Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 sierpnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 sierpnia 2018 roku w L.

sprawy S. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek odwołania S. F.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

z dnia 24 listopada 2016 roku Numer (...) -O- (...)

oddala odwołanie.

Sygn. akt VIII U 4172/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 24 listopada 2016 roku stwierdził, że S. F. jako pracownik u płatnika składek(...) (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu oraz wypadkowemu od dnia 11 kwietnia 2013 roku. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy argumentował, że ubezpieczona od 2001 roku była wspólnikiem spółki, a od dnia 11 kwietnia 2013 roku została powołana do zarządu na stanowisko wiceprezesa. Jednocześnie jest jedynym pracownikiem spółki, który nie podlega nikomu w ramach podporządkowania pracowniczego. W spółce nie był powołany pełnomocnik do zawierania umów o pracę z członkami zarządu. Wnioskodawczyni samodzielnie zajmuje się prowadzeniem spraw spółki, za co od lutego 2014 roku nie otrzymuje wynagrodzenia z uwagi na brak środków finansowych. W toku postępowania organ ustalił, że z chwilą powołania na stanowisko wiceprezesa umowa o pracę nie spełniała przesłanek zawartych w art. 210 § 1 kodeksu spółek handlowych. Tym samym, w ocenie organu, umowa o pracę jest nieważna i nie skutkuje powstaniem tytułu do ubezpieczenia (decyzja k. 56-59 akt ZUS).

S. F. złożyła odwołanie od powyższej decyzji, kwestionując zawarte w niej rozstrzygnięcie. W uzasadnieniu wskazała, że postanowieniem Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 11 kwietnia 2013 roku ze składu organu uprawnionego do reprezentacji spółki został wykreślony S. L. – dotychczasowy wiceprezes, w miejsce którego wpisana została wnioskodawczyni. Prezes zarządu nie był natomiast zdolny do pełnienia swojej funkcji z uwagi na zły stan zdrowia od grudnia 2011 roku. Od czerwca 2013 roku wnioskodawczyni pozostała jedynym członkiem zarządu i pracownikiem spółki. W jej ocenie powołanie na stanowisko wiceprezesa zarządu nie zwalniało jej ze świadczenia pracy na stanowisku księgowej na podstawie umowy o pracę. Równolegle wykonywała obowiązki związane z pełnieniem obu tych funkcji (odwołanie k. 2-3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powtarzając argumentację jak w zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie k. 20-21 a.s.).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje:

Przedsiębiorstwo (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 19 września 2001 roku (odpis z KRS k. 8-11 akt ZUS).

Wnioskodawczyni S. F. była wspólnikiem spółki od momentu jej powstania. Od dnia 31 maja 2010 roku funkcję prezesa zarządu pełnił D. F., natomiast wiceprezesa A. L.. Dodatkowo od dnia 24 kwietnia 2012 roku w spółce ustanowiony był prokurent w osobie A. Ł. (metryka k. 26-32 akt ZUS).

S. F. w dniu 4 kwietnia 2011 roku zawarła umowę o pracę z(...) (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. Na jej podstawie została zatrudniona na czas nieokreślony na stanowisku księgowej, w wymiarze czasu pracy ½ etatu za wynagrodzeniem w kwocie 1.400,00 złotych brutto. W imieniu spółki umowę o pracę podpisał prezes zarządu D. F. (umowa o pracę k. 22 akt ZUS).

Działalność spółki polegała na wykonywaniu prac budowlanych. W lutym 2013 roku, z uwagi na problemy z uzyskaniem wynagrodzenia za wykonaną pracę, spółka popadła w problemy finansowe. Zatrudnionym pracownikom wręczono wypowiedzenia umów o pracę oraz dokonano rozliczenia wynagrodzenia. Uregulowano także należności wobec urzędu skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wszelką dokumentację w tym zakresie przygotowała wnioskodawczyni (zeznania wnioskodawczyni k. 46v, 79, 93v a.s.).

Wiceprezes spółki (...) oraz prokurent A. Ł. zrezygnowali z pełnionych funkcji oraz z udziałów w spółce. Pozostali wspólnicy postanowili w miejsce dotychczasowego wiceprezesa powołać wnioskodawczynię. Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2013 roku, sygn. sprawy(...) KRS/(...), Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku dokonał wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym, Rejestrze Przedsiębiorców. Sąd wykreślił S. L. z funkcji wiceprezesa zarządu i w jego miejsce wpisał S. F., a z funkcji prokurenta wykreślił A. Ł.. Ponadto Sąd dokonał wpisu dotyczącego sposobu reprezentacji spółki, zgodnie z którym do składania oświadczeń woli w imieniu spółki uprawniony był samodzielnie każdy członek zarządu (zeznania wnioskodawczyni k. 46v, 79, 93v a.s.; postanowienie k. 23-25 akt ZUS).

Wnioskodawczyni nie zawarła ze spółką umowy o pracę na stanowisku wiceprezesa zarządu, bądź kolejnej umowy o pracę na stanowisku księgowej. Od momentu powołania zajęła się prowadzeniem wszelkich spraw spółki. Prezes zarządu D. F. nie zajmował się działalnością spółki. Brał jedynie udział w procesie sądowym przeciwko inwestorowi o zapłatę za wykonane zlecenie. Pozostałymi czynnościami zajmowała się wnioskodawczyni. W czerwcu 2013 roku dokonała ostatecznego rozliczenia byłych pracowników, po czym zajmowała się sprawą związaną ze spłatą zaciągniętego kredytu bankowego. Dokonała wyceny oraz sprzedaży samochodów należących do spółki. Ponadto zajmowała się sporządzaniem rocznego sprawozdania finansowego oraz składaniem deklaracji VAT. Szukała także podwykonawców w celu dokończenia realizacji zawartych kontraktów. Ze środków uzyskanych z tych zleceń wnioskodawczyni wypłacała sobie wynagrodzenie za pracę do stycznia 2014 roku według wysokości określonej w umowie o pracę. Listy płac było sporządzane przez wnioskodawczynię jako główną księgową oraz zatwierdzane przez nią jako wiceprezesa zarządu. Od lutego 2014 roku nie otrzymywała żadnego wynagrodzenia. W trakcie wykonywania pracy wnioskodawczyni nie była przez nikogo nadzorowana, sama decydowała o podejmowanych czynnościach (zeznania wnioskodawczyni k. 46v, 79, 93-93v a.s., zeznania D. F. k. 75v-76 a.s., faktury k. 51 a.s, listy płac k. 82 a.s.).

Uchwałą z dnia 20 września 2016 roku wspólnicy zdecydowali o rozwiązaniu spółki. Postanowieniem z dnia 4 stycznia 2017 roku, sygn. sprawy (...) KRS/(...), sąd rejestrowy wykreślił D. F. z funkcji prezesa zarządu oraz S. F. z funkcji wiceprezesa. Dotychczasowi członkowie zarządu zostali wpisani jako likwidatorzy spółki (postanowienie k. 43 a.s.).

W dniu 26 lipca 2017 roku wspólnicy spółki podjęli uchwałę w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania likwidacyjnego oraz w przedmiocie zakończenia likwidacji i wyrażenia zgody na złożenie wniosku o wykreślenie spółki z rejestru i jej rozwiązanie. Postanowieniem z dnia 29 września 2017 roku spółka (...) została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego (postanowienie k. 68 a.s.).

S. F., działając jako likwidator, złożyła do organu rentowego formularze o wyrejestrowaniu płatnika składek (...) sp. z o.o. oraz siebie jako pracownika z ubezpieczeń społecznych od dnia 27 lipca 2017 roku (formularze (...) k. 70, (...) k. 71 a.s.).

Umowa o pracę z wnioskodawczynią została rozwiązana z dniem 26 lipca 2017 roku z powodu likwidacji zakładu pracy. Świadectwo pracy zostało wystawione przez S. F., działającą jako likwidator spółki (świadectwo pracy k. 73 a.s.).

Stan faktyczny został ustalony na podstawie dowodów ze wskazanych dokumentów, zeznań wnioskodawczyni oraz świadka.

Zarówno świadek D. F., pełniący funkcję prezesa zarządu spółki (...), jak i wnioskodawczyni S. F., zeznawali na okoliczność wypełniania przez wnioskodawczynię obowiązków pracowniczych na podstawie umowy o pracę na rzecz spółki. Zeznania są spójne i wzajemnie się uzupełniają. Wynika z nich, że wnioskodawczyni podpisała umowę o pracę ze spółką reprezentowaną przez D. F., a po zmianach personalnych w zarządzie objęła funkcję wiceprezesa. Od tego czasu zajmowała się wszelkimi sprawami spółki, łączącymi się zarówno z dotychczasową pracą księgowej, jak i z obowiązkami polegającymi na wykonywaniu bieżącej działalności i reprezentacji spółki. Wnioskodawczyni w tym czasie nikomu nie podlegała, sama decydowała o wykonywanych czynnościach i nie konsultowała ich z prezesem zarządu. Samodzielnie również wypłacała sobie wynagrodzenie. Sąd nie podziela jednak oceny wnioskodawczyni, że czynności te były wykonywane w ramach stosunku pracy istniejącego na podstawie umowy o pracę jako księgowa.

Dowody ze wskazanych dokumentów także zostały uznane za wiarygodne. Nie były kwestionowane przez strony, a okoliczności w nich stwierdzone nie były sporne. Odnośnie sporządzonej umowy o pracę Sąd wskazuje, że świadczy jedynie o jej sporządzeniu i złożeniu przez strony oświadczeń woli. Sąd nie kwestionuje, że od dnia jej zawarcia, tj. od 4 kwietnia 2011 roku umowa była realizowana w ramach stosunku pracy, jednak z datą powołania wnioskodawczyni na stanowisko wiceprezesa umowa stała się nieważna.

Sąd Okręgowy w Lublinie rozważył, co następuje:

Odwołanie nie jest zasadne i podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963, tekst jedn. ze zm.) do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej są pracownikami. Ponadto przepisy art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 tej ustawy wprowadzają w odniesieniu do pracowników obowiązek ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Zgodnie z treścią art. 13 pkt 1 ustawy pracownicy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania stosunku pracy.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 8 ust. 1 definiuje pracownika jako osobę, która pozostaje w stosunku pracy. Regulacje odnoszące się do stosunku pracy zawarte są w art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r., poz. 1666, tekst jedn. ze zm.). Stosowanie do § 1 tego przepisu przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W rozpatrywanej sprawie organ rentowy podnosił, że umowa o pracę zawarta pomiędzy wnioskodawczynią, a spółką reprezentowaną przez prezesa zarządu, z chwilą powołania S. F. na stanowisko wiceprezesa, stała się nieważna z uwagi na brak spełnienia przesłanek zawartych w art. 210 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 roku kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1578, tekst jedn. ze zm.). Zgodnie z tym przepisem w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.

Sąd rozpatrujący sprawę podziela stanowisko organu rentowego. Spółka (...) nie zachowała powyższych wymagań formalnych. Zgromadzenie wspólników nie podjęło uchwały o wyznaczeniu pełnomocnika do zawarcia umowy o pracę ze S. F.. Jednocześnie wspólnicy podejmowali uchwały związane z procesem likwidacji spółki, w związku z czym w ocenie Sądu nie było przeszkód, aby podjęli taką uchwałę również w kwestii zapewnienia prawidłowej reprezentacji przy zawieraniu umowy o pracę. Argument o braku zainteresowania sprawami spółki i niepodejmowaniu działań przez prezesa zarządu jest zatem niezasadny. Nie było przeszkód, aby zatrudnić wnioskodawczynię na stanowisku księgowej, jednak należało dochować odpowiednich procedur.

W orzecznictwie dominuje pogląd, że umowa zawarta z naruszeniem art. 210 k.s.h. jest nieważna bez względu na okoliczności podnoszone przez stronę odwołującą się, tj. przyjęcie dorozumianej zasady reprezentacji w spółce, czy też faktycznego świadczenia pracy przez ubezpieczonego. Uchybienie temu przepisowi nie może być jednak konwalidowane poprzez jakiekolwiek inne czynności dorozumiane. W takiej sytuacji nie ma zastosowania zasada, że do zawarcia ważnej umowy o pracę może dojść przez dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy na warunkach (nieważnej) umowy o pracę przez podmioty właściwe do reprezentacji pracodawcy. Przyjęcie takiej możliwości prowadziłoby do obejścia zasad reprezentacji spółki w zakresie umów o pracę zawieranych przez spółkę z członkami jej zarządu stosownie do treści art. 210 § 1 k.s.h. Skutkiem naruszenia zasad reprezentacji jest zatem bezwzględna nieważność umowy na podstawie art. 58 § 1 k.c. (wyroki: SA w B. z dnia 28 kwietnia 2015 r., III AUa 1497/14, Legalis nr 1285197; SA w W. z dnia 2 września 2015 r., VI ACa 1339/14, Legalis nr 1360395).

Istnieje również pogląd, zgodnie z którym dopuszczenie członka zarządu do pracy na podstawie umowy o pracę zawartej w sposób dorozumiany jest możliwe, jednak tylko w przypadku kumulatywnego spełnienia odpowiednich przesłanek. Przede wszystkim nawiązany w sposób dorozumiany stosunek pracy powinien zachować swoje elementy konstrukcyjne, ze szczególnym uwzględnieniem szeroko rozumianego podporządkowania pracownika w procesie świadczenia pracy. Ponadto wyrażenie woli zawarcia umowy o pracę z członkiem zarządu w sposób dorozumiany musi zostać dokonane przez właściwe organy, tj. radę nadzorczą bądź pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników. Aby doszło do zawarcia ważnej umowy w sytuacji, w której wadliwość w zakresie reprezentacji spółki zaistniała tylko w określonym momencie, ale następnie praca była wykonywana, musi być ona wykonywana za wiedzą i aprobatą spółki właściwie reprezentowanej. Pracownik powinien wykonywać zatrudnienie z uwzględnieniem wszystkich elementów stosunku pracy, a organy uprawnione do reprezentacji spółki muszą uznawać go za swojego pracownika (wyrok SA w Białymstoku, III AUa 18/18, Lex nr 2481762).

Niezależnie od powyższego w niniejszym stanie faktycznym żadna z tych przesłanek nie została spełniona. Argumentacja podnoszona przez wnioskodawczynię, że po dniu 11 kwietnia 2013 roku umowa o pracę nadal obowiązywała, ponieważ w rzeczywistości wykonywała ona pracę na stanowisku księgowej, nie jest zasadna. W pierwszej kolejności należy zwrócić na całokształt obowiązków wnioskodawczyni. Polegały one na wykonywaniu wszystkich czynności łączących się z prowadzeniem spraw spółki, od rozliczania pracowników, przez występowanie w imieniu spółki przed organami władzy publicznej i sądami, aż po czynności zmierzające do jej likwidacji. W niektórych sytuacjach jedynie z konieczności wymagane było uczestnictwo prezesa zarządu.

Następnie należało zbadać istnienie przesłanek stosunku pracy pomiędzy spółką, a wnioskodawczynią, a w szczególności kwestie nadzoru pracowniczego. Wnioskodawczyni wykonując czynności, które dotychczas wykonywała jako księgowa, w rzeczywistości świadczyła pracę w swoim imieniu jako wiceprezes. Czynności te nie były przez nikogo zlecane, a wykonywane z poczucia odpowiedzialności za spółkę jako wiceprezes i jedyny aktywnie działający członek zarządu lub wspólnik. Bezsporne w świetle zeznań i zgromadzonej dokumentacji okazały się okoliczności, zgodnie z którymi wnioskodawczyni nie odbierała od nikogo poleceń, a prezes spółki nie organizował procesu jej pracy. Za wszystkie czynności odpowiadała samodzielnie. Nawet wynagrodzenie wypłacała sobie sama, sporządzając listy płac jako księgowa, a akceptując jako wiceprezes. Na tym etapie doszło zatem do kumulacji roli pracownika oraz pracodawcy.

Niewątpliwie wnioskodawczyni, będąca jedynym członkiem zarządu, który wziął odpowiedzialność za sprawy spółki, wykonywała również dotychczasowe czynności, do których zobowiązana była już na stanowisku księgowej, jednak nie były one wykonywane w ramach stosunku pracy. Niezależnie od tego, wraz z powołaniem jej do pełnienia funkcji wiceprezesa zarządu spółka – z zastosowaniem odpowiedniej procedury – powinna zawrzeć z nią nową umowę o pracę. W momencie, w którym wnioskodawczyni stała się członkiem zarządu, dotychczasowa umowa stała się bezwzględnie nieważna. Spółka nie podjęła natomiast żadnych czynności mających na celu uregulowanie sytuacji wnioskodawczyni jako jej pracownika, a jak wskazano wyżej, miała taką możliwość, ponieważ zgromadzenie wspólników było zdolne do podejmowania uchwał.

W konsekwencji należało uznać, że od dnia 11 kwietnia 2013 roku wnioskodawczyni nie pozostawała w stosunku pracy ze spółką (...). W związku z tym ustał jej tytuł do ubezpieczeń społecznych jako pracownik tej spółki. Zaskarżona decyzja okazała się zatem prawidłowa.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy w Lublinie, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.