Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 178/09
POSTANOWIENIE
Dnia 9 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku M. M.
przy uczestnictwie E. K., K. M. i K. Ś.
o zmianę postanowienia w sprawie I Ns (...),
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 kwietnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania K. M. od postanowienia
Sądu Okręgowego w T.
z dnia 10 lutego 2009 r., sygn. akt I Ca (...) [I Cz (...)],
uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej apelację oraz zażalenie w
zakresie punktu II (drugiego) postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 28 maja
2008 r. sygn. akt I Ns (...) i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w T. pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
M. M. wniosła o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w B. z
dnia 6 czerwca 2005 r., sygn. akt l Ns (...), o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M.
Żądanie zostało poparte przez uczestniczki postępowania K. M. i K. Ś., które – zgodnie
2
z wnioskodawczynią - wniosły, aby zmienić postanowienie Sądu Rejonowego w B. i
stwierdzić, że spadkobiercami zmarłej E. M. na podstawie testamentu są: T. M., K. M. i
K. Ś. wszyscy po 1/3 części.
Postanowieniem z dnia 10 kwietnia 2008 r. Sąd Rejonowy w B. oddalił wniosek
oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.
Sąd Rejonowy ustalił, że E. M. zmarła w dniu 2 sierpnia 1991 r. Była tylko raz
zamężna z W. M., który zmarł przed nią. Z małżeństwa tego miała dwóch synów: S. i T.
Spadkobiercami po W. M. na podstawie testamentu są: wdowa E. M. w 3
/6 części i
synowie: S. w 1
/6 części oraz T. w 2
/6 części. S. zmarł przed matką 26 stycznia 1990 r., a
jego spadkobierczyniami są: wdowa M. M. oraz córki K. i K. M., obecnie Ś., wszystkie po
1
/3 części. Drugi z synów T. zmarł po matce 31 sierpnia 2004 r., a jego jedyną
spadkobierczynią jest E. K. (uczestniczka postępowania). E. M. pozostawiła po sobie
testament własnoręczny, datowany na 10 września 1990 r., w którym wskazała, że
„piętro domu przy ul. R. wraz z ogródkiem zapisuję mojemu synowi T. i dwóm córkom
zmarłego syna S. K. i K. po połowie; wszystkie ruchomości synowi T., aby nimi
rozporządził według własnej woli”.
Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 5 kwietnia 1960 r. dokonanej w formie
aktu notarialnego Zofia Szymanowicz sprzedała na współwłasność po ½ części na rzecz
R. M. oraz W. M. i E. M. nieruchomość położoną w B. przy ul. R., stanowiącą parcelę
budowlaną oznaczoną nr 45, objętą LWH 1628 gm. kat. B. Udział w nieruchomości W.
M. i E. M. był objęty wspólnością majątkową małżeńską. Przedmiotem zbycia były także,
traktowane przez strony umowy sprzedaży jako odrębne, lokale związane ze
sprzedawanymi udziałami w parceli budowlanej: lokal na parterze budynku o
charakterze mieszkalno-użytkowym, który przypadł R. M. oraz lokal mieszkalny na
piętrze, którego współwłaścicielami stali się E. i W. M. Na podstawie tej umowy dla
nieruchomości, objętej współwłasnością oraz dla lokali na parterze i piętrze budynku
zostały założone księgi wieczyste Kw Nr […].
Na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Powiatowego w B., sygn. akt l
Ns (...) o stwierdzenie nabycia spadku po R. M., dział spadku i zniesienie
współwłasności na wniosek E. M. ujawniono, że jest ona wyłączną właścicielką lokalu na
piętrze budynku objętego księgą wieczystą KW Nr (...)3, z którym związany jest udział ½
części we współwłasności nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw Nr (...)1. Drugim
ze współwłaścicieli tej realności był T. M., któremu przysługiwało prawo własności do
lokalu użytkowo- mieszkalnego na parterze, objętego księgą wieczystą KW nr (...)2.
3
Obok tego składnika majątkowego spadkodawczyni była ujawniona w dziale II
księgi wieczystej KW Nr (...)01 prowadzonej dla nieruchomości składającej się z parcel
gruntowych pgr. (...)/33 i (...)/40. Jedna z nich, parcela (...)/33, została sprzedana przez
spadkodawczynię H. i W. S. na podstawie aktu notarialnego z dnia 19 grudnia 1967 r.,
czego nie odnotowano w prowadzonej dla nieruchomości księdze wieczystej.
Część parceli gruntowej (...)/40 weszła w skład działki ewidencyjnej nr (...)9 i stała
się elementem drogi pozostającej w administracji Gminy Miasta B., natomiast pozostały
jej fragment podlegał synchronizacji, tworząc działki ewidencyjne nr (...)/4 i (...)/6.
Aktualną wartość nieruchomości położonej w B. przy ul. R. Sąd Rejonowy ustalił na
kwotę 473.000 zł, natomiast nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr (...)01, którą
spadkodawczyni pominęła w testamencie, na kwotę 14 992 zł.
Sąd Rejonowy ustalił także, iż postępowanie, które zakończyło się wydaniem w
dniu 6 czerwca 2005 r. przez Sąd Rejonowy w B. postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku po E. M., zostało zainicjowane wnioskiem K. M. Z treści oświadczeń stron tego
postępowania K. M., K. M. i E. K. wynikało, że żadna z nich nie kwestionowała, że
nieruchomość lokalowa i ruchomości, o jakich stanowił testament, przynależały do
majątku spadkowego i wyczerpywały cały spadek po zmarłej. Wycena tych składników,
która stanowiła podstawę określenia udziałów spadkowych, także nie była przez
zainteresowane kwestionowana. Postanowienie z dnia 6 czerwca 2005 r. nie było
kwestionowane przez strony apelacją.
W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawczyni, nie będąc spadkobierczynią E.
M., nie posiadała interesu prawnego, a zatem i legitymacji czynnej do wystąpienia z
wnioskiem o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku po E. M. Ponieważ
wniosek został poparty przez obydwie córki wnioskodawczyni, które należą do kręgu
spadkobierców testamentowych po E. M., Sąd Rejonowy ocenił, że ich wniosek o
zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku był dopuszczalny,
ale nie zasługiwał na uwzględnienie. Pominięcie przez spadkodawczynię w testamencie
parceli gruntowej, mającej nieznaczną wartość w porównaniu z wartością nieruchomości
lokalowej (niecałe 3% wartości tej ostatniej), nie stanowi dostatecznej podstawy do
zmiany udziałów spadkobierców testamentowych w masie spadkowej.
Wnioskodawczyni oraz uczestniczki K. i K. Ś. nie wykazały przy tym swoich twierdzeń,
że spadkodawczyni pominęła w testamencie także inne składniki swego mienia w
postaci nieruchomości, ruchomości, środków pieniężnych oraz biżuterii. Wykładnia
4
testamentu spadkodawczyni nie uzasadnia wniosku, że udziały spadkowe T. M. oraz K.
M. i K. M. (Ś.) miały być równe.
Sąd Rejonowy przyjął, że w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 679
k.p.c. nie można było badać zarzutu wnioskodawczyni i uczestniczek postępowania
nieważności czynności prawnej ustanawiającej odrębną własność lokalu, jakim
zadysponowała w testamencie spadkodawczyni.
Postanowieniem z dnia 10 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił apelację
wnioskodawczyni i uczestniczki K. M. wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego w
B. z dnia 10 kwietnia 2008 r. oraz oddalił ich zażalenie na postanowienie Sądu
Rejonowego w B. z dnia 28 maja 2008 r., którym przyznano wynagrodzenie biegłemu z
zakresu szacowania nieruchomości A. M. i kosztami tymi obciążono wnioskodawczynię.
Sąd Okręgowy uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
Rejonowy. Za uzasadnione uznał również stanowisko tego Sądu o braku interesu
prawnego M. M. do wystąpienia z żądaniem zmiany postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku po E. M. W ocenie Sądu Okręgowego uczestniczki K. M. i K. Ś., które
poparły wniosek nie dochowały przewidzianego w art. 679 § 1 k.p.c. terminu do złożenia
wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.
Ponadto okoliczności uzasadniające wniosek o zmianę tego postanowienia: nieważność
czynności prawnej polegającej na sprzedaży lokalu nr 2 położonego w B. przy ul. R.,
brak wymienienia tego lokalu w testamencie, zarzut nieistnienia orzeczenia Sądu
Rejonowego objętego żądaniem zmiany, uczestniczki postępowania mogły podnosić
w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku I Ns (...). W postępowaniu tym K. M. i K.
M. (obecnie Ś.) były zgodne, że lokal wchodzący w skład spadku ma charakter odrębny i
został skutecznie pod względem prawnym ustanowiony oraz że w skład majątku po
zmarłej nie wchodzą żadne inne składniki majątkowe poza tymi, które zostały
wymienione w testamencie. Część oświadczeń wnioskodawczyni i uczestników
w postępowaniu, które zakończyło się wydaniem prawomocnego postanowienia o
stwierdzenie nabycia spadku po E. M., zostało złożonych na rozprawie w dniu 31 maja
2004 r. Protokół z tej rozprawy został podpisany przez protokolanta dopiero w dniu 2
sierpnia 2007 r. Z punktu widzenia procesowego istotne jest złożenie pod protokołem
rozprawy podpisu przez sędziego referenta, który prowadził protokołowane czynności.
Brak podpisu protokolanta skutkuje koniecznością powtórzenia czynności tylko
wówczas, gdy jego podpisu w ogóle nie można uzyskać. Taka sytuacja w przypadku
5
protokołu z rozprawy z dnia 31 maja 2005 r. nie miała miejsca skoro podpis osoby, która
pełniła tę funkcję, został, chociaż z opóźnieniem, złożony.
Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe zawarte w apelacji oraz złożone w toku
postępowania apelacyjnego przez wnioskodawczynię i uczestniczkę K. M., uznając, że
nie prowadziły one do poczynienia ustaleń istotnych w sprawie albo też były spóźnione.
Postanowienie Sądu Okręgowego zostało zaskarżone w całości skargą kasacyjną
przez wnioskodawczynię i uczestniczkę postępowania K. M. W skardze podniesiono
zarzut nieważności postępowania poprzez:
- wydanie orzeczenia przez inny skład orzekający aniżeli ten, przed którym odbyła
się rozprawa;
- przeprowadzenie części rozprawy bez udziału protokolanta;
- nieuwzględnienie przez Sąd drugiej instancji nieważności postępowania przed
Sądem pierwszej instancji;
- nieuwzględnienia fikcyjnego charakteru sprawy I Ns (...) Sądu Rejonowego w B.
oraz braku podpisu protokolanta pod rzekomym protokołem zamknięcia rozprawy
z daty 31 maja 2005 r.;
- nieuwzględnienie nieważności postępowania w sprawie I Ns (...) poprzez
sporządzenie i wykorzystanie opinii biegłego A. M., który podlegał wyłączeniu z
ustawy na zasadzie art. 48 § 3 w zw. z art. 281 k.p.c.;
- nieuzasadnioną zmianę 2/3 składu orzekającego tuż przed rozprawą.
Skargę kasacyjną oparto także na podstawie naruszenia prawa materialnego
poprzez obrazę Konstytucji RP w postaci naruszenia: prawa do rzetelnego sądu, prawa
do rzetelnej kontroli instancyjnej, zasady legalizmu, naruszenia konstytucyjnej ochrony
własności i dziedziczenia, w tym art. 922 § 1 k.c., art. 924 k.c. i art. 925 k.c. jak również
błędną wykładnię i zastosowanie art. 948, art. 960 i 961 k.c., w konsekwencji wadliwe
ustalenie wysokości stwierdzonych udziałów spadkowych i błędną wykładnię
testamentu.
W skardze powołano się także na podstawę naruszenia przepisów postępowania,
które mogły mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia:
- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 317 § 1 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a także art. 679 k.p.c., art. 378 § 1 k.p.c.,
art. 381, 382 k.p.c. i art. 385 k.p.c.;
- naruszenia prawa obywatela do sądu oraz prawa do własności i dziedziczenia, a
zwłaszcza art. 2, 7, 21 Konstytucji, art. 6 k.p.c. oraz art. 30 i 32 Konstytucji, a
6
także w tym kontekście naruszenie art. 378 § 2 k.p.c. oraz art. 387 § 3 zd. 2
k.p.c., a poprzez to powodujące również skutek z art. 379 pkt 5 k.p.c.,
poświadczenie nieprawdy co do okoliczności procesowych w uzasadnieniu
postanowienia l Ca (...) I Cz (...);
- celowego działania organu drugiej instancji w kierunku niedopuszczenia do
merytorycznego rozpoznania wadliwości orzeczeń I Ns (...) Sądu Rejonowego w
B., co stanowi naruszenie art. 378 § 1 oraz art. 382 k.p.c.;
- art. 231 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz 391 § 1 k.p.c.;
- art. 679 k.p.c. w zw. z art. 1025 k.p.c. w postaci wadliwego ustalenia jakoby M. M.
i K. M. (oraz K. Ś.) nie były legitymowane czynnie do wystąpienia z wnioskiem o
zmianę postanowienia I Ns (...) Sądu Rejonowego w B.;
- art. 158, 160 i 162 k.p.c. poprzez pominięcie w protokole rozprawy I Ca (...)
istotnych okoliczności oraz odmowę jego sprostowania i uzupełnienia na wniosek
M. M. oraz wpisania zastrzeżenia K. M.;
- art. 381 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. w postaci nieuzasadnionej odmowy
dopuszczenia nowych faktów i dowodów, zwłaszcza zgłoszonych uzupełnieniem
apelacji z daty 3 grudnia 2008 r.;
- wadliwe ustalenie zasądzonych od wnioskodawczyni kosztów na rzecz
uczestniczki E. K. jako sumy 360 zł zamiast 60 zł, co stanowi obrazę przepisów o
kosztach sądowych, art. 520 k.p.c. oraz § 9 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. dotyczącego opłat za czynności
adwokackie, poprzez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w
przypadku przepisu art. 102 k.p.c. przez brak jego zastosowania.
Wnioskodawczyni i uczestniczka postępowania K. M. wniosły o uchylenie
zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego w T., w tym również wydanego w
sprawie I CZ (...) oraz uchylenie postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 28 maja
2008 r. w przedmiocie obciążenia wnioskodawczyni kosztami opinii biegłego A. M.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut nieważności postępowania nie
zasługiwał na uwzględnienie. Skład Sądu Okręgowego, który wydał zaskarżone skargą
kasacyjną postanowienie, był zgodny z przepisami prawa, tj. został wydany przez Sąd w
składzie, przed którym odbyła się rozprawa, po zamknięciu której zostało wydane
zaskarżone skargą kasacyjną postanowienie. Treść protokołu rozprawy z dnia 10 lutego
2009 r., poprzedzającej wydanie przez Sąd Okręgowy postanowienia z dnia 10 lutego
7
2009 r., nie potwierdza zarzutu skargi kasacyjnej, że w wydaniu tego postanowienia brali
udział inni sędziowie niż Ci, którzy uczestniczyli w rozpoznaniu sprawy na rozprawie
poprzedzającej wydanie tego orzeczenia. Skład Sądu Okręgowego wymieniony w
protokole rozprawy z dnia 10 lutego 2009 r. w osobach sędziów Sądu Okręgowego: G.
K., B. G. i M. S. jest identyczny ze składem wymienionym w sentencji postanowienia
Sądu Okręgowego w T. z dnia 10 lutego 2009 r. Nie podważa tego podana w
uzasadnieniu skargi kasacyjnej okoliczność uczestniczenia w tym samym dniu sędziego
M. S. w rozpoznawaniu innych spraw w składzie jednoosobowym. Ten sam sędzia mógł
bowiem uczestniczyć tego samego dnia, w przerwie pomiędzy sprawami
rozpoznawanymi w składzie jednoosobowym, także w sprawie rozpoznawanej w
składzie trzyosobowym. Na wokandzie spraw wyznaczonych do rozpoznania w danym
dniu odnotowuje się jedynie godzinę rozpoczęcia i zakończenia sesji wyznaczonych dla
tego samego składu orzekającego. Załączony do skargi kasacyjnej dokument w postaci
wokandy spraw wyznaczonych w Sądzie Okręgowym w T. do rozpoznania przez
sędziego M. S. jednoosobowo w dniu 10 lutego 2009 r. nie podważa więc okoliczności
wynikającej z treści protokołu rozprawy z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie o sygn. akt I
Ca (...) i I CZ (...) Sądu Okręgowego w T. oraz postanowienia tego Sądu wydanego po
zamknięciu rozprawy, że tego samego dnia ten sam sędzia uczestniczył w rozpoznaniu
sprawy i wydaniu postanowienia w składzie trzyosobowym. Tak samo należy ocenić
zarzut nieuczestniczenia w rozprawie w dniu 11 grudnia 2008 r. przed Sądem
Okręgowym w T. sędziego B. G., która jest wymieniona w protokole rozprawy z dnia 11
grudnia 2008 r. w składzie Sądu Okręgowego, przed którym odbyła się ta rozprawa.
Zarzutu tego nie potwierdza jedynie okoliczność, że tego samego dnia ten sam sędzia
uczestniczył w rozpoznawaniu spraw w składzie jednoosobowym. Wbrew zarzutowi
skargi kasacyjnej przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają zakazu
uczestniczenia tego samego sędziego, w tym samym dniu w rozpoznawaniu spraw w
różnych składach osobowych tego samego sądu. Należy to wyłącznie do wewnętrznej
sfery organizacyjnej sądu.
W postępowaniu kasacyjnym zarzut nieważności postępowania może dotyczyć
wyłącznie postępowania przez sądem drugiej instancji, które zakończyło się wydaniem
zaskarżonego skargą kasacyjną orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 17 lutego 2004 r., III CK 38/04, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego
1998 r., II CKN 600/97, OSP z 1999 r., nr 3, poz. 58). Z tego względu nie był zasadny
zarzut nieważności postępowania uzasadniony tym, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił
8
nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji wywodzonej z faktu
uwzględnienia przez ten Sąd opinii biegłego A. M., który – według skarżących - podlegał
wyłączeniu z mocy prawa, pominięcia fikcyjnego charakteru sprawy I Ns (...) Sądu
Rejonowego w B. oraz nieuwzględnienia braku podpisu protokolanta pod protokołem
rozprawy z dnia 31 maja 2005 r., która odbyła się przed tym Sądem. W przypadku, gdy
postępowanie przed sądem pierwszej instancji dotknięte jest nieważnością, którą sąd
drugiej instancji, zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., powinien wziąć
pod uwagę z urzędu, uzasadniony jest jedynie zarzut naruszenia przez sąd drugiej
instancji prawa procesowego - art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Nieuwzględnienie przez sąd drugiej instancji nieważności postępowania przed sądem
pierwszej instancji, nie skutkuje jednak nieważnością postępowania przed sądem drugiej
instancji. Tym bardziej zarzutu nieważności postępowania przed sądem drugiej instancji
nie można wywodzić z faktu nieuwzględnienia przez Sąd Okręgowy w T., zarzucanej
przez wnioskodawczynię i uczestniczki postępowania K. M. i K. Ś., nieważności
postępowania w innym prawomocnie zakończonym postępowaniu przed Sądem
Rejonowym w B. o sygn. akt I Ns (...). Zarzut nieważności tego postępowania mógł być
wykazywany jedynie w razie wniesienia apelacji od postanowienia kończącego to
postępowanie albo w postępowaniu o jego wznowienie na podstawie art. 524 k.p.c. w
zw. z art. 399 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. Postępowanie zainicjowane wnioskiem M. M.
dotyczyło zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, które
zostało wszczęte na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. W postępowaniu tym nie podlegała
badaniu prawidłowość postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnego
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M., w tym również,
czy postępowanie to dotknięte było nieważnością. Dlatego dla rozstrzygnięcia w sprawie
wszczętej na podstawie art. 679 § 1 k.p.c. nie miała żadnego znaczenia eksponowana w
skardze kasacyjnej okoliczność podpisania z opóźnieniem przez protokolanta protokołu
rozprawy z dnia 31 maja 2005 r. przed Sądem Rejonowym w B. w sprawie o sygn. akt I
Ns (...).
W postępowaniu cywilnym nie obowiązuje zasada niezmienności składu
rozpoznającego daną sprawę. Dotyczy to zarówno postępowania przed sądem
pierwszej, jak i drugiej instancji. Zgodnie z art. 323 k.p.c., mającym zastosowanie także
w postępowaniu apelacyjnym i nieprocesowym w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2
k.p.c., wyrok, odpowiednio postanowienie w postępowaniu nieprocesowym, może być
wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca
9
bezpośrednio wydanie wyroku. Dlatego nie mógł być uwzględniony zarzut nieważności
postępowania przed Sądem Okręgowym w T. motywowany tym, że skład tego Sądu
ulegał zmianie podczas rozpoznawania apelacji. Zgodnie z § 57 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów
powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) do przewodniczącego wydziału w danym
sądzie należy rozdział pracy pomiędzy sędziów, według zasad ustalonych przez
kolegium sądu, z uwzględnieniem § 49. Przewodniczący wydziału wyznacza sędziego
sprawozdawcę oraz członków składu orzekającego. Skład sądu, który brał udział w
rozprawie w dniu 11 grudnia 2008 r., został wyznaczony zarządzeniem
Przewodniczącego Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w T., co znajduje
potwierdzenie w piśmie z dnia 13 stycznia 2009 r. Nieważność postępowania z
przyczyny określonej w art. 379 pkt 4 k.p.c. dotyczy sytuacji, gdy skład sądu, który wydał
zaskarżone orzeczenie, był sprzeczny z przepisami prawa, tj. był sprzeczny z
przepisami kodeksu postępowania cywilnego albo nie odpowiadał kryteriom określonym
w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001
r., Nr 98, poz. 1070 ze zm.). Skład Sądu Okręgowego, który wydał zaskarżone
postanowienie, był zgodny z tymi przepisami. Należy mieć także na uwadze, że według
art. 45 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych sędziego w jego czynnościach może
zastąpić m.in. sędzia tego samego sądu. Jak stanowi art. 45 § 2 tej ustawy, zastąpienie
o którym mowa w § 1, może nastąpić na podstawie zarządzenia przewodniczącego
wydziału lub prezesa sądu, wydanego na wniosek sędziego albo z urzędu, w celu
zapewnienia sprawności postępowania. Nie było więc wykluczone wydanie przez
Przewodniczącego Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w T. zarządzenia o zmianie
składu, który został początkowo wyznaczony do rozpoznania sprawy, w celu
zapewnienia sprawności postępowania. Oddalenie wniosków o wyłączenie określonych
sędziów od rozpoznania sprawy nie oznaczało, że Ci sędziowie, których dotyczyły
wnioski o wyłączenie, musieli brać udział w składzie sądu, który rozpoznawał sprawę.
Nie uzasadnia zarzutu nieważności postępowania chwilowy brak na rozprawie
protokolanta. Taka sytuacja, jeżeli miała miejsce, stanowi uchybienie przepisom
postępowania. W takim wypadku uwzględnienie zarzutu naruszenia prawa procesowego
w skardze kasacyjnej wymaga nie tylko określenia tych przepisów postępowania, którym
uchybił sąd drugiej instancji takim procedowaniem, ale także wykazania, że uchybienie
to mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia. W skardze kasacyjnej nie wskazano,
aby podczas nieobecności protokolanta miały miejsce czynności procesowe istotne dla
10
rozstrzygnięcia sprawy, których nie odnotowano w protokole rozprawy. Co jednak
istotniejsze podnoszonego w skardze kasacyjnej zarzutu braku obecności protokolanta
na części rozprawy w dniu 10 lutego 2009 r. nie potwierdza treść protokołu tej rozprawy.
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzuty naruszenia art. 158, 160 i 162 k.p.c.
poprzez pominięcie w protokole rozprawy w sprawie I Ca (...) istotnych okoliczności oraz
odmowę jego sprostowania i uzupełnienia na wniosek M. M. oraz wpisania zastrzeżenia
K. M. Odnosząc się do tych zarzutów należy stwierdzić, że protokoły rozpraw, które
odbyły się przed Sądem Okręgowym w T. odpowiadają wymogom formalnym
określonym w art. 158 k.p.c. Również wnioski wnioskodawczyni i uczestniczki
postępowania K. M. dotyczące sprostowania lub uzupełnienia protokołów rozpraw
zostały rozpoznane przez przewodniczącego posiedzenia Sądu Okręgowego, a
odwołania od wydanych przez niego zarządzeń zostały rozpoznane przez Sąd
Okręgowy, zgodnie z wymogami określonymi w art. 160 k.p.c. Oznacza to konieczność
przyjęcia, że czynności procesowe przebiegały zgodnie z tym, co utrwalono w tych
protokołach. Protokół rozprawy jest dokumentem urzędowym, który zgodnie z art. 244 §
1 k.p.c., stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Dodatkowo
podnieść należy, że wniosek o sprostowanie rozprawy z dnia 11 grudnia 2008 r.
dotyczył pominięcia odnotowania w protokole wypowiedzi Przewodniczącego Sądu o
zmianie składu orzekającego, który został wcześniej wyznaczony. Pominięcie tej
wypowiedzi Przewodniczącego, jeżeli faktycznie miała miejsce, nie miała żadnego
wpływu na treść zaskarżonego orzeczenia. W szczególności wypowiedź ta nie
stanowiłaby podstawy do uwzględnienia zarzutu nieważności postępowania.
Nie był uzasadniony zarzut pozbawienia możności obrony praw wnioskodawczyni
i uczestniczki postępowania K. M. wywodzony z faktu zaniechania doręczenia im
odpowiedzi na apelację E. K. Zgodnie z art. 372 k.p.c., który w związku z art. 13 § 2
k.p.c., ma także zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym w sprawie nieprocesowej,
po doręczeniu apelacji strona przeciwna może w ciągu dwóch tygodni od dnia
doręczenia apelacji wnieść odpowiedź na apelację wprost do sądu drugiej instancji.
Odpis apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię i uczestniczkę postępowania K. M.
został doręczony pełnomocnikowi uczestniczki postępowania E. K. w dniu 8 lipca 2008 r.
(zwrotne poświadczenie odbioru), a pisemna odpowiedź na apelację została wniesiona
przez pełnomocnika uczestniczki E. K. dopiero w dniu 4 września 2008 r. (data stempla
pocztowego). Ze względu na to, że pisemna odpowiedź na apelację została wniesiona z
uchybieniem terminu przewidzianego w art. 372 k.p.c. nie było podstaw do zarządzenia
11
doręczenia jej odpisu wnioskodawczyni oraz innym uczestnikom postępowania.
Natomiast pisma procesowe wnoszone w toku postępowania apelacyjnego przez
wnioskodawczynię i uczestniczkę postępowania K. M. tytułowane jako uzupełnienie
apelacji nie podlegały szczególnemu reżimowi, co do terminu ich wniesienia i dlatego
podlegały doręczeniu innym uczestnikom postępowania.
Za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art.
328 § 2 k.p.c. oraz art. 317 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Art. 233 § 1 k.p.c. wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów. Zarzut naruszenia tego
przepisu nie może być skutecznie podniesiony w skardze kasacyjnej, bowiem zgodnie z
art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Przepis zawarty w art. 233 § 1 k.p.c. odnosi się do
oceny dowodów dlatego zarzut jego naruszenia zmierza do zakwestionowania
prawidłowości oceny dowodów dokonanej przez Sąd drugiej instancji, co w skardze
kasacyjnej jest niedopuszczalne (por. wyrok SN z dnia 29 marca 2007 r., II PK 231/06,
OSNP z 2008 r., nr 9-10, poz. 124, wyrok SN z dnia 8 maja 2008 r., V CSK 579/07,
niepubl.).
Nie był także uzasadniony zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., który określa
elementy uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji. Przepis ten poprzez art. 391 § 1
k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie do uzasadnienia
postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w postępowaniu nieprocesowym.
Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie
podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia. W postępowaniu odwoławczym wyrok
powinien także odnosić się do zarzutów zawartych w apelacji. Spełnia te wymagania
uzasadnienie zaskarżonego postanowienia, w którym Sąd Okręgowy wskazał podstawę
faktyczną i prawną swego rozstrzygnięcia, jak również odniósł się do zarzutów
zawartych w apelacji, w tym także do wniosków dowodowych złożonych na etapie
postępowania apelacyjnego. Oddalenie tych wniosków oraz pominięcie rozważań
prawnych dotyczących interpretacji testamentu E. M. było spowodowane przyjęciem
przez Sąd Okręgowy, że wnioskodawczyni nie była uprawniona do złożenia wniosku
o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M., a
uczestniczki postępowania K. M. i K. Ś. nie zachowały terminu do złożenia takiego
wniosku przewidzianego w art. 679 § 1 zd. drugie k.p.c. względnie podniesione przez
nie podstawy uzasadniające wniosek były tego rodzaju, że mogły być wykazywane
w postępowaniu, w którym zapadło postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po E.
12
M. Sąd Okręgowy przedstawił więc swoje stanowisko, które było przyczyną oddalenia
apelacji. Uzasadnieniu postanowienia Sądu drugiej instancji można jedynie postawić
zarzut braku pełnej spójności stanowiska prawnego, co zostanie bliżej omówione w
dalszej części uzasadnienia. Jednakże podstawą skargi kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. może być naruszenie przepisów postępowania tego
rodzaju, że mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Dlatego w orzecznictwie Sądu
Najwyższego wyrażono stanowisko, które podziela skład rozpoznający skargę
kasacyjną, że w postępowaniu kasacyjnym uwzględnienie zarzutu naruszenia art. 328 §
2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może mieć miejsce wyjątkowo, gdy treść
uzasadnienia sądu drugiej instancji nie pozwala ustalić podstawy faktycznej bądź
prawnej rozstrzygnięcia, czy też jakie stanowisko zajął sąd odwoławczy w stosunku do
zarzutów zawartych w apelacji, a w konsekwencji nie jest możliwe przeprowadzenie
kontroli zaskarżonego orzeczenia skargą kasacyjną (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24
lutego 2006 r., II CSK 136/05, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października
2005 r., IV CK 122/05, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r.,
II UKN 446/00, OSNP z 2003 r., nr 7, poz. 182). Taki zarzut nie jest uzasadniony
w stosunku do uzasadnienia zaskarżonego skargą kasacyjną postanowienia.
W skardze kasacyjnej bezzasadnie podniesiono naruszenie przez Sąd Okręgowy
art. 317 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. Według art. 317 § 1 k.p.c.
sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część
żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego. Przepis
art. 317 § 1 k.p.c. poprzez art. 13 § 2 k.p.c. może mieć także zastosowanie do
postanowień wydawanych w postępowaniu nieprocesowym. Nie dotyczy to jednak
postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, gdyż postanowieniem tym sąd
stwierdza nabycie co do całego spadku przez wszystkich spadkobierców (por. art. 677
k.p.c.). W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, w tym wydanym na skutek
wniosku opartego o art. 679 § 1 k.p.c. poza sytuacją, gdy w skład spadku wchodzi
gospodarstwo rolne, nie wymienia się jakichkolwiek składników majątku spadkowego.
Ustalenie składu spadku może być konieczne dla dokonania wykładni testamentu
spadkodawcy. W takim przypadku ustalenia dotyczące składu majątku spadkowego
powinny być zawarte jedynie w uzasadnieniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku, a nie w jego sentencji. Dlatego nie było możliwe rozstrzygnięcie w
13
postanowieniu częściowym o tym, czy w skład spadku po E. M. wchodziła odrębna
własność lokalu nr 2 położonego na piętrze budynku położonego w B. przy ul. R.
Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art.
13 § 2 k.p.c., który określa granice rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji.
Zgodnie z tym przepisem sąd drugiej instancji, w granicach zaskarżenia powinien wziąć
pod uwagę podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego, z urzędu
uwzględnić ewentualną nieważność postępowania oraz zastosować właściwe normy
prawa materialnego do ustalonego przez siebie stanu faktycznego. W tych też granicach
orzekł Sąd Okręgowy. Brak szczegółowego odniesienia się do części zarzutów
zawartych w apelacji wynikał z tego, co już wcześniej stwierdzono, że Sąd drugiej
instancji przyjął brak interesu prawnego wnioskodawczyni do złożenia wniosku o zmianę
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M., jak również
uznał, że uczestniczki postępowania K. M. i K. Ś. poparli ten wniosek nie tylko po
terminie przewidzianym w art. 679 § 1 zd. drugie k.p.c., ale powołały się na okoliczności,
które mogły być podnoszone w postępowaniu o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M.
Sąd Okręgowy odniósł się także do wniosków dowodowych złożonych na etapie
postępowania apelacyjnego uznając je za spóźnione, jak również ocenił znaczenie
okoliczności podniesionej w apelacji podpisania po wielu miesiącach przez protokolanta
protokołu rozprawy z dnia 31 maja 2005 r. w sprawie I Ns (...) Sądu Rejonowego w B.
Nie zasługiwał także na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. Zgodnie z
tym przepisem, mającym poprzez art. 13 § 2 k.p.c., odpowiednie zastosowanie także w
postępowaniu nieprocesowym, sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Z
treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie wynika, aby Sąd Okręgowy wziął
pod uwagę inny materiał dowodowy niż zebrany przed Sądem pierwszej instancji.
Natomiast na etapie postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny nie przeprowadził
nowych dowodów, co wiązałoby się z koniecznością ich uwzględnienia przy
rozstrzyganiu apelacji. Inną natomiast kwestią jest to, czy Sąd Okręgowy zasadnie na
podstawie art. 381 k.p.c. pominął nowe dowody, które zostały powołane w postępowaniu
apelacyjnym. Odniesienie się do zarzutu naruszenia tego przepisu wymaga w pierwszej
kolejności rozstrzygnięcia o tym, czy Sąd Okręgowy naruszył art. 679 k.p.c.
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut naruszenia art. 679 k.p.c. w zw. z art.
1025 k.p.c. w postaci wadliwego ustalenia jakoby M. M. i K. M. nie były legitymowane
czynnie do wystąpienia z wnioskiem o zmianę postanowienia I Ns (...) Sądu
14
Rejonowego w B. Podany w skardze kasacyjnej art. 1025 k.p.c. jest nieprawidłowy, gdyż
przepis ten dotyczy kolejności zaspokajania wierzycieli z kwoty uzyskanej z egzekucji.
Regulacja zawarta w tym przepisie nie ma więc żadnego związku z rozpoznaną sprawą.
Uwzględniając treść uzasadnienia skargi kasacyjnej nie ulega jednak wątpliwości, że
właściwym przepisem, który miał być objęty zarzutem kasacyjnym, jest art. 1025 k.c., a
ściślej art. 1025 § 1 k.c., według którego sąd na wniosek osoby mającej w tym interes
stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Powołanie w skardze kasacyjnej art.
1025 k.p.c. zamiast art. 1025 k.c. należało potraktować jako oczywistą omyłkę pisarską.
Zgodnie z art. 1025 § 1 k.c., w brzmieniu obowiązującym w chwili złożenia wniosku o
zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd na wniosek
osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Normy
prawa procesowego dotyczące postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku określają
szczegółowo warunki uzyskania postanowienia stwierdzającego nabycie spadku (art.
669 – 679 k.p.c.). Nie zawierają one dodatkowych wymogów, w stosunku normy
wynikającej z art. 1025 § 1 k.c., które musi spełnić osoba, która występuje z wnioskiem
o stwierdzenie nabycia spadku. W judykaturze przyjmuje się szeroką interpretację
interesu, o którym stanowi art. 1025 § 1 k.c., upoważniającego do wystąpienia
z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Taki interes posiadają więc nie tylko
spadkobiercy, osoby uprawnione do zachowku, zapisu, czy wierzyciele spadku.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że uprawnienie do złożenia wniosku o
stwierdzenie nabycia spadku po współwłaścicielu nieruchomości na rzecz jego
spadkobierców ma współwłaściciel nieruchomości, chociaż sam nie rości sobie praw do
spadku (por. uchwała SN z dnia 11 lutego 1958 r., 3 CO 29/57, OSN z 1959 r., nr IV,
poz. 120).
Według art. 679 § 1 k.p.c. dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia
spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może
być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia
spadku. Jak stanowi art. 679 § 2 k.p.c. wniosek o wszczęcie takiego postępowania
może zgłosić każdy zainteresowany. Szczególne wymagania dotyczące osoby
składającej wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie
spadku określone są w art. 679 § 1 k.p.c. jedynie wobec osób, które były uczestnikami
postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W sprawie, w której wniesiono skargę
kasacyjną, wnioskodawczyni nie była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie
nabycia spadku po E. M., wobec powyższego miał do niej zastosowania art. 679 § 2
15
k.p.c. Przepis ten nie określa pojęcia zainteresowanego. W orzecznictwie oraz w
doktrynie prawa przyjmuje się, że pojęcie zainteresowanego, który może zgłosić
wniosek o wszczęcie postępowania w trybie art. 679 § 1 k.p.c., należy interpretować
szeroko. W konsekwencji przyjmuje się, że krąg osób, które mogą zainicjować
postępowanie z art. 679 § 1 k.p.c. odpowiada temu samemu kręgowi osób, które mogą
wystąpić w wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku (por. postanowienia SN: z dnia 4
lipca 1966 r., II CZ 217/66, OSPiKA 1967, nr 2, poz. 37 oraz z dnia 12 stycznia 1983 r.,
III CRN 218/82, OSNCP z 1983 r., nr 8, poz. 124). Dokonując wykładni art. 679 § 2
k.p.c. należy mieć na uwadze, że przepis ten w odróżnieniu od art. 524 § 2 k.p.c. –
regulującego możliwość żądania wznowienia postępowania nieprocesowego przez
zainteresowanego, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego
prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy – nie uzależnia prawa
do żądania zmiany bądź uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku od wykazania, że orzeczenie to narusza jego prawa.
Uwzględniając powyższe, wbrew ocenie Sądu Okręgowego należy przyjąć, że
wnioskodawczyni była osobą zainteresowaną w rozumieniu art. 679 § 2 k.p.c. do
wszczęcia postępowania o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku po E. M. Wnioskodawczyni wprawdzie nie rościła sobie żadnych praw
do spadku po spadkodawczyni, jednakże była spadkobierczynią zmarłego w 26 stycznia
1990 r. S. M. (syna wnioskodawczyni), który z kolei był spadkobiercą W. M., zmarłego
17 maja 1966 r. męża spadkodawczyni E. M. Dlatego, co do przedmiotów wchodzących
w skład masy spadkowej W. M. pomiędzy jego spadkobiercami (bądź ich następcami) a
spadkobiercami E. M. zachodzi stosunek współwłasności. Z chwilą bowiem śmierci W.
M. wspólność ustawowa pomiędzy E. i W. małżeństwem M. uległa przekształceniu we
wspólność ułamkową. Wnioskodawczyni może być więc współwłaścicielem rzeczy i
praw wchodzących w skład wspólności majątkowej małżeńskiej E. i W. M. Jak już
wcześniej stwierdzono w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że uprawnienie do
złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po współwłaścicielu nieruchomości na
rzecz jego spadkobierców ma współwłaściciel nieruchomości, chociaż sam nie rości
sobie praw do spadku (uchwała SN z dnia 11 lutego 1958 r., 3 CO 29/57). Mając na
uwadze to stanowisko Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 stycznia
1983 r., III CRN 218/82, przyjął, że interes prawny w stwierdzeniu nabycia spadku oraz
w żądaniu zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku może
mieć także współwłaściciel przedmiotów wchodzących w skład spadku. Taka sytuacja
16
zachodzi w odniesieniu do wnioskodawczyni. Nie ma przy tym znaczenia, że
wnioskodawczyni żądała zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku tylko w
zakresie przyjętych ułamków, w jakich wskazani w tym postanowieniu spadkobiercy
odziedziczyli spadek. Według art. 679 § 1 k.p.c. w ramach żądania zmiany
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku można domagać się
także ustalenia, że udział spadkobiercy jest inny niż stwierdzony w prawomocnym
postanowieniu.
Zarzucając w skardze kasacyjnej naruszenie art. 679 k.p.c. trafnie podniesiono,
że uzasadnienie zaskarżonego postanowienia nie jest spójne. Sąd Okręgowy, mimo
przyjęcia, że wnioskodawczyni nie posiada interesu prawnego do żądania zmiany
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M. ocenił, że
wnioskodawczyni nie wykazała, aby w skład spadku po E. M. wchodziły także inne
rzeczy bądź prawa ponad pominiętą w spadku nieruchomość stanowiącą parcelę
gruntową nr (...)/40 położoną w B. Taka argumentacja, dotycząca braku merytorycznych
przesłanek do zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, pozostaje w
sprzeczności ze stanowiskiem tego Sądu o braku uprawnienia wnioskodawczyni do
złożenia wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia sądu w trybie art. 679 § 1
k.p.c. Podobną uwagę można odnieść także do uzasadnienia w części dotyczącej
uczestniczki postępowania K. M. Z jednej bowiem strony Sąd Okręgowy uznał, że nie
dochowała ona – podobnie jak uczestniczka postępowania K. Ś. – warunków
określonych w art. 679 § 1 k.p.c., warunkujących możliwość wystąpienia z wnioskiem o
zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, z drugiej zaś
strony Sąd Okręgowy przyjął, że nie udowodniła ona swoich twierdzeń dotyczących
składników masy spadkowej po E. M.
Ze względu na uwzględnienie zarzutu naruszenia art. 679 § 2 k.p.c. w stosunku
do wnioskodawczyni tracą na znaczeniu rozważania Sądu Okręgowego dotyczące
przekroczenia przez uczestniczkę K. M. terminu przewidzianego w art. 679 § 1 k.p.c. do
żądania zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po E. M.
Zgodnie z art. 679 § 1 zd. drugie k.p.c. ten, kto był uczestnikiem postępowania o
stwierdzenie nabycia spadku, może żądać zmiany postanowienia stwierdzającego
nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym
postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym
uzyskał tę możność. Żądanie zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku było uzasadnione przede wszystkim tym, że w skład spadku po E. M.
17
nie wchodził wyodrębniony lokal mieszkalny nr 2 położony na piętrze budynku
położonego w B. przy ul. R. Zasadnie podniesiono w skardze kasacyjnej, że podstawy
tej uczestniczka postępowania K. M. nie mogła powołać w prawomocnie zakończonym
postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Z dokumentów sądowych
przedstawiających stan prawny tego lokalu i nieruchomości wspólnej, na której
„wyodrębniono ten lokal” wynikało, że w czasie, gdy toczyło się postępowanie spadkowe
zakończone prawomocnym postanowieniem lokal ten został prawnie wyodrębniony i
stanowił własność E. M. Taki też stan prawny został przyjęty przez Sąd Rejonowy, który
orzekał w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po E. M. oraz przez Sąd Rejonowy,
który orzekał w sprawie o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku po E. M. W tej ostatniej sprawie Sąd Rejonowy przyjął, że nie może rozstrzygać
o zarzutach dotyczących nieważności czynności prawnej z udziałem E. M., której
przedmiotem był odrębny lokal mieszkalny nr 2, położony w B. ul. R. Sąd Okręgowy
mimo, że zaaprobował stanowisko Sądu Rejonowego nie odniósł się do okoliczności,
że wnioskodawczyni i uczestniczka K. M. dopiero z pisma Departamentu Sądów
Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 10 stycznia 2006 r. dowiedziały się,
że wniosek E. M. z dnia 15 kwietnia 1975 r. o wpis do ksiąg wieczystych jej praw do
nieruchomości położonej w B. przy ul. R. [Kw nr (...)1] oraz wyodrębnionej z niej
nieruchomości lokalowej, nie został faktycznie rozpoznany oraz że po interwencji
Ministerstwa Sprawiedliwości zostały wydane rozstrzygnięcia sądowe dotyczące tych
nieruchomości przesądzające o ich statusie prawnym. W konsekwencji nie można
odeprzeć zarzutu naruszenia art. 679 § 1 k.p.c. w stosunku do uczestniczki
postępowania K. M., jak również zarzutu naruszenia art. 381 k.p.c. albowiem wnioski
dowodowe złożone na etapie postępowania apelacyjnego zmierzały m.in. do wykazania
treści rozstrzygnięć, jakie zapadły w stosunku do nieruchomości wspólnej oraz lokalu
mieszkalnego wchodzących w skład spadku po E. M. oraz wykazania istnienia innych
składników masy spadkowej. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił, które z powołanych
okoliczności i dowodów i dlaczego uznał za spóźnione.
Ponieważ skarga kasacyjna została oparta na uzasadnionej podstawie
naruszenia prawa procesowego przedwczesne byłoby ustosunkowanie się do
podniesionych w skardze zarzutów naruszenia prawa materialnego.
Z tych przyczyn zaskarżone postanowienie na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w
zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zostało uchylone w części oddalającej apelację oraz zażalenie
wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania K. M. od postanowienia Sądu
18
Rejonowego w B. z dnia 28 maja 2008 r. w zakresie punktu drugiego dotyczącego
obciążenia wnioskodawczyni kosztami sporządzenia opinii biegłego. W tym bowiem
zakresie orzeczenie Sądu Rejonowego w B., zaskarżone zażaleniem do Sądu
Okręgowego, było częścią rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem
pierwszej instancji. W uchylonym zakresie sprawa została przekazana do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w T. O kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.