Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2013 r. w Szczecinie

sprawy P. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o emeryturę

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 lutego 2013 r. sygn. akt IV U 1305/12

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek

Sygn. III AUa 276/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 21 września 2012 r. odmówił P. T. prawa do emerytury w wieku obniżonym uznając, że ubezpieczony nie legitymuje się ustawowym stażem pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie zaliczył zatrudnienia od 19 października 1974 r. do 1 lipca 1990 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w P. na stanowisku brygadzisty polowego, a następnie magazyniera.

Ubezpieczony odwołał się od decyzji i wniósł o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do świadczenia. Podniósł przy tym, że w okresie zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w P. na stanowisku magazyniera, wykonywał prace polegające na magazynowaniu środków chemicznych w przemyśle rolniczym, co mieści się w wykazie A, działu IV, pkt 40 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Ponadto w ramach swoich obowiązków wykonywał prace związane z magazynowaniem, przepompowywaniem, transportem i dystrybucją paliw płynnych, co ujęte jest w wykazie A, działu IV, pkt 19 rozporządzenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy domagał się jego oddalenia.

Wyrokiem z 14 lutego 2013 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie ustalając, że P. T. (ur. w (...) r.) posiada wykształcenie zawodowe - ślusarz. W dniu 19 października 1974 r. został zatrudniony w Spółdzielni Kółek Rolniczych w P. z siedzibą w D. na stawisku brygadzisty polowego na okres próbny (3 miesiące); 20 stycznia 1975 r. otrzymał angaż na stanowisko magazyniera. Praca ubezpieczonego polegała na wydawaniu paliwa, smarów i olejów, wydawał również nawozy oraz środki ochrony roślin poszczególnym brygadom; przyjmował i wydawał zboże. Natomiast jako magazynier suszarni przyjmował i wydawał susz. Prowadził również dokumentację magazynową. Od 1985 r. prowadził magazyn części zamiennych, natomiast od 1 lipca 1990 r. został kierownikiem działu mechanizacji. Pierwsze świadectwo pracy P. T. otrzymał bezpośrednio po zakończeniu pracy tj. 30 czerwca 1992 r. bez wskazania zatrudnienia w warunkach szczególnych. Kolejne zostało wystawione 9 czerwca 1999 r. i poświadczało wykonywane pracy w szczególnych warunkach, tj. czynności podobne jak opisane w dziale IV i punkcie 40 zarządzenia resortowego. Na 1 stycznia 1999 r. P. T. udokumentował 29 lat, 7 miesięcy i 29 dni okresu ubezpieczenia. Ubezpieczony ukończył 60 lat, nie przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego oraz rozwiązał stosunek pracy. W chwili obecnej pobiera świadczenie przedemerytalne, do którego prawo nabył od 4 kwietnia 2009 r.

Na podstawie art. 24 ust. 1, art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej jako „ustawa emerytalna”) oraz § 2 ust. 1 i § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej jako „rozporządzenie z 1983 r.”) sąd okręgowy uznał, że odwołanie P. T. było niezasadne. Oceniając przedłożone przez ubezpieczonego świadectwo pracy, potwierdzające szczególny charakter jego zatrudnienia, sąd pierwszej instancji miał na względzie, że jest ono dokumentem prywatnym, a więc fakt wydania świadectwa pracy w szczególnych warunkach nie przesądza o uznaniu pracy na rzecz pracodawcy za pracę w warunkach szczególnych. Badając rodzaj faktycznie powierzonej P. T. pracy sąd okręgowy ustalił, że ubezpieczony będąc zatrudnionym od 20 stycznia 1975 r. do 30 czerwca 1990 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w P. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę magazyniera w magazynie paliw, nawozów i środków ochrony roślin i zbóż oraz w suszarni, gdzie magazynowano susz. Od 1985 r. zajmował się również czynnościami magazyniera w magazynie części zamiennych. Wykonywał przy tym zarówno pracę fizyczną, jak również czynności administracyjne. W ocenie sądu okręgowego czynności wykonywane przez ubezpieczonego nie mogą być uznane za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia z 1983 r., mimo że P. T. dysponuje świadectwem pracy fakt ten potwierdzającym, przy czym odwołanie do działu IV, poz. 40 załącznika do Zarządzenia nr 17 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie prac wykonywanych w warunkach szczególnych w zakładzie pracy resortu rolnictwa nie jest dla sądu wiążące, bo Zarządzenie to straciło aktualność pod rządami ustawy emerytalnej. Obecnie wykazy resortowe mają jedynie charakter informacyjny i techniczno-porządkujący, zaś jedynym źródłem prawa określającym uprawnienie do emerytury w wieku niższym jest ustawa emerytalna i rozporządzenie z 1983 r. Rozporządzenie ma charakter stanowiskowo-branżowy, co oznacza że stanowiska zawarte zarówno wykazie A, jak i B dotyczą poszczególnych gałęzi gospodarki wskazanych w tytule kolejnych działów. Pod pozycjami zamieszczonymi w poszczególnych działach wykazu wymieniono konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego, pod warunkiem że praca była wykonywana w ramach wskazanej branży. Nie można zatem z naruszeniem postanowień rozporządzenia wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. Sąd okręgowy uznał, że skoro ubezpieczony świadczył pracę w branży rolniczej, to w spornym świadectwie pracy niezasadnie przywołane zostały stanowiska wymienione w dziale IV rozporządzenia z 1983 r., który dotyczy przemysłu chemicznego. Z drugiej strony wykaz A, dział X dotyczący rolnictwa, nie wymienia pracy magazyniera w rolnictwie jako wykonywanej w warunkach szczególnych. Stanowiska tego nie wymieniono również w dziale XIV wykazu A, w którym ujęto prace różne. W dalszej kolejności sąd pierwszej instancji rozważył, że nawet gdyby ubezpieczony pracował w przemyśle chemicznym, to zakres jego obowiązków nie pozwalałby na ustalenie prawa do wcześniejszej emerytury, bowiem zarówno świadkowie, jak i sam ubezpieczony zgodnie zeznali, że jako magazynier zajmował się całą gamą produktów, nie tylko środkami ochrony roślin i paliwami. Do jego obowiązków należało przyjmowanie oraz wydawanie zboża, obsługa suszarni, a przez pewien okres również czynności związane z magazynem części zamiennych. Ubezpieczony dodatkowo zajmował się sporządzaniem dokumentacji magazynowej. Zatem kontakt P. T. z produktami chemicznymi nie był stały i tym samym nie jest spełniona przesłanka wykonywania pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Apelację od wyroku wywiódł P. T. zarzucając naruszenie przepisów postępowania cywilnego, tj. art. 245 k.p.c. oraz 233 k.p.c., a także prawa materialnego poprzez niezastosowanie § 2 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r. Skarżący wniósł o zmianę wyroku bądź jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sadowi pierwszej instancji. W apelacji argumentował, że skoro w oparciu o § 2 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r. zakład pracy wystawia świadectwo pracy w warunkach szczególnych, to dokument taki nie może być traktowany jako dokument prywatny i poddawany swobodnej ocenie dowodów. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w P. jest państwową jednostka organizacyjną, zatem dokument przez nią wydany należy traktować jak dokument urzędowy. Ponadto skarżący podniósł, że skoro pracodawcę w dacie jego zatrudnienia obowiązywało zarządzenie nr 17 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej, zatem świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane zostało zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami prawa.

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja P. T. jest nieuzasadniona.

Sąd Apelacyjny w całości podzielił zarówno ustalenia sądu pierwszej instancji, jak i rozważania prawne. Wbrew twierdzeniom skarżącego sąd okręgowy prawidłowo ocenił, że świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych jest dokumentem prywatnym (art. 245 k.p.c.). Stanowi więc dowód jedynie tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie w nim zawarte. Świadectwo takie podlega ocenie jak każdy inny dowód zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 233 § 1 k.p.c. Tezy o posiadaniu cech dokumentu urzędowego przez świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych nie można zasadnie wywodzić z brzmienia § 2 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r., który stanowi, że „okresy pracy (...) stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik (...) lub w świadectwie pracy”. Dokumentami urzędowymi są bowiem jedynie dokumenty sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania; a także dokumenty sporządzane przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje pozarządowe w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej (art. 244 k.p.c.). Jako dokument prywatny świadectwo takie podlega zatem kontroli zarówno, co do prawidłowości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej, gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Świadectwo o którym mowa w § 2 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r. nie jest dokumentem abstrakcyjnym i musi znajdować oparcie w posiadanej przez zakład pracy dokumentacji, a w konsekwencji może być poprzez te dokumenty weryfikowane. Sąd nie jest związany oceną charakteru zatrudnienia pracownika dokonaną przez pracodawcę w wystawionym pracownikowi świadectwie pracy, czy świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Świadectwo pracy służy jedynie celom dowodowym (porównaj wyroki Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09, LEX nr 518067; z 13 września 2011 r., I UK 107/11, LEX nr 1084700 oraz z 15 maja 1012 r., II PK 238/11, LEX nr 1216861). W apelacji P. T. błędnie argumentował, że Spółdzielnia Kółek Rolniczych w P. jest państwową jednostką organizacyjną, zatem świadectwo przez nią wystawione jest dokumentem urzędowym. Także i w tej materii wypowiedział się Sąd Najwyższy stwierdzając, że świadectwo pracy nie jest też dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c. nawet wtedy, gdy zostaje wydane przez urząd administracji państwowej, ale jedynie dokumentem prywatnym, o którym mowa w art. 245 k.p.c. (tak. m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego z 17 maja 1996 r., I PRN 40/96, Prok.i Pr.-wkł. Z 1996 r., nr 10, poz. 58; z 20 lutego 1991 r., I PR 422/90, nie publikowany oraz z 14 maja 2012 r., II PK 238/11, OSNP z 2013 r., nr 7-8, poz. 81). Świadectwo pracy nie tworzy praw podmiotowych ani ich nie pozbawia, nie ma więc cech wyłączności w zakresie dowodowym w postępowaniu o realizację tych praw (z uzasadnienia uchwały z dnia 28 września 1990 r., III PZP 15/90, OSNCP 1991, z. 4, poz. 45). Sąd okręgowy zatem prawidłowo samodzielnie w oparciu o całokształt dowodów ustalał okoliczność pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie sądu apelacyjnego, prawidłowo też sąd okręgowy uznał, że zatrudnienie ubezpieczonego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w P. oznaczało w rozumieniu obowiązujących przepisów pracę w rolnictwie. Załącznik do rozporządzenia z 1983 r. w wykazie A, dziale X zatytułowanym „W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym” wśród prac uprawniających do emerytury w wieku obniżonym nie wymienia pracy magazyniera. Zarazem nie można dopatrywać się analogii pomiędzy obowiązkami pracowniczymi P. T., a pracą magazyniera wymienioną w Dziale IV zatytułowanym „W chemii”. Po pierwsze niewątpliwie było to zatrudnienie w innym dziale gospodarki, po drugie do zakresu obowiązków ubezpieczonego nie należało wykonywanie czynności wyłącznie związanych z magazynowaniem substancji pylistych, toksycznych, żrących, parzących i wybuchowych (Dział IV, poz. 40). P. T. zajmował się także zbożem, suszem, a od 1985 r. częściami zamiennymi; prowadził również dokumentację magazynową. Słusznie argumentował sąd pierwszej instancji, że ścisła wykładnia przepisów prawa ubezpieczeń społecznych wymaga uwzględniania powiązań stanowiskowo-brażowych ujawnionych w rozporządzeniu z 1983 r. Przepisów tych nie można zatem dowolnie dostosowywać do charakteru wykonywanej pracy w oderwaniu od branży zatrudnienia. Także okoliczność braku stałego kontaktu z paliwami i środkami ochrony roślin uniemożliwia uznanie, że praca w warunkach szczególnych świadczona była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, jak tego wymaga § 2 ust. 1 rozporządzenia z 1983 r. Skarżący przy tym błędnie upatruje zasadności swych twierdzeń w treści Zarządzenia nr 17 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej obowiązującego w trakcie trwania zatrudnienia ubezpieczonego. Sąd apelacyjny wskazuje, że przywołane Zarządzenie jest wykazem resortowym, który musi być dostosowany do treści aktualnie obowiązującego Wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z 1983 r., w którym zawarty jest kompletny wykaz prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Załącznik resortowy nie może więc skutecznie prawnie wykazywać zakresu prac niezgodnych z zakresem ujętym w Załączniku do Rozporządzenia z 1983 r. (tak m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego z 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP z 2005 r., nr 11, poz. 161 oraz z 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP z 2006 r., nr 19-20, poz. 306). Akt resortowy powołany w apelacji jedynie porządkował i uściślał prace wymienione w rozporządzeniu, ale aktualnie nie może pozostawać z nim w sprzeczności. Źródłem prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach jest ustawa emerytalna, jak i rozporządzenie z 1983 r. Źródłem praw nie jest natomiast zarządzenie resortowe, jako że nie stanowi źródła prawa - art. 87 Konstytucji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 2012 r., sygn. I UK 403/11, LEX nr 1214549). Skoro praca wykonywana przez P. T. nie jest wymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 1983 r., to skarżący nie może nabyć prawa do emerytury, gdyż nie przepracował co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze przedstawioną ocenę prawną sąd apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego.