Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 stycznia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 stycznia 2019 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa D. S. (1)

przeciwko G. S. (1) i D. S. (2)

o wydanie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanych od wyroku Sądu Rejonowego w Giżycku z dnia 17 maja 2018 r., sygn. akt I C 633/16,

I. odrzuca apelację od punktu I zaskarżonego wyroku,

II. zmienia zaskarżony wyrok w punktach II i III, nadając im następujące brzmienie:

„II. zasądza od pozwanej D. S. (2) na rzecz powódki D. S. (1) kwotę 27.051 (dwadzieścia siedem tysięcy pięćdziesiąt jeden) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 września 2016 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w stosunku do pozwanej D. S. (2) w pozostałej części, zaś w stosunku do pozwanej G. S. (1) w całości,

III. zasądza od pozwanej D. S. (2) na rzecz powódki D. S. (1) kwotę 2.952 (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa) zł, w tym należny podatek VAT, tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata M. P. i nie obciąża powódki D. S. (1) kosztami procesu na rzecz pozwanej G. S. (1).”,

III. oddala apelację w pozostałej części,

IV. zasądza od pozwanej D. S. (2) na rzecz powódki D. S. (1) kwotę 1.476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) zł, w tym należny podatek VAT, tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokata M. P. w postępowaniu odwoławczym.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Ca 991/18

UZASADNIENIE

Powódka D. S. (1) po ostatecznie sprecyzowanym żądaniu domagała się nakazania solidarnie pozwanym D. S. (2) oraz G. S. (1), aby wydały powódce samochody: marki O. (...), nr rej. (...) oraz F. (...), nr rej. (...) albo zapłaciły kwotę 27.051 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu pozwanym do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazała, że pozwane są (lub były) posiadaczkami samochodów należących do spadkodawcy D. S. (1), który to przed śmiercią prowadził działalność gospodarczą i nabył w/w pojazdu ze środków pożyczonych mu przez firmę, w której pracował. Podała przy tym, że nabyła spadek po w/w zmarłym z dobrodziejstwem inwentarza na podstawie ustawy, zaś do dnia dzisiejszego nie odzyskała ani aut, ani ich wartości.

Pozwane D. S. (2), G. S. (1) domagały się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powódki kosztów postępowania. Podniosły, że roszczenie powódki nie istnieje na skutek zwolnienia pozwanej z długu, bowiem przedstawicielka ustawowa powódki w oświadczeniu z dnia 23 lutego 2013 r. zezwoliła pozwanej D. S. (2) na sprzedaż spornych samochodów, co miało stanowić rekompensatę za poniesiony przez pozwaną koszt, jakim było spłacenie długów zmarłego D. S. (1). Wskazały, że przedstawicielka ustawowa powódki wyraźnie napisała, że zrzeka się roszczeń w stosunku do tych pojazdów. Argumentowały nadto, że nie są w posiadaniu spornych pojazdów, ani nie są w stanie odnaleźć dokumentacji ich dotyczącej. Zdaniem pozwanych, roszczenie o zwrot równowartości pojazdów ma cechy bezpodstawnego wzbogacenia i nie może spotkać się z uznaniem, bowiem obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości w ślad za art. 409 k.c. wygasł. Wreszcie podniosły, że dochodzenie przez powódkę jakichkolwiek roszczeń od pozwanych jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem przedstawicielka ustawowa powódki i powódka zamieszkiwały u pozwanych, były przez nie utrzymywane, a pozwane dodatkowo spłaciły długi obciążające spadek.

Wyrokiem z dnia 17 maja 2018r. Sąd Rejonowy w Giżycku w punkcie I oddalił powództwo o wydanie pojazdu marki O. (...), nr rej. (...) oraz F. (...), nr rej. (...); w punkcie II zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kwotę 27.051 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 sierpnia 2016r. do dnia zapłaty; w punkcie III zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. M. P. w G. kwotę 5.904 zł , w tym VAT w wysokości 1.104 zł tytułem kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

W dniu 9 kwietnia 2012 r. zmarł D. S. (1), ojciec małoletniej powódki D. S. (1), reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową I. P..

Na mocy postanowienia tut. Sądu z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. I Ns 50/15 spadek po w/w zmarłym na podstawie ustawy nabyła córka D. S. (1) z dobrodziejstwem inwentarza.

W dniu 6 października 2015 r. Urząd Skarbowy w G. dokonał spisu inwentarza po zmarłym D. S. (1). Z protokołu spisu inwentarza wynika, że zmarły w dniu 30 stycznia 2012 r. nabył za kwotę 3.250 euro samochód ciężarowy marki O. (...), nr rej. (...) z 2001 r., oraz za kwotę 3.100 euro samochód F. (...), nr rej. (...) z 2003 r. Protokół zawiera adnotację „brak informacji, czy zmarły posiadał w/w pojazdy w dniu śmierci”. W protokole wskazano nadto, że zgodnie z informacją Naczelnika Urzędu Skarbowego (...) z dnia 15 września 2015 r. zaległości podatkowe zmarłego wynoszą 8.699 zł.

Przed śmiercią D. S. (1) prowadził działalność gospodarczą w W. i w G., zajmującą się m.in. świadczeniem usług na rzecz spółki (...), zajmującej się kolportażem ulotek. Był właścicielem pojazdów: F. (...), nr rej. (...), O. (...), nr rej. (...) i F. (...). Pojazdy marki F. (...) i O. (...) D. S. (1) nabył z kredytu zaciągniętego od swojego zleceniodawcy A. P. – prezesa zarządu spółki (...). Po śmierci D. S. (1) działalność gospodarczą przejęła siostra zmarłego – pozwana D. S. (2), która spłacała zobowiązania brata zaciągnięte przed jego śmiercią. Pozwane objęły w posiadanie pojazdy po śmierci D. S. (1).

Z informacji ze Starostwa Powiatowego w G. wynika, że właścicielem pojazdu F. (...), nr rej. (...) w chwili śmierci był D. S. (1).

Z umowy kupna-sprzedaży z dnia 16 stycznia 2012 r. wynika, że D. S. (1) sprzedał kupującemu I. D. pojazd marki O. (...), nr rej. (...), rok produkcji 2001. Rejestracja pojazdu O. (...) miała miejsce 6 lutego 2012 r. i dopiero wtedy pojazd otrzymał numer rejestracyjny (...).

W dniu 18 kwietnia 2015 r. zawarto umowę sprzedaży samochodu, z której wynika, że sprzedający I. D. sprzedał kupującemu (...) J. J. w W. pojazd marki O. (...), nr rej. (...), rok produkcji 2001.

W dniu 30 listopada 2015 r. na podstawie faktury nr (...) z dnia 10 maja 2015 r. pojazd marki O. (...) został przerejestrowany na G. S. (2) i otrzymał nr rejestracyjny (...). Z w/w faktury wynika, że (...) J. J. w W. sprzedał sporny pojazd G. S. (2).

W dniu 23 lutego 2013 r. I. P. – przedstawicielka ustawowa małoletniej powódki podpisała oświadczenie, w którym wyraziła zgodę na sprzedaż samochodów marki O. (...), F. (...) i F. (...), po zmarłym D. S. (1), które spłaca pozwana D. S. (2). W oświadczeniu w/w wskazała, że nie rości żadnych z tego tytułu finansów.

W sprawie I Ds. 59/2017 odmówiono wszczęcia dochodzenia w sprawie podrobienia podpisu D. S. (1) oraz daty sprzedaży pojazdu na umowie kupna-sprzedaży pojazdu marki O. (...), nr rej. (...) w dniu 16 stycznia 2012 r. oraz w sprawie dokonanego przywłaszczenia mienia w postaci samochodu marki F. (...), nr rej. (...) oraz F. (...), na szkodę małoletniej powódki - wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu. Jednocześnie tut. Sąd w sprawie II Kp 207/17 nie uwzględnił zażalenia pokrzywdzonej I. P. na w/w postanowienie Asesora Prokuratury Rejonowej w Giżycku z dnia 30 czerwca 2017 r. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że niewątpliwie doszło do manipulacji przy tworzeniu umowy datowanej na dzień 16 stycznia 2012 r., jednak brak jest możliwości dowodowych pozwalających na ustalenie kto był ich sprawcą i w jakich okolicznościach ich się dopuścił.

Decyzją z dnia 5 lutego 2018 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w G. orzekł o odpowiedzialności D. S. (1) za zaległości podatkowe i odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych z tytułu podatku od towarów i usług w wysokości: za miesiąc styczeń 2012 r. w kwocie 2.764 zł i odsetki za zwłokę w kwocie 45 zł, za miesiąc luty 2012 r. w kwocie 3.563 zł i odsetki za zwłokę w kwocie 19 zł.
W ocenie Sądu Rejonowego powódka wykazała, że sporne pojazdy marki F. (...), nr rej. (...) i O. (...), nr rej. (...) stanowią jej własność, a to z uwagi na treść postanowienia tut. Sądu z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt I Ns 50/15 oraz spisu inwentarza sporządzonego przez Urząd Skarbowy w G. w dniu 6 października 2015 r. Sąd zwrócił uwagę na wadliwość owego spisu ze względu na to, że nie zawiera on informacji, czy w/w pojazdy D. S. (1) posiadał w chwili śmierci, jednakże wskazał, iż ów fakt potwierdziły same pozwane. Zdaniem Sądu I instancji z twierdzeń pozwanych wynika nie tylko, że D. S. (1) posiadał sporne pojazdy w chwili śmierci, ale także to, że po śmierci D. S. (1) to one objęły w posiadanie sporne pojazdy, ale nie wiedzą co się z nimi stało i nie posiadają ich obecnie.

W konsekwencji Sąd oddalił roszczenie powódki o zwrot spornych pojazdów, uznając natomiast za zasadne żądanie ewentualne.

Odnosząc się do oświadczenia z dnia 23 lutego 2013 r., w którym to przedstawicielka ustawowa małoletniej powódki I. P. zgodziła się na sprzedaż przedmiotowych samochodów Sąd wskazał, iż rozporządzanie tymi składnikami przekraczało zakres zwykłego zarządu. I. P. nie uzyskała zgody Sądu opiekuńczego na dokonywanie jakichkolwiek czynności obejmujących w/w składniki majątku powódki, a zatem uznać należało, że złożone przez nią oświadczenie jest bezskuteczne.

W kwestii zarzutu pozwanego z art. 409 k.c., w ocenie Sądu, pozwane nie wykazały aby otrzymały jakiekolwiek korzyści, a tym bardziej by zużyły otrzymane korzyści w ten sposób, że nie są aktualnie wzbogacone. W szczególności pozwane nie wykazały, co zrobiły ze spornymi pojazdami. Z kolei przyjmując wersję pozwanych, że sprzedały pojazdy, a środki z owej sprzedaży przeznaczyły na pokrycie swoich zaległości budżetowych to brak jest dowodu na to, za jaką kwotę pojazdy zostały sprzedane, na co były wydatkowane kwoty uzyskane ze sprzedaży i w jakiej wysokości.

Zdaniem Sądu twierdzenia pozwanych zatem, że spłacały długi D. S. (1) okazały się całkowicie gołosłowne i niczym nie poparte, a powoływanie się przez świadka A. P. na dokumenty księgowe, których nie przedłożył pełnomocnikowi pozwanych poddaje w wątpliwość to, czy w ogóle takie dokumenty istnieją.

W ocenie Sądu, nawet gdyby przyjąć, że środki uzyskane ze sprzedaży spornych pojazdów zostały przeznaczone na spłatę długów obciążających spadek to nie podważa to, w ocenie Sądu, słuszności roszczeń strony powodowej. Nadal aktualnym byłby stan wzbogacenia, bowiem w ten sposób pozwane zaoszczędziłyby własne środki, które i tak musiałyby spożytkować na swoje utrzymanie. Pozwane przy tym nie wykazywały, iż uzyskane środki spożytkowały na inne wydatki niż konieczne, których nie wydatkowałyby gdyby nie stan wzbogacenia.

Odnosząc się do kwestii sprzeczność roszczeń powódki z zasadami współżycia społecznego Sąd dostrzegł, że niewątpliwie przedstawicielka ustawowa powódki i powódka mieszkały u pozwanych, to jednak z niczego nie wynika też w jakim stopniu pozwane łożyły na utrzymanie I. P. i D. S. (1) ani na czym takowe utrzymanie polegało. Sąd dostrzegł nadto, że to pozwane, po śmierci D. S. (1) przejęły składniki jego majątku, należące do powódki i konsekwentnie nie potrafią wykazać co z nimi zrobiły. Sąd zwrócił również uwagę, iż powódka została pozbawiona jedynych składników masy spadkowej po zmarłym D. S. (1), a obciążają ją zaległości podatkowe zmarłego ojca.

O odsetkach ustawowych od zasądzonej kwoty Sąd orzekł zgodnie z żądaniem powódki w oparciu o treść art. 359 § 1 k.c., uwzględniając przy tym, że do doręczenia pozwu obu pozwanym doszło dnia 12 sierpnia 2016 r.

Jednocześnie Sąd rozstrzygnął kwestię kosztów procesu po myśli art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 Ustawy z dnia 28.07. 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, uwzględniając z jednej strony fakt, iż powódka wygrała sprawę w całości.

Pozwane wniosły apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez :

a)  przyjęcie za bezsporną okoliczność, iż D. S. (1) był przed śmiercią właścicielem samochodu O. (...) nr rej. (...),

b)  przyjęcie za bezsporną okoliczność, iż pozwane po śmierci D. S. (1) weszły w posiadanie pojazdu O. (...) nr rej. (...).

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny dowodów i uznanie, iż fakt spłacenia przez pozwane długu D. S. (1) nie został udowodniony podczas gdy okoliczność ta wynika z zeznań strony pozwanej, zeznań świadka D. P. i oświadczenia I. P.,

3.  art 299 k.p.c. poprzez nie przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, pomimo iż pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, jak zagadnienia spłacenia długu D. S. (1) przez pozwane, czy utrzymywania matki powódki przez pozwane,

4.  art 409 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, iż pomimo przeznaczenia środków uzyskanych ze sprzedaży pojazdów na spłatę cudzego długu - powódki pozostawały wzbogacone, podczas gdy spłacony przez powódki dług był znacznie wyższej wysokości niż możliwe do uzyskania środki ze sprzedaży pojazdów O. (...) nr rej. (...) oraz F. (...) nr rej. (...),

5.  art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i błędne przyjęcie, iż nie ma podstaw do przyjęcia, że roszczenie powódki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy dochodzi ona zapłaty od osób, które spłaciły obciążający ją dług,

6.  art. 6 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przerzucenie na pozwane ciężaru zaprzeczenia faktom będącym podstawą powództwa, tj. posiadania przez pozwane spornych pojazdów, podczas gdy okoliczność ta nie została udowodniona przez powódkę.

W oparciu o powyższe zarzuty wniosły o:

1.  zmianę wyroku i oddalenie powództwa,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

3.  ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Sąd Odwoławczy jako instancja nie tylko kontrolna, ale także merytoryczna, zbadał sprawę niezależnie od zarzutów apelacji w jej granicach, tak by postępowanie apelacyjne zmierzało do ustalenia trafności zaskarżonego orzeczenia poprzez ponowne rozpoznanie całokształtu sprawy. Realizując zatem nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego materiału dowodowego oraz dokonania własnej samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądem I Instancji dowodów, Sąd Odwoławczy harmonizując ogólne reguły postępowania dowodowego uznał że zaskarżone orzeczenie wymaga częściowej zmiany.

Sąd Okręgowy podziela częściowo ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji jednakże nie podziela jego wywodu prawnego w zakresie podstawy odpowiedzialności strony pozwanej.

Zdaniem Sądu II instancji nie ma podstaw do przyjęcia jako podstawy odpowiedzialności strony pozwanej art. 405 k.c. i nast. k.c.

Bezpodstawne wzbogacenie, przewidziane w art. 405 k.c., stanowi odrębne zdarzenie prawne, które obok czynności prawnych i czynów niedozwolonych jest samoistnym źródłem zobowiązania. W orzecznictwie i piśmiennictwie prawniczym, przeważa pogląd, że odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ma charakter subsydiarny i znajduje zastosowanie wówczas, gdy nie ma innej podstawy odpowiedzialności. Na takie określenie rozumienia bezpodstawnego wzbogacenia wskazuje utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego (por. uchwałę z dnia 27 kwietnia 1995 r., III CZP 46/95, OSNC 1995, nr 7 - 8, poz. 114; wyroki z dnia 2 sierpnia 2007 r., V CSK 152/07; z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 27/09; z dnia 28 marca 2012 r., V CSK 157/11, niepublikowane).

W ocenie Sądu Okręgowego podstawa faktyczna roszczeń powódki oraz zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje na konieczność dokonania oceny prawnej przedstawianych stanów faktycznych w oparciu o reżim odpowiedzialności deliktowej.

Podstawy odpowiedzialności deliktowej ujęte są w art. 415 k.c., zgodnie z którym kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia. Dla zaistnienia odpowiedzialności z tytułu deliktów konieczne jest zawsze współistnienie trzech przesłanek: powstania szkody – rozumianej jako uszczerbek w dobrach prawem chronionych osoby pokrzywdzonej, wystąpienie zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy oznaczonego podmiotu oraz związek przyczynowy między owym zdarzeniem i szkodą. Zdarzenia które rodziły własną odpowiedzialność odszkodowawczą polegają – zgodnie z art. 415 k.c. – na zawinionym, bezprawnym zachowaniu sprawcy szkody. Jeżeli przy tym między zdarzeniem a powstałą szkodą istnieje normalny związek przyczynowy, sprawca winien naprawić powstałą szkodę.

Podstawowe znaczenie dla możności przypisania sprawcy szkody odpowiedzialności odszkodowawczej opartej na art. 415 k.c. ma zatem określenie zdarzenia, za które podmiotowi przypisywana jest odpowiedzialność (czyn sprawcy). Czynem tym może być działanie, jak i zaniechanie, a za bezprawne należy kwalifikować czyny zakazane przez przepisy prawne, bez względu na ich źródła, mające charakter abstrakcyjny, nakładające powszechny obowiązek określonego zachowania, a więc nakazując lub zakazując generalnie oznaczonym podmiotom określonych zachowań w określonych sytuacjach. Za bezprawne uznaje się także zachowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego albo dobrymi obyczajami, a więc normami moralnymi powszechnie akceptowanymi w całym społeczeństwie lub grupie społecznej. Działanie (zaniechanie) sprawcy musi być przy tym zawinione. Przez winę rozumieć zaś należy możność postawienia danej osobie zarzutu, że nie zachowała się prawidłowo (tj. zgodnie z prawem i zasadami współżycia społecznego), chociaż mogła i powinna tak się zachować. Innymi słowy, że w konkretnej sytuacji dopuściła się ona nagannej decyzji odnoszącej się do podjętego przez niego bezprawnego czynu. Takie ujmowanie winy stanowi konsekwencję posługiwania się na gruncie prawa cywilnego kategoriami analogicznymi do pojęcia winy w prawie karnym, a jednocześnie dominacji koncepcji normatywnej winy (por. B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Wina jako podstawa..., s. 88; Z. Radwański, Zobowiązania..., s. 198; W. Czachórski, Zobowiązania..., s. 204; Z. Banaszczyk (w:) Kodeks..., s. 1215).

Stąd kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia miało ustalenie, czy pozwane dopuściły się czynu niedozwolonego względem małoletniej powódki, a także na czym takie bezprawne i zawinione postępowanie miało polegać.

W ocenie Sądu Okręgowego kluczowe znaczenie miały w tym zakresie zeznania D. S. (2) złożone w postępowaniu 1 Ds. 59.2017, do których nie odniósł się Sąd Rejonowy, mimo formalnego dopuszczenia dowodu z dokumentów w tychże aktach.

W zeznaniach złożonych w dniu 19 kwietnia 2017 r. ww. pozwana wskazała, iż to ona sprzedała w latach 2013-2015 pojazdy, których dotyczy niniejsze postępowanie. Podniosła, iż O. (...) został przejęty w ramach rozliczenia finansowego z warsztatem samochodowym reprezentowanym przez pana J. J., z którym nie podpisywała żadnej umowy kupna-sprzedaży pojazdu.

Podczas kolejnego przesłuchania w dniu 26 kwietnia 2017r. podała, iż brat był właścicielem pojazdów F. (...), F. (...), O. (...). Po śmierci brata spłacała jego zadłużenia, które przeszły na nią. Wskazał, iż była zadłużona w warsztacie samochodowym (...)car w W.. Za długi, które miała właściciel warsztatu przyjechał do niej i zabrał pojazdy. Jednocześnie wskazała, iż dysponowała pisemną zgoda konkubiny zmarłego na sprzedaż pojazdów (protokoły przesłuchania D. S. (3) k. 215-216 oraz 225)

Tym samym wiarygodność znajdujących się w Starostwie Powiatowym w O. umów sprzedaży, z których wynika, że J. J. w dniu 18 kwietnia 2015 r. kupił przedmiotowy pojazd od obywatela Rumunii (k. 61) budzi poważne wątpliwości.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 299 k.p.c. wskazać należy, iż w ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie wystąpiły przesłanki do jego zastosowania, bowiem mimo wyczerpania środków dowodowych pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia. Jednakże pozwane wskazując na zarzut ten w żadnym zakresie nie ponowiły tego wniosku dowodowego w apelacji, a tym samym należało uznać, że z przeprowadzenia tego dowodu przed Sądem II instancji zrezygnowały.

D. S. (2) w toku postepowania przygotowawczego, pouczona o odpowiedzialności karnej zeznała, iż weszła w posiadanie pojazdów i rozporządzała nimi, do czego nie była uprawniona, gdyż jedynym spadkobiercą D. S. (1) jest małoletnia D. S. (1).

Pozwana nie dysponowała również skuteczną zgodą matki powódki na dysponowanie pojazdami.

Reprezentacja rodzica w sprawach majątkowych dziecka, jeśli obejmuje czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, wymaga umocowania udzielonego przez Sąd opiekuńczy (art. 101 § 3 k.r.o.). Miernikiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest ciężar gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutki w sferze majątku małoletniego, wartości przedmiotu danej czynności oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych. Konsekwencją braku zezwolenia Sądu opiekuńczego z art. 101 § 3 k.r.o. jest nieważność dokonanej czynności (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 30 kwietnia 1977 r., III CZP 73/76 - OSNCP z 1978 r., nr 2, poz. 19).

Czynności dyspozycyjne podejmowane przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka, w sprawach wykraczających poza bieżącą administrację jego majątkiem, a więc między innymi w sprawie zrzeczenia się praw majątkowych należą do kategorii czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 101 § 3 k.r.o. Akty takie wymagają zatem zezwolenia sądu opiekuńczego. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela ustawowego, w sprawach przekraczających zwykły zarząd, bez zezwolenia sądu opiekuńczego jest nieważna. Jest to czynność bezwzględnie nieważna, jako sprzeczna z art. 58 § 1 k.c.

Tym samym zachowanie pozwanej D. S. (2) polegające na zaborze cudzego (małoletniej powódki) mienia było bezprawne i stanowiło czyn niedozwolony.

Zwrócić należy również uwagę, iż pozwana D. S. (2) jako osoba nienależąca do kręgu spadkobierców po zmarłym bracie nie była zobowiązana do spłaty jego długów. Uregulowanie zobowiązań D. S. (1) było jej dobrowolną decyzją, związaną z chęcią kontynuacji prowadzonej przez brata działalności gospodarczej. Podkreślenia wymaga również, że jej twierdzenia o spłacie tych zobowiązań jak również o ich wysokości nie zostały w żaden sposób wykazane.

Ponadto z zeznań złożonych w toku postępowania przygotowawczego wprost wynika, że samochody zostały przejęte za długi D. S. (2), a nie zmarłego brata.

Podkreślić należy, iż wartość pojazdów nie była przez strony kwestionowana na etapie postępowania przed Sądem I instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego brak było w niniejszej sprawie podstaw do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności pozwanych.

W tej sytuacji, skoro to D. S. (2) przywłaszczyła sobie samochody, dysponowała nimi i wyłącznie ona uzyskała z tego tytułu korzyści majątkowe, to brak podstaw do przypisania odpowiedzialności G. S. (1). W konsekwencji powództwo wobec G. S. (1) winno ulec oddaleniu.

Bezpodstawne były zarzuty dotyczące naruszenia art. 5 k.c.

Istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają charakter wyjątkowy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy - w powyższym ujęciu, charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości.

Jednakże w ocenie Sądu Okręgowego takie wyjątkowe okoliczności w niniejszej sprawie nie wystąpiły.

Powódka domaga się bowiem wydania przedmiotu spadku bądź też jego równowartości, będąc jedyną spadkobierczynią ojca. Powódka jest osobą małoletnią, nie uzyskująca żadnych dochodów, natomiast z tytułu spadkobrania ciąży na niej odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe zmarłego ojca. W tej sytuacji nie sposób uznać by jej żądanie naruszało jakiekolwiek zasady współżycia społecznego.

Wskazać również należy, iż zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i judykatury wyrażonym między innymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1967 roku wydanym w sprawie o sygn. akt III CR 383/66 (Lex nr 6116) na naruszenie zasad współżycia społecznego nie może powoływać się ten, kto sam je narusza. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy charakter musi być bowiem uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości, a osoba, która sama pozostaje w niezgodzie z zasadami współżycia społecznego, nie może skutecznie zwalczać uprawnienia przysługującego powodowi zarzucając mu naruszenie art. 5 k.c. Taki zarzut w okolicznościach niniejszej sprawy można postawić pozwanej, która nie posiadając żadnego tytułu prawnego pozbawiła małoletnią składników jej majątku.

Zmianie podlegało również rozstrzygnięcie w zakresie początkowego terminu płatności odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie zasądzonej kwoty.

Pełnomocnik powódki żądał odsetek od dnia doręczenia pozwanym odpisu pozwu.

Pierwsze pismo procesowe złożone przez D. S. (2) nosi datę 28 września 2016 r. Wcześniejsze próby doręczenia jej korespondencji okazały się bezskuteczne, gdyż pozwana nie zamieszkiwała pod wskazanym adresem. Stąd Sąd Okręgowy zasądził odsetki od tej właśnie daty.

Korekcie podlegało też rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

Stosownie do treści § 8 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 22 października 2015 r. (obowiązującego w dacie wniesienia pozwu), opłata maksymalna wynosiła przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 10 000 zł do 50 000 zł - 4800 zł.

Jednakże według § 4 ust. 1 tego rozporządzenia opłatę ustala się w wysokości co najmniej 1/2 opłaty maksymalnej określonej w rozdziałach 2-4, przy czym nie może ona przekraczać wartości przedmiotu sprawy.

Opłatę, o której mowa w ust. 1, podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług.

Rozporządzenie w § 4 ust. 2 przewiduje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia dla adwokata, świadczącego pomoc prawną z urzędu, na poziomie powyżej „minimum", tj. ½ opłaty maksymalnej określonej w części szczególnej rozporządzenia, aż do pełnej wysokości opłaty maksymalnej.

Prawodawca pozostawił sądom orzekającym możliwość uwzględnienia nadzwyczajnych, szczególnych okoliczności, które pojawiając się w danej sprawie, zwiększają nakład pracy niezbędnej do prawidłowej realizacji obowiązków profesjonalnego pomocnika. W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie takie okoliczności nie wystąpiły, mając na uwadze niewielkim stopień aktywności procesowej pełnomocnika z urzędu.

W związku z tym Sąd Okręgowy obniżając zasądzona przez Sąd I instancji kwotę zasądził od pozwanej D. S. (2) na rzecz powódki kwotę 2.952 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Ze względu na to, że pełnomocnik powódki nie złożył prawidłowego wniosku o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z tytułu pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu przed Sądem I instancji, Sąd Okręgowy nie orzekał o kosztach tej pomocy w zakresie powództwa przeciwko pozwanej G. S. (1).

Za taki wniosek - wymagany według przepisu § 3 rozporządzenia z dnia 22 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu - nie może być uznane zawarte w piśmie precyzującym powództwo z dnia 11 sierpnia 2016r. żądanie zasądzenia kosztów procesu i zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Uwzględnienie tak sformułowanego wniosku może nastąpić jedynie w razie uwzględnienia powództwa poprzez zasądzenie kosztów pomocy prawnej bezpośrednio na rzecz powódki od strony przeciwnej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2017 r. I CZ 94/17).

Podzielając powyższy pogląd uznać należy, że pełnomocnik z urzędu reprezentujący stronę, aby bez względu na wynik sprawy otrzymać wynagrodzenie powinien złożyć dwa wnioski. Pierwszy, o zasądzenie od drugiej strony według norm kosztów procesu przepisanych albo według spisu kosztów. Drugi, na wypadek gdyby osoba którą reprezentuje przegrała sprawę, o zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, które nie zostały pokryte ani w całości ani w części.

Reprezentujący powódkę pełnomocnik z urzędu na żadnym etapie postępowania takiego wniosku nie złożył.

Jednocześnie na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd Odwoławczy odstąpił od obciążania powódki kosztami postępowania przed sądem I instancji na rzecz G. S. (1).

W ocenie Sądu Okręgowego, mając na uwadze postawę pozwanej G. S. (1) powódka mogła być subiektywnie przekonana o zasadności swojego roszczenia. Sąd miał również na uwadze okoliczność, iż powódka jest osobą małoletnią pozbawioną dochodu, jak również ciążące na niej zobowiązania finansowe.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w powyższym zakresie, oddalając apelację w pozostałej części (art. 385 k.p.c.).

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu w postępowaniu odwoławczym w zakresie powództwa przeciwko D. S. (2) z urzędu orzeczono § 4 i § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust.1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę adwokata z urzędu w zw. z art. 100 zd. 1 k.p.c. Uznać należało, iż apelacja D. S. (2) okazała się skuteczna w niewielkiej jedynie części, co implikowało możliwość obciążenia jej całością kosztów związanych z ustanowieniem dla powódki pełnomocnika z urzędu.

Z uwagi na brak prawidłowego wniosku, Sąd nie orzekał o wynagrodzeniu pełnomocnika powódki w zakresie powództwa przeciwko G. S. (1).

Sąd Okręgowy nie rozstrzygał merytorycznie o kosztach wynagrodzenia pełnomocnika pozwanych.

W apelacji wskazano bowiem, iż pozwane wnoszą o zasądzenie „od pozwanego na rzecz powoda” kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Żądanie takie nie zostało skorygowane na rozprawie apelacyjnej i jako niespełniające wymogów z art. 109 § 1 k.p.c. uznane zostało za niezłożone.

Sąd Okręgowy na mocy art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. k.p.c. odrzucił apelację od punktu I zaskarżonego wyroku, albowiem w ocenie Sądu Okręgowego, po stronie pozwanej nie został spełniony warunek dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia w postaci istnienia interesu prawnego w jego zaskarżeniu, tzw. gravamen.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przesłanką zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym jest istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu, określanego mianem gravamen, a ten oznacza pokrzywdzenie polegające na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia (wyrok SN z dnia 8 grudnia 2009r. I UK 195/09, LEX nr 577812; uchwała SN z dnia 15 maja 2014 r. III CZP 88/13, OSNC 2014/11/108).

Jeśli rozstrzygnięcie jest dla strony skarżącej korzystne, to bez względu, z jakich przyczyn ono zapadło, nie podlega ono zaskarżeniu przez tę stronę.

Pozwane nie miały zatem interesu w zaskarżeniu punktu I wyroku, gdyż w tej części rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego było dla nich korzystne. Skutkowało to odrzuceniem apelacji w omawianym zakresie jako niedopuszczalnej.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska