Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 stycznia 2019 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie – VII Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Adam Synakiewicz

Protokolant: st. sekretarz sądowy Małgorzata Idzikowska-Oleszczyk

po rozpoznaniu w sprawie M. K.

obwinionej o czyn z art. 92 ust. 3 i 4 ustawy o transporcie drogowym

zażalenia wniesionego przez (...) Inspektora Transportu Drogowego

na postanowienie Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 29 listopada 2018 roku

wydane w sprawie XVI W 1208/18

w przedmiocie umorzenia postępowania

na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w związku z art. 109 § 2 k.p.s.w.

postanawia

utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.

UZASADNIENIE

M. K. została obwiniona o to, że:

1. Dopuściła w dniu 8.02.2018 r. w miejscu wykonywania działalności gospodarczej tj. w miejscowości C. ul. (...), jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem lub tzw. inna osoba wykonująca czynności związane z przewozem drogowym, o której mowa w art. 92 ust. 3 ustawy o transporcie drogowym w przedsiębiorstwie: (...) Sp. z o.o. do wykonywania przewozu drogowego przez kierowcę R. K., który nie posiadał orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, co stanowi wykroczenie z art. 92 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 6 września o transporcie drogowym w zw. z lp. 3.2. załącznika nr 2 do tej ustawy;

2. Dopuściła w dniu 8.02.2018 r. w miejscu wykonywania działalności gospodarczej tj. miejscowości C. ul. (...), jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem lub tzw. inna osoba wykonująca czynności związane z przewozem drogowym, o której mowa w art. 92 ust, 3 ustawy o transporcie drogowym w przedsiębiorstwie: (...) Sp. z o.o. do wykonywania przewozu drogowego przez kierowcę R. K., który nie posiadał orzeczenia psychologicznego o braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, co stanowi wykroczenie z art. 92 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 6 września o transporcie drogowym w zw. z lp. 3.3 załącznika nr 2 do tej ustawy;

3. Dopuściła w dniu 8.02.2018 r. w miejscu wykonywania działalności gospodarczej tj. w miejscowości C. ul. (...), jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem lub tzw. inna osoba wykonująca czynności związane z przewozem drogowym, o której mowa w art. 92 ust. 3 ustawy o transporcie drogowym w przedsiębiorstwie: (...) Sp. z o.o. do wykonywania przewozu drogowego przez kierowcę R. K., który nie ukończył wymaganego w związku z tym przewozem szkolenia, co stanowi wykroczenie z art. 92 ust. 3 i 4 ustawy dnia 6 września o transporcie drogowym w zw. zw. z lp. 3.1. załącznika nr 2 do tej ustawy;

4. Dopuściła w okresie 05.02.2018 r. do 25.02.2018 r. w miejscu wykonywania działalności gospodarczej tj. w miejscowości C. ul. (...) jako osoba zarządzająca przedsiębiorstwem lub tzw. inna osoba wykonująca czynności związane z przewozem drogowym, o której mowa w art. 92 ust. 3 ustawy o transporcie drogowym w przedsiębiorstwie: (...) Sp. z o.o. do naruszenia przepisów o stosowaniu urządzeń rejestrujących samoczynnie prędkość jazdy, czas jazdy i odpoczynku oraz aktywności kierowcy, tj. o wykroczenie z art. 92 ust. 3-4 ustawy o transporcie drogowym w związku z lp. l6 załącznika nr 2 do tej ustawy. Podczas kontroli w siedzibie przedsiębiorcy jw. stwierdzono m. in. nierejestrowanie za pomocą urządzenia rejestrującego lub cyfrowego urządzenia rejestrującego na wykresówce lub karcie kierowcy wskazań w zakresie prędkości pojazdu, aktywności kierowcy i przebytej drogi, przez kierowcę. D. C., J. R., K. G..

Postanowieniem z dnia 29 listopada 2018 roku Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie o sygn. XVI W 1208/18, na podstawie art. 59 § 2 k.p.w. w zw. z art. 5 § 1 pkt 2 k.p.w. odmówił wszczęcia postępowania, albowiem zarzucone obwinionej czyny nie stanowiły w dacie orzekania wykroczeń, wobec uchylenia ust. 3 i 4 w art. 92 ustawy o transporcie drogowym, co nastąpiło z dniem 3 września 2018 r., z mocy ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym i niektórych innych ustaw.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł oskarżyciel publiczny – (...) (...)Inspektor Transportu Drogowego, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego – art. 8 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw poprzez jego niezastosowanie, polegające na odmowie wszczęcia postępowania przeciwko obwinionej w sytuacji, gdy z ww. artykułu wynika, że do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, o których mowa w załączniku nr 2 do ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia przez sąd odwoławczy i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 20 grudnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie o sygn. XVI W 1208/18 na podstawie art. 463 § 1 k.p.k. a contrario w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. nie przychylił się do zażalenia oskarżyciela publicznego, powołując się na treść art. 2 § 1 k.w., obligującą Sąd do stosowania nowej ustawy, w razie gdyby w czasie orzekania obowiązywała ustawa inna niż w czasie popełnienia wykroczenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Ocena zasadności zaskarżonego postanowienia Sądu Rejonowego sprowadza się z jednej strony do prawnej interpretacji skutków wyrażonych w normach intertemporalnych ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481), zaś z drugiej strony do rozstrzygnięcia konfliktu pomiędzy normami kolizyjnymi.

Tytułem przypomnienia, obwinionej M. K. zarzucono dokonanie czterech czynów, wyczerpujących znamiona wykroczeń z art. 92 ust. 3 i 4 ustawy o transporcie drogowym, które zostały uzupełnione normami blankietowymi określonymi w załączniku nr 2 do ww. ustawy odpowiednio pod poz. 3.2.; 3.3; 3.1; 16. Według wniosku o ukaranie obwiniona miała popełnić zarzucane jej wykroczenia w dniu 8 lutego 2018 r. (opisane w pkt 1-3 wniosku o ukaranie) oraz w okresie od 05.02.2018 r. do 25.03.2018 r. (opisane w pkt 4 wniosku o ukaranie).

Na mocy art. 1 pkt 15 b ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481) uchylono ust. 3 i 4 w art. 92 ustawy o transporcie drogowym. Zatem można było wstępnie wnioskować, że z dniem wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej – 3 września 2018 r. - zachowania określone dotychczas w art. 92 ust. 3 i 4 przestały stanowić wykroczenia.

Tu też pojawia się dostrzeżony przez oskarżyciela publicznego zasadniczy problem interpretacyjny, związany z treścią normy intertemporalnej wyrażonej w art. 8 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481), który stanowi, że do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, o których mowa w załączniku nr 2 do ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Literalne odczytanie tego przepisu wskazywałoby, że czyny określone w art. 92 ust. 3 i 4 popełnione przed 3 września 2018 r. nadal stanowiłyby wykroczenie. Taki też skutek omawianego przepisu przewidziany został w uzasadnieniu do ustawy nowelizującej, przy wskazaniu oceny skutków tej normy intertemporalnej (uzasadnienie do ustawy nowelizacyjnej, druk sejmowy (...), s. 19-20).

Sąd Okręgowy stwierdza jednak, że omawiany skutek, opisany w uzasadnieniu ustawy nowelizującej, jawi się już na pierwszy rzut oka jako sprzeczny względem celów omawianej zmiany ustawy. Uchylenie wskazanych przepisów było przecież podyktowane zmianą sposobu (formy) ścigania omawianego zachowania z postępowania w sprawach o wykroczenia na postępowanie administracyjne, co wyrażono zarówno we wstępie do uzasadnienia ustawy nowelizacyjnej, jak i w toku procesu legislacyjnego w Sejmie. W pierwszej części uzasadnienia ustawy nowelizacyjnej wskazano, że: „11) Projektowane zmiany art. 92 mają na celu uchylenie odpowiedzialności wykroczeniowej osoby zarządzającej transportem lub wykonującej inne czynności związane z transportem drogowym.” (uzasadnienie do ustawy nowelizacyjnej, druk sejmowy (...), s. 6). W procesie legislacyjnym wskazano nadto, że zmiana ta była podyktowana wnioskami polskich przewoźników, albowiem okazało się, że w praktyce egzekwowanie kar za wykroczenia było skuteczne tylko względem przewoźników krajowych, a przewoźnicy zagraniczni unikali konsekwencji związanych ze ściąganiem grzywien, z uwagi na trudności w wykonaniu kar grzywny wobec przewoźników zagranicznych. Celem zmiany typu odpowiedzialności z odpowiedzialności za wykroczenia na odpowiedzialność administracyjną było więc zniesienie dyskryminacji polskich przewoźników względem przewoźników zagranicznych, tak aby poziom kontroli przewoźników polskich i zagranicznych był taki sam. Wskazano, że mankamentem postępowania w sprawach o wykroczenia była niemożność szybkiego ustalenia zarządzającego działalnością przewozową, a następnie efektywnego wyegzekwowania nałożonej kary w postaci zapłaty za wystawiony mandat, przez co przewoźnicy z krajów UE, popełniający wykroczenie na terenie Polski, nie mieli odnotowanych wykroczeń w systemie, dzięki czemu nie dotykały ich regulacje związane z utratą dobrej reputacji, przeciwnie do polskich przewoźników. Podniesiono, że sytuacja ta była ewidentną dyskryminacją polskich przewoźników, co spowodowało propozycję zmiany ścigania czynów nie w postępowaniu w sprawach o wykroczenie a w postępowaniu administracyjnym (zapis posiedzeń pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Infrastruktury nr 190 z dnia 10 maja 2018 r. Sejmu VIII Kadencji s. 5-6).

Podsumowując, powyższe wskazuje, że celem nowelizacji była zmiana typu odpowiedzialności za określone zachowania, z odpowiedzialności karnej sensu largo – za wykroczenie – na odpowiedzialność administracyjną. Celem nowelizacji było bowiem doprowadzenie do równego traktowania przewoźników polskich i zagranicznych, aby zlikwidować dostrzeżoną dyskryminację. Z tej perspektywy jednoczesne utrzymywanie stanu, w którym czyny popełnione w przeszłości pozostają nadal uznane za wykroczenia mimo, że obecnie ustawodawca zrezygnował już z ich ścigania, należy uznać za pogłębianie dyskryminacji określonych podmiotów i bezzasadne utrzymywanie stanu, który ustawodawca jednocześnie zamierzał zlikwidować, a tym samym postąpienie sprzeczne z celem ustawy nowelizującej.

W tej sytuacji należy w szerszej niż językowa perspektywie rozważyć intertemporalne skutki wiążące się z treścią art. 8 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481). Niewątpliwie przepis ten stanowi bowiem normę kolizyjną, gdyż decyduje o obowiązywaniu ustawy w czasie, wskazując, że do czynów, które miały miejsce przed jej wejściem w życie, stosuje się przepisy dotychczasowe.

Nadmienić w tym miejscu trzeba, że w całym systemie prawa karnego obowiązuje zasada stosowania nowej ustawy, tzw. zasada chwytania ustawy w locie i sięgania po ustawę obowiązującą poprzednio tylko wtedy, gdy jej wymowa jest korzystniejsza dla sprawcy. W stosunku do wykroczeń zasada ta została wyrażona w art. 2 § 1 k.w., który stanowi, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia wykroczenia, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. W tej sytuacji niezbędnym jest więc rozważenie tego, jaki jest wzajemny stosunek art. 8 ustawy nowelizacyjnej i art. 2 § 1 k.w. Oba te przepisy niewątpliwie stanowią normy kolizyjne i to dla tego samego rodzaju czynów karalnych, czyli wykroczeń.

Konflikt pomiędzy normami kolizyjnymi można w pierwszej kolejności rozwiązać, stosując zasadę lex specialis derogat lex generali, w myśl której przepis szczególny uchyla przepis ogólny. Według tej zasady interpretacyjnej przepisy ogólne ustanawiają ogólne reguły zachowania, a przepisy szczególne statuują wyjątki, uregulowania odrębne względem przepisów ogólnych (por. T. Chauvin, T. Stawecki, P. Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, wyd. 6 popr. i uzup., Warszawa 2011 s. 122). W ocenie Sądu Okręgowego art. 8 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481) i art. 2 § 1 k.w. nie mogą być względem siebie zestawione jako stanowiące zasadę i wyjątek, gdyż przepisy te, choć są normami kolizyjnymi, to funkcjonują na różnych płaszczyznach. Zdaniem Sądu Okręgowego art. 2 § 1 k.w. jest przepisem o znamiennym charakterze, nie tylko statuującym zasadę wyboru ustawy w zakresie odpowiedzialności karnej za wykroczenie, ale także stanowiącym normę kolizyjną drugiego stopnia.

W teorii prawa wskazuje się, że wszystkie przepisy prawa można podzielić na normy pierwszego i drugiego stopnia. Normy pierwszego stopnia, z określonymi faktami prawnymi, wiążą określone skutki prawne. Przepisami drugiego stopnia nazywa się przepisy o innych przepisach prawa tj. przepisy o przepisach pierwszego stopnia, które m.in. uchylają moc obowiązującą przepisów pierwszego stopnia lub postanawiają, które przepisy pierwszego stopnia, wtedy a wtedy znajdują zastosowanie bądź które przepisy i kiedy nie znajdują zastosowania (por. J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp do prawoznawstwa, wyd. 3, Warszawa 2007 s. 35-36).

W ocenie Sądu Okręgowego art. 8 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481) stanowi przepis kolizyjny pierwszego stopnia, który decyduje, że z określonymi faktami prawnymi – w postaci hipotezy o popełnieniu wykroczenia w dacie przed wejściem w życie ww. ustawy (tj. przed 3 września 2018 r.) – łączy określony skutek w postaci stosowania do tych stanów faktycznych brzmienia art. 92 ust. 3 i 4 ww. ustawy sprzed jej wejścia w życie. W takim przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której w dacie zarzuconego obwinionej czynu obowiązywała jedna ustawa, nadto obowiązuje norma kolizyjna potwierdzająca, że w danym czasie określone zachowanie stanowiło wykroczenie oraz, że w dacie orzekania obowiązywała ustawa, która znosiła odpowiedzialność za to wykroczenie.

Z kolei przepis art. 2 § 1 k.w. zdaniem Sądu Okręgowego stanowi normę kolizyjną drugiego stopnia, która decyduje o rozstrzygnięciu kolizji między normami pierwszego stopnia, w sposób pozwalający na ustalenie tego, jaką ustawę w całości ma zastosować Sąd rozpoznający sprawę o wykroczenie. Przepis art. 2 § 1 k.w. decyduje bowiem o tym jakie przepisy pierwszego stopnia znajdą zastosowanie w sytuacji, gdy zachodzi konflikt przepisów, polegający na obowiązku zastosowania konkurencyjnych ustaw w oparciu o zaistniałe fakty w postaci hipotezy o zarzuconym czynie w określonym czasie i obowiązywaniu innej ustawy w czasie orzekania.

Na kanwie niniejszej sprawy, zdaniem Sądu Okręgowego, należało dać prymat fundamentalnej zasadzie prawa karnego sensu largo, wyrażonej względem wykroczeń w art. 2 § 1 k.w., gdyż norma ta stanowi podstawę statuującą odpowiedzialność za wykroczenie w oznaczonym czasie, w razie konieczności rozstrzygnięcia konfliktu między normami kolizyjnymi oraz wpisuje się w cel ustawy nowelizującej, polegający na równym traktowaniu wszystkich wobec prawa, co z kolei wpisuje się w realizację art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Racjonalny ustawodawca, stawiający sobie za cel likwidację dyskryminacji polityki karnej, nie pogłębiałby jej poprzez utrzymywanie sytuacji, w której respektując zasadę równego traktowania postanawia wyłączyć odpowiedzialność za wykroczenie tylko oznaczonych osób w oznaczonym czasie. Zdaniem Sądu Okręgowego hipotetyczne przyjęcie stanu, w którym ustawodawca rezygnuje z uznania określonego czynu za wykroczenie, wobec nietrafnej reakcji karnej względem sprawców wykroczeń i jednocześnie podtrzymuje stan dotychczasowej nierówności, jawi się jako ewidentnie sprzeczne z celami omawianej nowelizacji, co wynika z przedstawionych wyżej materiałów z parlamentarnego procesu legislacyjnego.

Posiadając w polu widzenia przywołane argumenty należało opowiedzieć się za trafnością zastosowania w sprawie art. 2 § 1 k.w., skoro przemawia za takim sposobem dokonania oceny czynów obwinionej zarówno wykładnia funkcjonalna, jak i wykładnia celowościowa. Wskazuje się bowiem, że przepis art. 2 k.w. przyjmuje jako zasadę stosowanie ustawy nowej, aktualnie obowiązującej, a w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjęto wręcz domniemanie w tym zakresie, wskazując, że "domniemanie stosowania tej zasady wynika m.in. z faktu, iż nowa ustawa powinna pełniej odpowiadać woli ustawodawcy" (zob. orzeczenie TK z dnia 31 stycznia 1996 r., K 9/95, OTK 1996, nr 1, poz. 2; zob. też A. Zoll (w:) Kodeks karny..., red. A. Zoll, t. 1, s. 102).” Nb1 [T. Grzegorczyk, Kodeks wykroczeń. Komentarz, wyd. II. LEX, 2013, Lex art. 2, nb. 1].

Mając to wszystko na względzie, słusznie Sąd pierwszej instancji odmówił wszczęcia postępowania wobec M. K., skoro norma kolizyjna drugiego stopnia, wyrażona w art. 2 § 1 k.w., nakazywała zastosowanie ustawy względniejszej, którą niewątpliwe jest ustawa znosząca karalność danego czynu. Wskazać należy, że uważa się, iż wynika to także z tego, że art. 2 § 2 k.w. nakazuje w takich wypadkach uznać nawet zastosowane już ukaranie za niebyłe. Innymi słowy rzecz ujmując, nawet gdyby uznać, że art. 8 ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481) jest przepisem szczególnym względem art. 2 § 1 k.w. to wskazać należy, że doprowadziłoby to do skutków ad absurdum. Gdyby bowiem przyjąć, że art. 8 ustawy nowelizującej rodzi ten skutek, że należy skazać obwinionego za czyn z art. 92 ust. 3 i 4 w brzmieniu dotychczasowym, to mimo to i tak na podstawie art. 2 § 2 k.w. ukaranie to należałoby uznać za niebyłe, gdyż według nowej ustawy czyn objęty orzeczeniem nie byłby już zabroniony pod groźbą kary. W nauce prawa przyjmuje się, że postanowienie art. 2 § 2 k.w. rodzi skutek podobny do zatarcia skazania według art. 46 § 1 k.w. i z dniem wejścia w życie takiego przepisu osoba ta uchodzi za niekaraną, bez potrzeby wydawania orzeczenia w danej sprawie. Zatem skoro traci prawne znaczenie orzeczenie skazujące już istniejące przed wejściem w życie ustawy, to tym bardziej należy przyjąć, że nie może zostać ukarany sprawca czynu jeszcze nieosądzonego przed wejściem w życie ustawy nowej. [T. Bojarski, Kodeks wykroczeń. Komentarz, wyd. V. Wolters Kluwer, 2015, Lex, art. 2 nb. 2].

W ocenie Sądu Odwoławczego treść art. 8 (i analogicznie art. 7) ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1481) należy rozpatrywać w ramach tzw. błędu legislacyjnego, przejawiającego się w błędnym systemowo przełożeniu zasad kolizyjnych odpowiedzialności administracyjnej na odpowiedzialność za wykroczenie. Ilekroć bowiem ustawodawca rezygnuje z odpowiedzialności karnej (w tym za wykroczenie) za określony czyn, to skutki tego rozciągają się na wszystkie zachowania obejmujące czyn, który przestaje być czynem zabronionym przez ustawę karną. Omawiana sytuacja może być jednak rozwiązana przez każdy sąd powszechny w drodze wykładni, gdyż sytuacja ta dotyczy kwestii fundamentalnej, statuującej temporalny zakres odpowiedzialności za wykroczenie. Wskazuje się przy tym, że stosowanie reguł intertemporalnych jest obowiązkiem sądu i na podstawie tych reguł należy rozwiązywać kolizje wynikające z różnic uregulowań prawnych, zawartych w różnych ustawach obowiązujących w chwili popełnienia czynu oraz w okresach późniejszych, aż po dzień orzekania przez sąd odwoławczy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 r., sygn. II KK 297/2004); B. K., Kodeks wykroczeń. Komentarz. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2008, Lex art. 2 nb. 24].

Wobec powyższego, orzeczono jak w części dyspozytywnej postanowienia, orzekając na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.s.w.