Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2018r. w Katowicach

sprawy z odwołania D. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o ustalenie ustawodawstwa właściwego

na skutek apelacji ubezpieczonego D. P.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach z dnia 13 listopada 2017r. sygn. akt XI U 519/17

oddala apelację.

/-/SSA M.Żurecki /-/SSA M.Procek /-/SSA L.Jachimowska
Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 162/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2017r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie ubezpieczonego D. P.
od decyzji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 13 lutego 2017r. odmawiającej ponownego dokonania ustaleń w zakresie ustawodawstwa właściwego dla ubezpieczonego w okresie od 1 maja 2013r.

Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony D. P. od dnia 1 maja 2012r. rozpoczął pracę najemną na terytorium Republiki Słowackiej (Słowacji), jako pracownik przedsiębiorstwa (...) s.r.o. w C.. Właściwa instytucja słowacka potwierdziła zastosowanie ustawodawstwa słowackiego w stosunku do ubezpieczonego w okresie
od 1 maja 2012r. do 30 kwietnia 2013r. Jednocześnie, od dnia 1 marca 2010r., odwołujący prowadzi na terytorium Polski (miasto T.) jednoosobową działalność gospodarczą. Ostateczną decyzją z dnia 11 kwietnia 2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził,
że od 1 maja 2013r. ustawodawstwem z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwym
dla ubezpieczonego jest ustawodawstwo polskie. Poinformowana o ustaleniu tymczasowego ustawodawstwa właściwa instytucja słowacka nie wniosła zastrzeżeń. Decyzja została doręczona ubezpieczonemu w dniu 18 kwietnia 2014r. D. P. nie wniósł odwołania.

W dniu 7 stycznia 2015r. ubezpieczony złożył wniosek o wznowienie postępowania, przedkładając jednocześnie umowę o pracę, potwierdzenia przelewów oraz listy obecności, mające potwierdzać fakt świadczenia pracy na terytorium Słowacji. Decyzją z dnia
14 stycznia 2015r. organ rentowy odmówił wznowienia postępowania w sprawie ustalenia właściwego ustawodawstwa. Odwołanie od tej decyzji organu rentowego zostało oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 10 września 2015r.
(sygn. akt XI U 575/15).

Następnie decyzją z dnia 4 marca 2016r. ZUS stwierdził., iż odwołujący podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na terytorium RP, od dnia 1 maja 2013r. Odwołanie od decyzji organu rentowego oddalon0 prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia
20 października 2016r. (sygn. akt XI U 746/16).

Ubezpieczony złożył kolejny wniosek o wznowienie postępowania zakończonego decyzją z 11 kwietnia 2014r. Do wniosku dołączył kopię decyzji słowackiej instytucji ubezpieczeniowej o zawieszeniu postępowania. Po rozpatrzeniu wniosku ZUS wydał decyzję będącą przedmiotem odwołania.

W ocenie Sądu Okręgowego, odwołanie D. P. nie zasługuje
na uwzględnienie. Sąd ten wskazał przy tym, iż kwestię ustalania właściwego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego reguluje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.2004.166.1, Dz.U.UE-sp.05-5-72 - dalej jako rozporządzenie podstawowe) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE)
nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.2009.284.1 - dalej jako rozporządzenie wykonawcze).

Zdaniem Sądu Okręgowego, postępowanie organu rentowego wyczerpało procedury określone w art. 16 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego, zgodnie z którym w przypadku, gdy z uwagi na brak pewności co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, niezbędne jest nawiązanie kontaktów przez instytucje lub władze dwóch lub więcej państw członkowskich, na wniosek jednej lub więcej instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich lub na wniosek samych właściwych władz, ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego jest określane na mocy wspólnego porozumienia, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego.

W świetle procedury uzgodnieniowej, poczynione zostały ustalenia, iż odwołujący
nie podlega ustawodawstwu słowackiemu.

W oparciu o przytoczone przepisy, organ rentowy ustalił ostateczną decyzją z dnia
11 kwietnia 2014r., że ustawodawstwem z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwym
dla ubezpieczonego D. P. w okresie do 1 maja 2013r. jest ustawodawstwo polskie. Właściwa instytucja słowacka nie wniosła zastrzeżeń co do tego ustalenia.

Odnosząc się do odwołania, Sąd Okręgowy podniósł, że na podstawie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej, prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu
ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli
po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo
lub zobowiązanie, zaś wynikiem postępowania dowodowego było ustalenie, że zaskarżona decyzja była prawidłowa.

W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd, co do zasady, rozpoznaje odwołanie od konkretnej, oznaczonej decyzji organu rentowego, a jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu. W przedmiotowym postępowaniu
Sąd był uprawniony jedynie do zbadania decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
13 lutego 2017r. Decyzja z dnia 11 kwietnia 2014r. stwierdzająca, iż ustawodawstwem właściwym dla ubezpieczonego od dnia 1 maja 2013r. jest ustawodawstwo polskie stała sie ostateczna, a Sąd rozpoznający odwołanie w niniejszej sprawie nie był władny do czynienia ustaleń i zważań w tym przedmiecie. Wskazać należy, że ZUS i właściwa instytucja słowacka były zgodnie, iż ustawodawstwem właściwym dla ubezpieczonego od dnia 1 maja 2013r.
jest ustawodawstwo polskie, stwierdzając uprzednio, że ustawodawstwem właściwym
dla ubezpieczonego w okresie od 1 maja 2012r. do 30 kwietnia 2013r. jest ustawodawstwo słowackie. Pomiędzy polską i słowacką instytucją nie było zatem sporu co do ustawodawstwa właściwego dla odwołującego od dnia 1 maja 2013r.

Jak wskazano, instytucja słowacka nie sprzeciwiła się ustaleniu dla D. P. ustawodawstwa polskiego. Organ rentowy oraz sąd ubezpieczeń społecznych nie są podmiotami uprawnionymi do oceny zasadności stanowiska słowackiej instytucji ubezpieczeniowej w tym przedmiocie. Ustalanie podlegania ubezpieczeniom społecznym
jest ostatecznie wyłączną kompetencją właściwych instytucji miejsca wykonywania pracy,
a kompetencja ta wynika m.in. z pkt 11 preambuły rozporządzenia nr 883/2004.
Sąd Okręgowy nie mógł zatem podważyć stanowiska instytucji słowackiej, która mając
na uwadze poczynione przez siebie ustalenia, nie wniosła zastrzeżeń do ustaleń ZUS. Nie ma przy tym znaczenia motywacja, jaką kierowała się instytucja słowacka. Zmiana zaskarżonej decyzji, zgodnie z oczekiwaniem odwołującego, musiałaby zatem polegać na stwierdzeniu,
że w spornym okresie nie podlegał on ustawodawstwu polskiemu. Ponieważ właściwa instytucja słowacka nie ustaliła dla ubezpieczonego ustawodawstwa słowackiego, oznaczałoby to, że D. P. nie podlegałby w okresie spornym żadnemu ustawodawstwu. Sytuacja taka jest niedopuszczalna w świetle przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r.
oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. Już tylko z tego powodu, odwołanie ubezpieczonego nie mogło zostać uwzględnione.

Sąd Okręgowy podkreślił przy tym, iż ubezpieczony nie wskazał i nie przedłożył nowych dowodów oraz nie ujawnił okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które miałyby wpływ na zobowiązanie odwołującego. Takich dowodów i okoliczności nie ustalono również z urzędu. Dowodem takim nie jest decyzja instytucji słowackiej dołączona
do wniosku z dnia 9 stycznia 2017r., albowiem dotyczy ona zawieszenia postępowania
i nie potwierdza, iż odwołujący winien podlegać ustawodawstwu słowackiemu w okresie spornym.

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.

W apelacji od zaprezentowanego rozstrzygnięcia D. P. wniósł - powołując się na art. 177 § 1 k.p.c. - o zawieszenie postępowania prowadzonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. o ustalenie ustawodawstwa właściwego
do czasu prawomocnego zakończenia równolegle prowadzonego postępowania przed słowacką instytucją ubezpieczenia społecznego w przedmiocie ustalenia właściwego ustawodawstwa.

Dla wykazania, że tego typu postępowanie się toczy oraz ma za swój przedmiot ustalenie właściwego ustawodawstwa przedłożył odpis decyzji właściwej instytucji słowackiej Socialnej Poistovnej ustredie B. z dnia 30 września 2015r., sygn.
50772-2/2015-BA.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Otóż bowiem, organ rentowy ostateczną decyzją z dnia 11 kwietnia 2014r., wydaną
w istocie na podstawie przepisów art. 219 k.p.a. w zw. z art. 83b ust. 1 ustawy z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2007r., nr 11,
poz. 74 ze zm.- dalej jako ustawa systemowa) oraz art. 14 ust. 2 lit b rozporządzenia Rady EWG nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie Wspólnoty (Dz.Urz. WE L 149 z 5 lipca 1971r., s.2 i nast. ze zm.), stwierdził, iż D. P. w okresie od 1 maja 2013r. podlegał ustawodawstwu polskiemu.

Podnieść zatem należy za Sądem Najwyższym, iż sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją organu rentowego, od której strona nie wniosła odwołania
w trybie art. 477 ⁹ k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008.,
I UK 376/07).

Powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a pod rządami Konstytucji RP także
w idei podziału władz (art. 10) oraz działania organów władzy publicznej na podstawie
i w granicach prawa (art. 7).

Przyjmując zatem, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 kwietnia 2014r. wyraża stan prawny, a sąd jest związany decyzją administracyjną pochodzącą
od właściwego organu, wydaną w przewidzianym trybie i na podstawie obowiązującego prawa, można stwierdzić, że sąd w postępowaniu dotyczącym stwierdzenia, że od 1 maja 2013r., z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, ubezpieczony D. P. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu,
nie był uprawniony do kontroli ostatecznej decyzji stanowiącej podstawę do uznania,
iż odwołujący się w spornym okresie nie podlegał ustawodawstwu polskiemu.

Jednocześnie należy zauważyć, że postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego wszczynane jest w rezultacie odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ma więc ono charakter odwoławczy. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Jest zatem postępowaniem kontrolnym. Badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko
przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Natomiast postępowanie przed sądem powszechnym jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy.

W realiach niniejszego sporu postępowanie Sądu sprowadzało się do oceny legalności decyzji organu rentowego z dnia 13 lutego 2017r., wydanej w oparciu o przepisy art. 83 ust.1, art. 68, art. 38 ust. 1, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12, art. 13 pkt 4 ustawy systemowej.

Odwołujący się nie kwestionował, iż w okresie objętym zaskarżoną decyzją prowadził działalność gospodarczą na terenie Polski, nie przedstawił również dokumentu, który potwierdzałby, że wobec niego zastosowanie mają przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych innego państwa, niż państwo wykonywania działalności gospodarczej. Dokumentem tym był formularz E101, który wraz z wejściem w życie rozporządzenia 883/2004 został zastąpiony przez formularz A-1. Dokument ten, na podstawie art. 19 ust. 2 rozporządzenia 987/2009, jest wydawany na wniosek pracodawcy lub osoby prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek przez właściwe jednostki danego państwa. Zgodnie z art. 5 rozporządzenia 987/2009, dokumenty wydane przez instytucje ubezpieczeniowe dla celów stosowania przepisów Tytułu II rozporządzenia 883/2004
są akceptowane przez instytucje pozostałych państw członkowskich tak długo, jak długo
nie zostaną wycofane lub uznane za nieważne przez państwo członkowskie, w którym zostały wydane. Gdyby więc D. P. uzyskał na Słowacji dokument A-1, jego treścią byłby związany nie tylko Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ale także polski Sąd. Nie ulega jednak wątpliwości, że wnioskodawca nie uzyskał takiego dokumentu.

Opisanego wyżej waloru nie ma decyzja S. P. ustredie B.
z dnia 30 września 2015r., sygn. 50772-2/2015-BA, o zawieszeniu postępowania.

Jednocześnie należy podnieść, iż zgodnie z normą art. 83a ust. 1 ustawy systemowej, prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem
tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie.

W świetle przedstawionego unormowania, przesłanką warunkującą możliwość wznowienia postępowania jest stwierdzenie, iż nowe dowody lub okoliczności - oferowane przez wnioskodawcę - mają wpływ na prawo lub zobowiązanie.

Ocenić zatem należało, czy dowód w postaci decyzji słowackiej instytucji ubezpieczeniowej zawieszającej postępowanie, miał wpływ na ustalenie właściwego ustawodawstwa, rozstrzygniętego ostateczną decyzją z kwietnia 2014r.

Zdaniem Sądu drugiej instancji, w rozpatrywanej sprawie przesłanki z art. 83a ust. 1 ustawy systemowej nie zostały spełnione, co trafnie ocenił Sąd Okręgowy.

Otóż bowiem przypomnieć po raz kolejny należy, iż zgodnie z art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego, kluczową zasadą koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej, zakładającą rzeczywiste istnienie konkurencyjnych tytułów ubezpieczenia, jest podleganie ustawodawstwu jednego państwa członkowskiego. Z zasady tej wynikają dyrektywy postępowania dla instytucji państw członkowskich oraz organów odwoławczych regulowane przepisami rozporządzenia wykonawczego.

Wobec powyższego, opisana w treści art. 16 rozporządzenia wykonawczego procedura uzgodnień między instytucjami państw członkowskich dotyczących stosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego, toczy się w istocie bez udziału osoby, która wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich. Kończy się
zaś poinformowaniem zainteresowanego przez instytucję właściwą państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone, jako mające zastosowane, o tym, które ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2017r., III UK 50/16).

W tych okolicznościach, przedmiotem decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jako instytucji państwa członkowskiego, w którym osoba, która wykonuje pracę najemną
i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, ma miejsce zamieszkania (po przeprowadzeniu procedury uzgodnień między instytucjami państw członkowskich dotyczących stosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego) powinno być, zgodnie
z zasadą terytorialności przyjętą w art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego i art. 83 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej., nie tyle wskazanie ustawodawstwa właściwego, bo czyni to - zgodnie z art. 16 ust. 5 rozporządzenia wykonawczego - instytucja właściwa (której ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone), lecz będące następstwem tego określenia ustalenie, że po określonym w decyzji dniu do wymienionej osoby nie ma zastosowania polski system zabezpieczenia społecznego. Mówiąc ogólniej, instytucja miejsca zamieszkania może wydać decyzję, że ustala ustawodawstwo właściwe jej państwa członkowskiego, albo decyzję stwierdzającą, że ustawodawstwo jej państwa nie jest właściwe (tak Krzysztof Ślebzak, Ustalanie ustawodawstwa tymczasowego na podstawie rozporządzeń 883/2004 oraz 987/2009, PiZS 2014 nr 7).

Z przywołanej wyżej, a ujętej w treści art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego, zasady terytorialności wynika, że nie jest dopuszczalna - do czego w istocie zmierza skarżący w odwołaniu i apelacji - ocena stosunku prawnego stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim przez instytucję miejsca zamieszkania osoby wnoszącej o ustalenie właściwego ustawodawstwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
6 czerwca 2013r., II UK 333/12).

Jednocześnie trzeba pamiętać, że gdy - tak jak w niniejszej sprawie - obie instytucje państw członkowskich dojdą do wspólnego porozumienia, to ma ono decydujące znaczenie dla ustalenia ustawodawstwa właściwego, gdyż przepisy art. 13 ust. 2 i 3 rozporządzenia podstawowego mają na celu wyeliminowanie podwójnego (lub wielokrotnego) ubezpieczenia w różnych państwach członkowskich (ewentualnie uniknięcia sytuacji, w której dana osoba nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu), a nie ustalenie ubezpieczenia korzystnego
dla zainteresowanego ze względu na wysokość składek. Konkludując powyższy wywód, wskazać należy, że wniosek o ustalenie ustawodawstwa właściwego oznacza poddanie
tej kwestii procedurze przewidzianej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego, której
efektem jest wspólne porozumienie państw członkowskich, zapobiegające podwójnemu
(lub wielokrotnemu) podleganiu ubezpieczeniu społecznemu albo nieobjęciu ubezpieczeniem w żadnym państwie członkowskim. Natomiast, jeśli intencją zainteresowanego jest uzyskanie potwierdzenia podlegania wskazanemu przez niego ustawodawstwu, to temu służy wniosek
o wydanie poświadczenia na formularzu A-1, którego podstawę stanowi art. 19 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego. Wówczas ocena takiego żądania należy do organów
i instytucji właściwych tego państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo miałoby być zastosowane (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2017r., II UK 248/16).
Nie ulega przy tym wątpliwości, iż ubezpieczony nie dysponuje stosownym formularzem
A-1 (obejmującym okres od 1 maja 2013r.) wydanym przez słowacką instytucję.

W świetle przedstawionych okoliczności, decyzja o zawieszeniu postępowania przed słowacką instytucją ubezpieczeniową nie miała wpływu na ustalenie właściwego ustawodawstwa, z uwagi na równoczesne prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Polski i wykonywanie pracy najemnej na Słowacji od 1 maja 2013r., rozstrzygniętego ostateczną decyzją z dnia 11 kwietnia 2014r.

Reasumując, Sąd drugiej instancji uznał, że apelacja jest bezzasadna i na mocy
art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

/-/SSA M.Żurecki /-/SSA M.Procek /-/SSA L.Jachimowska
Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR