Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 grudnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2018 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku S. C.

z udziałem J. G.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 30 stycznia 2018 r., sygn. akt I Ns 1270/16,

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

a/ w punkcie I.3 obniżyć wskazaną tam kwotę 70.000,-zł do kwoty 58.607,57 (pięćdziesiąt osiem tysięcy sześćset siedem i 57/100),

b/ zasądzoną w punkcie II kwotę 34.697,10,-zł obniżyć do kwoty 29.000,88,-zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy i 88/100),

II.  oddalić apelację w pozostałym zakresie;

III.  koszty postępowania apelacyjnego wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą każdy w zakresie związanym ze swoim udziałem w sprawie.

Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Ca 778/18

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni wniosła o dokonanie podziału majątku wspólnego jej i byłego męża oraz ustalenie, że w skład majątku wchodzi nieruchomość dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), rzeczy ruchome oraz środki pieniężne stanowiące dochód pobrany z prowadzonego przez wnioskodawczynię i uczestnika w czasie trwania wspólności gospodarstwa rolnego, które nie zostały rozliczone, a także środki zgromadzone przez strony na kontach bankowych prowadzonych na rzecz uczestnika na dzień 14 lutego 2015r., jak również pieniądze zgromadzone podczas uroczystości weselnej w wysokości 29.000,-zł. Wnioskodawczyni zażądała, aby wszystkie składniki przyznać uczestnikowi ze spłatą na jej rzecz 49.550,-zł, a ponadto, aby zasądzić: kwotę 242.102,54,-zł tytułem rozliczenia dochodów z gospodarstwa, kwotę 41.005,56,-zł z tytułu rozliczenia nakładów i wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika oraz kwotę 12.6750,-zł, jako rozliczenia straty i utraconych korzyści z tytułu wydatkowania i roztrwonienia przez uczestnika wspólnych środków pieniężnych.

Uczestnik wniósł o ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzą tylko rzeczy ruchome oraz środki pieniężne znajdujące się na koncie wnioskodawczyni oraz oddalenie wniosku o ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość. Uczestnik sprzeciwiał się, aby rozliczyć dochody z gospodarstwa rolnego, środków zgromadzonych podczas uroczystości weselnej oraz pozostających na jego kontach bankowych, gdyż zostały przeznaczone na potrzeby rodziny. Uczestnik domagał się również oddalenia wniosku o rozliczenie nakładów i wydatków z majątku wspólnego na osobisty w postaci spłaconych kredytów, opłaconych składek na ubezpieczenie, jako że związane były one z prowadzonym gospodarstwem rolnym i stanowiły wydatki konieczne na gospodarstwo rolne, które przynosiło dochód przeznaczany na zaspokajanie potrzeb rodziny. W tym zakresie uczestnik podał, że środki w kwocie 253.500,-zł, których rozliczenia domagała się wnioskodawczyni zostały przeznaczone na utrzymanie gospodarstwa rolnego oraz na potrzeby rodziny, co powinno skutkować oddaleniem wniosku o rozliczenie.

Wnioskodawczyni, po złożeniu odpowiedzi na wniosek, zmodyfikowała swoje stanowisko w zakresie sposobu podziału rzeczy ruchomych. W tym zakresie wnioskodawczyni przyznała, że nieruchomość stanowiła majątek osobisty uczestnika, jednak domagała się zasądzenia większej kwoty z tytułu rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty kwoty 59.005,56,-zł, zamiast 41.005,56,-zł, wskazując, iż na zakup nieruchomości część środków pochodziła z majątku wspólnego.

Wnioskodawczyni i uczestnik w drodze ugody zawartej na rozprawie dokonali podziału rzeczy ruchomych, w związku z czym w tym zakresie postępowanie zostało umorzone.

Sąd Rejonowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 30 stycznia 2018r. ustalił, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczym i uczestnika wchodzi:

(...) jednostek rozrachunkowych zgromadzonych na rachunku prowadzonym dla wnioskodawczyni w okresie od 21 czerwca 2014r. do 29 kwietnia 2016r. w N. Otwartym Funduszu Emerytalnym o wartości 0,09 zł;

2/ kwota 605,71 złotych zgromadzona w okresie od 21 czerwca 2014r. do 29 kwietnia 2016r. na subkoncie wnioskodawczyni w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych;

3/ dochód uzyskany z gospodarstwa rolnego należącego do uczestnika, który nie został zużyty na potrzeby rodziny w kwocie 70.000 złotych;

W tym orzeczeniu Sąd I instancji dokonał podziału tego majątku w ten sposób, że składniki opisane w punkcie I ppkt 1 i 2 przyznaje wnioskodawczyni, zaś składnik opisany w punkcie I ppkt 3 uczestnikowi oraz zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczym kwotę 34.697,10 złotych tytułem dopłaty, oddalając wniosek wnioskodawczyni o zasądzenie od uczestnika kosztów postępowania. Sąd ten nakazał ściągnąć od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Olsztynie kwotę 500,-zł tytułem kosztów sądowych.

Sąd I instancji ustalił, że:

- wnioskodawczyni i uczestnik zawali związek małżeński dnia 21 czerwca 2014 roku. Nie zawierali majątkowych umów małżeńskich, pozostając w ustroju wspólności majątkowej. Wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2016 roku małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód. Wyrok uprawomocnił się 29 kwietnia 2016r.,

- w trakcie trwania procesu o rozwód, postanowieniem z dnia 2 lipca 2015r. Sąd Okręgowy w Olsztynie, udzielił zabezpieczenia w ten sposób, że zobowiązał J. G. do płacenia na rzecz wnioskodawczyni tytułem zaspokojenia potrzeb rodziny kwoty po 700 złotych miesięcznie, płatnej do 10 każdego miesiąca poczynając od dnia 3 czerwca 2015r. Uczestnik płacił ww. kwotę za wyjątkiem kwietnia 2016r.

- byli małżonkowie w czasie uroczystości weselnej otrzymali prezenty pieniężne w łącznej kwocie 26.000,-zł. Zostały one wpłacone na konto uczestnika. Następnie pieniądze te były wypłacane z konta i przeznaczane na bieżące wydatki oraz zakup rzeczy ruchomych w postaci łóżka za kwotę 5.000,-zł oraz firanek za kwotę 1.000,-zł.

- uczestnik przed zawarciem małżeństwa miał majątek w postaci gospodarstwa rolnego o powierzchni 66,4049 ha, położonego w miejscowości P.. Większość gruntów stanowiły łąki i pastwiska, albowiem gospodarstwo było ukierunkowane przede wszystkim na hodowlę krów mlecznych. W gospodarstwie na chwilę zawarcia związku małżeńskiego były 43 krowy i podobny stan utrzymywał się w kolejnych latach. Uczestnik miał w gospodarstwie również sprzęt rolniczy,

- uczestnik w 2011 roku zaciągnął kredyt preferencyjny na budowę obory, w której trzymany był inwentarz. Kredyt na budowę obory uczestnik spłacał z przychodów osiąganych z prowadzonego gospodarstwa. W trakcie trwania małżeństwa z przychodów uzyskiwanych z gospodarstwa rolnego uczestnik spłacił łącznie 231.018,25,-zł, w tym kapitału 194.500,-zł,

- przed zawarciem związku małżeńskiego uczestnik na jednym ze swoich rachunków bankowych miał zgromadzone oszczędności w wysokości 72.722,34,-zł. Środki te uczestnik zamierzał przeznaczyć na zakup gruntów rolnych,

- w dniu 21 listopada 2014 roku uczestnik za środki pochodzące z majątku osobistego nabył nieruchomość rolną o powierzchni 2,24 ha położoną w miejscowości Ł. gm. D., dla której prowadzona była księga wieczysta nr (...) za cenę 50.000,-zł,

- po zawarciu związku małżeńskiego byli małżonkowie mieszkali w domu należącym do uczestnika wraz z ojcem uczestnika. W tym samym domu mieszkała również siostra uczestnika wraz z konkubentem.

- w sierpniu i wrześniu 2014 roku wnioskodawczyni była przez kilka tygodni na leczeniu w związku z depresją i podejrzeniem uzależnienia od alkoholu. Za leczenie uczestnik ze środków pochodzących z majątku wspólnego zapłacił 13.000,-zł,

- w dniu 14 lutego 2015 roku wnioskodawczyni wyprowadziła się z domu należącego do uczestnika i zamieszkała z rodzicami. Od tego czasu małżonkowie nie prowadzili już wspólnego domowego gospodarstwa.

- w dniu 7 maju 2015 roku uczestnik ze środków uzyskanych z gospodarstwa rolnego zakupił zbiornik na mleko za kwotę 17.835,-zł. Zbiornik był potrzebny w prowadzonym gospodarstwie rolnym,

- w trakcie trwania małżeństwa uczestnik w ramach prowadzonego gospodarstwa rolnego dokonywał sprzedaży starszych krów, które wcześniej miał w gospodarstwie. Krowy te były zastępowane młodszymi, które urodziły się w gospodarstwie i w nim zostały. Z tytułu sprzedaży zwierząt rzeźnych uczestnik uzyskał w okresie trwania małżeństwa łączny dochód w wysokości 115.638,40,-zł, dokonując sprzedaży 25 sierpnia 2014r. za kwotę 11.330,-zł, 16 października 2014r. za kwotę 8.960,-zł, 28 listopada 2014r. za kwotę 16.010,-zł, 15 stycznia 2015r. za kwotę 18.900,-zł, 17 kwietnia 2015r. za 10.040,-zł, 11 maja 2015r. za 999,08,-zł, 3 maja 2015r. za 7.870 zł, 14 lipca 2015r. za 1.199,96,-zł, 28 lipca 2015r. za 1.403,-zł, 10 sierpnia 2015r. za 2.546,36,-zł, 14 listopada 2015r. za 10.270,-zł, 3 lutego 2016r. za 3.410,-zł, 16 marca 2016r. za 3.000,-zł i 27 kwietnia 2016r. za 18.560,-zł,

- uczestnik sprzedał również w czasie trwania związku małżeńskiego, w ramach prowadzonego gospodarstwa rolnego 12 sztuk cieląt, które urodziły się w gospodarstwie w czasie trwania wspólności, uzyskując z tego tytułu 27.938,-zł,

- ponadto w czasie trwania wspólności ustawowej urodziły się i pozostały w stadzie 33 sztuki cielaków. Łączny koszt ich żywienia i utrzymania wyniósł 37.962,-zł,

- w trakcie trwania małżeństwa uczestnik otrzymał płatności bezpośrednie i płatności ONW za 2014 rok w kwotach 53.281,37,-zł i 9.536,79,-zł oraz za rok 2015 w wysokości 67.509,75,-zł i 7.152,84,-zł oraz płatność za zalesianie w kwocie 17.967,05,-zł,

- w okresie trwania związku małżeńskiego z tytułu składek KRUS za siebie i żonę uczestnik zapłacił 9.758,-zł, jednak w wyniku wyłączenia wnioskodawczyni z ubezpieczenia od dnia 14 lutego 2015r. powstała nadpłata w wysokości 3.180,-zł, która została zaliczona uczestnikowi na poczet przyszłych zobowiązań na ubezpieczenie społeczne,

- uczestnik w trakcie trwania wspólności ustawowej płacił podatek rolny i tak w 2014 roku 4 sierpnia 2014r. zapłacił 1.900,-zł, zaś 15 września 2014r. kwotę 1.933,-zł, a 17 listopada 2014r. kwotę 1.932 zł. W roku 2015 zapłacił tytułem podatku rolnego 8.531,-zł, zaś w 2016r. 2.022,-zł. Pozostałe wpłaty w 2016 r. dokonane zostały po ustaniu wspólności majątkowej,

- do pracy w gospodarstwie rolnym, w czasie nasilenia prac polowych w okresie od 20 maja do 20 października byli wynajmowani pracownicy najemni. Pracownicy byli wynajmowani średnio 2,5 razy w miesiącu, przy czym na jeden dzień zatrudniani byli dwaj pracownicy, a stawka ich wynagrodzenia za godzinę pracy wynosiła 10,-zł. W trakcie trwania małżeństwa było 8 miesięcy, kiedy pracownicy musieli być wynajmowani, co przy uwzględnieniu częstotliwości miesięcznej (2,5 razy w miesiącu) oraz liczby pracowników (2) i stawki za łącznie 8 godzin pracy (80,-zł) kosztowało 3.200,-zł,

- dochód, jaki uczestnik uzyskał z należącego do niego gospodarstwa rolnego w okresie trwania wspólności ustawowej razem z dochodem uzyskanym ze sprzedaży krów rzeźnych, bez uwzględniania zysku z uprawy roślin w 2016 roku, przy uwzględnieniu kosztów żywienia 33 sztuk zwierząt, które urodziły się w tym czasie i pozostały w gospodarstwie oraz przy uwzględnieniu kosztów zakupu zbiornika na mleko wyniósł 165.474,40,-zł. Po odjęciu kosztów najmu pracowników spadł do 162.274,40,-zł,

- dochody z prowadzonego gospodarstwa rolnego pobierał wyłącznie uczestnik.

- miesięczne wydatki związane z utrzymaniem rodziny, domu, samochodów wynosiły w okresie trwania wspólności majątkowej 4.081,-zł, w tym miesięcznie koszt opłat za telewizję 105,-zł, telefon i internet 180,-zł, energię elektryczną 200,-zł, koszt zakupu artykułów spożywczych 900,-zł, chemicznych 300,-zł, ubrań i obuwia 400,-zł, zakupu paliwa do celów nie związanych z gospodarstwem 333,-zł, utrzymania samochodu do celów niezwiązanych z gospodarstwem 250,-zł, zakupu opału 500,-zł, zakupu karmy i utrzymania psów i kotów 250,-zł, kur 80,-zł, wykonaniem remontów 83,-zł oraz innych wydatków, w tym leków, kosztów rozrywki, kultury, odpoczynku, organizacji świąt, prezentów dla rodziny 500,-zł. Dodatkowo na zakup prasy specjalistycznej (gazet) uczestnik wydał w tym okresie 752,-zł, zaś na opłacenie składek w Automobilklubie 240,-zł,

- łączny koszty związane z utrzymaniem domu i rodziny oraz uczestnika w okresie trwania związku małżeńskiego wyniosły 91.006,30,-zł (4.081,-zł x 22,3 miesiąca), zaś po doliczeniu kosztów zakupu prasy i opłacenia składek w Automobil Klubie 92.238,30,-zł. Przy uwzględnieniu środków pozostałych z prezentów weselnych, niewydatkowanych na zakup łóżka i firanek (20.000,-zł) oraz przy uwzględnieniu wydatków związanych z leczeniem wnioskodawczyni (13.000,-zł) i wypłacanym jej zabezpieczeniem (10 miesięcy po 700,-zł) uczestnikowi z dochodu osiągniętego z gospodarstwa rolnego pozostała kwota 70000 zł (dochód z gospodarstwa 162.274,40,-zł plus prezenty 20.000,-zł minus 92.238,30,-zł wydatki związane z utrzymaniem, 20.000,-zł koszty leczenia i przekazywane zabezpieczenie),

- uczestnik nie rozliczył się z wnioskodawczynią z ww. kwoty. Nie przekazał jej z tego tytułu żadnych środków,

- wnioskodawczyni po wyprowadzeniu się z domu uczestnika podjęła pracę i osiągała dochód średnio w wysokości 1.280 zł. Środki te przeznaczała na własne utrzymanie łącznie z kwotą otrzymywanego zabezpieczenia. Nie poczyniła żadnych oszczędności,

- wnioskodawczyni na rachunku prowadzonym w OFE w trakcie trwania wspólności majątkowej zgromadziła 0, (...) jednostki rozrachunkowe o wartości 0,09,-zł, natomiast na subkoncie w ZUS w okresie trwania wspólności majątkowej wnioskodawczyni zgromadziła 605,71,-zł.

Ustalając stan faktyczny Sąd Rejonowy podał, że oparł się przede wszystkim na dokumentach, opiniach biegłych oraz częściowo na zeznaniach wnioskodawczyni, uczestnika i świadków, przy czym odnośnie osobowych źródeł dowodowych sąd miał na uwadze, że byli oni zainteresowani w przedstawianiu okoliczności faktycznych w sposób korzystny dla siebie lub uczestnika przez którego zostali zawnioskowani do przesłuchania. Uwzględniając powyższe zeznania ww. należało ocenić poprzez konfrontację ich z innymi dowodami, przede wszystkim dokumentami i opinią biegłej.

Sąd I instancji uznał ostatecznie, że w skład majątku wspólnego wchodzą jedynie środki zgromadzone na rachunku OFE i subkoncie ZUS prowadzonym na rzecz wnioskodawczyni oraz dochód w wysokości 70.000,-zł uzyskany z gospodarstwa rolnego należącego do uczestnika, z którego nie rozliczył się z wnioskodawczynią.

Prezenty ślubne, wydatki zużyte w celu zaspokajania potrzeb rodziny i zakupienie nieruchomości rolnej w czasie trwania wspólności ustawowej nie były kwestionowane w postępowaniu apelacyjnym, dlatego ta część rozważań Sądu Rejonowego zostanie pominięta.

W zakresie dochodów uzyskiwanych z gospodarstwa rolnego Sąd I instancji dokonując ustaleń w tym zakresie opierał się na opinii biegłego, z modyfikacjami.

Zdaniem tego Sądu odnośnie dochodów uzyskiwanych z uprawy oraz produkcji zwierzęcej, przy uwzględnieniu kosztów z tym związanych, opinia była jasna i logiczna.

Sąd I instancji zauważył, że uczestnik nie przedłożył żadnych dowodów odnośnie kosztów ubezpieczenia, czynszu dzierżawnego, dlatego wydatki nie zostały uwzględnione.

Według Sądu Rejonowego wniosek uczestnika o powołanie innego biegłego nie mógł być uwzględniony, gdyż opinia sporządzona przez biegłą nie zawierała luk i błędów, na które zwracał uwagę uczestnik. Takie stanowisko zdaniem tego Sądu jest zasadne, ponieważ w przypadku dopłat do produkcji sam uczestnik w odpowiedzi na wniosek postulował dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, który miał ustalić szacunkowe dochody z gospodarstwa rolnego z uwzględnieniem dopłat unijnych w kosztach prowadzenia gospodarstwa (k.130).

Sąd I instancji uznał, że nie można podzielić argumentacji uczestnika, iż dopłaty unijne otrzymywane przez uczestnika nie mogły stanowić przychodu z gospodarstwa rolnego. Zdaniem tego Sądu ww. dopłaty były wypłacane w związku z uprawą gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, a zatem stanowiły jeden ze składników przychodu uzyskiwanego z tego gospodarstwa. Uczestnik w toku postępowania nie podnosił i nie próbował nawet wykazywać, że dopłaty były przeznaczane na poprawę warunków gospodarowania. Sąd Rejonowy w tym zakresie podzielił min. stanowisko wyrażane dotychczas przez Sąd Najwyższy (postanowienie z 13 grudnia 2013r., III CZP 86/13), z którego wynika, że dopłaty do produkcji rolnej stanowią dochód z majątku wspólnego.

Ostatecznie Sąd Rejonowy uwzględniając wyjaśnienia złożone przez biegłą w czasie rozprawy oraz charakter zarzutów sformułowanych przez uczestnika, sąd oddalił wniosek o powołanie nowego biegłego w celu wydania opinii na te same okoliczności.

Sąd Rejonowy dokonując ustaleń dotyczących wysokości dochodu z gospodarstwa rolnego wprowadził pewne korekty, nie dotyczyły one jednak metodologii wyceny, a zaliczenia przez biegłą do dochodów i wydatków pewnych elementów, które nie powinny zostać uwzględnione.

Sąd I instancji uznał, że dokonując wyliczeń nie można uwzględnić zysku z tytułu upraw za 2016 rok. Zysk ten mógł być bowiem osiągnięty dopiero po ustaniu wspólności majątkowej i nie wchodził już do majątku wspólnego, jako dochód z majątku osobistego uczestnika. Logicznym jest, że zasiewy dokonane jesienią 2015r. i wiosną 2016r. nie mogły być zebrane do 29 kwietnia 2016 roku, do kiedy trwała wspólność majątkowa, co wynikało z warunków klimatycznych panujących w Polsce. Uwzględniając powyższe, od ustalonego w opinii dochodu 163.684,-zł należało odjąć kwotę 69.070,-zł. Sąd ten zauważył, że na k.524 opinii w podsumowaniu dochodu za 2016 rok pojawiła się omyłka pisarska (podano kwotę 190.392,-zł – taką samą jak za rok 2015), podczas gdy łączna suma dochodu za ten okres wyniosła 81.934,-zł. Powyższe nie miało jednak wpływu na wnioski końcowe, gdyż biegła obliczając dochód ze wszystkich lat (450.745,-zł k.524) uwzględniła prawidłową wysokość dochodu z 2016 roku, czyli 81.934,-zł.

Sąd Rejonowy podał również, że biegła w opinii po stronie kosztów uwzględniła również całość składek KRUS opłaconych w okresie trwania wspólności (9.758,-zł). Uczestnik natomiast po wyłączeniu wnioskodawczyni z ubezpieczenia społecznego rolników „odzyskał” 3.180,-zł, wobec czego koszty należało pomniejszyć o ww. kwotę.

Zbliżona sytuacja dotyczyła podatku od nieruchomości, gdyż w opinii po stronie kosztów uwzględniono w całości podatek za lata 2014 – 2016. Zdaniem sądu po stronie kosztów powinien być natomiast uwzględniony wyłącznie podatek, który został uiszczony w czasie trwania wspólności majątkowej, a więc od 21 czerwca 2014r. do 29 kwietnia 2016r.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy podał, że odliczył zatem kwotę 1.834,-zł za 2014r. oraz kwoty 2.022,-zł oraz 1.981,-zł i 2.002,-zł za rok 2016 z kosztów uzyskania przychodu.

Uwzględniając powyższe rozliczenia i opierając się na opinii biegłej dochód Sąd I instancji ustalił na 105.633,-zł, jednak ostatecznie doszedł do przekonania, że dochód z gospodarstwa stanowiły również środki uzyskane ze sprzedaży krów rzeźnych, które były w gospodarstwie przed zawarciem małżeństwa, a sprzedawane były w jego trakcie. Jednocześnie wiązało się to z tym, że zwierzęta, które urodziły się w czasie trwania małżeństwa nie zostały uznane za składnik majątku wspólnego, zaś za elementy gospodarstwa rolnego będącego osobistym majątkiem uczestnika. Dotyczyło to również zakupionego do tego gospodarstwa zbiornika na mleko.

W tej sytuacji Sąd I instancji uznał, że ww. okoliczności spowodowały powiększenie dochodów o 115.638,40,-zł. Kwota ta została wyliczona po zsumowaniu wpłat dokonywanych na konto uczestnika, potwierdzonych fakturami. Dochód należało natomiast pomniejszyć o koszt żywienia i utrzymania zwierząt, które urodziły się w gospodarstwie w czasie trwania wspólności majątkowej i w nim pozostały, to jest o kwotę 37.962,-zł oraz o koszt zakupu zbiornika na mleko (17.835,-zł).

Powyższe wyliczenia według Sądu Rejonowego spowodowały, że dochód z gospodarstwa rolnego osiągniętego przez uczestnika w okresie trwania wspólności majątkowej stanowił kwotę 165.474,40,-zł.

Odnośnie kwestii wydatków związanych z kosztami wynajęcia pracowników do pracy w gospodarstwie Sąd I instancji podał, że po analizie osobowych źródeł dowodowych uznał, iż uzasadnione jest uwzględnienie po stronie wydatków kosztów związanych z wynajęciem pracowników fizycznych. Ustalając stawkę za godzinę pracy pracownika Sąd I instancji oparł się przy tym na opinii uzupełniającej biegłej, która podała, że wynosiła ona około 10,-zł za godzinę. Stawka ta w kontekście wysokości obowiązujących wówczas stawek wynagrodzenia minimalnego jawiła się logicznie.

Doliczając koszty wynajęcia pracowników Sąd uwzględnił wyjaśnienia wnioskodawczyni, która przyznała, że byli oni zatrudniani, otrzymywali wynagrodzenie w gotówce, a dodatkowo, kiedy mieszkała z uczestnikiem, zapewniała im wyżywienie oraz oparł się na relacji świadka G. G., który, na co dzień pomagał synowi i był dobrze zorientowany w sprawach gospodarstwa. Świadek ten podał, że nasilenie prac w gospodarstwie jest w okresie około 5 miesięcy i wówczas 2,3 razy w miesiącu, czyli przeciętnie na 2,5 dnia zatrudniani byli 2 pracownicy.

Na tej podstawie Sąd Rejonowy przyjął, że w czasie trwania małżeństwa pracownicy musieli być zatrudniani przez 8 miesięcy w latach 2014 – 2015. Łącznie musieli być zatem zatrudnieniu przez 20 dni (2,5 dnia w miesiącu), a skoro musiało być zatrudnionych 2 pracowników, łączny koszt ich wynajęcia na dzień (8 godzin) wynosił 80,-zł, co razem dawało kwotę 3.200,-zł.

Mając to na uwadze Sąd I instancji uznał, że z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, z mocy ustawy (art. 31 kriop) powstała między nimi wspólność ustawowa obejmująca ich dorobek i trwająca do czasu rozwiązania związku małżeńskiego, czyli do 29 kwietnia 2016r.

Według tego Sądu w skład majątku wspólnego wchodziły tylko środki zgromadzone na rachunku w OFE i subkoncie ZUS prowadzonym na rzecz wnioskodawczyni. Dodatkowo byli małżonkowie pozostawali w sporze, co do tego, czy uczestnik pobrał dochód z majątku osobistego – gospodarstwa rolnego, który wszedł do majątku wspólnego, a z którego się nie rozliczył oraz czy w skład majątku wchodziły zwierzęta urodzone w gospodarstwie rolnym w toku trwania wspólności.

Sąd Rejonowy przyjął w tym zakresie, że do majątku wspólnego należy zaliczyć jedynie tzw. czysty dochód, tj. dochód netto, po odliczeniu kosztów jego uzyskania i odnośnie tej kwestii odwołał się do orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Uwzględniając powyższe założenia Sąd I instancji uznał, że nie ma podstaw, aby rozliczać w ramach niniejszego postępowania kwoty przeznaczone na spłatę kredytu zaciągniętego przez uczestnika na budowę obory. Gospodarstwo mogło przynosić dochody między innymi dzięki temu składnikowi, a z jego wybudowaniem wiązał się określony koszt, który uczestnik sfinansował kredytem i który musiał systematycznie spłacać.

W celu ustalenia, jaki dochód netto uczestnik osiągnął z prowadzonego gospodarstwa Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego, albowiem sąd nie dysponował w tym zakresie wiadomościami specjalnymi. W tej części Sąd ten przyjął, że na podstawie art. 53 § 1 kc pożytkami naturalnymi rzeczy są odłączone od niej części składowe, w tym płody rzeczy, o ile stanowią one normalny dochód z rzeczy. Płodami rzeczy stanowiącymi według zasad prawidłowej gospodarki normalny dochód z rzeczy są np. płody rolne (zboże, owoce); są one pożytkami gruntu. Pożytkiem jest także przychówek zwierząt hodowlanych. Uwzględniając powyższe oraz treść art. 31 § 2 pkt 2 kriop Sąd Rejonowy przyjął, że wymienione pożytki uzyskane z majątku osobistego, stanowiły składnik majątku wspólnego.

Sąd ten doszedł do wniosku, że w przedmiotowej sprawie nie byłoby uzasadnione, aby zwierzęta, które były w gospodarstwie uczestnika w trakcie małżeństwa i urodziły młode, które pozostały do chwili obecnej weszły w skład majątku wspólnego i miały być objęte podziałem.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy przyjął, że przedmiotem majątku osobistego uczestnika nie były poszczególne zwierzęta, które urodziły młode oraz inne składniki majątku, lecz gospodarstwo rolne, jako całość (art.55 ³ kc).

Uwzględniając powyższe, Sąd I instancji uznał, że dochód uzyskiwany ze sprzedaży krów rzeźnych, które nie były już wykorzystywane w produkcji mlecznej powinien zostać zaliczony do dochodu uzyskiwanego z gospodarstwa.

Sąd ten zauważył również w tym zakresie, że nie był to, bowiem dochód ze sprzedaży poszczególnych zwierząt stanowiących własność uczestnika, lecz ze sprzedaży składników gospodarstwa zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, a uczestnik działając racjonalnie sprzedawał zwierzęta, które już były nieprzydatne lub mało przydatne w produkcji i zastępował je zwierzętami młodymi, które miał lub, które urodziły się w gospodarstwie w czasie trwania wspólności. Następował więc normalny, uzasadniony zasadami prawidłowej gospodarki, cykl produkcyjny. Nie pojawiły się okoliczności uzasadniające przyjęcie, że sprzedaż krów rzeźnych, czy też pozostawianie młodych cielaków w gospodarstwie, stanowiły przekroczenie zasad normalnej gospodarki.

Mając na względzie przedstawione argumenty Sąd I instancji uznał, że zwierzęta, które urodziły się w gospodarstwie w czasie trwania wspólności i w nim pozostały stanowiły składniki tego gospodarstwa, które z kolei należało do majątku osobistego uczestnika. Podobna sytuacja dotyczyła zakupu zbiornika na mleko, który był środkiem trwałym w gospodarstwie, zatem nie powinno budzić wątpliwości, że stanowił jego element. Sąd ten doszedł zatem do wniosku, że ww. zbiornika nie można zaliczyć do składników majątku wspólnego.

Finalnie zatem Sąd Rejonowy ustalił, że poza środkami zgromadzonymi w OFE i subkoncie ZUS podziałowi podlegać powinna jeszcze kwota 70.000,-zł stanowiąca dochód pobrany przez uczestnika z prowadzonego przez niego gospodarstwa rolnego, z której nie rozliczył się on z wnioskodawczynią, a która pozostała po uwzględnieniu wydatków i nakładów dokonanych przez uczestnika na zaspokojenie potrzeb rodziny.

Dokonując podziału środki zgromadzone w OFE i subkoncie ZUS o wartości łącznej 605,80,-zł Sąd I instancji przydzielił wnioskodawczyni, zaś kwotę nierozliczonego dochodu uczestnikowi, zasądzając od niego na rzecz wnioskodawczyni spłatę w wysokości 34.697,10,-zł.

Zdaniem Sądu Rejonowego dochody uzyskiwane przez uczestnika i posiadana zdolność kredytowa pozwalają na jednorazową zapłatę ww. kwoty po uprawomocnieniu się orzeczenia.

O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc, ponieważ wnioskodawczyni i uczestnik byli w równym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, sprawa dotyczyła bowiem ich majątku wspólnego. Z tych też względów oddalony został wniosek wnioskodawczyni o zasądzenie od uczestnika kosztów postępowania (wnioskodawczyni nie poniosła bowiem innych kosztów poza wynagrodzeniem pełnomocnika i zaliczką, którą w takiej samej wysokości uiścił uczestnik).

O kosztach sądowych Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wnioskodawczyni i uczestnik koszty sądowe powinni pokryć w równych częściach, wnioskodawczyni uiściła połowę opłaty - 500 zł, wobec czego nakazano ściągnąć od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa taką samą kwotę.

Apelację od tego postanowienia złożył uczestnik postępowania, który zaskarżył orzeczenie w części, tj. w punkcie I ppkt 3 odnośnie dochodu uzyskanego z gospodarstwa rolnego należącego do uczestnika, który nie został zużyty na potrzeby rodziny w kocie 70.000,-zł oraz w punkcie II odnośnie zasądzenia od uczestnika na rzecz wnioskodawczym kwoty 34.697,10,-zł tytułem dopłaty.

Uczestnik zarzucił zaskarżonemu postanowieniu:

I.naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj. przepisów art. 233 § 1 w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i wyciągnięcie wniosków sprzecznych z treścią tego materiału poprzez:

a/ uznanie, że uczestnik uzyskał dochód z majątku osobistego w wysokości 115.638,40,-zł wynikający ze sprzedaży krów i 27.938,-zł ze sprzedaży cieląt, podczas gdy, na dzień ustania wspólności majątkowej dochód ten nie istniał, albowiem środki pochodzące z na bieżąco sprzedawanych pojedynczych sztuk bydła i cieląt pozostawały w gospodarstwie rolnym i były wydawane na jego utrzymanie;

b/ pominięcie w ustaleniu uzyskanego przez uczestnika dochodu z prowadzonego gospodarstwa rolnego kosztów czynszu dzierżawnego nieruchomości w wysokości 1.850,37,-zł;

c/ pominięcie w ustaleniu uzyskanego przez uczestnika dochodu z prowadzonego gospodarstwa rolnego kosztów badania mleka przez (...) Federację (...) w wysokości 9.542,06,-zł;

d/ błędne ustalenie ilości i wartości wynajęcia pracowników w gospodarstwie uczestnika, przyjmując, że średnio zatrudnionych było 2 pracowników przez 8 miesięcy w latach 2014 - 2015 po 8 godzin dziennie i stawce 100,-zł za godzinę, co daje 3.200,-zł, podczas gdy średnio zatrudnionych było 2 pracowników przez 42 tygodnie (105 dni) w latach 2014 - 2016 po 8 godzin dziennie i stawce 140,-zł w 2014r., a 150,-zł w 2015r. i oraz w 2016r. za godzinę, co daje 30.720,-zł,

II. naruszenie prawa materialnego:

1.  art. 33 pkt 10 kriop poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że składniki
majątku uzyskane w zamian za zbyte składniki majątku osobistego wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków (środki pochodzące ze sprzedaży krów i cieląt), podczas gdy środki pochodzące ze zbycia krów i cieląt stanowiły surogat składników majątku osobistego uczestnika, który pozostał w gospodarstwie rolnym;

2.  art. 31 § 2 pkt 2 kriop przez błędną interpretację i uznanie, że uzyskane przez uczestnika postępowania dopłaty unijne stanowią dochód z majątku osobistego uczestnika, który to dochód wchodzi w skład majątku wspólnego uczestników, podczas gdy uzyskane przez wyłącznego właściciela i posiadacza gospodarstwa rolnego dopłaty unijne, stanowią wydatki związane z utrzymaniem przez rolników w należytym stanie zasobów ziemi zdolnej do właściwej produkcji,

3.  art. 31 § 2 pkt 2 kriop przez błędną interpretację i uznanie, że dopłaty unijne stanowią dochód o charakterze cywilnoprawnym podlegający rozliczeniu w podziale majątku wspólnego byłych małżonków, podczas gdy płatności unijne są należnością o charakterze administracyjnoprawnym, a nie cywilnoprawnym i nie podlegają rozliczeniu jako dochód z majątku osobistego jednego z małżonków;

III. sprzeczność ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającą na ustaleniu, że dochód z gospodarstwa rolnego uczestnika postępowania wyniósł 165.474,40,-zł podczas gdy gospodarstwo rolne przyniosło 116.665,43,-zł straty, a Sąd nie powinien nic zasądzać na rzecz wnioskodawczym.

Mając to na uwadze uczestnik wniósł o:

1)  o zmianę zaskarżonego postanowienia:

- w punkcie I ppkt 3 i ustalenie, że gospodarstwo uczestnika postępowania w okresie 21 od czerwca 2014r. do 29 kwietnia 2016r. nie przyniosło dochodu,

- w punkcie II poprzez oddalenie w całości wniosku wnioskodawczym o zasądzenie na jej rzecz od uczestnika kwoty z tytułu niezużytego na potrzeby rodziny dochodu gospodarstwa rolnego;

ewentualnie

2) o uchylenie w zaskarżonym zakresie postanowienia i przekazanie sprawy do rozpoznania w tej części Sądowi I instancji;

oraz o zasądzenie od wnioskodawczym na rzecz uczestnika kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uczestnik wniósł również o przeprowadzenie dowodu z:

1.  zeznań następujących świadków:

a)  D. J., zam. (...),(...)-(...) L.

b)  A. Ś., zam. (...), (...)-(...) L.

c)  G. G., zam. (...), (...)-(...) D.

wszyscy na okoliczność prac wykonywanych u uczestnika postępowania w okresie od czerwca 2014 r. do kwietnia 2016 r., ilości wykonywanych prac, częstotliwości prac, wysokości wynagrodzenia płaconego przez uczestnika
2. następujących dokumentów:

a)  oświadczenie D. J.

b)  oświadczenie A. Ś.

na okoliczność prac wykonywanych u uczestnika postępowania w okresie od czerwca 2014r. do kwietnia 2016r., ilości wykonywanych prac, częstotliwości prac, wysokości wynagrodzenia płaconego przez uczestnika,

c)  zaświadczenia z Krajowego Ośrodka (...) z 19.03.2018 r.

na okoliczność wydatków uczestnika w ramach prowadzonego gospodarstwa rolnego w postaci czynszu dzierżawnego i w związku z tym uzyskania niższego dochodu gospodarstwa rolnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Postanowienie Sądu I instancji wymagało korekty tylko z uwagi na przedłożenie przez uczestnika dokumentów, z których wynikają wcześniej zgłoszone żądania rozliczenia wydatków związanych z czynszem dzierżawnym w kwocie 1.850,37,-zł i wykazania poniesionych kosztów związanych z badaniem mleka przez (...) Federację (...) w wysokości 9.542,06,-zł (kwota wskazana w apelacji).

W pozostałym zakresie, wbrew zarzutom apelacyjnym, Sąd odwoławczy uznał, że ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy nie wykraczają poza granice swobodnej oceny dowodów. Poczynione zostały na podstawie wszechstronnej analizy dowodów, których ocena nie wykazała błędów natury faktycznej, czy logicznej, znajdując swoje odzwierciedlenie w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd Rejonowy wskazał, jakie fakty uznał za udowodnione, na czym oparł poszczególne ustalenia.

Sąd I instancji wskazał również wnioski, jakie wyprowadził z dokonanych ustaleń, opierając na nich swoje merytoryczne rozstrzygnięcie, co zostało zawarte w obszernych, dokładnych i logicznych wywodach uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia.

Ponadto wbrew stawianym zarzutom Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia powołanych w apelacji przepisów prawa materialnego oraz procesowego.

W konsekwencji ustalenia te i oceny Sąd Okręgowy przyjmuje za własne, zwracając uwagę, że nie ma wobec tego potrzeby procesowej przeprowadzania na nowo w uzasadnieniu owego orzeczenia oceny każdego ze zgromadzonych dowodów, a wystarczy odnieść się do tych ustaleń i ocen, które zostały zakwestionowane w apelacji /por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 października 1998r., III CKN 650/98, OSNC 1999/3/60, wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2003r., III CKN 1217/00, niepublikowany i wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2003r., II UK 156/03, Lex nr 390069, wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2012r., III CSK 179/11 , LEX nr 1165079, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016r., V CNP 34/15, Legalis nr 1406416/.

Przechodząc do szczegółowej oceny zarzutów apelacyjnych, a w tym w zakresie oceny dokonanej przez Sąd I instancji oceny dowodów i przyjęcia, że uczestnik uzyskał dochód z majątku osobistego w wysokości 115.638,40,-zł wynikający ze sprzedaży krów i 27.938,-zł ze sprzedaży cieląt należy wskazać, że argumentacja przytoczona przez Sąd Rejonowy jest w pełni przekonująca, ponieważ odnosi się do pojęcia gospodarstwa rolnego w rozumieniu art. 55 ³ kc.

Sąd I instancji przyjął, że przedmiotem majątku osobistego uczestnika nie były poszczególne zwierzęta, które urodziły młode oraz inne składniki majątku, lecz gospodarstwo rolne jako całość. Takie założenie liczenia dochodu w sprawach działowych jest prawidłowe, ponieważ zgodnie z treścią art.55 ³ kc za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Uczestnik był właścicielem takiego gospodarstwa, był wpisany do ewidencji osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, a przedmiot działalności oznaczony był jako uprawy rolne połączone z chowem i hodowlą zwierząt.

W tej sytuacji zasadnie Sąd Rejonowy uznał, że takie składniki majątku uczestnika jak grunty, zabudowania, maszyny, urządzenia i inwentarz żywy stanowiły zorganizowaną całość, zaś dochodem z takiego gospodarstwa w świetle art. 53 § 1 kc są płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.

W konsekwencji słusznie Sąd I instancji przyjął, że dochód uzyskiwany ze sprzedaży krów rzeźnych, które nie były już wykorzystywane w produkcji mlecznej powinien zostać zaliczony do dochodu uzyskiwanego z gospodarstwa. Nie był to bowiem dochód ze sprzedaży poszczególnych zwierząt stanowiących własność uczestnika, lecz ze sprzedaży składników gospodarstwa zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki. Uczestnik działając racjonalnie sprzedawał zwierzęta, które już były nieprzydatne lub mało przydatne w produkcji i zastępował je zwierzętami młodymi, które miał lub, które urodziły się w gospodarstwie w czasie trwania wspólności. Następował więc normalny, uzasadniony zasadami prawidłowej gospodarki, cykl produkcyjny. Nie pojawiły się okoliczności uzasadniające przyjęcie, że sprzedaż krów rzeźnych, czy też pozostawianie młodych cielaków w gospodarstwie, stanowiły przekroczenie zasad normalnej gospodarki.

W tych warunkach zasadnie Sąd Rejonowy wywiódł wniosek, że w odróżnieniu od surogacji dochód z majątku osobistego (art. 31 § 2 pkt 2 kriop) należy do majątku wspólnego.

Przesłankami przewidzianej w art. 33 pkt 10 kriop surogacji są dwa wymagania: po pierwsze, aby jedno i to samo zdarzenie spowodowało wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego, oraz po drugie, aby przedmiot nabyty był uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego.

W warunkach niniejszej sprawy nie została spełniona druga przesłanka. Uczestnik w zamian za zbycie poszczególnych zwierząt, miał kupić tylko kolejne zwierzęta. Jak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, świadczenie to nie zostało zapłacone w całości ze środków pochodzących z tego majątku osobistego uczestnika, ale także z pozostałych pożytków i dochodów powstałych w trakcie trwania wspólności ustawowej.

Niewątpliwie z ustaleniem, czy w konkretnym wypadku działa zasada surogacji, wiążą się poważne trudności, gdy – jak to jest najczęściej – nie ma stosownego udokumentowania, a nadto ustalenie następuje po znacznym upływie czasu, z reguły dopiero w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej.

Sąd I instancji jednak słusznie zauważył, że w tym zakresie ciężar udowodnienia przynależności określonego przedmiotu majątkowego do majątku osobistego spoczywa na tym małżonku, który twierdzi, iż przedmiot ten jest surogatem nabytym w zamian za środki pochodzące z jego majątku osobistego (art. 6 kc).

A temu obowiązkowi uczestnik w toku niniejszego postępowania nie podołał.

W tych warunkach należy uznać, że odnośnie wadliwych ustaleń faktycznych w zakresie ustalenie wartości dochodu uzyskanego z gospodarstwa rolnego należącego do uczestnika, który nie został zużyty na potrzeby rodziny, dokonanych w tym zakresie wyliczeń, uczestnik przedstawił jedynie swoje stanowisko w tej kwestii, zaś Sąd I instancji wskazał argumentację opartą na zebranych w sprawie dowodach i przede wszystkim popartą rzetelną opinią biegłego, której oceny dokonał w sposób racjonalny. Ocena opinii dokonana przez Sąd I instancji uwzględniła w szerokim zakresie zastrzeżenia uczestnika oraz zasady racjonalnego prowadzenia gospodarstwa rolnego, jako całości.

Sąd Okręgowy przypomni jedynie, że dochód z gospodarstwa stanowiły również środki uzyskane ze sprzedaży krów rzeźnych, które były w gospodarstwie przed zawarciem małżeństwa, a sprzedawane były w jego trakcie. Jednocześnie wiązało się to z tym, że zwierzęta, które urodziły się w czasie trwania małżeństwa nie zostały uznane za składnik majątku wspólnego, zaś za elementy gospodarstwa rolnego będącego osobistym majątkiem uczestnika. Powyższe względy skutkowały ustaleniem dochodu z gospodarstwa rolnego osiągniętego przez uczestnika w okresie trwania wspólności majątkowej na kwotę 165.474,40,-zł, które uwzględnia wszelkie wskazane przez uczestnika koszty podlegające odliczeniu.

Nie ma potrzeby, aby Sąd II instancji szerzej powtarzał argumentację, do której odwołał się sąd pierwszej instancji, tak samo jak nie ma potrzeby, aby po raz kolejny relacjonował fakty, do których odniósł rozstrzygnięcie.

W tej sytuacji trzeba podkreślić, że sama możliwość przeciwstawienia ustaleniom Sądu Rejonowego odmiennego poglądu, nie może prowadzić do wniosku o dokonaniu przez ten Sąd błędu w ustaleniach faktycznych, a w zasadzie do takiej polemiki sprowadza się apelacja skarżącej strony.

Według Sądu Okręgowego zakwestionowane w apelacji ustalenia faktyczne nie wykraczają poza granice swobodnej oceny dowodów, dlatego apelacja w tej części jest skuteczna.

Mając to na uwadze należało na podstawie przeprowadzonych dowodów przyjąć, w ślad z prawidłowo poczynionymi ustaleniami Sądu I instancji, że uczestnik uzyskał dochód z majątku osobistego w wysokości 115.638,40,-zł wynikający ze sprzedaży krów i 27.938,-zł ze sprzedaży cieląt, ponieważ uczestnik nie udowodnił, aby środki pochodzące ze sprzedawanych pojedynczych sztuk bydła i cieląt pozostawały tylko w gospodarstwie rolnym, jako majątku osobistego i były tylko wydawane na jego utrzymanie.

W zakresie spornych dochodów wynikających z tzw. dopłat unijnych Sąd odwoławczy również przychyla się do stanowiska Sądu Rejonowego, który uznał, że dopłaty do produkcji rolnej stanowią dochód powstały w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej z „posiadanego” wspólnie wówczas majątku osobistego uczestnika, czyli spornego gospodarstwa rolnego.

Wnioskodawczyni i uczestnik w trakcie trwania wspólności prowadzili gospodarstwo rolne, które było własnością uczestnika, a które przynosiło dochody.

Płatności obszarowe przyznawane jest rolnikom, którzy faktycznie użytkują posiadane nieruchomości (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 9 stycznia 2014r., I SA/GD 1255/13).

W tych warunkach Sąd Rejonowy słusznie uznał, że dopłaty unijne powinny być rozliczone przy podziale majątku, bo są dochodem z gospodarstwa rolnego nawet, gdy stanowi ono majątek dotychczas osobisty jednego z małżonków.

Wynika to z ogólnej zasady, że do majątku wspólnego należą dochody (np. wpływy z wynajmowania lokalu) z majątku osobistego każdego z małżonków (art. 31 § 1 pkt 2 kriop). Jeżeli małżonek zatrzymuje dla siebie pieniądze wchodzące w skład majątku wspólnego, to wyrządza tym samym szkodę drugiemu małżonkowi.

W tej sytuacji, co do zasady małżonkowie muszą podzielić się dopłatami unijnymi do gospodarstwa rolnego, otrzymanymi a nie rozliczonymi, a przed dokonaniem podział majątku (tak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego sygn. akt III CZP 86/13, Legalis nr 742141).

Trzeba w tym miejscu podkreślić, że podziałem nie są objęte dopłaty należne po ustaniu wspólności ustawowej, ponieważ wówczas wnioskodawczyni i uczestnik nie posiadali wspólnie gospodarstwa rolnego.

Uczestnik w toku postępowania nie udowodnił, aby pobrane w trakcie trwania wspólności ustawowej z wnioskodawczynią dopłaty unijne zostały wykorzystane tylko na wydatki związane z utrzymaniem przez niego w należytym stanie zasobów ziemi zdolnej do właściwej produkcji, z których otrzymał sporne płatności.

W tych warunkach należy uznać, że brak jest jakichkolwiek aksjologicznych podstaw do szczególnego traktowania dochodu z majątku wspólnego lub powstałego na majątku osobistym w zakresie otrzymanych płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, ale wypracowanego w czasie trwania wspólności ustawowej poprzez pracę w gospodarstwie rolnym uczestnika, posiadanie tego gospodarstwa w czasie małżeństwa.

Warto nadmienić, że ani przepisy ustawy z dnia 5 lutego 2015r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, ani poprzedzającej ją ustawy z 26 stycznia 2007r. nie wyłączają dopłat bezpośrednich od obowiązku rozliczenia się z byłym małżonkiem.

Jedynie sam fakt, że na mocy tych ustaw dopłaty przysługują jedynie faktycznym posiadaczom wykorzystującym je rolniczo nie powoduje, iż nie ma do ich rozliczenia zastosowania art. 207 kc (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011r., IV CSK 93/11, Legalis nr 464205).

Podobna sytuacja jest z rozliczeniem tzw. książeczek mieszkaniowych, ale tutaj orzecznictwo jest bogatsze, ponieważ i problematyka jest starsza.

Orzecznictwo i doktryna przyjmują bowiem, że premia gwarancyjna od wkład zgromadzonego na mieszkaniowych książeczkach oszczędnościowych (...) przed powstaniem wspólności ustawowej ma charakter dochodu z majątku odrębnego (osobistego) (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1999r., I CKN 93/98, Legalis nr 326744), nawet odsetki od tego wkładu uzyskane w trakcie wspólności ustawowej małżeńskiej wchodzą w skład majątku wspólnego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 9 kwietnia 1997r., III CKU 10/97, OSNC 1997 nr 9, poz. 132).

W tych warunkach nie może budzić wątpliwości, że skoro uczestnik pobrał z wyłączeniem wnioskodawczyni dopłaty bezpośrednie do gruntów rolnych otrzymane w trakcie trwania wspólności ustawowej i nie rozliczył się z nich wówczas, to winien on rozliczyć się z nich w ramach dokonywanego podziału majątku stosownie do udziału w 1/2 części, ponieważ udziały byłych małżonków są równe (art. 43 § 1 kriop).

W konsekwencji odmienne stanowisko uczestnika przedstawione w apelacji nie jest zasadne, ponieważ nie uwzględnia tego, że w trakcie trwania wspólność wspólności ustawowej powstaje majątek wspólny, który podlega po ustaniu tej wspólności rozliczeniu, obojętnie, czy dochody powstały wówczas na majątku wspólnym, czy osobistym jednego z małżonków, o ile nie podlegają surogacji.

Sąd odwoławczy dopuścił dowód z zaświadczenia z Krajowego Ośrodka (...) z 19 marca 2018r., które wskazało na wysokość poczynionych wydatków, podlegających rozliczeniu w niniejszym postępowaniu. To żądanie było zgłoszone, jednak nie było „widoczne” w tak dużej ilości przedstawionych zestawień i wydruków bankowych. To samo dotyczy kosztów badania mleka przez (...) Federację (...) w wysokości 9.542,06,-zł.

W pozostałej części wskazane w apelacji dowody są spóźnione, dlatego nie spełniają wymogów określonych w art. 381 kpc, aby przeprowadzić je w postępowaniu odwoławczym.

Reasumując, skoro należy uwzględnić wykazane w toku postępowania apelacyjnego pominięte wydatki w wysokości 11.392,43,-zł (9.542,06 i 1.850,37), które poniósł uczestnik w związku z uzyskaniem dochodów ze spornego gospodarstwa rolnego, należało je odliczyć od przyjętej przez Sąd I instancji kwoty 70.000,-zł, jako dochodu uzyskanego z gospodarstwa rolnego należącego do uczestnika, który nie został zużyty na potrzeby rodziny (70.000 – 11.392,43).

W tej sytuacji w punkcie I. 3 zaskarżonego postanowienia Sądu Rejonowego należało obniżyć wskazaną tam kwotę 70.000,-zł do kwoty 58.607,57,-zł (punkt I a orzeczenia Sądu Okręgowego).

Wyliczony w ten sposób udział 29.303,78,-zł musiał uwzględnić przyznane wnioskodawczyni składniki o wartości 302,90,-zł.

W tych warunkach uczestnik zobowiązany jest do zapłaty na rzecz wnioskodawczyni kwotę 29.000,88,-zł, o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie I b postanowienia.

O kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd odwoławczy orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc, ponieważ wnioskodawczyni i uczestnik byli w równym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, sprawa dotyczyła bowiem ich majątku wspólnego.

Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska