Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa S. B. (1), C. B. (1), Ł. B., K. B. (1), P. B.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim z dnia 24 listopada 2016 roku, sygn. akt I C 1109/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach:

a)  I.1 w ten sposób, że zasądzoną od pozwanego na rzecz powoda S. B. (1) kwotę 1.377,69 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu obniża do kwoty 325,31 (trzysta dwadzieścia pięć, 31/100) złotych;

b)  I.2, I.4, I.5 w ten sposób, że zasądzone tam kwoty 973,60 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu obniża do kwot po 724,12 (siedemset dwadzieścia cztery, 12/100) złotych;

c)  I.3 w ten sposób, że zasądzoną tam kwotę 608,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu obniża do kwoty 15,20 (piętnaście, 20/100) złotych;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powodów: S. B. (1), C. B. (1), Ł. B., K. B. (1), P. B. kwoty po 450 (czterysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Dariusz Mizera

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR Monika Cichocka

Sygn. akt II Ca 406/17

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. wyrokiem z dnia 24.11.2016 r. zasądził od pozwanego - (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda S. B. (1) kwotę 10.000 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 11.02. 2015 r. do dnia 31.12.2015 r., a od dnia 1.01. 2016 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia zapłaty oraz kwotę 1.377,69 zł tytułem zwrotu kosztów procesu od uwzględnionej części powództwa, oddalił powództwo w pozostałej części i nakazał ściągnąć od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego) tytułem zwrotu kosztów sądowych kwotę 498,75 zł w postaci nieuiszczonej opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, a nadto odstąpił od obciążenia powoda S. B. (1) zwrotem kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa od oddalonej części powództwa. Na rzecz powoda Ł. B. Sąd zasądził kwotę 8.000 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 11.02.2015 r. do dnia 31.12.2015 r., a od dnia 1.01.2016 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia zapłaty oraz kwotę 973,60 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu od uwzględnionej części powództwa, oddalił powództwo w pozostałej części, nakazał ściągnąć od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego) tytułem zwrotu kosztów sądowych kwotę 400 zł w postaci nieuiszczonej opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, a nadto odstąpił od obciążenia powoda Ł. B. zwrotem kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa od oddalonej części powództwa. Na rzecz powódki K. B. (1) zasądził kwotę 5.000 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 11.11. 2015 r. do dnia 31.12.2015 r., a od dnia 1.01.2016 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia zapłaty oraz kwotę 608,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu od uwzględnionej części powództwa, oddalił powództwo w pozostałej części, nakazał ściągnąć od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego) tytułem zwrotu kosztów sądowych kwotę 250 zł w postaci nieuiszczonej opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, a nadto odstąpił od obciążenia powódki K. B. (2) zwrotem kosztów sadowych na rzecz Skarbu Państwa od oddalonej części powództwa. Na rzecz powoda C. B. (1) zasądził kwotę 8.000 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 11.02.2015 roku do dnia 31.12.2015 r., a od dnia 1.01.2016 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia zapłaty oraz kwotę 973,60 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu od uwzględnionej części powództwa, oddalił powództwo w pozostałej części, a nadto nakazał ściągnąć od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego) tytułem zwrotu kosztów sądowych kwotę 400 zł w postaci nieuiszczonej opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa i odstąpił od obciążenia powoda C. B. (1) zwrotem kosztów sadowych na rzecz Skarbu Państwa od oddalonej części powództwa. Sąd na rzecz powódki P. B. zasądził kwotę 8.000 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 11.02. 2015 roku do dnia 31.12. 2015 roku, a od dnia 1.01.2016 r. z odsetkami ustawowymi za opóźnienie do dnia zapłaty oraz kwotę 973,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu od uwzględnionej części powództwa, oddalił powództwo w pozostałej części, nakazał ściągnąć od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego) tytułem zwrotu kosztów sądowych kwotę 400 zł w postaci nieuiszczonej opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, odstąpił od obciążenia powódki P. B. zwrotem kosztów sadowych na rzecz Skarbu Państwa od oddalonej części powództwa, nakazał ściągnąć od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego) tytułem częściowego zwrotu kosztów sądowych: kwotę 537 zł w postaci wydatków poniesionych w sprawie, odstąpił od obciążenia powódki zwrotem kosztów sadowych na rzecz Skarbu Państwa w postaci wydatków poniesionych w sprawie, od oddalonej części powództwa.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

W dniu (...)w miejscowości S. B. (2) kierując w stanie nietrzeźwości samochodem osobowym marki P. o numerze rej. (...) utracił panowanie nad kierowanym pojazdem, zjechał z jezdni i uderzył w przydrożne drzewo, w wyniku czego na skutek odniesionych obrażeń śmierć na miejscu zdarzenia poniósł kierujący H. B. oraz jego pasażer C. B. (2). Śledztwo w sprawie popełnienia przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. w związku z art. 178 § 1 k.k. zostało umorzone z uwagi na śmierć sprawcy. Pojazd sprawcy wypadku posiadał obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym Towarzystwie (...). C. B. (2) mieszkał w miejscowości S.. Powód S. B. (1) wraz z rodziną (dziećmi C. B. (1), Ł. B., K. B. (1) i P. B./ mieszkał w odległości 4-5 kilometrów od ojca, w miejscowości W., gdzie posiadł gospodarstwo rolne. Ojciec pomagał mu finansowo, dawał dzieciom prezenty na gwiazdkę, spędzali razem uroczystości rodzinne, święta. Był z ojcem związany, pracowali razem w polu. C. B. (2) doradzał synowi w różnych sytuacjach. Po śmierci ojca przebywał u swojej matki przez 3-4 dni. Nie mógł spać, cały czas myślał o tym, co się stało. Przyjmował leki uspakajające, które podawała mu żona. S. B. (1) tuż po śmierci ojca przeżywał okresowe trudności typowe dla procesu żałoby, zaburzenia łaknienia, zaburzenia snu, obniżony nastrój, smutek, przygnębienie, nerwowość. Czas ich utrzymywania się odpowiada tradycyjnie określonemu okresowi powracania do równowagi psychicznej po stracie osoby bliskiej. Po śmierci ojca nie wystąpiły u powoda żadnego rodzaju zaburzenia psychiczne, zaburzenia zachowania lub zaburzenia osobowości, skutkujące znacznym pogorszeniem samopoczucia lub funkcjonowania społecznego, zawodowego o nasileniu istotnym klinicznie. Wyniki badań psychologicznych, obserwacja podczas badania oraz wnioski z rozmowy z powodem S. B. (1) wskazują na to, że żałoba po stracie ojca spowodowała u niego wystąpienie normalnej i niepowikłanej reakcji żałoby. Aktualnie stan psychiczny powoda jest wyrównany. Nie zauważa się również wpływu śmierci C. B. (2) na dalsze życie emocjonalne powoda, ani traumy wywołanej przez tragiczny wypadek w psychice S. B. (1). Przeżycie bólu i żałoby nie spowodowało żadnych trwałych zaburzeń w funkcjonowaniu psychologicznym i nie wpłynęło negatywnie na życie opiniowanego w perspektywie czasowej. Powód Ł. B. (wnuk C. B. (2)) w chwili śmierci dziadka miał 17 lat. Pomagał dziadkowi w polu w czasie żniw, przy sianokosach, w sadzie przy zbiorze wiśni. Dziadek na Tłusty Czwartek piekł dla wnuków pączki i ciasto drożdżowe. Dziadek rozmawiał z powodem, udzielał mu rad, kupował książki, słodycze. Dziadek nauczył go tynkować, murować. Poza powodem i jego rodzeństwem C. B. (2) miał jeszcze dwanaście wnucząt mieszkających w R., w K. oraz w N.. Ł. B. po pogrzebie dziadka nie mógł sobie poradzić ze stratą, był bardziej nerwowy, zaczął chodzić na wagary. Po śmierci dziadka Ł. B. przeżywał okresowe trudności typowe dla procesu żałoby, niechęć do życia, nadmierna nerwowość, obniżony nastrój. Czas ich utrzymywania się odpowiada tradycyjnie określonemu okresowi powracania do równowagi psychicznej po stracie osoby bliskiej. Wyniki badań psychologicznych, obserwacja podczas badania oraz wnioski z rozmowy z powodem Ł. B. wskazują na to, że żałoba po stracie dziadka spowodowała u niego wystąpienie normalnej i niepowikłanej reakcji żałoby. Aktualnie stan psychiczny powoda jest wyrównany. Nie zauważa się również wpływu śmierci C. B. (2) na dalsze życie emocjonalne powoda, ani traumy wywołanej przez tragiczny wypadek w psychice Ł. B.. Przeżycie bólu i żałoby nie spowodowało żadnych trwałych zaburzeń w funkcjonowaniu psychologicznym i nie wpłynęło negatywnie na życie opiniowanego w perspektywie czasowej. Powódka K. B. (1) (wnuczka C. B. (2)) w chwili śmierci dziadka miała 8 lat. Dziadek przyjeżdżał do nich, pomagał w polu, ponieważ miał traktor. Dla powódki to był jedyny dziadek, prawdziwy, jak przyjeżdżał, to siadał z nią i rodzeństwem i z nimi rozmawiał, bawił się, udzielał rad. Kupował książki, słodycze, piekł pączki i drożdżowce. Po śmierci dziadka powódka K. B. (1) przeżywała okresowe trudności typowe dla procesu żałoby. Czas ich utrzymywania się odpowiada tradycyjnie określonemu okresowi powracania do równowagi psychicznej po stracie osoby bliskiej. Wyniki badań psychologicznych, obserwacja podczas badania oraz wnioski z rozmowy z powódką K. B. (1) wskazują na to, że żałoba po stracie dziadka spowodowała u niej wystąpienie normalnej i niepowikłanej reakcji żałoby. Aktualnie stan psychiczny powódki jest wyrównany. Nie zauważa się również wpływu śmierci C. B. (2) na dalsze życie emocjonalne powódki, ani traumy wywołanej przez tragiczny wypadek dziadka w psychice K. B. (1). Przeżycie bólu i żałoby nie spowodowało żadnych trwałych zaburzeń w funkcjonowaniu psychologicznym i nie wpłynęło negatywnie na życie opiniowanej w perspektywie czasowej. Powód C. B. (1) (wnuk C. B. (2)) w chwili śmierci dziadka miał 19 lat. Pomagał dziadkowi w polu, mógł jeździć jego ciągnikiem. Odwiedzali dziadka w niedziele, piekł dla wnuków pączki i ciasta. Dla powoda był to dziadek, który z nim dużo rozmawiał, udzielał rad, zawsze wysłuchał. C. B. (2) dbał o wnuki i miał z nimi bardzo dobry kontakt. Z dziadkiem jeździł na grzyby do lasu. Tuż po śmierci dziadka przeżywał okresowe trudności typowe dla procesu żałoby, zaburzenia łaknienia, obniżony nastrój. Czas ich utrzymywania się odpowiada tradycyjnie określonemu okresowi powracania do równowagi psychicznej po stracie osoby bliskiej. Po śmierci dziadka nie wystąpiły u powoda żadnego rodzaju zaburzenia psychiczne, zaburzenia zachowania lub zaburzenia osobowości, skutkujące znacznym pogorszeniem samopoczucia lub funkcjonowania społecznego, zawodowego o nasileniu istotnym klinicznie. Wyniki badań psychologicznych, obserwacja podczas badania oraz wnioski z rozmowy z powodem C. B. (1) wskazują na to, że żałoba po stracie dziadka spowodowała u niego wystąpienie normalnej i niepowikłanej reakcji żałoby. Aktualnie stan psychiczny powoda jest wyrównany. Nie zauważa się również wpływu śmierci C. B. (2) na dalsze życie emocjonalne powoda, ani traumy wywołanej przez tragiczny wypadek w psychice C. B. (1). Przeżycie bólu i żałoby nie spowodowało żadnych trwałych zaburzeń w funkcjonowaniu psychologicznym i nie wpłynęło negatywnie na życie opiniowanego w perspektywie czasowej. Powódka P. B. wnuczka C. B. (2), w chwili śmierci dziadka miała 16 lat. Dziadek zajmował się nią i jej rodzeństwem. Rodzice pracowali zawodowo, dziadek odprowadzał ich do szkoły i przyprowadzał też. Dziadek był dla nich bliska osobą. Powód S. B. (1) występowała z żądaniem zapłaty zadośćuczynienia pismem z dnia 18.09.2014 r. Pozostali powodowie wystąpili z pismem z dnia 22.01.2015 r. z żądaniem zapłaty zadośćuczynienia. Decyzją z dnia 10.02.2015 r. pozwany przyznał na rzecz powoda S. B. (1) tytułem zadośćuczynienia kwotę 2.500 zł - po zastosowaniu obniżenia o 50 % z tytułu przyjętego przyczynienia się poszkodowanego do zaistniałej szkody. Natomiast pismami z dnia 10.02.2015 r. strona pozwana odmówiła pozostałym powodom przyznania i wypłaty zadośćuczynień z powodu śmierci ich dziadka C. B. (2).

Sąd Rejonowy stwierdził, że powództwo zasługuje na jego uwzględnienie co do zasady. Stan faktyczny jest w zasadzie niesporny. Przedmiotem zastrzeżeń była szczególna więź rodzinna i emocjonalna wiążąca powodów, w szczególności łącząca wnuków ze zmarłym dziadkiem, stan psychiczny powodów i cierpienia doznane przez powodów w związku ze śmiercią C. B. (2). Ponadto bezpodstawność roszczeń i zarzut przedawnienia. Więź rodzinna, emocjonalna łącząca powodów ze zmarłym tragicznie C. B. (2) była przedmiotem dowodzenia za pośrednictwem m.in. zeznań świadków A. B. i H. P.. Z zeznań świadków wynika, że powodów z C. B. (2) łączyła aktywna więź rodzinna, pomimo tego, iż powodowie nie prowadzili ze zmarłym wspólnego gospodarstwa domowego. Pomimo tego, iż powodowie mieszkali w odległości około 4 kilometrów od C. B. (2) ich kontakty były intensywne i związane z uroczystościami rodzinnymi, świętami, ale i wypadały w dni robocze. Przeprowadzone postępowanie dowodowe potwierdziło istnienie silnej więzi emocjonalnej syna S. B. (1) z ojcem oraz wnuków z dziadkiem. Ponadto C. B. (2) wspierał rodzinę syna S. – tak finansowo, jak i poprzez osobiste starania.

Strona powodowa wskazała za podstawę zgłoszonego roszczenia przepis art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. W granicach odpowiedzialności sprawcy wypadku, w następstwie którego nastąpił zgon C. B. (2), odpowiada pozwany - (...) S.A. z siedzibą w W.. Odpowiedzialność pozwanego znajduje oparcie w przepisach art. 436 § 2 k.c. w związku z art. 435 § 1 k.c. i w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów, łączącej pozwanego z ubezpieczonym właścicielem samochodu osobowego P. nr rej. (...) - w oparciu o przepisy ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Zgodnie zaś z art. 822 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, względem których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz zostaje zawarta umowa ubezpieczenia. Odpowiedzi na pytanie - czy najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w sytuacji, gdy śmierć poszkodowanego nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 roku- udzielił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2011 roku , III CZP 32/11 / opublikowanej OSN 2012 rok, zeszyt nr 1, poz. 10. Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi twierdzącej. W uzasadnieniu powołanej uchwały Sąd wskazał, że krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich zaś jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Również więc osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 k.c. może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego. Osoba dochodząca roszczenia na podstawie art. 448 k.c. powinna wykazać istnienie tego rodzaju więzi /osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym w ramach więzi rodzinnej, której zerwanie powoduje ból, cierpienie i rodzi poczucie krzywdy/, stanowiącej jej dobro osobiste podlegające ochronie. Rozstrzygnięcie kontrowersji związanych ze stosowaniem w okresie przejściowym / tj. do czasu nowelizacji przepisu art. 446 poprzez dodanie § 4 k.c./ wiązało się z próbą zdefiniowania dobra osobistego, podlegającego ochronie i naruszonego przez sprawcę śmierci osoby bliskiej. W najnowszej judykaturze odstąpiono od ujmowania krzywdy jako cierpienia z powodu utraty osoby bliskiej na rzecz koncepcji odrębnego dobra osobistego, w postaci szczególnej emocjonalnej więzi rodzinnej pomiędzy osobami najbliższymi, podlegającego ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c. oraz art. 448 k.c. Obecnie jednolicie ukształtowane i utrwalone w judykaturze Sądu Najwyższego jest stanowisko, wedle którego spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 roku /poruszają; uchwały z dnia 22 października 2010 roku, IIICZP 76)10, OSNC-ZD 2011, zeszyt B, poz. 42, z dnia 13 lipca 2011 roku, III CZP 32)11, OSNC 2012, zeszyt 1, poz. 10, wyroki z dnia 14 stycznia 201 Or, IV CSK 307)09, OSNC-ZD 2010, zeszyt C, poz. 91, z dnia 25 maja 2011 r, II CSK 537)10 - niepubl., z dnia 10 listopada 2010 r, II CSK 248)10, OSNC - ZD 2011, zeszyt B, poz. 44, z dnia 11 maja 2011 r, I CSK 621)10- niepubl., z dnia 15 marca 2012 r, I CSK 314)11- niepubl./. Zgodnie ze stanowiskiem wypracowanym w judykaturze Sądu Najwyższego, odpowiedzialność ubezpieczonego obejmowała także oparte na podstawie art. 448 k.c. zadośćuczynienie za krzywdę z tytułu naruszenia dóbr osobistych członków rodziny zmarłego. Należy podkreślić, że wszystkie wymienione orzeczenia zapadły w sprawach, w których roszczenia były skierowane przeciwko ubezpieczycielom, a Sąd Najwyższy nie wyraził żadnych wątpliwości co do tego, iż zakres ich odpowiedzialności odpowiada zakresowi odpowiedzialności ubezpieczonych.

W ocenie Sądu powodowie wykazali zaistnienie wskazanych powyżej przesłanek / silnej więzi rodzinnej oraz faktu jej naruszenia/, uzasadniających uwzględnienie roszczenia. Sąd Rejonowy stwierdził, iż nie może być mowy o przedawnieniu roszczeń powodów. Zdarzenie wywołujące szkodę nosi znamiona występku określonego w przepisach kodeksu karnego - art. 177 i 178. Zatem roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się w terminie określonym przez art. 442 1 § 2 k.c. Sąd podkreślił, iż żądane kwoty zadośćuczynienia mają uwzględniać 50 % przyczynienia się C. B. (2). Sąd Rejonowy uznał zatem, że przyznanie powodowi S. B. (1) zadośćuczynienia w kwocie 10.000 zł przy uwzględnieniu wypłaconej już kwoty 2.500 zł nie będzie ani nadmiernie wygórowane, ani rażąco wysokie. Powodom Ł. B., C. B. (1) i P. B. przyznał Sąd zadośćuczynienie w kwotach po 8.000 zł, zaś K. B. (1) w wysokości 5.000 zł. Powódka ta w dacie śmierci C. B. (2) miała 8 lat, zatem poczucie krzywdy i bólu z powodu śmierci dziadka nie może być oceniane na tym samym poziomie, co nastolatków w wieku od 16 do 19 lat. W pozostałej części powództwa zostały oddalone. Odsetki od zasądzonej kwoty przyjął Sąd od daty 11.02.2015 r. /zgodnie z żądaniem pozwu/- przyjmując za podstawę przepis art. 817 § 1 k.c. oraz datę - dzień następny po dniu wydania decyzji o wypłacie i odmawiającej przyznania świadczenia. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. przyjmując zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów- w sytuacji kiedy żądanie powoda S. B. (1) uwzględnione zostało w 57 %, powodów Ł. B., C. B. (1) i P. B. w 80 %, a powódki K. B. (1) w 50 % . Na koszty powodów składa się wynagrodzenie radcy prawnego; w przypadku powoda S. B. (1)- 2.400 zł - obliczone na podstawie § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz kwota 17 zł z tytułu opłaty skarbowej ( 2.417,00 zł x 57% = 1.377,69 zł), w przypadku powodów C. B. (1), Ł. B., K. B. (1) i P. B.- po 1.200 złotych,- obliczone na podstawie § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz kwota 17 złotych z tytułu opłaty skarbowej; C. B. (1), Ł. B., P. B. (1.217,00 zł x 80 % = 973,60 zł), K. B. (1) (1.217,00 złx 50 % = 608,50 zł). O kosztach sądowych orzeczono na podstawie przepisu art.113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z ad. 100 k.p.c. Na koszty te składają się opłaty sądowe, od uiszczenia których powodowie zostali zwolnieni, a zasądzono je od pozwanego w takiej wysokości, w jakich częściach roszczenia zostały uwzględnione. W podobny sposób orzeczono o kosztach sądowych w postaci wydatków poniesionych w sprawie (895.16 zł x 60 % = 537,00 zł)- jak w punkcie II. sentencji wyroku. O kosztach sądowych - w punkcie I., podpunkty 1/ do 5/, pod literami c) sentencji wyroku orzeczono na podstawie przepisu art.113 ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od przedmiotowego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w części, tj.

w zakresie punktu 1.1 sentencji w stosunku do powoda S. B. (1) w części - co do kwoty 5.000 zl wraz z odsetkami oraz w zakresie zawartego w nim orzeczenia o zwrocie kosztów procesu w całości; w zakresie punktu I. 2 sentencji w stosunku do powoda Ł. B. w części - co do kwoty 4.000 zł wraz z odsetkami oraz w zakresie zawartego w nim orzeczenia o zwrocie kosztów procesu w całości; w zakresie punktu I. 3 sentencji w stosunku do powoda K. B. (1) w części - co do kwoty 2.500 zł wraz z odsetkami oraz w zakresie zawartego w nim orzeczenia o zwrocie kosztów procesu w całości, w zakresie punktu I. 4 sentencji w stosunku do powoda C. B. (3) w części - co do kwoty 4.000 zł wraz z odsetkami oraz w zakresie zawartego w nim orzeczenia o zwrocie kosztów procesu w całości, w zakresie punktu I. 5 sentencji w stosunku do powoda P. B. w części - co do kwoty 4.000 zł wraz z odsetkami oraz w zakresie zawartego w nim orzeczenia o zwrocie kosztów procesu w całości; w zakresie punktów: I. 1/ b/; I. 2/ b/; I. 3/ b/'; I. 4/ b/; I. 5/ b/ sentencji w całości; w zakresie punktu II sentencji wyroku - w całości.

Na podstawie art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c. zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 229 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. poprzez niedokonanie wszechstronnego rozważenia materiału zgromadzonego w sprawie i pominięcie w ustaleniach faktycznych, iż poszkodowany zdecydował się na jazdę z kierującym pojazdem, który był pod wpływem alkoholu i z którym razem alkohol ten bezpośrednio wcześniej spożywał, czym przyczynił się przynajmniej w 50 % do spowodowania wypadku, w którym poniósł śmierć, przy czym powodowie reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika przyznali fakt przyczynienia poszkodowanego; art. 328 § 1 k.p.c. niewyjaśnienie przyczyn, dla których Sąd nie uwzględni! przyczynienia poszkodowanego i nie obniżył w związku z tym zadośćuczynienia należnego powodom o przynajmniej 50 %; art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. poprzez nieprawidłowe rozliczenie kosztów postępowania w sprawie, a w szczególności nieuwzględnienie kosztów procesu związanych z zastępstwem procesowym pozwanego wykonywanym przez adwokata oraz wydatków pełnomocnika związanych z dojazdem do siedziby Sądu wyszczególnionych w złożonym zestawieniu, co doprowadziło do zawyżenia kosztów zasądzonych na rzecz powodów; naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 362 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości nieuwzględniającej przynajmniej 50 % przyczynienia poszkodowanego C. B. (2) do powstania szkody; art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie prowadzące do zawyżenia zasądzonych kwot zadośćuczynienia poprzez nieuwzględnienie tej okoliczności, iż zgodnie z zeznaniami powodów nie winią oni za spowodowanie wypadku bezpośredniego sprawcy szkody - kierującego pojazdem H. B., za którego zachowanie pozwany ponosi odpowiedzialność gwarancyjną jedynie w takich granicach w jakich ten byłby zobowiązany do zadośćuczynienia powodom; niekonsekwentne ustalenie wysokość świadczenia przyznanego powodom Ł. B., C. B. (1) oraz P. B. w kontekście zgromadzonego materiału dowodowego, poprzez przyznanie wnukom poszkodowanego świadczeń nieznacznie jedynie niższych od świadczenia przyznanego synowi zmarłego, czym Sąd rażąco zawyżył świadczenia przyznane wnukom; nieuwzględnienie, iż pomiędzy śmiercią poszkodowanego a wytoczeniem powództwa upłynęło 12 lat, a krzywda w przypadku strony powodowej uległa od tego czasu naturalnemu osłabieniu.

Na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. autor apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I. 1 sentencji w stosunku do powoda S. B. (1) poprzez obniżenie zasądzonej kwoty o 5.000 zł i oddalenie powództwa w tym zakresie, jak również poprzez stosunkowe rozliczenie kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego pozwanego, wydatków pełnomocnika oraz innych poniesionych przezeń kosztów procesu; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I. 2 sentencji w stosunku do powoda Ł. B. poprzez obniżenie zasądzonej kwoty o 4.000 zł i oddalenie powództwa w tym zakresie, jak również poprzez stosunkowe rozliczenie kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego pozwanego, wydatków pełnomocnika oraz innych poniesionych przezeń kosztów procesu; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I. 3 sentencji w stosunku do powoda K. B. (1) poprzez obniżenie zasądzonej kwoty o 2.500 zł i oddalenie powództwa w tym zakresie, jak również poprzez stosunkowe rozliczenie kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego pozwanego, wydatków pełnomocnika oraz innych poniesionych przezeń kosztów' procesu; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I. 4 sentencji w stosunku do powoda C. B. (1) poprzez obniżenie zasądzonej kwoty o 4.000 zł i oddalenie powództwa w tym zakresie, jak również poprzez stosunkowe rozliczenie kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego pozwanego, wydatków pełnomocnika oraz innych poniesionych przezeń kosztów procesu; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu I. 5 sentencji w stosunku do powoda P. B. poprzez obniżenie zasądzonej kwoty o 4.000 zł i oddalenie powództwa w tym zakresie, jak również poprzez stosunkowe rozliczenie kosztów' procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego pozwanego, wydatków pełnomocnika oraz innych poniesionych przezeń kosztów procesu; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktów: I. 1/ b/; I. 2/ b/; I. 3/ b/; I. 4/ b/; I. 5/ b/ sentencji poprzez rozliczenie nieuiszczonych kosztów stosowanie do zmiany rozstrzygnięcia co do roszczeń głównych w zaskarżonym niniejszą apelacją zakresie; zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie punktu II sentencji wyroku poprzez nieobciążanie pozwanego kosztami procesu w zakresie wydatków poniesionych na koszt opinii biegłego.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie jedynie w części dotyczącej rozliczenia kosztów procesu, w pozostałym zakresie jest bezzasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego stwierdzenie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jakkolwiek lapidarne, iż żądane przez powodów kwoty zadośćuczynienia mają uwzględniać 50% przyczynienie się C. B. (2) do powstania szkody, daje podstawę do przyjęcia, iż Sąd Rejonowy uwzględnił tę okoliczność i zasądzając na rzecz powodów kwoty zadośćuczynienia stosownie je obniżył. Na rzecz syna C. B. (2) ustalił wysokość zadośćuczynienia na kwotę 12.500 złotych, a na rzecz wnuków – po 8.000 złotych za wyjątkiem najmłodszej wnuczki K. B. (1) – odnośnie tej powódki Sąd ustalił zadośćuczynienie w kwocie niższej – 5.000 złotych.

W orzecznictwie sądowym i doktrynie zostały wypracowane kryteria ustalania zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych. Przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy za konieczne uważa się uwzględnienie: rodzaju naruszonego dobra, zakresu (natężenia i czasu trwania) naruszenia, trwałości skutków naruszenia i stopnia ich uciążliwości, a także stopnia winy sprawcy i jego zachowania po dokonaniu naruszenia (tak np. SN w uzasadnieniu wyroku z 20.04.2006 r., IV CSK 99/05, LEX nr 198509; w uzasadnieniu wyroku z .04. 2004 r., II CK 131/03, LEX nr 327923; uzasadnieniu wyroku z 19.08.1980 r., IV CR 283/80, OSN 1981, nr 5, poz. 81; uzasadnieniu wyroku z 9.01.1978 r., IV CR 510/77, OSN 1978, nr 11, poz. 210). Podkreśla się również, że zadośćuczynienie za doznaną krzywdę ma mieć charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić kwoty symbolicznej, lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość.

Trzeba także mieć na względzie okoliczność, iż instytucja zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do życia w rodzinie nie ma na celu zapłaty jakiejś ceny cierpienia, ale kompensatę za przedwczesną utratę członka rodziny. Dobrem osobistym, którego naruszenie wymaga rekompensaty, jest prawo do życia w rodzinie. Mierzenie skali cierpienia osoby, która nie doznała uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia, pozostaje poza możliwościami dowodowymi sądu i zakładu ubezpieczeń. Aktualny stan wiedzy nie pozwala na udowodnienia rozmiaru uczuć i przywiązania czy też ich braku. Przede wszystkim trudno zakładać, że ustawodawca „premiuje” osoby o słabszej konstrukcji psychicznej, reagujące intensywniej na sytuację traumatyczną, a gorzej traktował roszczenia osób o osobowości introwertycznej, kumulującej w sobie wewnętrzne emocje. Kryterium bólu jest nieprzydatne w praktyce sądowej, albowiem utrata osoby najbliższej prawie zawsze wywołuje ból. Zadośćuczynienie ma zatem nie tyle kompensować doznany ból spowodowany utratą osoby najbliższej, lecz przedwczesną utratę członka rodziny.

Więzi rodzinne stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej (art. 18 i 71 Konstytucji RP). Naruszenie tego dobra stanowi dalece większą dolegliwość psychiczną dla członka rodziny zmarłego, niż w przypadku innych dóbr, a jego skutki rozciągają się na całe życie osób bliskich.

Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, iż Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej, wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i zasądził od pozwanego na rzecz powodów stosowne (niewygórowane) zadośćuczynienie uwzględniające wszystkie istotne okoliczności, w tym przyczynienie się do powstania szkody oraz okoliczność, iż od daty wypadku upłynął okres 13 lat. Sąd właściwie także, z uwagi na wiek pokrzywdzonych oraz charakter więzi łączących ich ze zmarłym, odmiennie ustalił względem powodów kwoty zadośćuczynienia.

Autor apelacji nie wykazał, iż Sąd Rejonowy rażąco zawyżył świadczenia przyznane wnukom. Należy bowiem pamiętać, że ingerencja sądu odwoławczego w przyznane zadośćuczynienie jest możliwa, o ile sąd orzekający o zadośćuczynieniu w sposób rażący naruszył przyjęte zasady jego ustalania, a więc wtedy, gdy jest nadmiernie wygórowane lub zdecydowanie zbyt niskie (por. wyrok SN z 18 listopada 2004r. w sprawie ICK 219/04, LEX nr 146356, wyrok SA w Rzeszowie z dnia 29 listopada 2012r. w sprawie IACa 351/12, Lex Nr 1280976, wyrok SA w Poznaniu z dnia 9 sierpnia 2006r. w sprawie I ACa 161/06, Lex 278433). Zatem jedynie rażąca dysproporcja świadczeń albo pominięcie przy orzekaniu o zadośćuczynieniu istotnych okoliczności, które powinny być uwzględnione przez sąd jako wpływające na wysokość zadośćuczynienia przy założeniu, że musi ono spełniać funkcję kompensacyjną, ale nie może być jednocześnie źródłem nieuzasadnionego wzbogacenia się osoby pokrzywdzonej, uprawniają do ingerencji w zasądzone zadośćuczynienie.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 100 kpc– rację ma apelujący twierdząc, iż Sąd Rejonowy nie uwzględnił przy rozliczaniu kosztów procesu kosztów związanych z zastępstwem procesowym pozwanego. Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy np. w uzasadnieniu postanowienia z dnia 31.01.1991 r. II CZ 255/90 (OSP z 1991 r., nr 11-12, s. 530) stosunkowy podział kosztów procesu dotyczy ich całości, co oznacza przyjęcie za podstawę obliczeń sumy należności obu stron, ustalonych na podstawie zasad z art. 98 § 2 i 3 kpc.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy stosownie zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej kosztów procesu (zgodnie z wyliczeniami i wnioskami autora apelacji) na podstawie art. 386 § 1 kpc, a w pozostałej części apelację oddalił jako bezzasadną w trybie art. 385 kpc.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą Sąd orzekł na podstawie . 100 zdanie drugie kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc. Sąd wyłożył na pozwanego obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, albowiem powodowie ulegli tylko co do nieznacznej części swojego żądania.

SSO Dariusz Mizera

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Monika Cichocka