Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca: SSA Beata Górska

Sędziowie SA: Jolanta Hawryszko

Urszula Iwanowska (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2018 r., na posiedzeniu niejawnym,

sprawy z odwołania (...) spółki jawnej w P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o podstawę wymiaru składek na ubezpieczeniem społecznym

na skutek apelacji płatnika składek od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 września 2017 r., sygn. akt VII U 1288/15,

postanawia: uchylić zaskarżony wyrok znosząc przeprowadzone postępowanie od dnia 19 maja 2016 r. i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzjami z dnia 10 lipca 2015 r. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne osób podlegających ubezpieczeniom jako pracownicy u płatnika składek (...) SP.J, w okresie:

- od sierpnia do września 2008 r. dla W. W. wynosi kwoty szczegółowo wskazane w treści decyzji nr (...). (...)

- w lutym 2009 r. oraz od kwietnia do maja 2009 r. dla K. W. wynosi kwoty szczegółowo wskazane w treści decyzji nr (...). (...)

- od stycznia do kwietnia 2008 r. oraz od lutego do kwietnia 2009 r. dla A. W. wynosi kwoty szczegółowo wskazane w treści decyzji nr (...). (...)

- w okresie od października do listopada 2008 r. dla I. W. wynosi kwoty szczegółowo wskazane w treści decyzji nr (...). (...)

- od lutego 2008 r. do marca 2009 r. dla D. S. wynosi kwoty szczegółowo wskazane w treści decyzji nr (...). (...).

Organ rentowy wskazał, że w latach 2008-2009 pracownicy płatnika delegowani byli do pracy za granicą, a płatnik składek zapewnił im bezpłatne zakwaterowanie. Nadto niektórzy pracownicy otrzymywali ryczałt na pokrycie kosztów dojazdu do i z miejsca pracy za granicą samochodem prywatnym, którego wysokość wynikała ze składanych przez poszczególnych pracowników oświadczeń. W konsekwencji po stronie pracowników powstał przychód z tytułu udostępnienia im przez płatnika lokalu mieszkalnego, który w ocenie organu rentowego powinien zostać uwzględniony w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. Zdaniem organu pracownik wskutek udostepnienia mu lokalu mieszkalnego za granicą na koszt pracodawcy oraz wypłaty ryczałtu uzyskał bowiem przychód, który powinien zostać doliczony do przychodów ze stosunku pracy. Pracownik otrzymał bowiem świadczenie w naturze o określonej wartości, w postaci udostępnienia lokalu.

W odwołaniach od powyższych decyzji płatnik składek (...) spółka jawna w P. wniósł o ich zmianę zarzucając im zarówno błędne ustalenia faktyczne, jak i ocenę prawną poczynione przez ZUS przy ich wydawaniu.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie z argumentacją jak w zaskarżonych decyzjach oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Postanowieniami z dnia 6 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy połączył sprawy z odwołań płatnika składek od wskazanych decyzji organu rentowego do wspólnego rozpoznania i wyrokowania.

Wyrokiem z dnia 22 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania (punkt I) oraz zasądził od (...) Spółki Jawnej w P. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Płatnik składek (...) SP.J w P. prowadzi działalność gospodarczą w Polsce i za granicą - w Niemczech i Holandii, w formie spółki jawnej, wpisanej do rejestru przedsiębiorców pod numerem KRS (...). Przedmiotem działalności spółki jest budowa i remont jednostek pływających oraz innych konstrukcji stalowych. Płatnik składek zatrudnia na podstawie umów o pracę pracowników na stanowiskach produkcyjnych tj.: monterów, spawaczy, szlifierzy, dźwigowych, magazynierów oraz osoby do obsługi technicznej. W latach 2008-2009 pracownicy płatnik składek oddelegowani byli do pracy za granicą, gdzie wykonywali pracę w zakresie montażu i spawania rurociągów i konstrukcji stalowych oraz szlifierstwa.

W. W. w okresie od 27 sierpnia do 23 września 2008 r. i od 30 marca do 30 maja 2009 r., zgłoszony został przez płatnika składek (...)SP.J w P. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik. W ramach zawartej umowy o pracę oddelegowany został do pracy na terytorium Holandii. W raportach miesięcznych o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, płatnik składek wykazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za W. W.: 0,00 zł w sierpniu 2008 r. , 458,55 zł we wrześniu 2008 r. Płatnik składek w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na FP i FGŚP W. W., nie uwzględnił przychodów, które poniósł w związku z zakwaterowaniem tego pracownika za granicą. Przychód ubezpieczonego z tytułu udostępnienia mu przez płatnika składek lokalu mieszkalnego wyniósł: w sierpniu 2008 r. 138,60 zł, we wrześniu 2008 r. 368,96 zł.

K. W. w okresie od 2 marca do 16 marca 2009 r. i od 27 kwietnia do 6 maja 2009 r., zgłoszony został przez płatnika składek (...) SP.J w P. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik. W ramach zawartej umowy o pracę oddelegowany został do pracy na terytorium Holandii. W raportach miesięcznych o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, płatnik składek wykazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za K. W.: 0,00 zł w lutym 2009 r., 00,00 zł w kwietniu 2009 r., 605,92 zł w maju 2009 r. Płatnik składek w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na FP i FGŚP K. W., nie uwzględnił przychodów, które poniósł w związku z zakwaterowaniem tego pracownika za granicą. Przychód ubezpieczonego z tytułu udostępnienia mu przez płatnika składek lokalu mieszkalnego wyniósł: w lutym 2009 r. 477,60 zł., w kwietniu 2009 r. 52,56 zł., w maju 2009 r. 165,78 zł. Przychód ubezpieczonego z tytułu wypłaty ryczałtu na pokrycie kosztów dojazdu do i z miejsca pracy za granicą samochodem prywatnym wyniósł: w lutym 2009 r. 651,92 zł i w kwietniu 2009 r. 651,92 zł.

A. W. w okresie od 3 stycznia 2008 r. do 30 kwietnia 2009 r. zgłoszony został przez płatnika składek (...) SP.J w P. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik. W ramach zawartej umowy o pracę oddelegowany został do pracy na terytorium Holandii. W raportach miesięcznych o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, płatnik składek wykazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za A. W.: 0,00 zł w styczniu 2008 r., 2.659,58 zł w lutym 2008 r., 2.921,60 zł w marcu 2008 r., 4.361,66 zł w kwietniu 2008 r., 1.671,52 zł w lutym 2009 r., 2.184,40 zł w marcu 2009 r., 4.665,60 zł w kwietniu 2009 r. Płatnik składek w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na FP i FGŚP A. W. nie uwzględnił przychodów, które poniósł w związku z zakwaterowaniem tego pracownika za granicą. Przychód ubezpieczonego z tytułu udostępnienia mu przez płatnika składek lokalu mieszkalnego wyniósł: w styczniu 2008 r. 654,53 zł, w lutym 2008 r. 793,15 zł, w marcu 2008 r. 481,27 zł, w kwietniu 2008 r. 191,00 zł, w lutym 2009 r. 179,10 zł, w marcu 2009 r. 850,95 zł, w kwietniu 2009 r. 551,88 zł. Przychód ubezpieczonego z tytułu wypłaty ryczałtu na pokrycie kosztów dojazdu do i z miejsca pracy za granicą samochodem prywatnym wyniósł: w marcu 2008 r. 1.303,84 zł, w kwietniu 2008 r. 651,92 zł., w lutym 2009 r. 651,92 zł, w marcu 2009 r. 651,92 zł i w kwietniu 2009 r. 651,92 zł

I. W. w okresie od 13 października 2008 r. do 16 marca 2009 r. zgłoszony został przez płatnika składek (...) SP.J w P. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik. W ramach zawartej umowy o pracę oddelegowany został do pracy na terytorium Holandii. W raportach miesięcznych o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, płatnik składek wykazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za I. W.: 0,00 zł w październiku 2008 r., 2.830,10 zł w listopadzie 2008 r. Płatnik składek w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na FP i FGŚP I. W., nie uwzględnił przychodów, które poniósł w związku z zakwaterowaniem tego pracownika za granicą. Przychód ubezpieczonego z tytułu udostępnienia mu przez płatnika składek lokalu mieszkalnego wyniósł: 448,56 zł w październiku 2008 r., 810,10 zł w listopadzie 2008 r.

D. S. w okresie od 25 lutego 2008 r. do 30 kwietnia 2009 r. zgłoszony został przez płatnika składek (...) SP.J w P. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jako pracownik. W ramach zawartej umowy o pracę oddelegowany został do pracy na terytorium Holandii. W raportach miesięcznych o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach, płatnik składek wykazał następujące podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za D. S.: 00,00 zł w lutym 2008 r., 439,36 zł w marcu 2008 r., 3.624,74 zł w kwietniu 2008 r., 3.119,88 zł w maju 2008 r., 3.079,28 zł w czerwcu 2008 r., 4.1235,48 zł w lipcu 2008 r., 3.440,02 zł w sierpniu 2008 r., 2.449,27 zł we wrześniu 2008 r., 4.562,58 zł w październiku 2008 r., 4.125,26 zł w listopadzie 2008 r., 2.843,00 zł w grudniu 2008 r., 6.020,19 zł w styczniu 2009 r., 4.933,94 zł w lutym 2009 r., 4.4.384,80 zł w marcu 2009 r. Płatnik składek w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na FP i FGŚP D. S. nie uwzględnił przychodów, które poniósł w związku z zakwaterowaniem tego pracownika za granicą oraz z tytułu ryczałtu wypłaconego na pokrycie kosztów dojazdu do miejsca pracy za granicą prywatnym samochodem. Przychód ubezpieczonego z tytułu udostępnienia mu przez płatnika składek lokalu mieszkalnego wyniósł: 54,70 zł w lutym 2008 r., 633,25 zł w marcu 2008 r., 573,00 zł w kwietniu 2008 r., 720,90 zł w maju 2008 r., 741,42 zł w czerwcu 2008 r., 819,52 zł w lipcu 2008 r., 720,72 zł w sierpniu 2008 r., 691,80 zł we wrześniu 2008 r., 772,52 zł w październiku 2008 r., 818,10 zł w listopadzie 2008 r., 624,36 zł w grudniu 2008 r., 702,54 zł w styczniu 2009 r., 805,95 zł w lutym 2009 r. Przychód ubezpieczonego z tytułu wypłaty ryczałtu na pokrycie kosztów dojazdu do i z miejsca pracy za granicą samochodem prywatnym wyniósł: w lutym 2008 r. 651,92 zł, w marcu 2008 r. 1.303,84 zł, w lipcu 2008 r. 651,92 zł, w grudniu 2008 r. 651,92 zł, w styczniu 2009 r. 651,92 zł, w lutym 2009 r. 651,92 zł., w marcu 2009 r. 651,92 zł.

D. S., I. W., A. W., K. W. i W. W., w ramach zawartych umów o pracę pracowali w Holandii w ramach oddelegowania. Mieli oni zapewniony nocleg, natomiast wyżywienie organizowali we własnym zakresie. Zapewnienie zakwaterowania należało do płatnika składek. Płatnik wynajmował dla pracowników lokale, a następnie na podstawie zbiorczych faktur wystawianych przez wynajmujących, uiszczał należności za wynajmowane pomieszczenia.

Przy wyjeździe za granicę w celu realizacji danego kontrakty, niektórzy pracownicy płatnika - którzy jechali prywatnym samochodem do pracy za granicą i przewozili innych pracowników - otrzymywali określoną kwotę pieniędzy w postaci ryczałtu za paliwo, na pokrycie kosztów tego dojazdu. Płatnik składek pokrywał koszty pierwszego wyjazdu do miejsca wykonywania pracy oraz koszty zjazdu do kraju po zakończeniu danego kontraktu. Ryczałt wypłacany był na podstawie oświadczeń, składanych przez poszczególnych pracowników. Przyjazdy do kraju w czasie trwania kontraktu, finansowane były przez pracowników, który rozliczali się między sobą z ponoszonych kosztów.

Płatnik składek nie doliczał powyższych świadczeń do przychodu zainteresowanych, stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie art. 4 ust. 9, art. 18 ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j. t. Dz. U. z 2015 r., poz. 483 ze zm.) w związku z art. 11 ust. 1, art. 12, art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j. t. Dz. U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.), przy uwzględnieniu stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 10 grudnia 2015 r., III UZP 14/15 i wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 lipca 2014 r., Sąd Okręgowy uznał odwołania za nieuzasadnione.

Podsumowując swoje rozważania sąd pierwszej instancji uznał, że skoro pracownicy zatrudniani przez odwołującego korzystali z lokali, za które ponosił on odpłatność, to koszty zakwaterowania pracowników płatnika stanowią przychód pracowników, a pracodawca powinien był odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne od poniesionych z tego tytułu kosztów. W świetle swoich rozważań sąd meriti analogicznie oceniał kwestię dojazdu pracowników delegowanych do pracy poza granicami kraju. Uznając również, że kwoty ryczałtu otrzymanego przez pracowników płatnika stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Dlatego Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania płatnika jako bezzasadne. Nadto sąd ten orzekł o kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania na podstawie art. 98 i 108 k.p.c. oraz § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490) w związku z § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2015 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1078). Przy czym sąd ten wyjaśnił, że z uwagi na fakt, że niniejsze postępowanie dotyczyło pięciu odwołań płatnika - połączonych jedynie przez Sąd technicznie do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, pełnomocnikowi organu rentowego należało przyznać wynagrodzenie liczone od każdej decyzji osobno, tj. w kwocie 900 zł (5x 180 zł).

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w całości nie zgodziła się (...) spółka jawna w P., która w wywiedzionej apelacji zarzuciła mu:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych oraz błędną ocenę materiału dowodowego sprawy, skutkiem czego nieprawidłowo przyjęto, że wydatki na zakwaterowanie i przejazdy pracowników stanowiły dla nich korzyść i przychód po stronie pracowników, który to następnie nieprawidłowo zakwalifikowano jako podlegający składkom na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne;

2)  potraktowanie przejazdów jako nieodpłatnej korzyści po stronie pracownika lub/i świadczenia w naturze, podczas gdy zwrot przejazdów nie miał charakteru nieodpłatnego przysporzenia, gdyż stanowił w realiach sprawy zryczałtowany zwrot zużycia prywatnego pojazdu danego pracownika, zwrot kosztów eksploatacji jego pojazdu i zwrot kosztów paliwa za przejazd prywatnym pojazdem przez pracownika; przy czym, eksploatacja pojazdu pracownika była tym wyższa, że pracownicy przewozili również sprzęt spółki i materiały eksploatacyjne spółki;

3)  naruszenie art. 18 ust. 1 w związku. z art. 4 pkt 9 ustawy systemowej poprzez błędne potraktowanie kosztów przejazdów i zakwaterowania, jako przychodu po stronie pracownika podlegającego obowiązkowi składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne;

4)  pominięcie przy rozstrzyganiu przedłożonych w poczet materiału dowodowego sprawy wykładni ZUS zawartych w interpretacjach ZUS, w których sam organ rentowy przyjął, iż wydatki na zakwaterowanie i przejazdy pracowników nie podlegają składkom na ubezpieczenie społeczne; sprawa w związku z tym już od samego początku nadawała się również do zwrócenia do ZUS celem wyjaśnienia sprzecznych stanowisk ZUS zawartych w tych interpretacjach i w treści zaskarżonych decyzji;

5)  zaniechanie przez Sąd Okręgowy zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności przepisów podnoszonych w niniejszej sprawie, o czym była mowa w pismach złożonych do akt sprawy, a co miało istotny wpływ na wynik sprawy albowiem spowodowało zastosowanie przez Sąd i oparcie wyroku na przepisach, które są niezgodne z Konstytucją RP (art. 2, art. 7, art. 32. art. 87 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 i 2 Konstytucji RP), szczegółowo omówionych w kolejnych akapitach zarzutów.

W związku z powyższym apelujący wniósł o:

- zwrócenie się przez tutejszy Sąd do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności powyższych przepisów, co do których zachodzą podstawy, iż naruszają one Konstytucyjny porządek prawny,

- zawieszenie niniejszego postępowania na czas rozpatrywania zagadnienia wstępnego przez Trybunał Konstytucyjny

oraz o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości wraz z poprzedzającymi go decyzjami ZUS i orzeczenie, ze strona/zainteresowani nie są zobowiązani do uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne za okres i w kwotach podanych w zaskarżonych decyzjach,

- przyznanie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wskazując, że ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i ich ocena prawna doprowadziły do prawidłowych ustaleń, iż płatnik nieprawidłowo pominął w podstawie wymiaru składek wartość świadczeń w postaci kosztów noclegów sfinansowanych pracownikom przez płatnika oraz kosztów dojazdu prywatnym samochodem do miejsca wykonywania pracy za granicą. Dlatego apelacja płatnika jako nieuzasadniona winna być oddalona.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Zaskarżone orzeczenie nie mogło się ostać, dotknięte jest bowiem uchybieniem obligującym Sąd Apelacyjny do uchylenia wyroku i zniesienia postępowania w sprawie w części dotkniętej nieważnością (od 19 maja 2016 r.), a w konsekwencji do przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie "w granicach apelacji" wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSN 2008/6/55). W razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c.)

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, postępowanie przed sądem pierwszej instancji od dnia 19 maja 2016 r. (termin rozprawy, na której zostały dopuszczone pierwsze dowody w sprawie, w tym przesłuchanie w charakterze świadka I. W.) dotknięte jest nieważnością, którą należało wziąć pod uwagę z urzędu, niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji. Z tych też względów ocena ich zasadności stała się bezprzedmiotowa. Stosownie do treści art. 379 pkt 5 k.p.c., nieważność postępowania zachodzi między innymi wtedy, gdy strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Ma to miejsce między innymi wtedy, gdy wskutek naruszenia przez sąd obowiązujących przepisów prawa, strona nie brała udziału w sprawie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 czerwca 2002 r., I ACa 1372/01, OSA 2004/1/2). Pozbawienie strony możności obrony swych praw w procesie oznacza sytuację, w której sąd nie powinien w ogóle przystępować do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, inaczej bowiem naraża się na konsekwencje określone w art. 386 § 2 k.p.c.

Właściwe oznaczenie stron w postępowaniu odrębnym dotyczącym spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych rodzi wiele problemów orzeczniczych, a jest o tyle istotne, że nieprawidłowości w tym zakresie mogą doprowadzić zarówno do całkowitego braku udziału w postępowaniu właściwej strony, jak i do ograniczenia jej udziału (np. na skutek uznania, że nie przystąpiła do sprawy i nie ma potrzeby zawiadamianie jej o dalszym toku postępowania). Obie sytuacje mogą prowadzić do nieważności postępowania.

Przepis art. 477 ¹¹ k.p.c. w sposób wyraźny określa uczestników postępowania odrębnego dotyczącego spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. I tak, stronami są:

- ubezpieczony,

- osoba odwołująca się od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności,

- inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja,

- organ rentowy,

- wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności

- zainteresowany (czyli ten, czyje prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy).

Stosownie zaś do art. 476 § 5 pkt 2 przez określenie „ubezpieczony” - rozumie się osobę ubiegającą się o:

a) świadczenie z ubezpieczeń społecznych albo o emeryturę lub rentę

b) ustalenie istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu,

c) świadczenia w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

d) świadczenie odszkodowawcze przysługujące w razie wypadku lub choroby pozostające w związku ze służbą wojskową albo służbą w Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym.

Ubezpieczonym więc jest ten, kto występował o wydanie decyzji, kto swym wnioskiem wywołał aktywność organu rentowego. Z tej przyczyny jest on niekiedy nazywany w postępowaniu sądowym wnioskodawcą.

Zainteresowany z kolei to osoba, która nie jest adresatem decyzji i w związku z tym nie musiała brać udziału w postępowaniu przed organem rentowym. Osoba ta nie była w znaczeniu materialnym stroną postępowania administracyjnego przed organem rentowym, choć mogła w tym postępowaniu uczestniczyć i dlatego wie o wydaniu decyzji. Organ rentowy nie wydaje decyzji w stosunku do zainteresowanego (nie jest on adresatem tej decyzji), lecz decyzja – chociaż skierowana do innych podmiotów – swoją treścią wpływa na jego prawa lub obowiązki w taki sposób, że ma on interes prawny w uzyskaniu konkretnego orzeczenia sądowego. Zainteresowany może wnieść odwołanie od decyzji organu rentowego. Zainteresowany jako osoba, która w postępowaniu przed organem rentowym nie występowała jako strona i wobec której nie została wydana decyzja, ma nie tylko możliwość wstąpienia do procesu (przed sądem) toczącego się z inicjatywy (odwołania) innych osób, ale ma również możliwość wniesienia odwołania. (por. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 477 ¹¹ t. II pod red. Piaseckiego, 2016, wyd. 7).

Pojęcie „innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja” nie zostało zdefiniowane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Z określenia tego podmiotu, użytego w art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c. wynika, że chodzi o osobę, na której sferę prawną zaskarżona decyzja oddziałuje bezpośrednio, przy czym jest to podmiot inny od ubezpieczonego oraz od zainteresowanego. Podobnie jak ubezpieczony, osoba ta jest adresatem decyzji wydanej przez organ rentowy. W odróżnieniu od zainteresowanego będzie nią osoba, w stosunku do której decyzja organu rentowego wywołuje bezpośrednie skutki prawne. Osoba ta nie jest jednak inicjatorem postępowania przed tym organem, który wydaje względem niej decyzję, działając bez jej wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli uprawnień). Chodzi tu, między innymi, o decyzje wydawane w sprawach o ustalenie istnienia ubezpieczenia i obowiązku uiszczenia składek z tego tytułu (por. M. Klimas. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych).

Skoro zatem, przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne W. W., K. W., A. W., I. W. i D. S. za okresy zatrudnienia i w wysokości wykazanej w zaskarżonych decyzjach u płatnika składek (...) spółce jawnej w P., to nie budzi wątpliwości, że zaskarżone decyzje wywołują wobec pracowników właśnie bezpośrednie skutki prawne, a że organ rentowy nie rozstrzygał na wniosek, lecz z urzędu, to W. W., K. W., A. W., I. W. i D. S. mają w tym postępowaniu status innej osoby, której praw i obowiązków dotyczą zaskarżone decyzję, a nie zainteresowanych, jak błędnie przyjął Sąd Okręgowy. W takiej sytuacji nie miał do nich zastosowania art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2016 r., II UZ 18/16 i postanowienia tego Sądu z dnia 8 czerwca 2017 r., II Uz 21/17 i II UZ 22/17).

Zastosowanie przez sąd pierwszej instancji instytucji prawnej określonej w tym przepisie do W. W., K. W., A. W., I. W. i D. S., i w konsekwencji tego zarówno niezawiadomienie ich o rozprawach, jak i wezwanie w innym charakterze niż strony (świadka), stanowiło pozbawienie możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c.

Mając na względzie powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie przed sądem pierwszej instancji w części dotkniętej nieważnością, tj. od 13 maja 2016 r. i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania temu sądowi, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy dokona prawidłowych doręczeń stronom i przeprowadzi ponownie zniesione przez sąd odwoławczy postępowanie przy ich udziale.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko