Wykluczeniu takich sytuacji służył przepis art. 35 ustawy. Obecnie do zapobieżenia takiemu stanowi służy przepis art. 999 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 3 maja 2012 roku wprowadzonym ustawą z dnia 16 września 2011 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381). Mianowicie zdanie 3 tego przepisu stanowi: „Przepis art. 791 stosuje się odpowiednio”. W myśl § 3 art. 791 k.p.c. przepisy § 1 i 2 nie wyłączają praw określonych przepisami o ochronie praw lokatorów oraz praw, które są skuteczne wobec wierzyciela. Jeżeli dłużnik twierdzi, że przysługuje mu prawo skuteczne wobec wierzyciela, komornik wstrzyma się względem niego z czynnościami egzekucyjnymi, pouczając, że w terminie tygodnia może wytoczyć powództwo o pozbawienie w stosunku do niego tytułu wykonawczego wykonalności.

Regulacja jak wyżej wskazuje, że także w razie opróżnienia lokalu na podstawie postanowienia o przysądzeniu własności, osobom będącym lokatorami w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie lokatorów przysługuje ochrona w zakresie uzyskania prawa do lokalu socjalnego.

Jak wskazano wyżej, przepis art. 999 § 1 k.p.c. w aktualnym brzmieniu wszedł w życie z dniem 3 maja 2012 roku i ma zastosowanie do postępowań wszczętych po dniu wejścia w życie ustawy (art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw).

W odniesieniu do okoliczności niniejszej sprawy – jest możliwe jednoznaczne wskazanie, że przepis ten ma zastosowanie, albowiem sprawa egzekucyjna przeciwko L. D. i D. D. została wszczęta w 2013 roku.

Powyższe rozważania wskazują, zdaniem Sądu Okręgowego, że w przedmiotowej sprawie znajdzie zastosowanie art. 14 ust. 4 u. o. p. l. W stosunku do powodów, zostały spełnione przesłanki wynikające z tego przepisu a dotyczące obligatoryjnego przyznania powodom uprawnienia do lokalu socjalnego, co prawidłowo ocenił również Sąd Rejonowy.

Powódka A. M. posiada znaczny stopień niepełnosprawności i wymaga stałej opieki ze strony wspólnie z nią zamieszkałej, L. D., która do niedawna posiadała status osoby bezrobotnej (art. 14 ust. 4 pkt. 2 i 5). Z kolei S. D. pozostaje osobą małoletnią (art. 14 ust. 4 pkt. 2 ). W stosunku do powodów nie zachodzi również przypadek opisany w art. 14 ust. 7 u. o. p. l, który wyłączyłby stosowanie ust. 4.

Reasumując, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że okoliczności, w jakich skarżący zostali w istocie pozbawieni prawa do otrzymania lokalu socjalnego, a także ich uwarunkowania osobiste przemawiają za uwzględnieniem żądania i ustaleniem, że przysługuje im prawo do otrzymania lokalu socjalnego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., orzekł o zmianie zaskarżonego wyroku w ten sposób, że ustalił, że powodom przysługuje prawo do lokalu socjalnego od Miasta Ł..

Powyżej przedstawiony stan rzeczy implikował zmianę akcesoryjnego rozstrzygnięcia o kosztach procesu przed Sądem I instancji. O kosztach tych orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 480 zł stanowiącą wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem, którego wysokość wynagrodzenie została ustalona, stosownie do treści § 7 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800)

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zasądzając od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 120 zł stanowiącą wynagrodzenie pełnomocnika, stosownie do treści § 7 ust. pkt 1 w zw. z § 10 pkt. 1 w zw. z § 20 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800)