Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lutego 2018 r. w B.

sprawy z odwołania K. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 września 2017 r. sygn. akt IV U 1323/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz K. P. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Bożena Szponar - Jarocka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka

Sygn. akt III AUa 789/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 6 lipca 2016 r., wydaną na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, odmówił K. P. umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy za wskazane w decyzji okresy i kwoty.

W odwołaniu od tej decyzji K. P. wniósł o jej zmianę, wskazując na brak należytego i wyczerpującego poinformowania go o okolicznościach faktycznych mających wpływ na jego prawo do umorzenia wskazanych należności. Dodał, że starał się ustalić kwotę, która podlegała uregulowaniu, i zapłacił dodatkowe odsetki przypadające na dzień 15 kwietnia 2016 r., poza tym w siedzibie organu rentowego zapewniono ubezpieczonego, że dokonanie zapłaty wskazanej w treści wezwania spowoduje unormowanie obowiązku. W Urzędzie Skarbowym dowiedział się, że przed Naczelnikiem Urzędu Skarbowego widnieją nieuregulowane koszty egzekucyjne z tytułu nieuiszczonych składek ubezpieczeniowych. Po otrzymaniu tej informacji ubezpieczony niezwłocznie dokonał ich spłaty.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 12 września 2017 r. zmienił zaskarżoną decyzję i umorzył należności z tytułu składek: na ubezpieczenia społeczne za okres styczeń 2007 r. – luty 2009 r. w łącznej kwocie 18.038,40 zł, w tym z tytułu składek 9.978,62 zł i odsetek – 8.059,78 zł; na ubezpieczenie zdrowotne za okres sierpień 2007 r. – luty 2009 r. w łącznej kwocie 6.822,20 zł, w tym z tytułu składek – 3.857,20 zł i odsetek – 2.965 zł; na Fundusz Pracy za okres styczeń 2007 r. – luty 2009 r. w łącznej kwocie 1.912,76 zł, w tym z tytułu składek – w kwocie 1.060,33 zł i odsetek – w kwocie 852,43 zł. Ponadto, Sąd zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz K. P. kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 14 stycznia 2015 r. K. P. zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O. z wnioskiem o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551). Ubezpieczony wskazał, że wnosi o umorzenie całości zadłużenia za okres objęty ustawą. Pismami z dnia 25 lutego 2015 r. i z dnia 8 czerwca 2016 r. organ poinformował wnioskodawcę, że jako stronie przysługuje mu prawo czynnego udziału w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji – możliwość wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłaszania żądań. Nadto, organ poinformował wnioskodawcę, że osobą prowadzącą sprawę jest I. K., a informacje można zyskać pod wskazanym numerem telefonu.

W dniu 13 marca 2015 r. organ rentowy wydał decyzję nr (...), w której w punkcie I określił, że według stanu na dzień 14 stycznia 2015 r. umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek na: a) na ubezpieczenia społeczne za okres od stycznia 2007 r. do lutego 2009 r. w łącznej kwocie 18.038,40 zł, w tym z tytułu: składek – 9.978,62 zł i odsetek – 8.059,78 zł; b) na ubezpieczenie zdrowotne za okres od sierpnia 2007 r. do lutego 2009 r. w łącznej kwocie 6.822,20 zł, w tym z tytułu składek – 3.857,20 zł i odsetek – 2.965,00 zł; c) na Fundusz Pracy za okres od stycznia 2007 r. lutego 2009 r. w łącznej kwocie 1.912,76 zł, w tym z tytułu składek – 1.060,33 zł i odsetek – 852,43 zł. W punkcie II decyzji stwierdzono, że warunkiem umorzenia wskazanych należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1442) oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 78, poz. 465 ze zm.). W uzasadnieniu tej decyzji, oprócz opisu stanu faktycznego i przytoczenia treści przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, organ rentowy wskazał jedynie, że w trakcie postępowania ustalono, że na dzień złożenia wniosku na koncie wnioskodawcy figurują należności z tytułu składek zarówno podlegające umorzeniu, jak i należności niepodlegające umorzeniu na podstawie powyższej ustawy. Dodatkowo wskazano, że warunkiem umorzenia należności wymienionych w tej decyzji jest nieposiadanie zaległości z tytułu niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez organy egzekucyjne, tj. dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Ani w decyzji, ani w jej uzasadnieniu nie wskazano należności składkowych niepodlegających umorzeniu. Decyzja ta została doręczona wnioskodawcy w dniu 16 marca 2015 r., a uprawomocniła się w dniu 17 kwietnia 2015 r.

Pismami z dnia 22 kwietnia 2015 r. skierowanymi do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Mrągowie i Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. organ rentowy poinformował, że K. P. złożył wniosek o umorzenie należności na podstawie ustawy abolicyjnej z dnia 9 listopada 2012 r. W związku z tym Zakład Ubezpieczeń Społecznych prosił o podanie informacji o stanie zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu. W załączeniu przekazał informacje umożliwiające wyliczenie tych kosztów, które winny być opłacone przez wnioskodawcę do 17 kwietnia 2016 r. Wnioskodawca otrzymał do wiadomości kopie wskazanych pism. Organy te nie udzieliły na nie odpowiedzi. Dopiero Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. pismem z dnia 7 czerwca 2016 r., po ponownym wezwaniu do udzielenia wskazanych informacji, poinformował organ rentowy, że wnioskodawca nie posiada zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej, bowiem koszty te w postaci kosztów egzekucyjnych opłacił w dniu 29 kwietnia 2016 r.

Wnioskodawca nie był informowany przez organ rentowy, komornika czy poborcę skarbowego o wysokości kosztów postępowania egzekucyjnego. Wielokrotnie kontaktował się, w tym telefonicznie, z pracownikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie umorzenia jego należności na podstawie ustawy abolicyjnej. Był to kontakt przed opłaceniem składek, które powinien płatnik opłacić zanim dojdzie do abolicji. Oczekiwał informacji o kwocie, jaką należało zapłacić przed skorzystaniem z możliwości abolicji za okres przypadający po lutym 2009 r. Wówczas została mu podana całość zaległości, jaka figurowała na jego koncie, z informacją, że jeżeli ma jakiekolwiek dodatkowe koszty, to powinien zgłosić się do komornika albo urzędu skarbowego. Pismem z dnia 27 marca 2017 r. naczelnik Urzędu Skarbowego w K. jako organ egzekucyjny poinformował, że poborca skarbowy Z. W. w dniu 19 kwietnia 2016 r. dokonał czynności egzekucyjnej, tj. pobrania pieniędzy od wnioskodawcy, a w dniu 20 kwietnia 2016 r. kwotę wskazanych kosztów egzekucyjnych wpłacił na rachunek Urzędu Skarbowego w K..

Oceniając stan faktyczny sprawy, Sąd Okręgowy podkreślił, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11). Tylko w zakresie, który obejmuje decyzja podlega ona kontroli sądu, zarówno pod względem formalnym, jak też z uwagi na jej merytoryczną zasadność.

W celu oceny stanu faktycznego sprawy Sąd odwołał się do art. 1 ust. 1, ust. 6, ust. 8, ust. 11, ust. 12, ust. 13, ust. 16 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność i stwierdził, że przepisy tej ustawy przewidują swoistą dwustopniowość w rozpoznawaniu wniosku ubezpieczonego o tzw. abolicję, bowiem regulują dwa postępowania prowadzone przez ZUS, z których każde kończy się wydaniem merytorycznej decyzji. Najpierw Zakład Ubezpieczeń Społecznych winien prowadzić postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności, a następnie, po uprawomocnieniu się pierwszej decyzji (warunkowej) – postępowanie w sprawie umorzenia należności. Warunkiem umorzenia jest spełnienie przez ubezpieczonego warunków określonych w decyzji warunkowej, tj. spłaty w terminie ustalonym w decyzji kwoty należności niepodlegających umorzeniu, która to kwota również winna zostać skonkretyzowana w tej decyzji. W razie niespełnienia tych warunków Zakład Ubezpieczeń Społecznych musi wydać decyzję odmawiającą umorzenia. Aby zatem w ogóle możliwe było wydanie decyzji w przedmiocie umorzenia lub odmowy umorzenia zaległości z tytułu składek, najpierw winna zostać wydana decyzja warunkowa, określająca warunki umorzenia oraz ustalająca kwoty zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i fundusz pracy łącznie z odsetkami, które nie podlegają abolicji.

Sąd zaznaczył, że w niniejszej sprawie decyzja warunkowa z dniu 13 marca 2015 r. w punkcie I wyszczególniała należności, które – po spełnieniu warunku opisanego w punkcie II decyzji – podlegają umorzeniu. Jednak w punkcie II wskazano ogólnikowo, że warunkiem umorzenia jest spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, bez wskazania, wprost jaka to jest kwota i z jakiego tytułu. Sąd podkreślił, że określając warunki umorzenia, organ rentowy nie wskazał nawet ogólnie, że oprócz należności składkowych niepodlegających umorzeniu ubezpieczony winien uregulować jakiekolwiek inne należności, a zwłaszcza koszty egzekucyjne. Uzasadnienie decyzji nie zawierało także wskazania konkretnych kwot odzwierciedlających sumę zadłużenia z tytułu składek na poszczególne fundusze i nie informowało w ogóle ubezpieczonego o kosztach egzekucyjnych, które powinien zapłacić, poprzestając na stwierdzeniu, że pozostają na jego koncie należności z tytułu składek niepodlegające umorzeniu (a naliczone przez organy egzekucyjne, tj. dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego).

Sąd stwierdził, że wnioskodawca kontaktował się z pracownikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie umorzenia jego należności na podstawie ustawy abolicyjnej. Oczekiwał informacji o kwocie, jaką należy zapłacić przed skorzystaniem z możliwości abolicji po lutym 2009 r., ale została mu podana całość zaległości, jaka figurowała na jego koncie, z informacją, że jeżeli ma jakiekolwiek dodatkowe koszty, to powinien zgłosić się do komornika albo urzędu skarbowego. Ani organ rentowy, ani komornik, ani też naczelnik urzędu skarbowego nie informowali ubezpieczonego o wysokości kosztów postępowania egzekucyjnego, mimo że było to ich obowiązkiem. Poinformowano wnioskodawcę jedynie o konieczności skontaktowania się z komornikiem czy urzędem skarbowym. Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. dopiero pismem z dnia 7 czerwca 2016 r., skierowanym do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wskutek kolejnej prośby tego organu, poinformował, że wnioskodawca nie posiada zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej, bowiem koszty w postaci kosztów egzekucyjnych opłacił w dniu 29 kwietnia 2016 r. Sąd zaznaczył, że wnioskodawca faktycznie opłacił te koszty w dniu 19 kwietnia 2016 r.

Sąd zważył także, że organ zaniechał informowania wnioskodawcy o czynnościach mających umożliwić komornikowi wyliczenie kosztów egzekucyjnych, a które winne były być opłacone przez wnioskodawcę w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji warunkowej (data uprawomocnienia to 17 kwietnia 2016 r.). Zdaniem Sądu wnioskodawca nie miał świadomości, czy komornik odpowiedział na pisma Zakładu, czy określił ich wysokość oraz kiedy miało to miejsce. Sąd miał też na uwadze fakt, że z uwagi na posiadane zadłużenie z tytułu składek wnioskodawca pozostawał w stałym kontakcie z pracownikiem organu rentowego (p. J. C.), jednakże żadna ze wskazanych osób, wiedząc o zadłużeniu wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nie wskazała mu kwot kosztów egzekucyjnych, które jest obowiązany uiścić chcąc skorzystać z dobrodziejstwa ustawy o tzw. abolicji.

Sąd nie dał wiary twierdzeniom wnioskodawcy, że uiścił koszty egzekucyjne za pośrednictwem poborcy skarbowego Z. W. w dniu 18 kwietnia 2016 r., a na pokwitowaniu błędnie wskazano datę 19 kwietnia 2016 r. Sąd zaznaczył, że przeczą temu zarówno zeznania świadka Z. W., jak i dowód z dokumentu w postaci wystawionego przez poborcę skarbowego pokwitowania, sygnowanego datą 19 kwietnia 2016 r. Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka Z. W., ponieważ były one spójne z wystawionym pokwitowaniem. Koszty egzekucyjne winny były być opłacone przed upływem 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia.

Niezależnie od tej okoliczności Sąd stwierdził, że decyzja ZUS z dnia 13 marca 2015 r. nie odpowiadała wymogom określonym przez ustawę abolicyjną zawartych w art. 1 ustęp 8 tej ustawy, tj. nie zawierała koniecznego elementu, jakim jest ustalenie kwoty zaległości z tytułu składek niepodlegających umorzeniu, oraz nie wskazywała, w jakiej kwocie wnioskodawca winien uiścić niepodlegające umorzeniu koszty egzekucyjne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2014 r., III AUa 671/14). Powołując się na orzecznictwo, Sąd stwierdził, że użycie – w art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą – zwrotu „ustala także" jasno wskazuje, że przewidziana w tym przepisie decyzja powinna zawierać dwa elementy składowe: po pierwsze, określenie warunków umorzenia ustanowionych w ust. 10-12, a po drugie - ustalenie kwot należności podlegających umorzeniu. Warunkiem umorzenia należności składkowych (w kwotach ustalonych w decyzji określającej warunki umorzenia) jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu (przewidzianej w art. 1 ust. 13 pkt 1), składek niepodlegających umorzeniu oraz pozostałych należności powstałych w konsekwencji ich nieopłacenia. Skoro przesłankę spełnienia tego warunku stanowi spłata niepodlegających umorzeniu należności określonych w art. 1 ust. 10, w trybie przewidzianym w art. 1 ust. 11 i 12, a konsekwencją jego niespełnienia jest wydanie decyzji o odmowie umorzenia należności (art. 1 ust. 13 pkt 2), to organ rentowy w decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy powinien warunek ten określić (skonkretyzować) przez wskazanie również kwot należności niepodlegających umorzeniu, przypadających do spłaty na datę złożenia wniosku (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2016 r., I UZ 18/16). Skuteczne obwarowanie czegoś warunkiem wymaga określenia tego warunku na tyle konkretnie, aby spełnienie tego warunku było możliwe. W przypadku warunku, jakim jest spłata należności, koniecznym wydaje się – jeżeli w decyzji nie wskazano kwot do uiszczenia – przynajmniej raz wskazanie kwot tych należności przed upływem 12-miesięcznego terminu od uprawomocnienia się decyzji warunkowej, aby ubezpieczony miał realną możliwość spełnienia takiego warunku. Sąd odwołał się również do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 maja 2017 r. (III AUa 1130/16).

Oceniając stan faktyczny sprawy, Sąd Okręgowy stwierdził, że ubezpieczony podjął działania, które miały umożliwić mu wykonanie decyzji organu rentowego, sformułowanej w sposób nie pozwalający mu wykonać jej prawidłowo. Organ rentowy wskazał wnioskodawcy tylko kwoty należności składkowych, które winien zapłacić, zapewniając go, że są to właśnie te kwoty, które wskazane zostały ogólnikowo w punkcie II decyzji warunkowej jako należności niepodlegające umorzeniu. W sprawie ma znaczenie okoliczność, że podane przez pracownika ZUS kwoty nie zawierały kosztów postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez urząd skarbowy, do którego skarżący został odesłany. Tymczasem to rzeczą organu rentowego było ustalanie w sposób prawidłowy kwoty zaległości i należnych kosztów oraz skonkretyzowanie w decyzji warunkowej obowiązku zapłaty wszystkich należności w sposób zrozumiały dla ubezpieczonego. Obowiązek taki wprost wynikał z przepisów ustawy i winien być przez organ rentowy respektowany.

Zdaniem Sądu Okręgowego postępowanie dowodowe w zakresie zarzutów postawionych przez K. P. uzasadnia wniosek, że zaskarżona decyzja jest wadliwa w całości. Za niezasadne Sąd uznał ustalenie, że ubezpieczony nie spełnił w terminie warunku wskazanego w art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy, skoro warunku tego nie skonkretyzowano w decyzji z dnia 13 marca 2015 r. Ponadto, w toku postępowania przed organem rentowym nie poinformowano ubezpieczonego o konieczności uiszczenia konkretnej kwoty kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 11, 12 i 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551) oraz art. 29 ust. 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r., poz. 963 ze zm.) poprzez błędne uznanie, że zaskarżona decyzja jest wadliwa w całości i umorzenie należności z tytułu składek wskazanych w zaskarżonej decyzji. Organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Zauważyć należy, że organ rentowy sformułował w apelacji jedynie zarzuty naruszenia prawa materialnego, wskazując na błędne zastosowanie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 r., poz. 1551; zwanej dalej ustawą abolicyjną) do ustalonego stanu faktycznego. Brak zarzutów obrazy prawa procesowego w apelacji skutkuje więc przyjęciem stanu faktycznego ustalonego przez Sąd Okręgowy jako stanu ustalonego niewadliwie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji dokonał również prawidłowej oceny prawnej spornych okoliczności, dlatego należy w całości podzielić nie tylko ustalenia faktyczne, ale także ich ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji.

Istota sporu w sprawie dotyczyła prawidłowości decyzji ZUS z dnia 6 lipca 2016 r. odmawiającej K. P. umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy wraz z odsetkami i kosztami upomnienia w oparciu o art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Zgodnie z treścią tego przepisu Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 ustawy abolicyjnej, w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, zaś w przypadku spełnienia tego warunku, organ wydaje decyzję o umorzeniu należności (ust. 1 pkt 2). Decyzja o umorzeniu bądź odmowie umorzenia należności musi być poprzedzona tzw. decyzją warunkową, tj. decyzją, w której to organ rentowy określa warunki umorzenia oraz ustala kwoty należności podlegające umorzeniu, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych (art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej). Z kolei art. 1 ust. 10 ustawy definiuje „warunek umorzenia należności”, który polega na nieposiadaniu na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. W myśl art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej niepodlegające umorzeniu należności podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8 (decyzji warunkowej). W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu (art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej).

Podsumowując, ze wskazanych przepisów wynika, że na wniosek osoby ubiegającej się o umorzenie należności, o których mowa w ustawie abolicyjnej, organ rentowy najpierw wydaje decyzję warunkową, wskazującą warunki umorzenia i ustalającą kwoty należności podlegających umorzeniu. Po uprawomocnieniu się tej decyzji ubezpieczony ma 12 miesięcy na spełnienie warunków umorzenia, co polega na spłacie należności niepodlegających umorzeniu. W przypadku spełnienia tego warunku organ rentowy wydaje decyzję o umorzeniu należności, zaś w przypadku niespełniania warunków umorzenia we wskazanym terminie – decyzję o odmowie umorzenia należności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego rację ma Sąd pierwszej instancji, twierdząc, że aby można było mówić o spełnieniu bądź niespełnieniu warunków umorzenia należności względem organu rentowego, osoba ubiegająca się o umorzenie musi najpierw zostać należycie i konkretnie poinformowana przez organ rentowy o tych warunkach. Zakład Ubezpieczeń Społecznych musi zatem wskazać osobie ubiegającej się o umorzenie, jakie należności niepodlegające umorzeniu należy opłacić, aby móc skorzystać z dobrodziejstwa ustawy abolicyjnej. Inaczej bowiem osoba ubiegająca się o abolicję nie będzie mogła spełnić w sposób prawidłowy warunków umorzenia.

W rozpoznawanej sprawie decyzja warunkowa zapadła w dniu 13 marca 2015 r., a uprawomocniła się w dniu 17 kwietnia 2015 r., wobec czego termin 12 miesięcy na opłacenie należności niepodlegających umorzeniu upływał w dniu 17 kwietnia 2016 r. W decyzji warunkowej organ rentowy nie określił wysokości należności niepodlegających umorzeniu, w tym kosztów egzekucyjnych. Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska organu rentowego zawartego w apelacji, iż nie ciążył na nim obowiązek ustalenia kosztów egzekucyjnych i wskazania ich w zaskarżonej decyzji. Zdaniem Sądu na mocy art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej to Zakład Ubezpieczeń Społecznych był zobowiązany do określenia warunków umorzenia. Nie jest wystarczające jedynie przytoczenie treści przepisu wskazującego, jakie są warunki umorzenia należności, bowiem w decyzji indywidualnej powinno znaleźć się pouczenie konkretnie odnoszące się do sytuacji danego ubezpieczonego, które umożliwiłoby mu realne wywiązanie się z warunków umorzenia. Skoro to nie organ rentowy, a komornik sądowy ustala koszty egzekucyjne, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien co najmniej powiadomić o tym ubezpieczonego i wyjaśnić mu, że powinien uzyskać stosowne informacje od komornika.

Z akt sprawy wynika, że K. P. podejmował starania o uzyskanie informacji niezbędnych do wywiązania się z obowiązku uregulowania należności niepodlegających umorzeniu, jednak do czasu uprawomocnienia się decyzji warunkowej, tj. do dnia 17 kwietnia 2016r r., nie uzyskał żadnych informacji dotyczących kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu, do których uiszczenia był zobowiązany. Z treści decyzji warunkowej z dnia 13 marca 2015 r. wynika, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie określił w ogóle wysokości należności niepodlegających umorzeniu, które wnioskodawca obowiązany był zapłacić do dnia 17 kwietnia 2016 r. (w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej). Poinformowano w niej jedynie ogólnie o obowiązku spłaty tych należności, jednak zdaniem Sądu taka informacja nie była wystarczająca. Na jej podstawie ubezpieczony nie mógł uiścić należnych kwot, gdyż nie znał ich wysokości. Nie można zatem uznać, że decyzja ta wskazywała wyczerpująco warunki umorzenia.

Ponadto, w dalszym toku postępowania w sprawie z wniosku o umorzenie organ rentowy nie poinformował wnioskodawcy o konkretnych wysokościach kosztów egzekucyjnych należnych do spłaty. W dniu 22 kwietnia 2015 r. organ rentowy wystosował do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Mrągowie oraz Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. pisma z prośbą o podanie informacji o stanie zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu, załączając informacje umożliwiające wyliczenie tych kosztów (k. 16 i 17 akt organu rentowego). Wnioskodawca otrzymał do wiadomości kopie wskazanych pism. Organ rentowy nie uzyskał odpowiedzi na te pisma.

W pismami z dnia 26 kwietnia 2016 r. i z dnia 1 czerwca 2016 r. organ rentowy zwrócił się do Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. z prośbą o wyjaśnienie, czy wnioskodawca posiada zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej. Dopiero w piśmie z dnia 4 czerwca 2016 r. (otrzymanym przez organ rentowy w dniu 7 czerwca 2016 r.) Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. wyjaśnił, że wnioskodawca nie posiada zaległości z tytułu kosztów egzekucyjnych niepodlegających umorzeniu na podstawie tej ustawy, ponieważ te koszty zostały opłacone w dniu 29 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy słusznie zauważył, że koszty egzekucyjne faktycznie zostały uiszczone w dniu 19 kwietnia 2016 r.

Niewątpliwie wnioskodawca nie był informowany przez organ rentowy, komornika czy poborcę skarbowego o wysokości kosztów postępowania egzekucyjnego. Wielokrotnie kontaktował się, w tym telefonicznie, z pracownikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie umorzenia jego należności na podstawie ustawy abolicyjnej. Był to kontakt przed opłaceniem składek, które powinien płatnik opłacić zanim dojdzie do abolicji. Oczekiwał informacji o kwocie, jaką należało zapłacić przed skorzystaniem z możliwości abolicji za okres przypadający po lutym 2009 r. Wówczas została mu podana całość zaległości, jaka figurowała na jego koncie, z informacją, że jeżeli ma jakiekolwiek dodatkowe koszty, to powinien zgłosić się do komornika albo urzędu skarbowego. Pismem z dnia 27 marca 2017 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w K. jako organ egzekucyjny poinformował, że w dniu 19 kwietnia 2016 r. poborca skarbowy Z. W. dokonał czynności egzekucyjnej, tj. pobrania pieniędzy od wnioskodawcy, a w dniu 20 kwietnia 2016 r. wpłacił kwotę wskazanych kosztów egzekucyjnych na rachunek Urzędu Skarbowego w K..

Zdaniem Sądu Apelacyjnego niewywiązanie się przez organ rentowy z obowiązku szczegółowego poinformowania wnioskodawcy o warunkach umorzenia należności składkowych w oparciu o ustawę abolicyjną poprzez niewskazanie kwot niepodlegających umorzeniu (kosztów egzekucyjnych) skutkuje tym, że nie można uznać, iż wnioskodawca nie wywiązał się w terminie z obowiązków wynikających z decyzji warunkowej z dnia 13 marca 2015 r. Z najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2016 r., I UZ 18/16; wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z dnia 10 grudnia 2014 r., III AUa 671/14 i z dnia 8 marca 2016 r., III AUa 1693/15; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 maja 2016 r., III AUa 1130/16) wynika, że warunkiem umorzenia należności składkowych jest nieposiadanie – na dzień wydania decyzji o umorzeniu – składek niepodlegających umorzeniu wraz z pozostałymi należnościami. Skoro przesłankę umorzenia stanowi spłata należności niepodlegających umorzeniu, a konsekwencją jej niespełnienia jest wydanie decyzji o odmowie umorzenia należności (art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy abolicyjnej), to organ rentowy w decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej powinien określić (skonkretyzować) ten warunek przez wskazanie również kwot należności niepodlegających umorzeniu, przypadających do spłaty na datę złożenia wniosku. Osoba występująca z wnioskiem o umorzenie należności powinna nie tylko wiedzieć, jakie kwoty należności – według wyliczeń organu rentowego – podlegają umorzeniu, ale także jakie przypadają do zapłaty oraz mieć możliwość ich zakwestionowania w odwołaniu wniesionym od decyzji określającej warunki umorzenia (art. 1 ust. 16 ustawy abolicyjnej) (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2016 r., I UZ 18/16). Podobny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 marca 2016 r. wydanym w sprawie III AUa 1693/15, wskazując, że ocena prawidłowości decyzji odmawiającej umorzenia powinna być każdorazowo dokonana z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności danej sprawy, w tym informacji faktycznie udzielanych przez organ rentowy, oraz zachowania przez płatnika miary należytej staranności w działaniach zmierzających do wywiązania się z obowiązku uregulowania należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji wydanej na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2017 r. (III AUa 1166/16) Sąd Apelacyjny w Białymstoku wskazał, że z literalnego brzemienia przepisów ustawy abolicyjnej nie wynika obowiązek wskazania konkretnych kwot należności nie podlegających umorzeniu. Taki obowiązek da się wyraźnie wyprowadzić jedynie w stosunku do należności umarzanych (art. 1 ust. 8 w zw. z ust. 1 i 6 ustawy abolicyjnej). Nie oznacza to jednak, iż na organie rentowym nie ciążą żadne obowiązki w zakresie konkretyzacji należności niepodlegających umorzeniu, jakie ma spełnić ubezpieczony ubiegający się o umorzenie. Poza sporem winny być bowiem dwie kwestie: po pierwsze, art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej nakłada na organ rentowy określenie w decyzji warunków umorzenia, a sam fakt, iż nie wskazano w tym przepisie obowiązku wskazania kwot nie musi świadczyć o braku takiego obowiązku, lecz być skutkiem pragmatyzmu ustawodawcy mającego świadomość, iż w chwili wydawania decyzji warunkowej sam organ rentowy nie będzie w stanie określić kwot należności nie podlegających umorzeniu. Można zatem z tego przepisu w powiązaniu z zasadami dobrej administracji (good governance) oraz zasadą zaufania obywatela do organu (art. 8 k.p.a.) i zasadą informowania (art. 9 k.p.a.) wyprowadzić wniosek, iż jeżeli organ rentowy w chwili wydawania decyzji warunkowej ma możliwość ustalenia kwot należności niepodlegających umorzeniu, to powinien takie kwoty (choćby jakąś egzemplifikację) wymienić.

Po drugie, z istoty konstrukcji warunku jako instytucji prawnej należy wyprowadzić wniosek, iż skuteczne obwarowanie czegoś warunkiem wymaga określenia tego warunku na tyle konkretnie, aby spełnienie tego warunku było możliwe. Nie chodzi tu oczywiście o możliwość w postaci posiadania środków na spłatę określonej należności, ale na takim określeniu warunku, aby ubezpieczony wiedział, jakie skonkretyzowane w decyzji lub w okresie późniejszym zachowanie jest od niego oczekiwane. W przypadku warunku, jakim jest spłata należności, koniecznym wydaje się – jeżeli w decyzji nie wskazano kwot, jakie ma uiścić – przynajmniej jeden raz wskazanie kwot tych należności przed upływem 12-miesięcznego terminu od uprawomocnienia się decyzji warunkowej, aby ubezpieczony miał realną możliwość spełnienia takiego warunku. Prawdą jest, iż przepisy prawa ubezpieczeń należy wykładać w sposób ścisły, ale z faktu tego tym bardziej można wyprowadzić wniosek, iż organ rentowy je stosujący powinien również ściśle określać obowiązki ubezpieczanego, jeżeli określa je w jakiejkolwiek decyzji, zwłaszcza warunkowej. Patrząc systemowo, trzeba też zauważyć, iż ubezpieczeni są traktowani przez ustawodawcę w sposób szczególny i uprzywilejowany, o czym świadczy szereg przywilejów procesowych w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 459 i nast. k.p.c.), czy też w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych (art. 36 i 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; tekst jedn. Dz.U. z 2016 r., poz. 623). Fakt ten również musi mieć znaczenie na gruncie prawa materialnego, co powinno oznaczać, iż przywołana na gruncie ustawy konstrukcja warunku nie powinna być bardziej restrykcyjna (jeżeli ustawodawca z jakichś względów wyraźnie tego nie postanowi) niż konstrukcja warunku w stosunkach cywilnoprawnych. W tych drugich, jak wiadomo, w świetle art. 94 k.c. warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający, a uważa się za niezastrzeżony, gdy jest rozwiązujący. Uprawniony jest zatem wniosek, iż organ rentowy, wydając w stosunku do ubezpieczonego decyzję warunkową, uzależniającą umorzenie zobowiązań publicznoprawnych od spłaty należności niepodlegających umorzeniu, powinien należności te na tyle sprecyzować w decyzji lub w okresie późniejszym, aby warunek zawarty w decyzji był możliwy do spełnienia. Minimum w tym zakresie powinno być co najmniej jednorazowe wezwanie ubezpieczonego do spłaty tych należności w okresie poprzedzającym upływ terminu wynikającego z decyzji warunkowej, jeżeli w decyzji warunkowej nie wskazano kwotowo tych należności.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowiska zaprezentowane przez sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy. Na ich podstawie należy stwierdzić, że określenie warunków umorzenia w decyzji warunkowej powinno polegać na podaniu konkretnych okoliczności, od których zaistnienia uzależnione będzie umorzenie zadłużenia, czyli na czymś więcej, aniżeli na przytoczeniu odpowiednich przepisów prawa. Obowiązek ten zostaje spełniony dopiero wówczas, gdy organ rentowy w decyzji warunkowej stwierdzi, jakie niepodlegające umorzeniu należności należy opłacić. W rozpoznawanej sprawie organ rentowy, wydając decyzję warunkową, uchybił temu obowiązkowi. W toku postępowania również nie poinformował wnioskodawcy o wysokości niepodlegających umorzeniu kosztów egzekucyjnych. Wnioskodawca natomiast podejmował działania, dochowując przy tym należytej staranności, aby uzyskać od organu rentowego konkretne informacje o kwotach niepodlegających umorzeniu, które obowiązany był uiścić, aby uzyskać umorzenie należności na podstawie ustawy abolicyjnej. Odpowiednich informacji nie uzyskał jednak od organu rentowego w okresie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji z dnia 13 marca 2015 r., zatem nie można uznać, iż wraz z upływem tego terminu wnioskodawca nie wywiązał się z ciążącego na nim obowiązku, pomimo iż w sprawie poza sporem jest to, że nie uiścił on kosztów egzekucyjnych do dnia 17 kwietnia 2016 r. Obowiązek ten nie został skonkretyzowany przez organ rentowy i przez to nie mógł być prawidłowo zrealizowany. Nadto, niezwłocznie po poinformowaniu wnioskodawcy o kwotach należnych do spłaty, uiścił on wszystkie zaległości.

Tym samym Sąd Okręgowo prawidłowo uznał, iż na datę 6 lipca 2016 r. nie było podstaw do wydania decyzji o odmowie umorzenia należności w oparciu o przepisy ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Chybione okazały się więc zawarte w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 11, 12 i 13 pkt 2 tej ustawy.

Mając powyższe na uwadze, apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. (punkt I sentencji wyroku). O kosztach zastępstwa procesowego pełnomocnika wnioskodawcy za drugą instancję Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., uznając, że ze względu na niejednoznaczność oceny spornych w sprawie okoliczności zachodzą przesłanki do zastosowania stawek minimalnych wynagrodzenia adwokata określonych w § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zamiast stawek wyliczonych według wartości przedmiotu sprawy (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804, w brzmieniu obowiązującym od dnia 13 października 2017 r.) – punkt II sentencji wyroku.

SSA Bożena Szponar-Jarocka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka