Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy/Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie

Wydział IV

w składzie:

Przewodniczący SSO Lidia Łataś

Protokolant starszy sekretarz sądowy Małgorzata Kłosowicz

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2018 r. w Częstochowie

sprawy S. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

o wysokość emerytury

na skutek odwołania S. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 5 kwietnia 2017 r. Nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję i uwzględnia odwołującemu S. J. do wysokości świadczenia emerytalnego jako składkowe okresy: od 1 maja 1971 roku do 30 września 1972 roku i od 2 października 1972 roku do 31 stycznia 1976 roku;

2.  w pozostałym zakresie oddala odwołanie;

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. na rzecz ubezpieczonego S. J. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 649/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 kwietnia 2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w C. przyznał ubezpieczonemu S. J. emeryturę od (...)2017r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. ZUS wskazał, iż wysokość emerytury obliczonej zgodnie z art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy uwzględnieniu kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego – 92.972,49 zł; średniego dalszego trwania życia – 207,10 miesięcy wyniosła 448,93 zł. ZUS stwierdził, iż emerytura przyznana od (...) 2017r. w kwocie 448,93 zł jest niższa od najniższej emerytury, która wynosi 1.000 zł. Emerytury nie podwyższa się, gdyż ubezpieczony nie udowodnił łącznie okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 25 lat. Organ rentowy wskazał, iż odmawia uznania okresu pracy na stacji benzynowej w Ł. i O. od 1 maja 1971r. do 31 stycznia 1976r., ponieważ okres ten został niewystarczająco udowodniony.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony. Wnosił o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie do obliczenia emerytury okresu zatrudnienia od 1 maja 1971r. do 31 stycznia 1976r. Podnosił, iż w spornym okresie pracował dla (...) na podstawie umów agencyjnych. Argumentował, iż wraz z wnioskiem przedłożył pismo (...) S.A. oraz załączone do niego dwie umowy agencyjne. Odnośnie pracy w stacji benzynowej w Ł. odwołujący wnosił o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka. Wnosił ponadto o przyjęcie na podstawie art. 15 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS obowiązującego w tym czasie minimalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek za te okresy. Odwoływał się w tym zakresie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 października 2013r., sygn. III AUa 3/13. Odwołujący wnosił o zasądzenie od ZUS kosztów postępowania według norm przepisanych.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, wywodząc jak w zaskarżonej decyzji.

Rozstrzygając o zasadności odwołania, Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

S. J. urodził się (...) 1951r. Ubezpieczony w dniu 6 marca 2017r. zgłosił wniosek o emeryturę. Do wniosku załączył m.in. pismo (...) S.A. w P.,
w którym wskazano, iż nie jest w posiadaniu pełnej dokumentacji kadrowej z okresu od maja 1971r. do stycznia 1976r., dlatego nie jest możliwe potwierdzenie realizacji zadań w tym okresie oraz wydania zaświadczenia o wynagrodzeniu. Jednocześnie do pisma załączono umowy agencyjne obowiązujące w powyższym okresie. Załączył również pismo ZUS Oddziału w B., w którym wskazano, iż nie jest możliwe potwierdzenie okresu ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia w (...) w latach 1971-1976r., ponieważ w tym okresie płatnik prowadził rozliczenia na deklaracjach bezimiennych. Decyzją z dnia 29 marca 2017r. organ rentowy ustalił ubezpieczonemu kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999r. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru organ rentowy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1978r. do 31 grudnia 1987r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 32,25 %. Podstawa wymiaru została ustalona na kwotę 393,74 zł. Organ rentowy przyjął do obliczenia wartości kapitału początkowego okres składkowy w wymiarze 4 lat, 9 miesięcy i 5 dni. Do okresów składkowych nie uwzględniono okresu pracy od 1 maja 1971r. do 31 stycznia 1976r. Kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 26.965,18 zł. Następnie organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Odwołujący na podstawie umowy agencyjnej zawartej z (...) w B. prowadził stację benzynową w N. w okresie od 1 maja 1971r. do 30 września 1972r. Następnie w ramach umowy agencyjnej prowadził stację benzynową również w okresie od 2 października 1972r. do 31 maja 1976r., przy czym do końca 1972r. w miejscowości C. w powiecie O., a od początku 1973r. w Ł.. W umowach ustalono wynagrodzenie prowizyjne. Od wynagrodzenia tego (...) odprowadzało składki na ubezpieczenia społeczne.

dowód: akta ZUS, dokumenty dotyczące J. R. (k. 45-48 akt), zeznania świadka J. R. (k. 40-40v akt) oraz wyjaśnienia ubezpieczonego (k. 21-21v akt).

Odwołanie jest częściowo uzasadnione.

Na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017r., poz. 1383 ze zm.) podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Zgodnie z art. 174 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (ust. 3).

Zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 13 lit. a ustawy za okresy składkowe uważa się przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki.

Zatrudnienie na warunkach umowy zlecenia i umowy agencyjnej w okresie od dnia 1 stycznia 1971r. do dnia 31 grudnia 1975r. regulowały przepisy wydane na podstawie upoważnienia z art. 47 ustawy z dnia 29 marca 1965r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz.U. Nr 13, poz. 90) oraz art. 65 identycznie zatytułowanej ustawy z dnia 8 marca 1972r. (Dz.U. Nr 23, poz. 165), które przewidywały obowiązek ubezpieczenia na określonych w nich zasadach tylko niektórych spośród agentów i zleceniobiorców.

Zgodnie § 1 ust. 1 pkt 2 rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 września 1966r. w sprawie ubezpieczenia społecznego osób prowadzących zakłady gastronomiczne oraz stacje benzynowe na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej (Dz. U. z 1966r. nr 40, poz. 237) obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, zwanym dalej "ubezpieczeniem", objęto osoby, zwane dalej "ubezpieczonymi", które prowadziły na podstawie umowy agencyjnej stacje benzynowe(...).

W myśl § 6 obowiązek ubezpieczenia powstawał z dniem, w którym rozpoczęto wykonywanie czynności określonych w § 1, a ustawał z dniem, w którym wygasła lub została rozwiązana umowa zlecenia lub umowa agencyjna.

Wedle § 9 ust. 1 tego rozporządzenia koszty ubezpieczenia pokrywano z funduszu tworzonego ze składek opłacanych przez ubezpieczonych za siebie i osoby współpracujące.

Składki ubezpieczeniowe przekazywał zakład pracy, na którego rzecz pracował ubezpieczony lub osoba z nim współpracująca, za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym objęci byli oni obowiązkiem ubezpieczenia (ust. 2).

W sprawach poboru składek na ubezpieczenie stosowano przepisy dotyczące poboru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników zatrudnionych w zakładach pracy gospodarki uspołecznionej (ust. 3).

Powyższe przepisy obowiązywały również na gruncie ustawy z dnia 8 marca 1972r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników na podstawie jej art. 68 ust. 2.

Od 1 stycznia 1976r. kwestię ubezpieczenia społecznego osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia regulowała ustawa z dnia 19 grudnia 1975r. (Dz. U. z 1975r, nr 45, poz. 232). Zgodnie z jej art. 1 ust. 2 i 3 obowiązkowe ubezpieczenie społeczne określone ustawą obejmowało osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej. Przy czym pracę uważano za wykonywaną stale, jeżeli trwała nieprzerwanie co najmniej sześć miesięcy.

Zgodnie z § 10 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975r. w sprawie wykonania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. z 1975r. nr 46, poz. 250) jednostki gospodarki uspołecznionej obowiązane były do rozliczania co miesiąc składek na ubezpieczenie. Rozliczenie składek na ubezpieczenie następowało na podstawie deklaracji rozliczeniowej składanej we właściwym oddziale Zakładu.

Z zacytowanych wyżej przepisów wynika, iż w latach 1971-1976 w przypadku osób prowadzących na podstawie umowy agencyjnej stacje benzynowe (...) istniał obowiązek ubezpieczenia społecznego i odprowadzania z tego tytułu składek, które przekazywał do ZUS zakład pracy. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, iż ubezpieczony w okresach od 1 maja 1971r. do 30 września 1972r. oraz od 2 października 1972r. do 31 stycznia 1976r. prowadził stacje benzynowe w oparciu o umowy agencji zawarte z (...).

Ubezpieczony w tym zakresie przedłożył przed ZUS umowy agencyjne oraz informacje następcy prawnego, które to dokumenty organ rentowy uznał jednak za niewystarczające.

Należy wskazać, iż w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe dotyczą wyłącznie postępowania przed organami rentowymi (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996r., sygn. II URN 3/95, OSNP 1996/16/239).

W tym zakresie Sąd przeprowadził dodatkowo dowód z zeznań świadka J. R., który prowadził z ubezpieczonym stację w Ł. oraz wyjaśnień samego ubezpieczonego. Biorąc pod uwagę osobowe źródła dowodowe oraz zgromadzone dokumenty nie mogą istnieć wątpliwości, iż ubezpieczony w oparciu o umowy agencyjne prowadził stacje benzynowe w wymienionych wyżej okresach. W związku z tą pracą zakład pracy na rzecz którego świadczył umowę agencji miał obowiązek odprowadzania składki ZUS. W spornym okresie (...) rozliczał się deklaracjami bezimiennymi, nie świadczy to jednak o tym, że składek od ubezpieczonego nie odprowadził.

Przypomnieć przy tym należy, iż dla uznania okresu zatrudnienia wykonywanego przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okres składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 6 ust. 2 tej ustawy, nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę opłacania przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne. Okresami składkowymi są te okresy zatrudnienia, w których istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, chociażby pracodawca składek tych nie opłacił (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2007r., sygn. II UK 185/06, OSNP 2008/9-10/143; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1995r., sygn. II UR 3/95; OSNP 1995/17/222).

W związku z powyższym orzeczono jak w punkcie 1 sentencji w oparciu o powołane przepisy oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Brak jest natomiast podstaw do przyjmowania za uwzględniony okres podstawy wymiaru w wysokości wynagrodzenia minimalnego, czy też w innej wysokości. Zgodnie z załączonymi umowami agentowi przysługiwało wynagrodzenie prowizyjne przy uwzględnieniu sprzedanych produktów naftowych oraz sprzedanych artykułów.

Zgodnie z § 1 ust. 1 lit. b zarządzenia Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 6 stycznia 1971r. w sprawie podstawy wymiaru rent i wysokości składek na ubezpieczenia społeczne dla niektórych osób prowadzących działalność na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej (M.P. z 1971r., nr 4, poz. 25) zarządzenie określało podstawę wymiaru rent i wysokość składek na ubezpieczenia społeczne dla następujących osób objętych ubezpieczeniem społecznym: prowadzących na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej stacje benzynowe.

W myśl § 3 ust. 1 tego zarządzenia za zarobek przyjmowany do podstawy wymiaru rent i zasiłku pogrzebowego dla ubezpieczonych rozliczanych na zasadzie prowizji i osób z nimi współpracujących uważa się zarobek osiągany faktycznie przez zainteresowanego i stanowiący podstawę wymiaru podatku od wynagrodzeń.

Wedle § 4 ust 1 składki na ubezpieczenia społeczne za ubezpieczonych i osoby z nimi współpracujące wynosiły 10% ich miesięcznego zarobku faktycznego określonego w § 3 ust. 1.

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975r. w sprawie wykonania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1975r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie osób, które zawarły umowę na zasadach prowizyjnych, stanowiła prowizja.

Ubezpieczony nie zaprezentował żadnych dowodów dla wykazania podstawy wymiaru składek.

Brak jest jednocześnie podstaw do stosowania w tym zakresie art. 15 ust. 2a ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z powyższym przepisem jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Przepis ten dotyczy wyłącznie pracowników i brak jest możliwości stosowania go do innych grup ubezpieczonych. Należy przypomnieć, iż przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej, co oznacza, iż nie jest możliwe stosowanie w tym zakresie wykładni rozszerzającej.

Należy również wyjaśnić, iż wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 października 2013r. (sygn. III AUa 3/13, OSAŁ 2013/4/35, LEX nr 1416048), na który powoływał się ubezpieczony odnosi się do zupełnie innego stanu faktycznego. Z treści tego orzeczenia wyraźnie wynika, iż odwołuje się ono do okresu obowiązywania § 3a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975r. w sprawie wykonywania ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. Nr 46, poz. 250 ze zm.). Przepis ten przewidywał, iż jeżeli czas pracy określony w umowie odpowiada co najmniej pełnemu wymiarowi czasu pracy obowiązującego pracowników jednostki gospodarki uspołecznionej, która zawarła umowę, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie ustalona stosownie do § 2 i § 3 ust. 1 nie może być niższa od kwoty najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej. Przepis ten jednak został dodany do ustawy dopiero z dniem 17 maja 1982r. Przed tą datą żaden przepis nie określał minimalnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osób wynagradzanych prowizyjnie.

Mając na uwadze powyższe odwołanie ubezpieczonego w pozostałym zakresie oddalono na mocy powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804).