Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 maja 2018 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu XI Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2018 r. w Toruniu na rozprawie

sprawy z wniosku S. M. (1)

z udziałem Asekuracji Sp.z o.o

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po P. K.

postanawia:

I.  zatwierdzić uchylenie się przez S. M. (1) od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po P. K. zmarłym dnia 2 listopada 2012 roku w T., ostatnio stale zamieszkałym w T.,

II.  nakazać pobrać od S. M. (1) na rzecz Skarbu Państwa ( Kasy Sądu Rejonowego w Toruniu) kwotę 50 zł (pięćdziesiąt) tytułem nieuiszczonej opłaty,

III.  ustalić, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

XI Ns 2125/17

UZASADNIENIE

S. M. (1) w dniu 21.12.2017 r. wniosła o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu P. K. zmarłym dnia 2 listopada 2012 r. W uzasadnieniu wskazała, że od momentu urodzenia ojciec nie utrzymywał z nią kontaktu. Uchylał się od płacenia na rzecz wnioskodawczyni alimentów, zasądzonych wyrokiem z dnia 29.11.1993 r. sygn. akt: III Rc 1381/93. Wnioskodawczyni dowiedziała się o śmierci ojca wraz z doręczeniem pisma od Komornika przy SR w Toruniu A. Z. z dnia 12.02.2013 r. Ustawowy termin do złożenia oświadczenia woli zaczął biec od tego dnia. Do momentu zawiadomienia jej o postępowaniu o stwierdzenia nabycia spadku przez SR w Toruniu XI Ns 2002/15 wnioskodawczyni nie miała wiedzy o tym, że w skład spadku po zmarłym ojcu wchodzą długi spadkowe inne niż dług wynikający z niespłaconych alimentów.

Uczestnik postępowania – (...) sp. z o.o. nie zajęła stanowiska w sprawie, nie zakwestionowała wniosku.

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

Wnioskodawczyni S. M. (1) jest córką P. K. zmarłego dnia 2 listopada 2012 r.

/dowód: akt zgonu, k. 141 akt sygn: XI Ns 2002/15, zeznania świadka G. M. k. 31

Od 3 roku życia ojciec wnioskodawczyni nie utrzymywał z S. M. (1) żadnych kontaktów. S. M. (1) nigdy nie poznała swoich przyrodnich sióstr, nie utrzymywała żadnych relacji z ojcem ani jego rodziną. Z informacji przypadkowo uzyskiwanych wiedziała, że ojciec posiada źródło utrzymania na zaspokojenie podstawowych potrzeb, pracuje. Nikt z rodziny zmarłego nie poinformował wnioskodawczyni o śmierci ojca. W związku z prowadzoną egzekucją do wnioskodawczyni nigdy nie dotarły informacje od komornika, aby przeciwko jej ojcu były prowadzone egzekucje z wniosku innych wierzycieli. Wiadomym jej było jedynie, że zmarły P. K. nie płacił alimentów na jej rzecz i w tym zakresie prowadzone jest postępowanie egzekucyjne.

Także matka S. M. (1) nie utrzymywała kontaktów z P. K.. Z informacji pozyskanych od osób trzecich G. M. wiedziała gdzie pracuje P. K..

S. M. (1) nie była informowana szczegółowo o sytuacji finansowej zmarłego ani przed jego śmiercią, ani po jego śmierci, aż do roku 2017 r. Matka wnioskodawczyni G. M. egzekwowała od P. K. wierzytelność z tytułu nieuiszczonych na rzecz wnioskodawczyni alimentów jako jej przedstawiciel ustawowy – egzekucję od wielu lat prowadził Komornik Sądowy przy SR w Toruniu A. Z. pod sygn: Kmp 2/94. Tytuł wykonawczy: Wyrok Zaoczny SR w Toruniu z dnia 1.10.1998 r. sygn akt: III Rc 1094/98, oraz Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 29.11.1993 r. sygn. akt: III Rc 1381/93.

Pismem z dnia 12.02.2013 r. Komornik poinformował wierzyciela, że dłużnik zmarł w dniu 2.11.2012 r. G. M. przekazała pismo wnioskodawczyni. Dopiero na podstawie tego pisma S. M. (1) dowiedziała się o śmierci ojca.

/ dowód: pismo od Komornika Sądowego przy SR w Toruniu A. Z. pod sygn: Kmp 2/94 k.10, zeznania świadka G. M. k. 31, zeznania świadka D. M. k. 31v., zeznania wnioskodawczyni S. M. (1) k. 31v/

W dniu 07.08.2015 r. Asekuracja sp z o.o. złożyła do tut. Sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po P. K., jako wierzyciel zmarłego. Wierzyciel nie wskazał we wniosku jako spadkobiercy S. M. (1). Sąd po odebraniu zapewnienia spadkowego od przyrodniej siostry wnioskodawczyni wezwał S. M. (1) do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Przyrodnie siostry wnioskodawczyni także na gruncie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po P. K. wskazały, że o tym, że zmarły P. K. jest ojcem S. M. (1) dowiedziały się przypadkowo, od koleżanki, nie są pewne jej danych osobowych, nigdy nie miały kontaktu.

/dowód: akta sprawy o stwierdzenie nabycia spadku SR w Toruniu sygn. :XI Ns 2002/15 k. 2, 63-64, 99-100, zeznania wnioskodawczyni k. 31 v - 32/

Wezwanie wnioskodawczyni do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po ojcu P. K. doręczano na od dawna nieaktualny adres S. M. (2) - ul. (...). Jest do dawne miejsce zamieszkania wnioskodawczyni (do 19 roku życia), aktualnie zamieszkuje tam tylko jej matka G.. S. M. (1) korespondencję jednak odebrała w dniu 14.01.2017 r. Po otrzymaniu wezwania ws o stwierdzenie nabycia spadku, wnioskodawczyni podjęła kroki zmierzające do uregulowania kwestii dziedziczenia po ojcu, ustalenia okoliczności sprawy, kręgu spadkobierców i ewentualnych wierzycieli spadkowych. Wniosek do tut. Sądu o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku złożyła w dniu 21.12.2017 r.

/dowód: akta sprawy o stwierdzenie nabycia spadku SR w Toruniu sygn. :XI Ns 2002/15 – potwierdzenie odbioru k.99-100 i 106, zeznania wnioskodawczyni S. M. (1) k. 31v - 32/

Sąd zważył co następuje:

Sąd ustalił przedstawiony stan faktyczny na podstawie dowodów z dokumentów, w tym zawartych w aktach sprawy XI Ns 2002/15, a ponadto zeznań świadków: G. M. i D. M. oraz zeznań wnioskodawczyni.

Zeznania świadków G. M. i D. M. były spójne i logiczne oraz znajdowały odzwierciedlenie w zebranych w toku postępowania dowodach z dokumentów. Sąd uznał zeznania tych świadków za w pełni wiarygodne.

Sąd dał również wiarę zeznaniom wnioskodawczyni S. M. (1). Depozycje wnioskodawczyni znajdowały pokrycie w pozostałym materiale dowodowym, były spójne i logiczne. Wnioskodawczyni w precyzyjny sposób opisała kiedy i w jakich okolicznościach dowiedziała się o śmierci swego ojca, kiedy i w jakich okolicznościach powzięła wiedzę o wierzycielu ojca i o prowadzonej sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Brak było podstaw w zebranym materiale dowodowym, aby odmówić wiary tym zeznaniom.

Przechodząc do kwestii prawnych, należy przypomnieć, że w razie złożenia oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku pod wpływem błędu lub groźby stosuje się zasady ogólne, ze zmianami wynikającymi z treści art. 1019 §1 k.c. Zachowana została podstawowa zasada, w myśl której uchylenie się od skutków błędu lub groźby następuje przez złożenie oświadczenia prawokształtującego (art. 88 § 2 k.c.). Z mocy art. 1019 § 2 k.c. konstrukcję uchylenia się od skutków oświadczenia woli w sprawie przyjęcia spadku ustawodawca rozciągnął na sytuacje, w których pod wpływem błędu lub groźby spadkobierca nie zachował terminu do złożenia oświadczenia woli. W istocie w sytuacji przewidzianej w art. 1019 § 2 k.c. nie chodzi o uchylenie się od skutków oświadczenia woli, ale raczej od skutków swego biernego zachowania czy też inaczej mówiąc od skutków fikcji prawnej wynikającej z art. 1015 § 2 zd. 1 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji Kc w 2015 r. Dz. U. z 2015 r. poz. 539.

Powołanie się przez spadkobiercę, zgodnie z art. 1019 § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 k.c., na działanie czy też – w przypadku braku oświadczenia – na zaniechanie pod wpływem błędu wymaga wykazania, że błąd był istotny, dotyczył czynności prawnej i znajduje usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy. W piśmiennictwie zwraca się uwagę, że to dodatkowe wymaganie istotności błędu służy wyeliminowaniu możliwości wzruszenia czynności prawnych z błahych powodów. Zgodnie z ugruntowanym poglądem, nieznajomość przedmiotu spadku nie może być uznana za błąd istotny, jeżeli jest wynikiem niedołożenia należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., (...), OSNC z 2006 r. nr 5 poz. 94; z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, Lex nr 677786, z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11, OSNC z 2013 r. nr 3 poz.39). Wykazanie takiej relacji nie może wynikać z samych twierdzeń zainteresowanej osoby. Za błąd istotny spadkobiercy uznać należy tylko taki brak wiedzy o stanie spadku, który zaistniał mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC z 2006 r. nr 5 poz. 94). Słusznie też zarówno w piśmiennictwie jak i judykaturze uznaje się, że o możliwości uchylenia się od skutków oświadczenia woli decydują obiektywne kryteria (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., IV CSK 533/10, Lex nr 989135).

Stwierdzenie, czy spadkobierca dołożył należytej staranności, powinno być poprzedzone oceną okoliczności konkretnej sprawy i ustaleniem, jakich aktów staranności można było od niego wymagać. Chodzi tu o sprecyzowane czynności, które faktycznie i prawnie spadkobierca mógłby podjąć zmierzając do uzyskania koniecznej wiedzy o spadku. W razie niepodjęcia przez spadkobiercę jakichkolwiek czynności, celowe jest określenie, jakich działań w danych okolicznościach, prowadzących do pozyskania tej wiedzy można było od niego oczekiwać, ponieważ doprowadziłyby do uniknięcia błędu.

Ponieważ art. 1019 k.c. nie określa terminów uchylenia się od skutków złożonego pod wpływem błędu lub groźby oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, do czynności tej zastosowanie znajdzie art. 88 § 2 k.c., przewidujący roczny termin zawity liczony przy błędzie od jego wykrycia.

Na gruncie niniejszej sprawy wnioskodawczyni powinna zatem wykazać, że gdyby znała prawdziwy stan majątkowy zmarłego w dniu 02.11.2012 r. ojca, to odrzuciłaby spadek w ustawowym terminie, a więc w ciągu 6 miesięcy od dnia w którym dowiedziała się o tytule swego powołania, a jednocześnie że brak tej wiedzy nie był rezultatem braku po jej stronie należytej staranności.

W opinii Sądu w ustalonym stanie faktycznym nie można przypisać wnioskodawczyni braku należytej staranności, której wyrazem miałoby być zaniechanie ustalenia stanu majątku spadkowego. Dla oceny tej sytuacji decydująca jest okoliczność, że wnioskodawczyni od wczesnego dzieciństwa nie utrzymywała kontaktów z ojcem. Ich relacji nie można określić nawet jako luźnych, sporadycznych. Nikt nie poinformował wnioskodawczyni o śmierci ojca. Posiadała wiedzę, że ojciec posiada źródło utrzymania pozwalające na zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb, że pracuje, nie reguluje dobrowolnie alimentów na jej rzecz, podlegają one egzekucji komorniczej i jest to jedyne postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi. W tych okolicznościach wydaje się oczywiste, że wnioskodawczyni nie mogła wiedzieć o zaciąganych przez ojca zobowiązaniach i mogła pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że skoro od wielu lat egzekucja w zakresie alimentów jest okresowo częściowo nieskuteczna, to ojciec nie posiada zdolności kredytowej, pozwalającej na zaciąganie w instytucjach kredytowych pożyczek. Należy zaznaczyć, że wnioskodawczyni nie posiadała narzędzi do zbadania czy posiada zadłużenie w (...) spółka z o.o., albowiem nie miała wiedzy o ewentualnych umowach między spadkodawcą a wymienionym podmiotem prawnym. Na tle zbieżnego co do istoty stanu faktycznego Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż wieloletni brak bliższych kontaktów syna z ojcem sprawia, że nie można postawić temu ostatniemu zarzutu braku wiedzy o stanie spadku będącego wynikiem braku z jego strony należytej staranności (postanowienie SN z dnia 1 grudnia 2011 r. I CSK 85/11, Legalis nr 464790).

Reasumując, okoliczności faktyczne sprawy uprawniały do zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzucenia spadku, gdyż niezłożenie oświadczenia w ustawowym terminie wynikało z jej usprawiedliwianej niewiedzy o przedmiocie spadku.

Wnioskodawczyni powzięła informacje o zadłużeniu spadkodawczyni w styczniu 2017 r., a więc wówczas nastąpiło wykrycie błędu w rozumieniu art. 88 § 2 k.c. Wniosek do sądu w niniejszej sprawie złożyła przed upływem roku od wykrycia błędu, składając w toku sprawy oświadczenie o odrzuceniu spadku. Tym samym zostały zachowane przesłanki z art. 1019 § 2 w zw. z art. 1019 § 1 pkt 1 i 2 k.c. w zw. z art. 88 § 2 k.c., zatem oświadczenie to należało zatwierdzić ( art. 1019 § 3 k.c.) o czym orzeczono w pkt. 1 sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z regułą ponoszenia kosztów związanych z własnym udziałem w sprawie przez poszczególnych uczestników (art. 520 § 1 k.p.c.).