Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. L.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie

z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt I C 3194/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie pierwszym w ten sposób, że zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. L. kwotę 18.000 (osiemnaście tysięcy) złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 17 czerwca 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

b)  w punkcie drugim w ten sposób, że zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. L. kwotę 3.337 (trzy tysiące trzysta trzydzieści siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2.400 (dwa tysiące czterysta) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

2.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

3.  zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. L. kwotę 3.320 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

SSR Milena Dutkowska SSO Agnieszka Fronczak SSO Adam Malinowski

Sygn. akt XXVII Ca 3344/16

UZASADNIENIE

Powód M. L. w pozwie z dnia 27 lipca 2015 r. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od Pozwanego (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 18 383,34 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia 17 czerwca 2015 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przepisanych oraz kwoty 5,65 złotych tytułem opłaty pocztowej od wezwania do zapłaty. Uzasadniając żądanie pozwu, Powód wskazał na zawartą uprzednio między Stronami umowę ubezpieczenia potwierdzona polisą nr (...). Zarzucono, iż przy rozwiązaniu umowy Pozwany pobrał opłatę w kwocie dochodzonej pozwem z naruszeniem praw konsumenta. Odwołano się do orzecznictwa na temat opłat likwidacyjnych i art. 385 ¹ k.c. Wskazano na bezskuteczne wezwania do zapłaty.

W odpowiedzi na pozew Pozwany (...) spółka akcyjna z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych. Uzasadniając swoje stanowisko, Pozwany zwrócił uwagę na specyfikę umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w tym jej długoterminowy charakter. W jego ocenie, mimo świadomości długoterminowego charakteru umowy zaprzestanie przez Powoda opłacania składek skutkujące jej rozwiązaniem, bezsprzecznie stanowi pogwałcenie postanowień zawartego świadomie kontraktu. Wskazał ponadto, że świadczenie wykupu oraz pozostałe postanowienia regulujące jego istotę jako postanowienia umowy określające główne świadczenia stron w rozumieniu art. 3851§ 1 k.c. nie może być przedmiotem incydentalnej kontroli wzorca umowy dokonywanej przez Sąd. Pozwany wskazał także na koszty związane z tą umową pozostające w związku z zatrzymaną opłatą likwidacyjną, a to prowizję na rzecz agenta ubezpieczeniowego, za pośrednictwem którego doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia w wysokości 7 200 złotych, koszty akwizycji w wysokości 1 941,13 złotych, koszty administracyjne początkowe w kwocie 1 647,32 złotych, koszty administracyjne obsługowe 1 268,17 złotych. Pozwany podkreślał też różnice miedzy opłatą likwidacyjną a opłatą od wykupu, która stanowi jedynie opłatę administracyjną naliczaną z tytułu samej czynności. Co więcej, kwestionowane przez Powoda postanowienie nie zostało wpisane do Rejestru postanowień wzorców uznanych za niedozwolone.

Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie wyrokiem z dnia 31 marca 2016 roku wydanym w sprawie I C 3194/15 oddalił powództwo, zasądził od M. L. na rzecz (...) spółka akcyjna z siedzibą w W. kwotę 2.434 złote tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia i rozważania.

W dniu 26 marca 2010 roku M. L. zawarł z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), potwierdzoną polisą nr (...), na podstawie której wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową przez pozwane towarzystwo, zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia. Powód zobowiązał się do uiszczania składek z tytułu ubezpieczenia podstawowego w wysokości 1 000 zł. miesięcznie. W ramach zawartej umowy powoda obowiązywał wykorzystywany przez stronę pozwaną w ramach wykonywanej działalności ubezpieczeniowej, wzorzec umowny o nazwie: „Ogólne warunki indywidualnego ubezpieczenia/ (...)” wraz z Tabelą opłat i limitów. Zgodnie z § 29 jeżeli umowa ubezpieczenia ulegnie rozwiązaniu na skutek okoliczności, o których mowa w § 33 pkt 1 oraz pkt 3-4 OWU, Towarzystwo dokona umorzenia jednostek uczestnictwa zewidencjonowanych na rachunku podstawowym oraz na rachunku dodatkowym, po cenie jednostek uczestnictwa obowiązującej w dniu wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego nie później niż w terminie 24 dni od dnia rozwiązania umowy ubezpieczenia (§ 29 pkt 1 zd. 1). Kwota wartości polisy przeznaczona do wypłaty jest pomniejszana o należną opłatę likwidacyjną oraz opłatę od wykupu w wysokości określonej w Tabeli opłat i limitów. Stosownie do § 44 OWU opłata likwidacyjna jest pobierana od kwot należnych ubezpieczającemu. Opłata likwidacyjna stanowi iloczyn wskaźnika określonego w Tabeli opłat i limitów oraz łącznej wysokości składki podstawowej należnej za pierwszy rok polisy, z zastrzeżeniem, że w przypadku wypłaty części wartości podstawowej polisy, opłata likwidacyjna jest pobierana w proporcji, w jakiej kwota części wartości podstawowej polisy pozostaje w dniu naliczenia opłaty likwidacyjnej do wartości podstawowej polisy (§ 44 pkt 2). Opłata likwidacyjna jest pobierana przez Towarzystwo w dniu umorzenia jednostek uczestnictwa, dokonanego w celu wypłaty wartości podstawowej polisy lub części wartości podstawowej polisy, poprzez potrącenie opłaty likwidacyjnej należnej Beneficjentowi wykupu (§ 44 pkt 3). Jeżeli wartość podstawowa polisy jest niższa od należnej opłaty likwidacyjnej, Towarzystwo pobiera opłatę likwidacyjną w wysokości wartości podstawowej polisy. Sąd Rejonowy dalej ustalił, iż wysokość opłaty likwidacyjnej wynosiła odpowiednio:

Stosownie do § 45 OWU opłata od wykupu jest pobierana od kwot należnych ubezpieczającemu z tytułu:

1.  wypłaty wartości polisy, z wyłączeniem wypłaty wartości polisy wskutek wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego w przypadku określonym w § 51 ust. 8;

2.  wypłaty części wartości podstawowej polisy;

w przypadku złożenia wniosku o dokonanie takiej wypłaty w okresie pierwszych dwudziestu lat polisy. Opłata od wykupu jest określana procentowo w stosunku, w jakim w dniu jej naliczenia, pozostaje do wypłaty wartości podstawowej polisy lub odpowiednio do wypłaty części wartości podstawowej (§ 45 pkt 2). Opłata od wykupu jest pobierana przez Towarzystwo w dniu umorzenia jednostek uczestnictwa, dokonanego w celu wypłaty wartości podstawowej polisy lub części wartości podstawowej polisy poprzez potrącenie tej opłaty należnej Beneficjentowi wykupu (§ 44 pkt 3).

Wysokość opłaty od wykupu wynosiła odpowiednio:

Pismem z dnia 28 lutego 2013 r. pozwany poinformował powoda, iż w związku z nadesłaną korespondencją dotyczącą wypowiedzenia umowy ubezpieczenia - umowa ta została rozwiązana z dniem 19 lutego 2013 r., a tym samym wygasła ochrona ubezpieczeniowa, którą powód był objęty z tytułu tej umowy. Ponadto przedstawiono kalkulację kwoty do wypłaty z tytułu całkowitego wykupu, zgodnie z którą wartość jednostek zgromadzonych na rachunku powoda wynosiła 38 333,95 zł., zaś wysokość kwoty potrąceń 18 383,34 zł. Tym samym po potrąceniu wyżej wskazanej opłaty, pozwany wypłacił powodowi kwotę 19 950,61 złotych. Pismem z dnia 9 czerwca 2015 r. w związku z rozwiązaniem umowy potwierdzonej polisą nr (...) oraz dokonanym potrąceniem, powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 18.383,34 złotych – w terminie do dnia 16.06.2015r. pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił odwołując się do regulacji art. 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c., a także na dokumentach złożonych do akt z odwołaniem się do zasad z art. 6 k.c., oraz art. 227-309 k.p.c. Sąd Rejonowy oddalił wnioski dowodowe strony Pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka oraz o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu wiedzy aktuarialnej, albowiem okoliczności mające być stwierdzone zawnioskowanymi dowodami, w kontekście omówionych niżej przyczyn oddalenia powództwa, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, natomiast niewątpliwie przedłużyłyby procedowanie i zwiększyłyby obciążające stronę przegrywającą koszty procesu. Sąd Rejonowy wskazał zarazem, iż w istocie stan faktyczny nie był w niniejszej sprawie sporny, natomiast osią sporu były jedynie zagadnienia stricte prawne, tj. czy postanowienia OWU dotyczące opłaty likwidacyjnej oraz opłaty od wykupu stanowią klauzulę niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., w tym czy świadczenie z tytułu wykupu jednostek było świadczeniem głównym w ramach łączącego strony stosunku prawnego.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo w sprawie podlegało oddaleniu w całości. Sąd I instancji ocenił, iż postanowienia ogólnych warunków, będących integralną częścią umowy „polisolokaty”, normujące roszczenie o wykup, w tym opłatę likwidacyjną oraz opłatę od wykupu nie poddają się kontroli w aspekcie ich abuzywności, bowiem stanowią jednoznacznie sformułowane świadczenie główne w ramach łączącego strony stosunku prawnego. Zdaniem Sadu Rejonowego w niniejszej sprawie zarówno z umowy, jak i ze stanowiącego jej integralną część wzorca umowy jednoznacznie wynika, że świadczeniem głównym stron jest po stronie ubezpieczonego obowiązek wniesienia pierwszej składki oraz opłacania miesięcznej składki bieżącej przez cały okres trwania umowy. Natomiast po stronie ubezpieczyciela (pozwanego) obowiązek realizacji jednego z trzech świadczeń: świadczenie wykupu, świadczenie z tytułu dożycia i świadczenia z tytułu śmierci, przy czym wystąpienie jednego ze wskazanych zdarzeń wyklucza obowiązek po stronie ubezpieczyciela realizacji pozostałych dwóch. Dalej Sąd I instancji wskazał, że niezależnie od powyższego, gdyby nawet przyjąć, że postanowienia te nie stanowią świadczenia głównego i podlegają kontroli w kwestii ich abuzywności, to nie sposób uznać, by kształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a tym bardziej, by rażąco naruszały jego interesy. Sąd odwołując się szeroko do orzecznictwa i przepisów prawa w tym europejskiego prawa pochodnego stanął na stanowisku, iż nie sposób przyjąć, aby powód, zawierając umowę i podpisując oświadczenie o zapoznaniu się jej warunkami, w tym z Tabelą opłat i limitów składek, nie miał świadomości konsekwencji rezygnacji z ubezpieczenia, jak również tego, że konsekwencje te są tym bardziej dotkliwe finansowo, im wcześniej rezygnacja nastąpi. Strona powodowa nie wykazała, a nawet nie twierdziła, że M. L. został wprowadzony w błąd albo, że kwestionowane zapisy ogólnych warunków sformułowane zostały w sposób niejednoznaczny. Dalej wskazano, iż zatrzymana przez pozwanego opłata likwidacyjna pozostaje w związku z poniesionymi przez pozwanego kosztami objęcia powoda ochroną ubezpieczeniową, w tym kosztami akwizycji i prowizji pośrednika, a nadto ma na celu zrównoważenie szczególnego prawa przysługującego ubezpieczającemu w postaci prawa wykupu. Umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym są skonstruowane w sposób zapewniający porównywalne korzyści obu jej stronom, co możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy trwa dostatecznie długo. Nie ulega przy tym wątpliwości, że wysokie koszty działalności Towarzystwa muszą zostać zabezpieczone przed wcześniejszym „zerwaniem” umowy przez ubezpieczającego, właśnie poprzez uprawnienie do „zatrzymania” w celu pokrycia kosztów działalności nie z opłat za zarządzenie kapitałem ubezpieczyciela. Na koniec Sąd Rejonowy wskazał, iż postanowienie będące przedmiotem pozwu nie zostało wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, mało tego, nie jest nawet tożsame z widniejącymi tam klauzulami, a gdyby nawet posiadało tożsame brzmienie - to i tak zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „ani wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ani wpis postanowienia do rejestru nie wiąże w sprawach dotyczących innego przedsiębiorcy, nawet jeżeli kwestionowane w takim postępowaniu postanowienia wzorca umowy mają tożsame brzmienie, co postanowienia uznane wcześniej za niedozwolone i wpisane do rejestru” (wyrok Sądu Najwyższego: z 12 lutego 2014 r., III SK 18/13, z 20 września 2013 r., II CSK 708/12; z 23 października 2013 r., IV CSK 142/13; postanowienie Sądu Najwyższego z 16 września 2011 r., I CSK 676/10; uchwały Sądu Najwyższego: z 7 października 2008 r., III CZP 80/08, OSNC 2009 nr 9, poz. 118; z 13 stycznia 2011 r., III CZP 119/10, OSNC 2011 nr 9, poz. 95). Sąd Rejonowy o kosztach orzekł w oparciu o zasadę odpowiedzialności za jego wynik przewidzianą w art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Powyższy wyrok Sądu Rejonowego zaskarżył w całości apelacją Powód zarzucając naruszenie:

a)  przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego, z uwzględnieniem realiów życiowych, logiki i doświadczenia życiowego, rozważenia zebranego materiału w sprawie co miało istotne znaczenie dla wstecznego wyniku w sprawie poprzez uznanie, iż przyjęto wzorzec konsumenta rozważnego, świadomego i krytycznego, który jest w stanie rozumieć prawidłowo kierowanego do niego informacje, co w odniesieniu do realiów tej sprawy nie może mieć zastosowania ze względu na osobę powoda oraz ze względu na charakter umów oraz jej poszczególne postanowienia

b)  przepisów prawa materialnego art. 385 ¹ - art. 385 ³ k.p.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, iż pobrana opłata ma charakter świadczenia głównego, podczas gdy zarówno z dokumentów, jak i okoliczności fakt ten nie wynika,

c)  przepisu art. 58 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie, iż pobranie opłaty w okolicznościach tej sprawy jest zasadne i należne (zgodne z prawem).

Wskazując na powyższe zarzuty, Powód działający przez Pełnomocnika procesowego wnosił o:

a)  zmianę wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu oraz kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje wedle norm przepisanych,

b)  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sadu I instancji w celu jej ponownego rozpatrzenia

Składający apelacją Powód wskazał w jej uzasadnieniu, iż nie zgadza się z oceną Sądu Rejonowego o uznaniu opłat za świadczenia główne i podkreślił, iż tak sporządzone umowy wymagają dużej wiedzy ekonomicznej, finansowej. Zarzucono też niejednoznaczność zapisów umowy.

W dniu 01.07.2016 r. do akt sprawy wpłynęło pismo Rzecznika (...) z z odwołaniem się m.in. do art. 63 k.p.c.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za II instancję wedle norm przepisanych. W odpowiedzi na apelację Strona Pozwana kwestionowała zarzuty apelacji, w tym wnioski Powoda na gruncie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 22 ¹ k.c., 385 ¹ oraz art. 58 k.c. odwołując się do brzmienia przepisów i literatury przedmiotu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zarzuty wniesionej apelacji okazały się zasadne w zakresie dającym podstawę do zmiany zaskarżonego wyroku na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. w części związanej ze sprawą opłaty likwidacyjnej. Na wstępie Sąd Okręgowy podkreśla, iż w sprawie nie ma podstaw do uznania, iż doszło do naruszenia art. 58 k.c. Przepis ten stanowi w § 1, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy; z kolei w § 2, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Z kolei jeśli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana - § 3. Po pierwsze należy zauważyć, iż w samym pozwie Powód, jego Pełnomocnik nie stawiali zarzutu nieważności umowy ubezpieczenia. Niezależnie od niepodniesienia takiego zarzutu, brak też w sprawie danych ( twierdzeń faktycznych i dowodów na ich poparcie – art. 3, 187 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. i 6 k.c. ) dających podstawę do takiej oceny prawnej umowy ubezpieczenia czy jej zapisów o opłacie likwidacyjnej i za wykup. Apelacja i jej zarzuty w tym przedmiocie wskazują, iż Strona Powodowa utożsamia de facto skutki z art. 385 ¹ § 2 k.c. ze skutkami z art. 58 k.c. Taka wykładnia tych przepisów nie jest uprawniona. Przepis art. 385 ¹ k.c. i następne zawierają regulacje szczególne i szczególne też skutki istnienia w kontrakcie cywilnym postanowień niedozwolonych określa art. 385 ¹ § 2 k.c. Istnienie takich abuzywnych zapisów w żadnym razie nie jest równoznaczne z nieważnością czynności prawnej. Z materiału zgromadzonego w sprawie nie wynika, aby: zawarta między Stronami umowa ubezpieczenia na gruncie art. 805 i w zw. z art. 353 ¹ k.c. zawierała sprzeczne oświadczenia Stron co do woli zawarcia, aby nie zawierała istotnych postanowień wymaganych dla tego typu umów, czy aby zapisy o opłatach same w sobie naruszały zasady współżycia społecznego albo naruszały konkretny przepis bezwzględnie obowiązującego prawa. Nie wynikają także z materiału sprawy żadne informacje wskazujące na wady oświadczenia woli w rozumieniu art. 82 czy 83 k.c. W aspekcie wydanego przez Sąd I instancji wyroku i jego uzasadnienia zarzut naruszenia art. 58 k.c. nie jest zatem usprawiedliwiony.

W ocenie Sądu Okręgowego nie można także zgodzić się z kształtem zarzutu apelacji sformułowanego z odwołaniem się do art. 233 k.p.c. Przepis art. 233 k.p.c. dotyczy oceny dowodów (a także ewentualnego zaniechania) w związku z ustaleniami faktycznymi (art. 227 k.p.c.). W ustaleniach faktycznych zaprezentowanych w uzasadnieniu Sądu I instancji nie ma mowy o ustaleniu „wzorca konsumenta”. Sprawa oceny konsumenta pojawia się w ramach oceny prawnej na gruncie omawianych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przesłanek prawnomaterialnych z art. 385 ¹ k.c. w związku z art. 22 ¹ k.c. Poza tym w pozwie nie sposób odnaleźć, w ramach obowiązków samego strony powodowej z art. 3 i 187 k.p.c., jakichkolwiek skonkretyzowanych twierdzeń na temat Powoda w aspekcie pojęcia z zakresu języka prawniczego „wzorzec konsumenta”. Zatem nie można uznać, aby ustalenia faktyczne (nie zaś oceny prawne) Sądu I instancji zaprezentowane w uzasadnieniu w ramach stanu faktycznego, stawały w sprzeczności z podstawą faktyczną i dowodową powództwa w związku z naruszeniem art. 233 k.p.c. Sąd Okręgowy poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne uznaje za własne. Ustalenia zostały oparte o zasady płynące z art. 229 i 230 k.p.c. w związku z podpisywanymi przez Strony dokumentami. Żadna ze Stron nie stawiała zarzutów (także w apelacji czy odpowiedzi na apelację), jeśli idzie o powstanie dokumentów prywatnych danej treści, samą treść ogólnych warunkach umownych oraz o podpisy. Zaś o wzorcu konsumenta Sąd I instancji wypowiada się dopiero w ramach rozważań prawnych. Zasadnie także - w ocenie Sądu II instancji - Sąd Rejonowy oddalił wnioski Strony Pozwanej co do wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka czy o powołanie biegłego z zakresu wiedzy aktuarialnej. Te środki dowodowe wobec zakresu sporu (spór w istocie co do prawa) nie miały istotnego znaczenia. Nakreślone tezy dowodowe przy tych wnioskach również nie przemawiały za ich zasadnością na gruncie art. 227 k.p.c. Trzeba tu zauważyć, iż żaden z tych wskazanych środków dowodowych nie był właściwy dla wykazania przez Pozwanego okoliczności stosownie do art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c. Na koniec należy podnieść, że opisywanych kosztów ponoszonych przez Pozwanego w związku z prowadzoną działalnością, Strona Powodowa w istocie wyraźnie i skutecznie nie zakwestionowała; ponoszenia zaś takich kosztów działalności jest skądinąd naturalnym wnioskiem dla tego typu działalności ubezpieczeniowej na gruncie art. 231 k.p.c. i nadto miało swoje potwierdzenia w załącznikach do odpowiedzi na pozew ( art. 245 w zw. z art. 309 k.p.c. i art. 233 k.p.c.). Ustalenie faktyczne Sądu Rejonowego poczynione w oparciu o uprzednio zebranym już materiał dowodowy należałoby jednie dodatkowo poszerzyć; chodzi o wskazanie na: zapis wynikający z ogólnych warunków umownych ( znajdujące się w aktach) wskazujący na prawo Powoda do odstąpienia od umowy w ciągu 45 dni od dnia jej zawarcia (§ 31 ust. 1 ogólnych warunków złożone uprzednio do akt), wysokość opłaty likwidacyjnej 18.000 złotych i za wykup 383,34 złote (twierdzenia niekwestionowane przed Sądem I instancji i załącznik do odpowiedzi na pozew) oraz o treść podpisanych przez Powoda oświadczeń, co do otrzymania informacji o pobieraniu opłat zgodnie z umową, że został zapoznany z ryzykiem inwestycyjnym właściwym dla poszczególnych funduszy kapitałowych i że świadomie zawarł umowę ubezpieczenia po dokonaniu analizy moich potrzeb i oczekiwań, akceptując długoterminowy horyzont inwestycyjny ( zapisy na wzorze wniosku k. 80 – art. 245 k.p.c. w zw. z art. 309 k.p.c., kopia wniosku z akt sprawy).

Sąd Okręgowy na gruncie powyższych ustaleń i uprzednio już zgromadzonego materiału dowodowego uznał za zasadny zarzut apelacji naruszenia art. 385 ¹ k.c. i 385 ² k.c. w zakresie, w jakim dotyczył tzw. opłaty likwidacyjnej. Sąd Okręgowy w sprawie niniejszej nie zgadza się ze stanowiskiem zaprezentowanym przez Sąd Rejonowy, iż postanowienia ogólnych warunków, opisujące opłatę likwidacyjną oraz opłatę za wykup nie poddają się kontroli w aspekcie ich abuzywności jako jednoznacznie sformułowane świadczenie główne w ramach łączącego strony stosunku prawnego. Po pierwsze zdaniem Sądu Odwoławczego żadna z tych opłat nie jest świadczeniem głównym. Istotnie, zawarta między Stronami umowa na gruncie art. 805 k.c. nie ma charakteru klasycznego, albowiem towarzyszą jej w sposób wyraźny elementy inwestycyjne, do których odwołuje się już wzór wniosku, jaki podpisał Powód. W ocenie Sądu II instancji na gruncie art. 353 ¹ k.c., art. 805 k.c. oraz art. 65 k.c. należy przyjąć, iż w umowie, jaką zawarły Strony główne ich świadczenia dotyczyły obowiązku zapłaty składki przez ubezpieczonego (Powoda) i świadczenia usług ubezpieczeniowych po stronie ubezpieczyciela (Pozwanego), w szczególności spełnienia świadczenia związanego z wystąpieniem zdarzenia ubezpieczeniowego. Z kolei co do inwestycyjnej części umowy świadczenia główne odnosiły się do obowiązku lokowania środków w sposób opisany w umowie i w danych warunkach wypłata tak zgromadzonych środków. Opłaty zaś pobierane czy potrącane przez Pozwanego z ewentualnych świadczeń należnych Powodowi nie mogą stanowić świadczenia głównego, ale zachowuję w tej sytuacji w sposób wyraźny charakter poboczny i stanowią jedynie towarzyszący świadczeniom głównym element umowy. Na marginesie należy też zaznaczyć, iż nawet hipotetycznie przyjmując, iż mamy do czynienia ze świadczeniem głównym, to nie sposób uznać, iż kwestionowane w sprawie opłaty zostały sformułowane jednoznacznie. Sąd Okręgowy nie może też zgodzić się z oceną Sądu I instancji, skądinąd obszernie zaprezentowaną w uzasadnieniu skarżonego wyroku, iż postanowienia dotyczące opłaty likwidacyjnej nie są niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie przemawia również za taką interpretacją opisany w uzasadnieniu wzorzec konsumenta. Po pierwsze Strona Pozwana nie udowodniła - zgodnie z art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c. - właściwymi środkami dowodowymi, aby Powód jako konsument miał rzeczywisty wpływ na kształt tych zapisów. Dokumentacja zebrana w sprawie, w tym materiał załączony przez Pozwanego do odpowiedzi na pozew wskazuje, iż wniosek, polisa, ogólne warunki mają formę z góry ustalonych wzorów przedstawianych konsumentowi do podpisu. W szczególności żaden z dowodów nie wskazywał, aby negocjowano indywidualnie z Powodem podawane stawki w.w. opłat przy określaniu ich wysokości w ogólnych warunkach. Poza tym żaden z zapisów polisy, ogólnych warunków nie podaje wyjaśnienia, z jakich przyczyn w jednym roku mamy do czynienia z wysokością 2,0 składki podstawowej, a w np. w piątym roku 1,5 składki. Opłata ta nie jest też definiowana w § 2 ogólnych warunków. Nie można uznać, iż podanie informacji, kiedy jest pobierana i jak wyliczana, oznacza przekazania konsumentowi rzetelnej (rzeczywistej) informacji o jej istocie – art. 384-385 ¹ § 1 k.c. w zw. z § 44 ogólnych warunków. Należy zaznaczyć, iż obok tej opłaty pojawiają się odrębnie opłaty administracyjne, za zarządzanie, operacyjna, za ryzyko i także kwestionowana w sprawie opłata za wykup. Ogólne warunki, w tym postanowienia z § 44 i 29 ust. 4 nie podają, za jakie rzeczywiste czynności Pozwanego jest naliczana opłata likwidacyjna, w szczególności w aspekcie jej znacznej wysokości i istnienia obok w sposób odrębny opłaty za wykup. Zestawienie opłaty likwidacyjnej w kwocie 18.000 złotych ze stanowiskiem Pozwanego z odpowiedzi na pozew o poniesionych kosztach w kwocie 12.056,63 złotych prowadzi do wniosku, iż mamy do czynienia z przerzuceniem na konsumenta kosztów działalności drugiej strony kontraktu. Już samo to wskazuje na sprzeczność z dobrymi obyczajami i na rażące naruszenie interesów Powoda jako konsumenta, także przy przyjęciu koncepcji wzorca konsumenta z uzasadnienia Sądu I instancji. W żaden też sposób z oświadczeń podpisywanych przez Powoda na wzorach również opracowanych przez Pozwanego mających kształt ogólnych stwierdzeń ( zapisy na wniosku Powoda k. 80) nie wynika, aby uzyskał w ich ramach informację, iż wysokość opłaty likwidacyjnej ma związek z określonymi kosztami, jakie ma ponosić Pozwany, a jakie opisano dopiero w odpowiedzi na pozew czy aby wysokość opłaty miała związek z czasem trwania umowy ubezpieczeniowej. Ogólny zapis o akceptacji długoterminowego charakteru umowy nie oznacza zarazem, iż konsument dostaje rzetelną informację o związku powyższego ze sprawą opłaty likwidacyjnej i o sposobie jej kalkulacji odnośnie do kosztów, które ani w polisie, ani na wzorze wniosku nie są opisywane. Obszerność ogólnych warunków, wielorodzajowość występujących opłat utrudnia nadto właściwe rozumienie opłat w aspekcie dopuszczalnego umową wcześniejszego jej zakończenia i przyczyn ich naliczenia. Należy zauważyć dalej, iż jedyną stroną kontraktu ponoszącą tego rodzaju opłaty jest konsument. Konsument nie miał zapewnionego rzeczywistego wpływu na kształt tych zapisów i nie został przeprowadzony proces negocjacyjny w tym przedmiocie, który w sposób naturalny winien towarzyszyć stosunkom zobowiązaniowym. Na gruncie praw i obowiązków konsumenta w umowie szczególnie rażąca jest wysokość opłaty likwidacyjnej. W przypadku tej sprawy wyniosła 18.000 złotych przy kwocie świadczenia na rzecz Powoda 38.333,95 złotych. Opłata likwidacyjna, która stanowi przecież świadczenie poboczne obok szeregu innych opłat opisanych w umowie, stanowi prawie ok. połowę świadczenia spełnianego przez Pozwanego na rzecz Powoda wynikającego z elementu inwestycyjnego tej umowy.

Sąd Okręgowy stoi też na stanowisku, iż nie ma uzasadnienia dla przyjęcia, iż podstawą do obciążania konsumenta (Powoda) kosztami prowadzonej działalności przez Pozwanego czy konsekwencjami wcześniejszego rozwiązania umowy, jakie miało miejsce w niniejszej sprawie, miałyby być przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej ( stan prawny na chwilę zawarcia umowy rozwiązanej w 2013 r.; aktualnie ustawa z dnia 11.09.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej ) czy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. Po pierwsze powoływany w odpowiedzi na pozew art. 15 dotyczy nowo obowiązującej już ustawy z 2015 r. Także ten przepis nie przyznaje Pozwanemu prawa do kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i z rażącym naruszeniem jego interesów. Przepis ten stanowi jedynie ogólnie, iż zakład ubezpieczeń udziela ochrony ubezpieczeniowej na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczającym, zaś umowa ubezpieczenia ma charakter dobrowolny, z zastrzeżeniem przepisów ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Ponadto przepis wskazuje, iż umowa ubezpieczenia, ogólne warunki ubezpieczenia oraz inne wzorce umowy są formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały, że ogólne warunki ubezpieczenia oraz inne wzorce umowy zakład ubezpieczeń zamieszcza na swojej stronie internetowej. Co więcej w ust. 5 przepis przewiduje, że postanowienia umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia oraz innych wzorców umowy sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Co do zaś stanu prawnego z daty zawarcia umowy, to uprawnienia w zakresie opłat likwidacyjnych w kształcie przyjętym w umowie Stron, nie można też wywieść z art. 18 poprzednio obowiązującej ustawy. Przepis ten stanowił o sposobie indeksacji składek i opłat. Także powoływane przez Pozwanego rozporządzenie z dnia 28.12.2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji nie uprawnia do jednostronnego narzucania opłaty likwidacyjnej w wysokości określonej również jednostronnie przez tylko jedną stronę umowy. Po pierwsze przedmiotem tego Rozporządzenia w ramach delegacji ustawowej jest określenie szczególnych zasady rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji nie zaś określenie, elementów umowy ubezpieczeniowej z konsumentem. W szczególności art. 14 Rozporządzenia wskazuje jedynie na sposób prowadzenie rejestru umożliwiający ustalenie wielkości wyodrębnionych aktywów funduszu oraz zmian wielkości tych aktywów w okresie sprawozdawczym, w tym co najmniej ustalenie dla każdego funduszu m.in. wartości składek otrzymanych przez zakład ubezpieczeń i przeznaczonych na fundusz przed potrąceniem wszelkich opłat z rachunku jednostek oraz wartości przychodów z lokat - w ramach przychodów funduszu czy wartości opłat potrącanych ze składek, wartości opłat potrącanych ze środków funduszu, wartości kosztów zarządzania lokatami funduszu - w ramach kosztów funduszu.

W kontekście opisanych w odpowiedzi na pozew kosztów w kwocie 12.056,63 zł ( w tym m.in. prowizja agenta) zdaniem Sądu II instancji nie można uznać, iż po stronie Pozwanego nie istnieje wzbogacenie w związku z tymi kosztami. W okolicznościach tej sprawy należy zauważyć, iż pokrywając w.w. koszty choćby właśnie z opłaty likwidacyjnej, Pozwany w sensie majątkowym zmniejszałby przecież zakres swoich własnych zobowiązań majątkowych, m.in. na rzecz agenta, a więc odnosiłby korzyść majątkową. Wniosek, co do braku wykazania nieistnienia wzbogacenia uprawniony jest w sposób szczególny w sytuacji, gdy jednocześnie istnieją inne opłaty: administracyjne, operacyjne i związane z zarządzaniem opisywane i pobierane od Powoda niezależnie od opłaty likwidacyjnej. Wreszcie kosztów tego ryzyka czy kosztów działalności po stronie Pozwanego konsument w chwili zawarcia umowy (art. 385 ² k.c.) nie zna i dopiero na etapie realizacji świadczenia wykupu czy w istocie dopiero sporu sądowego – jak w sprawie niniejszej – konsument uzyskuje wiedzę, co taka opłata miałaby ewentualnie rekompensować czy pokrywać.

Powyższa ocena prawna znajduje dodatkowe oparcie w licznym już aktualnie orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego ( m.in. Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w sprawie V Ca 886/16, wyrok Sądu Najwyższego z 18.12.2013 r. w sprawie I CSK 149/13, wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 20 marca 2014 r., sygn. II Ca 1501/13, wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 20 listopada 2013 r., sygn. II Ca 1108/13).

W ocenie Sądu Okręgowego w ramach kontroli indywidualnej na gruncie art. 385 ¹ -385 ³ k.c. nie było natomiast podstaw do uznania, iż postanowienia umowy dotyczące drugiej z opłat za wykup wypełniają łącznie wszystkie przesłanki z art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Istotnie także przy tej opłacie postanowienia nie były przedmiotem indywidualnych negocjacji; jednak opłata ta ukształtowana jest w swej wysokości w sposób niestanowiący o rażącym naruszeniu interesów konsumenta. Kwota ta wyniosła sprawie 383,34 zł tj. 1 % kwoty należnego świadczenia z tytułu wykupu. Tak ukształtowana opłata nie może stanowić o przerzuceniu kosztów działalności Pozwanego na konsumenta, a zarazem nie prowadzi do podważenia celu inwestycyjnego tej umowy ubezpieczenia z funduszem kapitałowym. Może natomiast odpowiadać czynnościom związanym z procesem realizacji i spełnienia świadczenia wykupu na rzecz konsumenta, które Strona Pozwana odrębnie opisywała w odpowiedzi na pozew z odwołaniem się do w.w. przepisów Rozporządzenia. Nie można więc uznać, iż ta akurat opłata wskazuje na rażącą dysproporcję w zakresie praw i obowiązków, skoro opłata towarzyszy realizacji stricte samego wykupu na rzecz konsumenta nie niwecząc istoty jego prawa do wykupu. Trzeba też zauważyć na koniec, iż Powód w pozwie ( także w ramach wniosków dowodowych – art. 6 § 2 i 207 § 6 k.p.c.) nie odnosi się odrębnie do sprawy opłaty likwidacyjnej i opłaty za wykup; Strona powodowa powołuje argumenty prawne dotyczące opłat likwidacyjnych i ich wysokości. Także apelacja Powoda pomija odrębność tych opłat zarówno w aspekcie ich unormowania w ogólnych warunkach jak i odrębność w sposobie ukształtowania ich wysokości w tabeli opłat i limitów.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, iż w przypadku postanowień dotyczących opłaty likwidacyjnej - § 44, § 29 ust. 4 ogólnych warunków w związku z pkt 10 Tabeli opłat i limitów do umowy - mamy do czynienia z niedozwolonym postanowieniem umownym w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.; niezasadnie pobrana, potrącona w rozumieniu § 29 ust. 4 i § 44 ust. ust. 3 ogólnych warunków z świadczenia należnego Powodowi kwota 18.000 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej podlega zwrotowi zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Zatem apelacja w tej części swych zarzutów opartych na art. 385 ¹ k.c. była zasadna i zaskarżony wyrok w punkcie I i II w tym zakresie podlegał zmianie zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. z orzeczeniem co do istoty sprawy (punkt 1a) i b) wyroku). Rozstrzygnięcie Sądu Odwoławczego w tym przedmiocie wyrażało się tu w zasądzeniu od Pozwanego na rzecz Powoda kwoty 18.000 złotych stosownie do wyżej dokonanej oceny na gruncie przepisów prawa materialnego wraz z odsetkami wynikającymi z art. 481 k.c. z uwzględnieniem zmiany tego przepisu od dnia 01.01.2016 r. Odsetki ustawowe należne były za okres od 17 czerwca 2015 roku do 31.12.2015 r., zaś od 01 stycznia 2016 r. należny były odsetki ustawowe za opóźnienie. Należy zauważyć również, iż uprzednio Powód kierował do Pozwanego wezwanie do zapłaty ( m.in. wezwanie z 09.06.2015 r.), a zatem spełnione zostały przesłanki z art. 481 k.c. i 455 k.c. W dalszym zakresie powództwo musiało zostać oddalone z przyczyn opisanych wyżej co do opłaty za wykup. Jak zostało podniesione wyżej w sprawie nie zostały wykazane podstawy do oceny, iż postanowienia opisujące opłatę za wykup w kwocie 383,34 złote rażąco naruszały interesy Powoda jako konsumenta w konkretnych okoliczności tej sprawy.

Z uwagi na zakres dokonanej zmiany, a w konsekwencji stopień uwzględnionego powództwa (97%), punkt II zaskarżonego wyroku Sądu I instancji został zmieniony poprzez wydanie orzeczenia na zasadzie art. 100 k.p.c. uznając, iż Powód przegrywał tylko w nieznacznej części zgłoszonego roszczenia. Stąd na rzecz Powoda należało zasądzić od Pozwanego zwrot kosztów procesu w łącznej kwocie 3.337 złotych, w tym 2.400 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego ( 920 zł opłata sądowa, 17 zł opłata skarbowa od pełnomocnictwa, 2400 zł koszty zastępstwa procesowego – stan prawny z chwili wniesienia pozwu w lipcu 2015 r.).

W punkcie 2 wyroku Sąd Odwoławczy apelację w pozostałym zakresie oddalił na zasadzie art. 385 k.p.c. z przyczyn opisanych już wyżej (także w kontekście oddalenie powództwa w części). Co do apelacji w zakresie opłaty za wykup apelacja była niezasadna, a wydany wyrok Sądu Rejonowego w tej części odpowiadał prawu.

W punkcie 3 wyroku Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesu między Stronami za instancję odwoławczą na zasadzie art. 100 k.p.c. Sąd Odwoławczy ocenił, iż Powód w przypadku apelacji był stroną wygrywającą prawie w całości, a zatem należny jest mu zwrot wszystkich kosztów w kwocie łącznej 3.320 złotych ( 920 zł opłata od apelacji i 2400 zł koszty zastępstwa procesowego 50 % stawki minimalnej na gruncie nowo obowiązującego rozporządzenia z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy czym stan sprzed zmian z 27.10.2016 r.).

SSR Milena Dutkowska SSO Agnieszka Fronczak SSO Adam Malinowski