Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 13 października 2016 roku powód M. R. (1) wniósł pozew przeciwko pozwanemu Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w W., żądając:

a)  ustalenia nieistnienia zobowiązań powoda ‒ jako dłużnika wekslowego i hipotecz­nego ‒ do spłaty należności wynikających z umowy kredytowej nr (...) z dnia 5.11.2010 r., zawartej pomiędzy Bankiem (...) S.A. Centrum Korporacyjne w Ł. a (...) Spółka z o.o. i (...) Spółka Komandytowa,

b)  ustalenia nieistnienia zobowiązań powoda - jako kredytobiorcy, wynikających z zawartej przez strony umowy kredytu hipotecznego nr (...)/H. z dnia 11.05.2009 r., aneksowanej w dniu 10.06.2010 r.

W uzasadnieniu ww. żądań podniesiono, że w dacie udzielania opisanego w pozwie kredytu, zarówno kredytobiorca, tj. (...) Spółka z o.o. i (...) spółka komandytowa w B., jak i wspólnicy tej spółki ‒ w tym powód jako koman­dytariusz ‒ nie posiadali zdolności do spłaty udzielonego im kredytu. Wobec powyższe­go, zdaniem powoda, zarówno umowa kredytowa, jak i czynność poręczenia za kredyt przez powoda, są nieważne z mocy art. 70 § 1 i 2 prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 k.c. W ocenie powoda, umowa ta jest nieważna również jako zawarta z naruszeniem art. 121 k.s.h. oraz § 4 ust. 3 umowy spółki, a także z mocy art. 69 prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 k.c., gdyż przewiduje spłatę kredytu w terminach zaistnienia zdarzeń przyszłych i niepewnych, jakimi było wyprodukowanie i dostarczenie kontrahentowi kredytobiorcy zamówionych przez niego rzeczy oraz uzyskanie zapłaty.

Ponadto strona powodowa wskazała na nieważność opisanej w pozwie umowy kredytu hipotecznego, jako kredytu konsumenckiego kształtującego prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy.

Ewentualnie strona powodowa powołała się na poniesioną szkodę pozostającą w związku przyczynowym z nienależytym wykonaniem przez pozwanego umowy kredytu, zgłaszając z tego tytułu zarzut potrącenia kwoty 4 613 122,26 zł, wskutek którego – zdaniem powoda – należność strony pozwanej uległa umorzeniu (pozew k. 4-42).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o odrzucenie pozwu podnosząc zarzut powagi rzeczy osądzonej (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), albowiem powód dwukrotnie wnosił uprzednio przeciwko temu samemu pozwanemu powództwo o pozbawienie tytułów wykonawczych wykonalności. Tytuły te były zaś wystawione w oparciu o kwestionowane obecnie umowy kredytowe, których ważność była w związku z tym już badana przez sąd w toku owych postępowań z powództw przeciwegzekucyjnych.

W dalszej kolejności strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa i zasądze­nie od powoda kosztów procesu. Pozwany Bank argumentował, że powód nie posiada interesu prawnego w ustaleniu nieistnienia zobowiązań opisanych w pozwie. Wynika to z faktu, że na podstawie kwestionowanych przez powoda umów kredytowych wystawione zostały tytuły wykonawcze, które nie zostały pozbawione wykonalności. Wobec tego, nawet uwzględnienie obecnych żądań powoda nie zapewni mu ochrony prawnej, skoro nadal możliwa będzie egzekucja świadczeń na podstawie owych tytułów wykonawczych (odpowiedź na pozew k. 1207-1217).

Postanowieniem z 24 października 2016 r. powód został zwolniony od kosztów sądowych w zakresie opłaty od pozwu (posta­nowienie k. 1190).

Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2017 roku Sąd odmówił odrzucenia pozwu, nie uwzględniając podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu powagi rzeczy osądzonej (postanowienie k. 1511).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 14 marca 2008 r. została założona spółka (...) Spółka z o.o. i (...) Spółka Komandytowa. Komplementariuszem tej spółki była Spółka z o.o. zaś jej komandytariuszami – powód M. R. (1) oraz I. M.. Następnie - wobec wystąpienia ze spółki (...) jej wspólnikami byli Spółka z o.o. jako komplementariusz i powód jako komandytariusz.

W dniu 5.11.2010 r. została zawarta pomiędzy ww. Spółką komandytową a pozwanym Bankiem (...) S.A. w W. umowa kredytowa nr (...). Na podstawie tej umowy pozwany udzielił Spółce koman­dytowej kredytu obrotowego w kwocie 908 000 zł na okres od 5.11.2010 r. do 4.03.2011 r., z przeznaczeniem na sfinansowanie bieżącej działalności (§ 1 umowy). Z § 3 umowy wynika, że bank stawia do dyspozycji kredytobiorcy środki kredytu w kwocie 908 000 zł w okresie od 8.11.2010 r. do 6.01.2011 r. Z § 3 ust. 3 umowy wynika, że wykorzystanie kredytu będzie następować bezgotówkowo, w drodze realizacji przez (...) S.A. zleceń płatniczych kredytobiorcy (dyspozycji klienta). Realizacja dyspozycji klienta nastąpi jedynie wówczas, gdy odpowiada ona celom, na sfinansowanie których został udzielony kredyt. Zlecenia płatnicze miały być realizowane na podstawie złożonych przez kredyto­biorcę faktur lub innych dokumentów potwierdzających istnienie zobowiązania kredyto­biorcy, zaakceptowanych przez bank.

Wcześniej, bo w dniu 11.05.2009 r., strony – tj. (...) S.A. i M. R. (1) ‒ zawarły umowę nr (...) o kredyt zabezpieczony hipotekami na tych samych nieruchomościach, na których zostały ustanowione hipoteki na zabezpieczenie wyżej wskazanego kredytu udzielonego Spółce komandytowej. Tekst umowy został sporządzony na wzorcu stosowanym przez pozwanego wobec wszystkich kredytobior­ców, a postanowienia umowy nie były uzgadniane indywidualnie. Kredyt został udzie­lony na kwotę 701 078,30 euro - nie więcej niż 2 972 081,20 zł. Okres kredytowania miał wynosić 396 miesięcy od dnia uruchomienia pierwszej transzy kredytu, w tym w okresie 24 miesięcy następowała karencja w spłacie kapitału. Kredyt został udzielony na budowę domu. Docelowy wkład własny kredytobiorcy w koszty tej budowy miał wynosić 547 500 zł, a wkład własny już włożony w budowę wyniósł 275 000 zł.

W związku z brakiem spłaty należności wynikających z umowy kredytowej nr (...), pozwany Bank wystawił przeciwko powodowi bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) z dnia 4 lipca 2013 roku, zaopatrzony w klauzulę wyko­nalności dnia 31 października 2013 roku na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Skierniewicach z dnia 30 października 2013 roku, sygn. akt I Co 685/13.

W związku z brakiem spłaty należności wynikających z umowy kredytowej nr (...), w dniu 12 listopada 2012 roku pozwany wystawił przeciwko powodowi bankowy tytuł egzekucyjny nr 92/112 zaopatrzony w klauzulę wykonalności z dnia 18 grudnia 2012 roku przez Sąd Rejonowy w Skierniewicach z dnia 17 grudnia 2012 roku, sygn. akt I Co 1470/12.

Powód dwukrotnie wnosił powództwa przeciwko pozwanemu o pozbawienie wykonalności powyższych tytułów wykonawczych. Postępowanie dotyczące pozbawie­nia wykonalności pierwszego z nich toczyło się przed Sądem Okręgowym w Łodzi, I Wydział Cywilny, w sprawie o sygn. akt I C 556/14, oraz na skutek apelacji wniesionej przez powoda przed Sądem Apelacyjnym w Łodzi, I Wydział Cywilny, sygn. akt I ACa 1518/15. Postępowanie dotyczące pozbawienia wykonalności drugiego w wyżej wymie­nionych tytułów wykonawczych toczyło się przed Sądem Okręgowym w Łodzi, I Wydział Cywilny, w sprawie o sygn. akt I C 985/13. a następnie (w związku z apelacją wniesioną przez powoda) także przed Sądem Apelacyjnego w Łodzi, I Wydział Cywilny, sygn. akt I ACa 1063/14 oraz przed Sądem Najwyższym sygn. akt II CSK 353/15, w związku ze skargą kasacyjną wniesioną przez powoda.

W obu powyższych procesach żądania powoda zostały prawomocnie oddalone.

Powyższy stan faktyczny, ustalony jedynie w zakresie istotnym dla rozstrzygnię­cia sprawy, był między stronami bezsporny, zatem nie wymagał przeprowadzania dowodów.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 189 k.p.c., powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Z przytoczonej treści przepisu wynika, że koniecznym warunkiem uwzględnienia powództwa o ustalenie jest wykazanie przez powoda interesu prawnego w żądanym usta­leniu.

Orzecznictwo ustaliło zasadę, że nie ma interesu prawnego ten, kto może poszu­kiwać ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych (np. gdy dług stał się już wymagalny) lub niepieniężnych (np. gdy prawo własności zostało już naruszone przez pozbawienie lub zakłócenie posiadania w rozumieniu art. 222 § 1 lub 2 k.c.). Zasada ta opiera się na założeniach, że – po pierwsze, wydanie wyroku zasądzają­cego możliwe jest, jeżeli także ustalona zostanie legitymacja czynna powoda, oraz – po drugie, że wyrok tylko ustalający istnienie stosunku prawnego nie zapewni ostatecznej ochrony prawnej, ponieważ nie jest – w przeciwieństwie do wyroków zasądzających – wykonalny na drodze egzekucji sądowej.

Powyższy pogląd przełożyć można na realia niniejszej sprawy.

Spór pomiędzy stronami dotyczy ważności czynności prawnych, które stanowiły podstawę do wydania przez pozwany Bank bankowych tytułów egzekucyjnych, które po nadaniu im klauzuli wykonalności stały się tytułami wykonawczymi.

Zauważyć należy, że gdyby czynności prawne objęte pozwem nie zostały dokonane przez podmiot uprawniony do wystawienia na ich podstawie tytułów egzekucyjnych z pominięciem etapu postępowania rozpoznawczego, pomiędzy stronami spierającymi się ważność zobowiązań na rzecz pozwanego obecnie Banku, musiałby odbyć się proces cywilny, którego efektem byłoby merytoryczne rozstrzygnięcie o żądaniu zapłaty na rzecz Banku, obejmujące m.in. kwestię ważności zobowiązań M. R. (1).

Skoro jednak pozwany Bank skorzystał z uprawnienia do wystawienia banko­wych tytułów egzekucyjnych obejmujących należności M. R. (1) wynikające z kwestionowanych w obecnym procesie czynności prawnych, etap merytorycznego rozpoznania spornych między stronami kwestii ważności owych zobowiązań musiał przenieść się na postępowanie egzekucyjne i przysługujące w nim dłużnikowi roszczenie o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych, oparte na art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, m.in. jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzeku­cyjnym niebędącym orzeczeniem sądu.

W ramach procesu przeciwegzekucyjnego opartego o przytoczony przepis prawa, rozstrzygnięciu sądu podlega właśnie kwestia „istnienia obowiązku stwierdzo­nego tytułem egzekucyjnym” – a zatem również kwestia ważności takiego obowiązku, czy też jego umorzenia wskutek zgłoszonego zarzutu potrącenia.

Skoro zatem powodowi przysługuje dla ochrony jego praw inne roszczenie – tj. powództwo przeciwegzekucyjne – brak jest po jego stronie interesu prawnego w wyto­czeniu powództwa o ustalenie nieważności jego zobowiązań objętych tytułami wykonaw­czymi. Rację ma w tym zakresie strona pozwana wskazując, że nawet uwzględnienie obecnie rozpoznanego powództwa o ustalenie nie zmieniłoby sytuacji prawnej powoda, albowiem nadal w obrocie prawnych funkcjonowałyby wystawione przeciwko niemu tytuły wykonawcze, które byłyby skuteczne tak długo, jak długo nie zostałyby pozba­wione wykonalności albo nie zostałyby wykonane.

W niniejszej sprawie powód uprzednio wytoczył przeciwko pozwanemu Bankowi stosowne powództwa przeciwegzekucyjne, oparte na zarzutach nieistnienia zobowiązań M. R. wobec (...) wynikających z tych samych czynności prawnych, które zostały opisane w pozwie wniesionym w niniejszej sprawie. Roszczenia przeciwegzekucyjne oparte o te zarzuty zostały prawomocnie oddalone. W tej sytuacji Sąd nie znajduje podstaw do akceptowania, na gruncie art. 189 k.p.c., kreowania przez powoda nowej okoliczności w postaci przeprowadzenia procesu o ustalenie nieistnienia tych samych zobowiązań, po to, aby okoliczność tę powoływać w nowym postępowaniu przeciwegzekucyjnym, dotyczącym tych samych tytułów wykonawczych. Stanowiłoby to oczywiste obejście prawa, w postaci zasady powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Powód musiałby zaś takie powództwo przeciwegzekucyjne ponownie wytoczyć, albo­wiem w przeciwnym razie nawet hipotetyczne uwzględnienie obecnych jego żądań nie uchroniłoby go od obowiązku świadczenia opartego na wystawionych przeciwko niemu tytułach wykonawczych.

Powyższego stanowiska nie zmienia w żaden sposób dodatkowo podniesiona argumentacja strony powodowej, iż roszczenia w sprawach wszczętych na skutek wnie­sionych przez M. R. powództw przeciwegzekucyjnych zostały oddalone jedynie ze względu na niewystarczający, w ocenie składów orzekających, materiał dowo­dowy przedstawiony przez powoda. Strona bowiem ponosi ryzyko procesowe związane z niewykazaniem dowodami spornych okoliczności faktycznych, z których wywodzi swoje roszczenie. Uchybienie to nie może być naprawione poprzez swoistą kreację nowych okoliczności faktycznych (tu: uwzględnienie przez sąd roszczenia o ustalenie nieistnienia obowiązku prawnego) po to, aby móc ponownie wystąpić z rodzajowo tym samym rosz­czeniem o pozbawienie tytułów wykonawczych wykonalności. Jeśli zaś powód w trakcie zakończonych procesów nie mógł skorzystać z okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik owych spraw – wówczas służą mu inne środki prawne, niż wytoczenie powództwa o ustalenie nieistnienia zobowiązania, choćby w postaci skargi o wznowienie postępowania.

Z powyższych przyczyn powództwo podlegało oddaleniu, jako niespełniające przesłanki „interesu prawnego”, o którym mowa w art. 189 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., stosując zasadę odpo­wiedzialności za wynik procesu. Na koszty poniesione przez stronę pozwaną złożyły się opłaty za czynności adwokackie w łącznej wysokości 21 600 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego – 17 zł. Wysokość opłaty za czynności adwokackie usta­lono na kwotę 14 400 zł w oparciu o § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800), w brzmieniu pierwotnym – w zw. z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 paź­dziernika 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokac­kie (Dz. U. poz. 1668). Ponadto wysokość podlegającej zwrotowi opłaty za czynności adwokackie została podwyższona o opłatę w kwocie 7200 zł na podstawie § 10 ust. 2 pkt 2 cyt. rozporządzenia, za czynności podjęte przez pełnomocnika strony pozwanej w postępowaniu zażaleniowym, toczącym się na skutek zażalenia strony powodowej na postanowienie sądu w przedmiocie oddalenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia powództwa.

ZARZĄDZENIE

doręczyć odpis wyroku z uzasadnieniem pełnomocnikom obu stron