Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marta Sawińska (spr.)

Sędziowie: SSA Jolanta Cierpiał

del. SSO Renata Pohl

Protokolant: st.sekr. sąd. Alicja Karkut

po rozpoznaniu w dniu 26 lipca 2018 r. w Poznaniu

sprawy M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 11 maja 2017 r. sygn. akt IV U 632/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz M. W. kwotę 477,37 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3.01.2017 r. znak (...) pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił M. W. prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na niewykazanie przez wnioskodawcę 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

M. W. w odwołaniu od ww. decyzji wniósł o jej zmianę poprzez uwzględnienie okresu pracy w szczególnych warunkach od 25.09.1968 r. do 31.12.1988 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 11 maja 2017 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie o sygn. akt IV U 632/17, zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy M. W. prawo do emerytury od dnia 6.12.2016 r.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji.

M. W., urodzony (...), nie będąc członkiem otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostając w zatrudnieniu, we wniosku złożonym w organie rentowym w dniu 6.12.2016 r. domagał się ustalenia prawa do emerytury przewidzianej przepisem art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Na dzień 1.01.1999 r. organ rentowy uznał za udowodniony łączny okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 28 lat, 1 miesiąca i 10 dni, w tym żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych.

W okresie od 25.09.1968 r. do 31.12.1988 r. wnioskodawca zatrudniony był w Fabryce (...) – Zakład (...) w pełnym wymiarze czasu pracy. Początkowo przez rok był stażystą, od 1.10.1969 r. ślusarzem, a następnie wydawcą i ustawiaczem. Przed pójściem do wojska wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku ślusarz-ostrzarz, wykonując prace ostrzarza.

W okresie od 20.04.1971 r. do 14.04.1973 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Do pracy w ww. zakładzie pracy powrócił 12.05.1973 r.

W okresie od 12.05.1973 r. do 31.01.1988 r. M. W. zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku szlifierz-ostrzarz, wykonując wyłącznie pracę ostrzarza. Po wojsku został zatrudniony na tym stanowisku, na którym pracował bezpośrednio przed rozpoczęciem służby wojskowej, z takim samym zakresem obowiązków.

Wnioskodawca po powrocie z wojska do zakładu pracy zajmował się ostrzeniem narzędzi do obróbki i skrawania, w tym narzędzi potrzebnych do produkcji sprzęgieł – noży, wierteł, przeciągaczy, frezów, pił. Pracował też przy wytwarzaniu noży z półfabrykatów – na podstawie rysunku wykonywano ostrze, obcinano resztki materiału i ostrzono. Wytwarzano też noże z węglika spiekanego, był to czynnik rakotwórczy. Musiał zapewnić i zabezpieczyć przygotowanie narzędzi, utrzymywanie ruchu wydziału sprzęgieł – sprawności narzędzi. Posługiwał się ściernicami diamentowymi, elektrokorundowymi, do cięcia metali, przeciągaczami. Noże służyły do automatów tokarskich i sprzęgieł. Noże, frezy i wiertła po około dwóch tygodniach tępiły się i wymagały ponownego ostrzenia.

Wnioskodawca pracował w brygadzie ostrzarzy, w której było ok. 15 osób, liczba ta się zmniejszała. Praca odbywała się na hali, gdzie wytwarzano przyrządy do produkcji, na zmiany – od godz. 06:00 do 14:00 i od godz. 14:00 do 22:00, sporadycznie w nocy.

Na hali, na której produkowano sprzęgła i pracowały maszyny, panował hałas. Miejsce pracy ostrzarzy znajdowało na hali, odgrodzone płytą aluminiową od pozostałej części hali, na której produkowano sprzęgła. Obecne było duże zapylenie, wyciągi nie były wystarczające. Zimą na hali było kilka stopni C., panowały przeciągi, latem było gorąco.

Szlifierze i ostrzarze to oddzielne stanowiska pracy. Szlifierze pracowali głównie przy powierzchniach płaskich, zaś ostrzarze zajmowali się głównie ostrzeniem narzędzi. Szlifierze pracowali w narzędziowni centralnej albo przy prasowni, gdzie była segregacja narzędzi. Wnioskodawca pracował przy ostrzeniu narzędzi, na hali, typowej pracy szlifierza nie wykonywał.

Ostrzarze otrzymywali dodatek pieniężny za pracę w szkodliwych warunkach i mleko.

W okresie od 1.02.1988 r. do 31.12.1988 r. wnioskodawca przebywał na urlopie bezpłatnym.

Wnioskodawca otrzymał za okres pracy od 12.05.1973 r. do 31.01.1988 r. świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, w którym zakład pracy wskazał, że wykonywał pracę na stanowisku szlifierz-ostrzarz, wymienionym w dziale III poz. 78 pkt 4 wykazu załącznika nr 1 do zrządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30.03.1985 r. w sprawie wykazu stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego.

Pracujący razem z wnioskodawcą na takim samym stanowisku J. M., którego wnioskodawca wdrażał do pracy, otrzymał za okres swojej pracy świadectwo pracy w warunkach szczególnych, w którym wskazano, że wykonywał prace polegające na szlifowaniu lub ostrzeniu wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne, określone w wykazie A dział III poz. 78 pkt 4 załącznika nr 1 do zrządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30.03.1985 r. w sprawie wykazu stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego. W/w wykonywał w okresie tego zatrudnienia ten sam rodzaj prac, co wnioskodawca.

W powyższym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał wniesione odwołanie za zasadne.

Jak wskazał Sąd, przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń (Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.) stanowi, iż ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Za pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach uważa się pracownika zatrudnionego przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, oraz w znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Dalej Sąd I instancji wyjaśnił, że wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom tym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.).

Mężczyzna, będący pracownikiem zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, może przejść na emeryturę w wieku 60 lat pod warunkiem, że udowodnił wymagany okres składkowy i nieskładkowy - co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zgodnie z § 2 ust. 1 cytowanego rozporządzenia okresami uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W myśl § 2 ust. 2 tego rozporządzenia okresy pracy w takim charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Jednocześnie w myśl rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (§ 22 ust. 1).

Dodatkowo ustalenie rodzaju wykonywanej pracy na podstawie osobowych środków dowodowych możliwe jest także w postępowaniu przed sądem rozpoznającym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których przewiduje się odstępstwa od zasad ogólnych postępowania dowodowego, bowiem zgodnie z treścią przepisu art. 473 § 1 k.p.c., dowód z zeznań świadków jest dopuszczalny w zasadzie co do wszystkich faktów spornych lub niemożliwych do udowodnienia za pomocą dowodu z dokumentu, a nawet ponad i przeciwko osnowie dokumentu (por. wyrok SN z 8.12.1998r. II UKN 357/98, uchwała SN z 24.09.1984r., III UZP 6/84). Postępowanie sądowe, zainicjowane wniesieniem przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego, toczy się bowiem według zasady swobodnej oceny dowodów, wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie zaś z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału.

W ocenie Sądu I instancji przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło w pierwszej kolejności na jednoznaczne ustalenie, że wnioskodawca w okresie od 12.05.1973 r. do 31.01.1988 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku wykonywał pracę jako ostrzarz. Jest to praca wskazana w wykazie A, Dziale III, poz. 78 (szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne) załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego (…). Praca wykonywana przez wnioskodawcę została też powtórzona w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30.03.1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz. Urz. MHiPM nr 1-3, poz. 1), w Dziale III pod poz. 78 pkt 4.

Wnioskodawca przedłożył dokumentację pracowniczą, w tym świadectwo pracy w szczególnych warunkach oraz zaświadczenia dotyczące zatrudnienia, obejmujące sporny okres, jak również angaże.

Z angaży z dni 24.05.1973 r., 17.05.1974 r., 12.06.1976 r., 24.08.1978 r., 10.10.1980 r., 20.01.1982 r., 20.09.1982 r., 29.12.1982 r., 19.01.1983 r., 30.04.1983 r., 17.01.1985 r., 04.09.1985 r., 02.06.1986 r., 16.04.1987 r., 15.10.1987 r., obejmujących okres od 12.05.1973 r., wynikają zajmowane przez odwołującego stanowiska: ostrzarz, szlifierz bądź szlifierz-ostrzarz. Stanowisko łączone wymieniono też w zaświadczeniach, świadectwach pracy (choć zaznaczyć należy, że świadectwo z dnia 25.04.2000 r. wskazuje wyłącznie na pkt 4 odpowiedniej pozycji). Nie miało jednak dla Sądu Okręgowego znaczenia, jak w poszczególnych angażach nazwano stanowisko pracy wnioskodawcy, istotne było to, że w okresie od 12.05.1973 r. do 31.01.1988 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy faktycznie pracę ostrzarza – ostrzył wyroby i narzędzia metalowe służące do produkcji sprzęgieł. Nadto powołane rozporządzenie wymienia pod wskazaną pozycją również wykonywanie pracy szlifierza (szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne).

Tak więc okres od 12.05.1973 r. do 31.01.1988 r., tj. 14 lat, 8 miesięcy i 20 dni, Sąd I instancji uznał za okres wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach, podlegający zaliczeniu przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury.

Pozostałego czasu zatrudnienia w (...) Zakładzie (...) w K. Sąd Okręgowy nie zaliczył odwołującemu do stażu pracy w szczególnych warunkach. W przypadku okresu od 1.02.1988 r. do 31.12.1988 r. spowodowane było to przebywaniem przez wnioskodawcę na urlopie bezpłatnym. W przypadku okresu początkowego, tj. od rozpoczęcia zatrudnienia w (...) do rozpoczęcia służby wojskowej – od 25.09.1968 r. do 19.04.1971 r., wnioskodawca nie udowodnił wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca ta nie wynikała z dokumentacji, świadkowie nie mogli jej potwierdzić, gdyż rozpoczęli pracę później, wnioskodawca konkretnego okresu nie pamiętał, a wszelkie ustalenia w tym przedmiocie muszą być dokonywane ściśle.

Nadto w ocenie Sądu Okręgowego brak zatrudnienia odwołującego w warunkach szczególnych przed okresem zasadniczej służby wojskowej nie uniemożliwiał zaliczenia tego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych w sytuacji, gdy pracownik po odbyciu służby wojskowej podjął w zakładzie pracy pracę w warunkach szczególnych.

Dla kwalifikacji okresu zasadniczej służby wojskowej jako okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, należy stosować zawsze regulacje prawne obowiązujące w okresie odbywania tej służby (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09.03. 2010 r., I UK 333/09, LEX nr 585739). Sąd I instancji podzielił pogląd, że skoro żołnierzowi, który przed służbą wojskową nie był zatrudniony (w ogóle, w żadnym zakładzie pracy), a po zwolnieniu w ciągu 30 dni przystąpił do wykonywania zatrudnienia kwalifikowanego jako praca w warunkach szczególnych, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień emerytalnych, to tym bardziej zachodzą podstawy do zaliczenia tego okresu przy ustalaniu stażu emerytalnego w sytuacji, gdy przed powołaniem do służby wojskowej ubezpieczony nie wykonywał zatrudnienia kwalifikowanego jako praca w warunkach szczególnych, a po zakończeniu służby powrócił do zakładu pracy i wykonywał pracę, która miała charakter pracy w warunkach szczególnych – i odwrotnie (uchwała SN z 2.07.2015 r., III UZP 4/15).

Zaliczenie okresu służby wojskowej wnioskodawcy od 20.04.1971 r. do 14.04.1973 r., tj. 1 roku, 11 miesięcy i 26 dni, do uwzględnionego przez Sąd stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych (14 lat, 8 miesięcy i 20 dni), które wnioskodawca podjął po powrocie z wojska, w wymaganym terminie, powoduje, że odwołujący legitymuje się ponad 15- letnim stażem pracy w warunkach szczególnych.

Wobec powyższego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję ZUS.

W apelacji od powyższego wyroku organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1)  naruszenie przepisów postępowania, w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., poprzez wadliwą ocenę dowodów oraz naruszenie granic swobodnej oceny dowodów przez przyjęcie, że w okresie zatrudnienia w (...) Zakład (...) w K. odwołujący stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, podczas gdy zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia takiego stanowiska;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

a)  art. 108 ust. 1 w zw. z art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony w brzmieniu obowiązującym do dnia 31.12.1974 r., przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w stanie faktycznym sprawy istniały podstawy do zaliczenia okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych w sytuacji, gdy przed rozpoczęciem odbywania tej służby odwołujący nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach;

b)  art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego(…), poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że wnioskodawca spełnia wymogi do przyznania emerytury mimo, że nie udowodnił wymaganego co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący zgodził się na uwzględnienie okres pracy w warunkach szczególnych od 1.07.1976 r. do 31.01.1988 r., ale w jego ocenie brak było podstaw do uwzględniania okresu od 12.05.1973 r. do 30.06.1976 r. – w tym zakresie Sąd Okręgowy poczynił ustalenia faktyczne wyłącznie w oparciu o zeznania odwołującego. Apelujący nie zgodził się też z zaliczeniem do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania służby wojskowej, argumentując, że takie zaliczenie możliwe byłoby w sytuacji, gdyby odwołujący już w okresie przed rozpoczęciem odbywania służby pracował w warunkach szczególnych, a następnie powrócił do pracy w tych samych warunkach, tj. aby służba wojskowa przerywała pracę w warunkach szczególnych.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W odpowiedzi na apelację odwołujący, reprezentowany przez radcę prawnego, wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie jest zasadna i jako taka podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie materiał poddał wszechstronnej ocenie, z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Przed szczegółowym odniesieniem się do zarzutów apelacji wskazać należy podstawy prawne niniejszego wyroku.

W myśl art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Obowiązująca ustawa emerytalna weszła w życie na mocy przepisu art. 196 tejże ustawy w dniu 1 stycznia 1999 r. Wymogi określone w przepisie art. 184 ust. 1 pkt 1 i 2 powinny zatem zostać spełnione na dzień 1 stycznia 1999 r.

Stosownie do brzmienia ust. 2 tego samego artykułu emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 i 4 ustawy emerytalnej, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Przepisami dotychczasowymi, o których mowa powyżej, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43, ze zm.). Wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13.02.2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243), wskazując właśnie na przepisy ww. rozporządzenia Rady Ministrów z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Należy jednak podkreślić, iż dane co do stanowisk pracy, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach, zawarte w powyższych zarządzeniach resortowych poszczególnych ministrów i centralnych związków spółdzielczych, choć w większości nie mają obecnie mocy obowiązującej, to nadal zachowują wartość informacyjną. W orzecznictwie przepisy powyższych wykazów określone zostały jako normy o charakterze informacyjnym, techniczno-porządkującym, uściślającym, o znaczeniu w sferze dowodowej jako podstawa domniemań faktycznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.02.2010 r., II UK 218/09, niepubl.).

Stosownie do treści § 4 ust 1 ww. rozporządzenia z dnia 7.02.1983 r., pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

- ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z treścią § 2 ust. 1 tegoż rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. § 3 stanowi zaś, iż za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

Cel ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy emerytalnej opiera się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Wskazać także należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc przepisy regulujące to prawo należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.

Tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 12.03.2013 r., III AUa 1702/12, LEX 1294740).

W spornych przypadkach – uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i w warunkach stałości szkodliwego zatrudnienia. Ocena stałości zatrudnienia powinna być racjonalna, konieczne jest, aby odnosiła się ona do konkretnego rodzaju pracy i cech charakteryzujących sposób jej faktycznego świadczenia u danego pracodawcy (por. wyrok SN z dnia 22.10.2013 r., III UK 144/12, LEX nr 1455745).

Problemem przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi I instancji było jedynie to, czy odwołujący M. W. legitymował się na dzień 1.01.1999 r. wymaganym 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Pozostałe warunki niezbędne do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury były przez niego spełnione i była to okoliczność niekwestionowana przez żadną ze stron. Jednocześnie, mając na uwadze treść wywiedzionej apelacji, poza sporem pozostawało to, że w tych warunkach ubezpieczony świadczył pracę w okresie od 1.07.1976 r. do 31.01.1988 r. (11 lat, 7 miesięcy i 1 dzień) Należało zatem ustalić, czy do powyższego stażu pracy, uznanego przez ZUS na podstawie wyników przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy postępowania dowodowego, zaliczają się także wcześniejsze okresy: pracy w (...) Zakładzie (...) w K. od 12.05.1973 r. do 30.06.1976 r. (3 lata, 1 miesiąc i 19 dni) oraz bezpośrednio poprzedzającej ją służby wojskowej od 20.04.1971 r. do 14.04.1973 r. (1 rok, 11 miesięcy i 26 dni). Zdaniem Sądu Odwoławczego, zaliczenie obu tych okresów na poczet stażu pracy odwołującego w warunkach szczególnych było prawidłowe i w pełni uzasadnione.

W tym miejscu wskazać należy, że okoliczności pracy w szczególnych warunkach w postępowaniu sądowym nie doznają żadnego ograniczenia dowodowego. Stanowisko to od lat utrwalone jest w orzecznictwie sądów powszechnych. Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego, przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16.02.1996 r., II CRN 173/95). Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w związaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 27.02.2007 r., I ACa 1053/06, LEX 298433).

W postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązują również ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. Jednak zauważyć należy, że w rozporządzeniu przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia – świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne. W świetle najnowszego orzecznictwa za utrwalony należy uznać pogląd, zgodnie z którym dowód tylko z zeznań świadków, z uwagi na szczególny i wyjątkowy charakter prawa do emerytury w obniżonym wieku, nie może przesądzać o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach, zwłaszcza, gdy fakty wynikające z zeznań świadków nie znajdują potwierdzenia w dokumentacji pracowniczej (por. wyrok SA w Lublinie z dnia 5.02.2014 r., III AUa 1368/13, LEX Nr 1425488.). Z tej zatem przyczyny tylko na takich dowodach nie można oprzeć orzeczenia pozytywnego dla strony. W tej kategorii spraw podkreśla się, że same zeznania świadków czy ubezpieczonego, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy nie sposób było uznać, ażeby z zebranego materiału dowodowego Sąd I instancji wyciągnął wnioski dowolne i błędne, zaś dokonana przezeń ocena dowodów w jakikolwiek sposób przekraczała ramy oceny swobodnej. Analiza zgromadzonej dokumentacji pracowniczej ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia w (...) w K. (od 12.05.1973 r. do 30.06.1976 r.), wbrew wnioskom apelującego, prowadziła do ustalenia, że także w tym czasie odwołujący wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Nie można co prawda zaprzeczyć, że powołani w sprawie świadkowie – współpracownicy odwołującego, mogli składać zeznania na okoliczność współpracy z M. W., jaka wedle ich oświadczeń rozpoczęła się dopiero w 1976 r. i tylko co do tego okresu mogli oni mieć wiedzę na temat zajmowanego przez odwołującego stanowiska i rzeczywiście wykonywanych czynności. Nie jest jednak tak, jak sugeruje skarżący, że o wykonywaniu pracy przez odwołującego w warunkach szczególnych w okresie od 12.05.1973 r. do 30.06.1976 r. nie przemawiały żadne obiektywne dowody, zaś okoliczność tę Sąd Okręgowy ustalił wyłącznie w oparciu o zeznania samego ubezpieczonego. Jak bowiem wynika z treści angażu z dnia 24.05.1973 r. (k. 8v akt ZUS), którego skarżący wygodnie dla siebie nie wymienia w uzasadnieniu swojej apelacji, po powrocie z wojska M. W. ponownie rozpoczął pracę u tego samego pracodawcy, na stanowisku ostrzarza w (...) podejmując powierzone mu obowiązki przed upływem 30 dni od zwolnienia ze służby wojskowej (14.04.1973 r.), tj. od dnia 12.05.1973 r. Odwołującemu miało przysługiwać wynagrodzenie wg grupy V zaszeregowania. W kolejnym chronologicznie angażu z dnia 23.05.1974 r. (k. 8 akt ZUS) zmieniono M. W. stawkę wynagrodzenia godzinowego na właściwą dla stanowiska szlifierza, pozostawiając tę samą, V grupę zaszeregowania osobistego. Z dniem 1.04.1975 r. przyznano odwołującemu VI grupę zaszeregowania, pozostawiając bez zmian pozostałe warunki umowy o pracę, a więc także zajmowane stanowisko (por. angaż z 12.05.1975 r., k. 17v akt ZUS). Wreszcie angażem z dnia 12.06.1976 r. zwiększono stawkę wynagrodzenia na stanowisku szlifierza w VI grupie zaszeregowania osobistego i była to jedyna zmiana wnoszona wówczas do obowiązującej M. W. umowy o pracę (k. 17 akt ZUS). W aktach spraw brak innych dokumentów wystawionych pomiędzy 12.05.1973 r. a 30.06.1976 r., z których wynikałoby, że w umowie o pracę odwołującego doszło do jakichkolwiek innych zmian, w tym w szczególności co do zajmowanego od czasu powrotu z wojska stanowiska ostrzarza – poza wskazanymi powyżej. Tym samym uznać należało, że szczególne warunki zatrudnienia w powyższym okresie spornym, wskazywane przez odwołującego w jego zeznaniach, miały potwierdzenie w załączonej do akt sprawy dokumentacji pracowniczej, a ustalenia Sądu Okręgowego opierały się na całokształcie dostępnego materiału dowodowego. Nie budziło zatem żadnych zastrzeżeń Sądu II instancji zaliczenie powyższego okresu do stażu pracy M. W. warunkach szczególnych, zaś podnoszone w tym względzie argumenty organu rentowego – jako oparte na wybiórczej i dowolnej ocenie zgromadzonych dowodów – okazały się niezasadne.

Co się zaś tyczy zaliczenia okresu służby wojskowej to należy na samym początku zgodzić się z ogólnymi uwagami apelującego, stanowiącymi powielenie stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 16.10.2013 r., II UZP 6/13, z tą jednak różnicą, że Sąd Apelacyjny uznaje sytuację odwołującego za spełniającą określone przez Sąd Najwyższy kryteria uzasadniające zaliczenie odbywanej przez niego służby w wojsku do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Wprawdzie służba wojskowa z samej swojej istoty nie jest okresem zatrudnienia, albowiem żołnierz nie świadczy dla pracodawcy swoich pracowniczych obowiązków, jednakże na gruncie przepisów ubezpieczeniowych okres zasadniczej służby wojskowej podlegać może uwzględnieniu w stażu ubezpieczeniowym (jako okres zaliczany albo równorzędny) na podstawie odrębnego przepisu.

Gdy chodzi o przepisy dotyczące powszechnego obowiązku obrony, będące takimi przepisami odrębnymi, oraz uwzględniając stan faktyczny niniejszej sprawy, gdzie M. W. odbywał służbę wojskową w okresie od 20.04.1971 r. do 14.04.1973 r., podstawowe znaczenie miało pierwotne brzmienie ustawy o powszechnym obowiązku obrony, obowiązujące od jej wejścia w życie do 1.01.1975 r. (Dz. U. z 1967 r. Nr 44, poz. 220). Zgodnie z obowiązującym wówczas art. 108 ust. 1, okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby albo w tej samej gałęzi pracy. Przepis art. 106 ust. 1 cyt. ustawy wskazywał przy tym na obowiązek pracodawcy, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej służby wojskowej, do zatrudnienia go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia.

Szczegółowe zasady zaliczenia zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia zostały uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22.11.1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318, ze zm.), które w § 5 ust. 1 wskazało, że pracownikowi, który podjął zatrudnienie po odbyciu służby, zaliczało się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień uzależnionych od liczby lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie.

Z przepisów tych wynikała zatem zasada, że pracownikowi, który we wskazanym terminie po zakończeniu służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w chwili powołania do tej służby, okres służby podlegał wliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Ustanawiały więc one tzw. fikcję prawną, z której wynika, że pracownik zatrudniony w szczególnych warunkach, który po zakończeniu czynnej służby wojskowej powraca do tego zatrudnienia w przepisanym terminie, zachowuje status pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach w rozumieniu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w okresie pełnienia tej służby. Innymi słowy, jeżeli zostały spełnione przez pracownika wskazane wyżej (art. 106 ust. 1 ustawy z 1967 r.) warunki powrotu do poprzedniego zatrudnienia, zostaje zachowana tzw. ciągłość pracy, a okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby.

Wnioski powyższe Sąd Najwyższy oparł przy tym na wynikach dokonanej wykładni językowej wspomnianego przepisu, która w jego przekonaniu nie budziła żadnych wątpliwości. Godzi się więc zauważyć, że brzmienie art. 106 ust. 1 nakładało na zakłady pracy jednoznaczny obowiązek zatrudnienia powracającego z wojska pracownika właśnie na stanowisku poprzednio zajmowanym lub stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy i płacy. Pozwala to zatem na przyjęcie, że angażem z dnia 24.05.1973 r., o którym była już mowa powyżej, nieprzypadkowo wyznaczono M. W. obowiązki ostrzarza, albowiem stanowisko to – ze względu na warunki pracy i wynagrodzenie – odpowiadało stanowisku zajmowanemu przez odwołującego bezpośrednio przed rozpoczęciem służby wojskowej. Taki był ustawowy wymóg, jaki musiał zrealizować pracodawca przyjmujący ubezpieczonego z powrotem do pracy. Tym samym zachodziły podstawy do uznania, że w dniu 12.05.1973 r. M. W. powrócił do pracy w tych samych warunkach szczególnych, w jakich pracował jeszcze przed dniem 20.04.1971 r., zaś okres służby wojskowej w istocie jedynie przerywał pracę w szczególnych warunkach. Pośrednio dowodzą tego także zeznania ubezpieczonego (k. 16v), który podniósł, że może pół roku, może rok przed pójściem do wojska pracował już na ostrzarni, a okres ten przypadał po odbyciu rocznego stażu oraz po zakończeniu przenoszenia maszyn i przyrządów pomiędzy halami, kiedy zatrudniony był jako ustawiacz-wydawca, co miało trwać 3-4 miesiące. Następnie odwołujący pracował na ostrzarni. Mając na uwadze datę angażu, w którym powierzono ubezpieczonemu obowiązki ustawiacza-wydawcy (1.09.1970 r.), zakończenie pracy na tym stanowisku musiałoby nastąpić – zgodnie z relacjami M. W. – w grudniu 1970 r. lub styczniu 1971 r., co oznacza, że na stanowisku ostrzarza odwołujący mógł pracować jeszcze przez ok. 3-4 miesiące przed rozpoczęciem służby wojskowej. Choć nie pokrywa się to z okresem pracy na ostrzarni przed pójściem do wojska, o jakim zeznał M. W., to jednak przyjąć należało, że zatrudnienie go od 12.05.1973 r. na stanowisku ostrzarza stanowiło realizację obowiązku ustawowego nałożonego na pracodawcę, a zatem że w okresie po 1.09.1970 r., ale bezpośrednio przed 20.04.1971 r. odwołujący pracował już, jak podawał przed Sądem I instancji, na takim właśnie stanowisku, a zatem i przed odbywaniem służby był zatrudniony w warunkach szczególnych. Została więc zachowana ciągłość pracy w tych warunkach u tego samego pracodawcy, u którego odwołujący pracował zarówno przed, jak i po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej.

Podsumowując, uznać należało, że oba wymienione na wstępie niniejszych rozważań okresy sporne podlegały zaliczeniu M. W. do stażu pracy w warunkach szczególnych, od którego uzależnione było nabycie przez niego prawa do wcześniejszej emerytury. Po ich uwzględnieniu nie pozostawały wątpliwości, że odwołujący wykazał się co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Sąd Apelacyjny nie stwierdził wobec tego zarzucanych w apelacji naruszeń prawa materialnego: art. 108 ust. 1 w zw. z art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony oraz art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. Sąd Okręgowy właściwie zastosował wskazane przepisy, znalazły one zastosowanie w ustalonym stanie faktycznym i na ich podstawie słusznie Sąd I instancji przyjął, że M. W. spełnił wymagane przesłanki do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok w pełni odpowiada przepisom prawa i dlatego na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ZUS.

Natomiast orzeczenie o kosztach, zawarte w punkcie 2 wydanego wyroku, znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. Wysokość zasądzonych na rzecz odwołującego od przeciwnika procesowego kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 477,37 zł ustalona została w oparciu o załączony przez pełnomocnika odwołującego spis kosztów (k. 67). Składały się na nią: kwota wynagrodzenia radcowskiego w stawce minimalnej 240 zł (§ 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) oraz żądana tytułem zwrotu wydatków związanych z dojazdem na rozprawę kwota 237,37 zł. Żądana przez pełnomocnika kwota 270 zł tytułem wynagrodzenia radcowskiego nie odpowiadała kwocie stawki minimalnej, wynikającej z przytoczonego wyżej przepisu rozporządzenia, ani tym bardziej jej dwukrotności. Z kolei w myśl przepisu art. 2 ust. 1 pkt 1b ustawy z dnia 16.11.2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1827) złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa w sprawach ubezpieczenia społecznego nie podlega opłacie skarbowej. Nie było zatem podstaw do zasądzania od organu rentowego zwrotu kosztów stanowiących równowartość tejże opłaty.