Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Arleta Lewandowska

Sędziowie: SSO Anna Paszyńska-Michałowska (spr.)

SSR del. Renata Kościjańska

Protokolant: p.o. stażysty Daria Owczarska-Bzdęga

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 stycznia 2018 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku Syndyka Masy Upadłości (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś. w upadłości likwidacyjnej

przy udziale R. J., I. J. i E. S.

o ustanowienie służebności drogi koniecznej

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia Sądu Rejonowego w (...)

z dnia 8 listopada 2016 r.

sygn. akt I Ns 724/11

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie, znosząc postępowanie w zakresie w jakim zostało przeprowadzone na rozprawie w dniu 25 października 2016 r. oraz 8 listopada 2016 r.
i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w (...) do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Anna Paszyńska-Michałowska Arleta Lewandowska Renata Kościjańska

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 20 października 2011 r. Syndyk Masy Upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w Ś. wniósł o ustanowienie na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, którego prawa w imieniu własnym wykonuje (...), objętej księgą wieczystą nr (...), w skład której wchodzą m.in. działki gruntu nr (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości stanowiących działki gruntu: - (...) o powierzchni 0,8605 ha oraz nr (...) o powierzchni 0,1889 ha, położone w S., dla których Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą (...), - nr (...) o powierzchni 0,39 ha, położoną w S., dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą (...), służebności drogi koniecznej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez objęte księgą wieczystą nr (...) działki gruntu o numerach (...)od granicy działek (...) do granicy działki (...) – pasem o szerokości około cztery metry, działkę gruntu numer (...) od granicy działek o numerach (...) do granicy działek (...) – pasem o szerokości około cztery metry. Jednocześnie wnioskodawca wniósł o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwoty 1.000 zł tytułem ryczałtowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej oraz o zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu wniosku wnioskodawca wskazał, że umową zawartą w dniu 29 czerwca 2005 r. nabył od (...) prawo własności nieruchomości zapisanych w księgach wieczystych: nr (...). W przeszłości nieruchomości te stanowiły część (...) S.. Na skutek nieustanowienia przy powołanej umowie sprzedaży z dnia 29 czerwca 2005 r. odpowiednich służebności drogowych, opisane wyżej nieruchomości wnioskodawcy nie mają zapewnionego odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, co uzasadnia wniosek o ustanowienie służebności drogowej. Wnioskodawca nadmienił przy tym, że proponowany przez niego przebieg służebności uwzględnia podstawowej potrzeby nieruchomości wnioskodawcy (na której prowadzona jest działalność produkcyjna, zgodnie z przeznaczeniem budynku na niej posadowionego) oraz jak najmniejsze obciążenie gruntów, przez które droga ma prowadzić, tj. w granicach istniejących ciągów komunikacyjnych (jezdnych), przez które transport do nieruchomości władnącej był wykonywany co najmniej od czasu nabycia nieruchomości przez wnioskodawcę.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o jego oddalenie i o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniósł, że nieruchomości wnioskodawcy posiadają dostęp do drogi publicznej, mianowicie do drogi o numerze ewidencyjnym (...), stanowiącej własność Gminy Ś.. Droga ta, do czasu przeprowadzenia przez Gminę Ś. w 2011 r. inwestycji polegającej na budowie kanalizacji sanitarnej, spełniała swoją funckcję. Po wykonaniu inwestycji Gmina nie przywróciła drogi do należytego stanu technicznego, a wnioskodawca nie wykazał, by poczynił jakiekolwiek starania w Gminie o naprawę drogi. Skoro działki wnioskodawcy posiadają dostęp do drogi publicznej, brak jest warunków do ustanowienia służebności drogi koniecznej. Zaniedbania zarządcy drogi (Gminy Ś.), który jest odpowiedzialny za jej właściwy stan techniczny, nie mogą uzasadniać żądań w zakresie ustanowienia służebności drogi koniecznej.

W piśmie z dnia 25 czerwca 2012 r. wnioskodawca zmodyfikował wniosek w ten sposób, że wniósł o ustanowienie na powstałej w wyniku odłączenia z nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) stanowiącej działkę nr (...), będącą na prawach wspólności ustawowej własnością małżonków R. J. i I. J. (w udziale 2/3) oraz M. S. i E. S. (w udziale 1/3), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości stanowiących działki gruntu nr (...), jak również działki nr (...) służebności drogi koniecznej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez działkę gruntu nr (...), od granicy działek nr (...) do granicy działek nr (...) - pasem o szerokości około cztery metry. Wnioskodawca wniósł także o ustanowienie na powstałej w wyniku odłączenia z nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), w skład której wchodzą między innymi działki nr (...), stanowiącej na prawach wspólności ustawowej własność małżonków R. J. i I. J., na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości stanowiących działki nr (...), jak również działki (...) służebności drogi koniecznej polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez działki gruntu nr (...), od granicy działek nr (...) do granicy działki nr (...) - pasem o szerokości około cztery metry. Jednocześnie wnioskodawca wniósł o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz właścicieli nieruchomości objętych księgami wieczystymi (...) kwot po 500 zł tytułem ryczałtowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej oraz o zasądzenie solidarnie od właścicieli nieruchomości objętych żądaniem wniosku kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcowskiego według norm przepisanych oraz kosztów opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Postanowieniem z dnia 7 września 2012 r. Sąd Rejonowy w K. wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników postępowania R. J., I. J., M. S. i E. S..

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy I. J. i R. J. wnieśli o oddalenie wniosku i o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestników kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Uczestnicy wskazali, że nieruchomość wnioskodawcy ma dostęp do drogi publicznej o numerze ewidencyjnym (...), stanowiącej własność Gminy Ś.. Działka nr (...) jest drogą ogólnodostępną, nie podlega żadnym ograniczeniom co do możliwości korzystania z niej. To na Gminie Ś. spoczywa obowiązek utrzymania drogi w stanie pozwalającym na normalne korzystanie zgodnie z jej przeznaczeniem. Wnioskodawca wskazywał, że jest ona niezdatna do używania, jednak w ogóle nie wykazał, by starał się o jej naprawę przez Gminę.

Pismem z dnia 14 listopada 2012 r. (...) sp. z o.o. w Ś. - w związku z nabyciem prawa własności działek o nr (...), objętych księgami wieczystymi: odpowiednio (...) i (...) - zgłosiła się do sprawy jako uczestnik postępowania i oświadczyła, że podtrzymuje w całości stanowisko zawarte we wniosku i kolejnych pismach dotychczasowego wnioskodawcy.

Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy w K. na podstawie art. 510 k.p.c. zwolnił od udziału w postępowaniu spółkę (...).

Na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2016 r. zgłosił się do sprawy pełnomocnik Syndyka Masy Upadłości (...) sp. z o.o. w Ś. – W. S., który przedłożył pełnomocnictwo i poinformował o ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej ww. spółki.

Postanowieniem z dnia 8 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy w K.:

1.  oddalił wniosek;

2.  kosztami postępowania obciążył wnioskodawcę i z tego tytułu zasądził od niego:

a.  na rzecz M. S. i E. S. kwotę 3.500 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania,

b.  na rzecz I. J. i R. J. kwotę 5.038 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 497 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

c.  na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w (...) kwotę 9.376,24 zł tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś. nabyła na podstawie umowy zawartej w dniu 29 czerwca 2005 r. prawo własności nieruchomości stanowiących zabudowane działki nr (...), położone w S., dla których Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz działkę nr (...) położoną w S., dla której Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą (...).

Postanowieniem z dnia 11 grudnia 2009 r. Sąd Rejonowy w (...) ogłosił obejmującą likwidację majątku upadłość (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś..

W dniu 27 marca 2012 r. działki o numerach (...) zostały sprzedane nabywcom wyłonionym w drodze przetargu nieograniczonego. Działka nr (...) oraz udział wynoszący 1/3 części w działce nr (...) zostały sprzedane uczestnikom R. i I. J.; udział wynoszący 1/3 w działce nr (...) - również R. i I. J., a pozostała część udziału wynosząca 1/3 w działce nr (...) sprzedana została M. i E. S.. (...) te obecnie objęte są księgami wieczystymi nr (...).

(...) opisane w księgach wieczystych (...) były wykorzystywane na potrzeby działalności gospodarczej polegającej na produkcji mebli i elementów tapicerowanych na mocy umowy najmu zawartej z (...) sp. z.o.o., która następnie zmieniła nazwę na (...) sp. z.o.o.

Pismem z dnia 6 grudnia 2011 r. (...) (...)w P. poinformowała (...) sp.z.o.o. o wprowadzeniu zakazu wjazdu bramą główną na teren obiektu i zakazu parkowania na działkach przygotowanych do sprzedaży.

Na mocy aktu notarialnego z dnia 14 listopada 2012 r. prawo własności działek gruntu nr: (...) i (...) oraz (...) objętych księgami wieczystymi odpowiednio: (...) i (...) nabyła (...) sp. z o.o. z siedzibą w S., która prowadząc analogiczną co do przedmiotu działalność gospodarczą, korzystała z nieruchomości uczestników postępowania w zakresie zbliżonym do udzielonego w toku niniejszego postępowania zabezpieczenia.

(...) sp. z o.o. znajduje się od dnia 16 grudnia 2015 r. w upadłości likwidacyjnej. Ustanowienie służebności koniecznej jest niezbędne do prowadzenia upadłości, jest to jedyny dostęp do nieruchomości umożliwiający prowadzenie działalności gospodarczej w aktualnym zakresie. Obecnie działalność gospodarczą na nieruchomości prowadzi najemca nieruchomości.

Działki gruntu o nr (...), (...), (...) będące w posiadaniu V. sp. w upadłości likwidacyjnej posiadają bezpośredni dojazd i dostęp do drogi stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), będącej własnością Gminy Ś., która ma status niepublicznej drogi wewnętrznej. Droga ta cechuje się występowaniem gruntu miękkiego typu miąższ torfowy, którego grubość może mieć ok. 2,0 m, wskutek czego nie może być wykorzystywana do transportu materiałów do produkcji i odbioru towarów wszelkimi samochodami ciężarowymi - niemożliwy jest na tej drodze transport ciężki powyżej 40 ton. Droga na działce nr (...) jest również narażona na napływ wód powierzchniowych z okolicznych łąk. Poza tym nie jest możliwy wyjazd z tej drogi na drogę powiatową przy takim jej stanie, w jakim znajduje się obecnie. Ponadto Gmina Ś. zbudowała tam instalację sanitarną i transport ciężki naraziłby ją na uszkodzenie, a tym samym naraziłby całą miejscowość S. na możliwość zrzutu ścieków.

Przeciętna waga brutto samochodu realizującego dostawę do wnioskodawcy wynosi ponad 30 ton, a przyjeżdżają również do niej trzy, cztery razy 40 tonowe zestawy. Nie ma możliwości zmniejszenia załadunku samochodów. Średnio wyjeżdża bądź przyjeżdża ok. 76 samochodów rocznie.

Droga ta nie nadaje się również do utwardzenia, gdyż należałoby wybrać miękkie podłoże na głębokość 2,0 m, nawieźć żwir i szuter, tłuczeń, a koszt tego wyniósłby nieracjonalny wydatek kilkuset tysięcy (ok. 800.000 zł) dla tego odcinka drogi wewnętrznej dojazdowej do gruntów rolnych.

Burmistrz Ś. w piśmie z dnia 3 października 2012 r. poinformował uczestników R. J. i I. J. o planowanym remoncie drogi wewnętrznej nr (...). Prace remontowe zostały zlecone (...) M. W.. Trudne warunki gruntowe (podmokły i torfowy teren) powodowały przesunięcie robót w czasie.

(...) sp. z o.o. - kontaktował się z Burmistrzem Ś. w sprawie partycypowania w kosztach poprawy jakości drogi. Przystosowanie drogi do transportu ciężkiego - powyżej 40 ton - wiązałoby się z dużym nakładem finansowym. Niewielkimi nakładami można przystosować tylko do transportu 7-7,5 tony. Oprócz przebudowy drogi konieczna byłaby przebudowa dojazdu do drogi powiatowej.

Według opinii biegłego z dziedziny budownictwa drogowego wykonanie drogi wewnętrznej (gospodarczej) na działce nr (...) położonej w S. jest technicznie możliwe, lecz nieuzasadnione względami ekonomicznymi - wynika to z wysokich kosztów uzdatnienia podłoża gruntowego do przeniesienia obciążeń od drogi.

Droga mająca być służebnością drogi koniecznej - według żądania wnioskodawcy - tj. obejmująca prawo przechodu i przejazdu przez działkę gruntu (...) od granicy działek (...) do granicy działek (...) - pasem o szerokości około cztery metry oraz przez działki gruntu (...) od granicy działek (...) do granicy działki (...) - pasem o szerokości około cztery metry, również nie spełnia wymogów potrzeb transportu dużych samochodów ciężarowych oraz obciążeń przyjętych w poprzedniej opinii z sierpnia 2013 r. Przystosowanie drogi służebnej do tych warunków transportu wymaga: na odcinku I zastosowania nowej konstrukcji nawierzchni, a na odcinku II - wykonania remontów cząstkowych - 170 m2. Koszt przystosowania tejże drogi do obowiązujących wymogów wynosi 146.209,08 zł brutto. Drogę tę tymczasowo w toku postępowania utwardzili pracownicy (...) sp. z o.o. gruzem z dachówek.

Wartość rocznego wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności drogi koniecznej wg opisanego wyżej projektu wynosi - w ocenie biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości - 1.181 zł.

Ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy dokonał na podstawie dokumentów, odpisów i kopii dokumentów, zeznań świadków i zainteresowanych oraz opinii biegłych – wszystkie te dowody uznał za wiarygodne i przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowy powołał się na treść art. 145 k.c. Wskazał, że nieruchomość wnioskodawcy ma wprawdzie dostęp do drogi stanowiącej działkę nr (...), która jest drogą wewnętrzną, należąca do Gminy Ś., jednak zdaniem wnioskodawcy nie można uznać, że jest to dostęp odpowiedni – mając na uwadze charakterystykę tej drogi, jak też działalność prowadzoną przez spółkę. Jak wynika z opinii rzeczoznawcy załączonej przez wnioskodawcę do wniosku, jak też z opinii biegłych z dziedziny budownictwa drogowego, droga ta cechuje się występowaniem gruntu miękkiego typu miąższ torfowy, którego grubość może mieć ok. 2 m, wskutek czego droga ta nie może być wykorzystywana do transportu materiałów do produkcji i odbioru towarów wszelkimi samochodami ciężarowymi. W chwili obecnej wnioskodawca prowadzi działalność gospodarczą związaną z produkcją mebli, co wiąże się z regularnymi przejazdami samochodów ciężarowych, dostawczych o masie ok. 40 ton. Jak wynika również z opinii biegłych z dziedziny budownictwa drogowego, możliwe byłoby przystosowanie tej drogi do transportu ciężkiego, jednak ekonomicznie byłoby to nieopłacalne – wiązałoby się z ogromnymi nakładami finansowymi. Sąd Rejonowy podniósł, że również droga wskazana przez wnioskodawców jako mająca być służebnością, wymagałaby odpowiedniej przebudowy, gdyż i ona nie jest przystosowana do transportu ciężkiego. Zdaniem biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości koszt przebudowy tej drogi wyniósłby 146.209,08 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że w jego ocenie przesłanki ustanowienia służebności drogi koniecznej, w treści art. 145 k.c., odnoszą się w swej istocie do potrzeby odpowiedniego dostępu dla nieruchomości władnącej, a nie do potrzeb podmiotów będących właścicielem takiej nieruchomości. Oznacza to zdaniem Sądu Rejonowego, że ustawodawca nakazuje, aby przy obciążaniu nieruchomości służebnych analizować takie kwestie jak wzajemny układ nieruchomości względem siebie, kwestie związane z istniejącymi i mającymi powstać obciążeniami dla poszczególnych gruntów, a nie okoliczności dotyczące samych podmiotów, które mają korzystać z ustanowienia służebności gruntowej, jako właściciele lub też osoby uprawnione do korzystania z nieruchomości władnącej.

Sąd I instancji wskazał, że wnioskodawca znajduje się obecnie ponownie w stanie upadłości i to upadłości likwidacyjnej, a nie można pomijać tego, że syndyk w swych zeznaniach wskazywał, iż ustanowienie służebności zgodnie z wnioskiem poprawiłoby atrakcyjność upadłej spółki w procesie upadłościowym. To, że obecnie jest tam prowadzona działalność gospodarcza wymagająca przejazdu transportu ciężkiego (produkcja mebli), nie znaczy jednakże, iż nabywca nieruchomości również taką działalność gospodarczą będzie prowadził. Na chwilę obecną nie można tego przewidzieć. Instytucja służebności drogi koniecznej nie może być również postrzegana jako ułatwienie dla przyszłego nabywcy ani także środek do zwiększenia wartości nieruchomości podlegającej zbyciu. Celem tej instytucji jest bowiem tylko i wyłącznie zapewnienie odpowiedniego dostępu do drogi właścicielom nieruchomości, którzy takiego dostępu nie mają. Sąd podniósł, że na chwilę obecną trudno przesądzić, kto będzie kolejnym nabywcą nieruchomości i jak będzie z niej korzystał, co powoduje, iż nie sposób uwzględnić w aktualnej sytuacji wniosku wnioskodawcy o ustanowienie służebności drogi koniecznej. Nie można zdaniem Sadu pomijać bowiem tego, że w toku niniejszego postępowania podmiot inicjujący dwukrotnie doprowadził do swojej upadłości i to korzystając z drogi o przebiegu ustalonym w postanowieniu zabezpieczającym, czyli zbliżonym do wnioskowanego. Koszt dostosowania drogi, która miałaby przebiegać przez nieruchomość uczestników postępowania (blisko 150.000 zł), to w obecnej sytuacji ekonomicznej wnioskodawcy wartość przekraczająca jego możliwości finansowe, a sam syndyk w dniu 19 maja 2016 r. wskazywał, że w majątku spółki nie zabezpieczono żadnych środków na ustanowienie drogi koniecznej i to w jakimkolwiek wariancie. Sąd Rejonowy podał, że jak wspomniano powyżej, funkcją instytucji służebności drogi koniecznej nie może być poprawa sytuacji upadłej spółki w postępowaniu upadłościowym i zwiększenie atrakcyjności majątku w trakcie likwidacji spółki. Podstawową i jedyną wskazaną w ustawie funkcją jest poprawa funkcjonowania nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej. Taki odpowiedni dostęp nieruchomość wnioskodawcy ma poprzez działkę nr (...), która pomimo ograniczonej nośności jest w stanie sprostać zwykłemu ruchowi drogowemu. W ocenie Sądu I instancji nie można oczekiwać, by ustanawiana była służebność drogi koniecznej i to każdorazowo, gdy zgłaszana będzie przez wnioskodawcę chęć prowadzenia działalności gospodarczej, która będzie wymagała dróg o podwyższonej wytrzymałości na ruch kołowy.

Jako podstawę orzeczenia o kosztach postępowania Sąd Rejonowy powołał art. 520 § 3 k.p.c. Wskazał, że kosztami obciążono ten podmiot, którego wnioski nie zostały uwzględnione.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca – Syndyk Masy Upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w Ś.. Przedmiotowe postanowienie zaskarżył w całości zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa procesowego, mające wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 316 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 145 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w sprawie, podczas gdy w świetle całokształtu zgromadzonego w toku postępowania materiału dowodowego, zgodnie z prawidłową jego wykładnią Sądu I instancji, uwzględniając stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, w szczególności fakt, że nieruchomość władnąca nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, Sąd Rejonowy powinien orzec jak we wniosku, ustanawiając służebność drogi koniecznej.

Z powołaniem na powyższe zarzuty wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie wniosku. Nadto wniósł o zasądzenie od uczestników zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych. Jako ewentualne skarżący zgłosił żądanie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

W odpowiedzi na apelację uczestnicy I. J. i R. J. wnieśli o oddalenie apelacji i o zasądzenie na ich rzecz od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania w II instancji według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację uczestniczka E. S. (w dniu 25.11.2016 r. zmarł uczestnik M. S.; jego następcą prawnym w zakresie prawa własności nieruchomości, której dotyczy niniejsze postępowanie, stała się E. S. - na podstawie notarialnej umowy z dnia 16.12.2016 r. o dział spadku i zniesienie współwłasności) wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie na jej rzecz od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja wnioskodawcy podlegała uwzględnieniu, aczkolwiek z przyczyn, które nie zostały podniesione w jej treści. Niezależnie od zarzutów zgłoszonych w środku odwoławczym, sąd II instancji w granicach zaskarżenia bierze bowiem z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), która zaistniała w niniejszej sprawie.

Postępowanie przed Sądem Rejonowym dotknięte było nieważnością z powodu pozbawienia uczestniczki postępowania – E. S. – możliwości obrony jej praw (art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Pozbawienie strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy z powodu uchybienia przez sąd przepisom postępowania strona, wbrew swojej woli, została faktycznie pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji (zob. np. wyrok SN z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 468/08, LEX nr 515415).

Mając na uwadze przywołane wyżej przesłanki uznania, że strona pozbawiona została możliwości obrony jej praw, należy w pierwszej kolejności podkreślić, że w realiach rozpoznawanej sprawy Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia przepisów procesowych, a konkretnie art. 149 § 2 k.p.c. przez niezawiadomienie uczestniczki E. S. o dwóch ostatnich terminach rozprawy (przypadających na 25 października 2016 r. i 8 listopada 2016 r.) oraz art. 214 § 1 k.p.c. przez nieodroczenie rozprawy na przywołanych jej terminach pomimo istnienia podstaw ku temu. Z protokołu rozprawy z dnia 6 września 2016 r. wynika, że na tym terminie uczestniczka nie stawiła się, a zatem nie przyjęła terminu kolejnego posiedzenia (25 października 2016 r.) do wiadomości i powinna zostać o nim zawiadomiona. Takiego zawiadomienia Sąd Rejonowego zaniechał, co stanowiło ewidentne uchybienie procesowe. Także na posiedzeniu w dniu 25 października 2016 r. E. S. nie była obecna, a więc należało powiadomić ją również o kolejnym terminie rozprawy (8 listopada 2016 r.), czego ponownie nie uczyniono. Trzeba przy tym wskazać, że mimo zapisu zawartego w protokole posiedzenia z dnia 25 października 2016 r., w którym podano, że Sąd postanowił: ,,1) ogłoszenie postanowienia odroczyć do dnia 8 listopada 2016 r., g. 12.00, s. 20” (k. 469) – co mogłoby sugerować wyznaczenie terminu publikacyjnego – w dniu 8 listopada 2016 r. niewątpliwie przeprowadzono w sprawie rozprawę. Przemawia za tym treść protokołu sporządzonego w tym dniu (k. 471). Został on opatrzony nazwą: ,,protokół rozprawy cywilnej”, nadto zawiera wzmianki o rozpoznaniu sprawy na rozprawie i o zamknięciu rozprawy przez przewodniczącego, co oznacza, że rozprawa rzeczywiście była na tym posiedzeniu prowadzona. Analizowany protokół jest dokumentem urzędowym, który zgodnie z art. 244 § 1 k.p.c. stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone i dlatego jego treść przesądza, że w dniu 8 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy przeprowadził rozprawę, a nie tylko ogłoszenie orzeczenia w ramach tzw. terminu publikacyjnego (zob. m.in. wyrok SN z dnia 21 stycznia 2005 r., I CK 4/05, LEX nr 602661; wyrok SN z dnia 30 listopada 2007 r., IV CNP 111/07, LEX nr 623810; postanowienie SN z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CSK 178/09, LEX nr 852664; postanowienie SN z dnia 5 marca 2014 r., II PZ 39/13, LEX nr 1444332).

Reasumując należy stwierdzić, że w dniach 25 października 2016 r. i 8 listopada 2016 r. prowadzono w sprawie rozprawę, o których to terminach Sąd Rejonowy nie zawiadomił uczestniczki E. S., czym uchybił art. 149 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Wobec zaś braku zawiadomienia o tych terminach rozprawy powinna ona zostać wówczas odroczona celem dokonania prawidłowych zawiadomień. Zaniechanie odroczenia rozprawy w omawianych sytuacjach świadczy o naruszeniu art. 214 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Oba uchybienia (art. 149 § 2 k.p.c. oraz art. 214 § 1 k.p.c.) niewątpliwie pozbawiły uczestniczę postępowania możliwości działania na etapie rozprawy bezpośrednio poprzedzającym wydanie postanowienia co do istoty – w szczególności pozbawiły prawa do przedstawienia ostatecznego stanowiska w sprawie (art. 224 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Skutków omawianych uchybień uczestniczka E. S. nie mogła przy tym usunąć jeszcze przed wydaniem orzeczenia zaskarżonego apelacją, gdyż zapadło ono w dniu przeprowadzenia rozprawy, o której uczestniczka postępowania nie została zawiadomiona.

Wobec zaistnienia przesłanek wskazujących, że uczestniczka została pozbawiona możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c., należało zatem uznać, iż postępowanie przed Sądem Rejonowym dotknięte było nieważnością. Zaistniała nieważność postępowania skutkować musiała uchyleniem zaskarżonego postanowienia i zniesieniem postępowania w zakresie, w jakim zostało ono przeprowadzone na rozprawie w dniach 25 października 2016 r. oraz 8 listopada 2016 r., z jednoczesnym przekazaniem sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, o czym orzeczono na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej pozostawiono Sądowi Rejonowemu.

Sąd Okręgowy nie odnosi się do argumentacji podniesionej w apelacji wnioskodawcy, gdyż wyłączona jest możliwość podejmowania jakichkolwiek rozważań w oparciu o wyniki nieważnego postępowania (por. wyrok SN z dnia 12 lutego 2010 r., I CSK 272/09, LEX nr 583724). Sąd odwoławczy zwraca więc jedynie ubocznie uwagę – mając na względzie przyszłe postępowanie w sprawie – że podstawą wydania postanowienia rozstrzygającego istotę sprawy powinien być stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Sąd Rejonowy powinien zatem uwzględnić obecne przeznaczenie nieruchomości wnioskodawcy i sposób jej wykorzystania oraz inne, aktualnie występujące okoliczności mające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Możliwe zmiany tych okoliczności w przyszłości będą mogły być co najwyżej podstawą podjęcia stosownych do nich czynności wówczas, gdy zmiany te wystąpią, w tym ewentualnie odrębnych postępowań (zob. np. art. 295 k.c.).

Nadto Sąd Rejonowy powinien mieć na względzie okoliczność, że w razie stwierdzenia zasadności wniosku należałoby powołać dowód z opinii biegłego z dziedziny geodezji celem naniesienia służebności na mapę w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację jej granic i wpis do księgi wieczystej (zważywszy, że służebność jest ograniczonym prawem rzeczowym, podlegającym wpisowi w księdze wieczystej, zatem oznaczenie jej usytuowania na nieruchomości powinno nastąpić w taki sposób, jaki jest przewidziany do oznaczania nieruchomości na mapach sporządzanych dla potrzeb wieczystoksięgowych – por. § 28 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17.09.2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów; Dz.U. 2001.102.1122 oraz § 155 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23.12.2015 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz.U. 2015.2316; nadto zob.: komentarz do kodeksu cywilnego pod red. Jacka Gudowskiego, Wolters Kluwer 2016 r. – kom do art. 145; komentarz do kodeksu cywilnego pod red. E. Gniewka, Kantor Wydawniczy Zakamycze 2001 r. – kom. do art. 145; odpowiednio też: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2015 r., V CSK 468/14). Zakres przestrzenny służebności (szlaku służebnego) winien być zatem oznaczony przez geodetę, co w dalszej kolejności pozwoli również na prawidłowe ustalenie wysokości wynagrodzenia należnego za ustanowienie służebności. Dodać przy tym należy, że precyzyjne określenie przebiegu służebności, z dokładnym oznaczeniem działek gruntu, przez które przebiegać będzie szlak służebny, może mieć również znaczenie z perspektywy kształtowania kręgu uczestników postępowania. W tym zakresie nadmienić trzeba, że z opinii biegłego J. K. wynika, że właścicielem jednej z działek, przez które miałaby potencjalnie przebiegać służebność (działki nr (...)) jest Gmina Ś., co nakazywałoby jej wezwanie do udziału w niniejszej sprawie w charakterze uczestnika.

SSO Anna Paszyńska-Michałowska SSO Arleta Lewandowska SSR del. Renata Kościjańska