Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 20 października 2016 roku

Powód S. A. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...), kwoty 370 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu pozwu podał, że ojciec powoda B. A. był właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości Ż., o pow. 2,5 ha, zabudowanej drewnianym domem mieszkalnym, szopą drewnianą, i chlewem z oborą. B. A. został w 1947 roku, wraz z całą rodziną, wysiedlony w ramach akcji (...) do miejscowości K. w dawnym województwie (...). Wysiedlenie było bezprawne, bowiem rodzina powoda była narodowości polskiej. B. A. bezskutecznie starał się o wyłączenie od przesiedlenia, lecz jego podanie nie zostało rozpoznane przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego.

Nieruchomość pozostawiona w Ż. została przejęta na rzecz Skarbu Państwa orzeczeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia 8.02.1957 r., bez odszkodowania na rzecz właściciela.

W dniu 19 sierpnia 2011 r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził nieważność powyższego orzeczenia PRN, jako wydanego z rażącym naruszeniem prawa.

Aktualnie nieruchomość B. A. stanowi własność osób trzecich, w tym w części Skarbu Państwa.

Powód jest jedynym spadkobiercą B. A. i domaga się zapłaty odszkodowania za bezprawnie przejętą nieruchomość.

Pismem z dnia 30.06.2015 r. powód rozszerzył żądanie pozwu i ostatecznie domagał się zasądzenia na jego rzecz kwoty 659 240 zł tytułem odszkodowania.

Pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) wniósł o oddalenie powództwa.

Zarzucił, że stwierdzenie nieważności orzeczenia Prezydium PRN w L. z 1957 roku było spowodowane błędami natury proceduralnej popełnionymi przy jego wydaniu. Nieruchomość B. A. spełniała wymogi określone w art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego, bowiem nie pozostawała w faktycznym władaniu właściciela. Powód utraty tego władztwa był natomiast obojętny z punktu widzenia przepisów tego dekretu.

Powód w niniejszej sprawie jest zatem obowiązany do wykazania przesłanej roszczenia odszkodowawczego, w tym istnienia i wysokości szkody.

Żądanie dotyczące odsetek jest nieuzasadnione, bowiem ewentualne zasądzenie odszkodowania według cen z daty wyrokowania, powoduje powstanie obowiązku zapłaty odsetek dopiero od tej daty.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie, wyrokiem z dnia 30 grudnia 2015 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda 381 500 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 370 000 zł od dnia 12 czerwca 2012 r. i od kwoty 11 500 zł od dnia 16 lipca 2015 r. (pkt I), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II), odstąpił od obciążania powoda kosztami postępowania związanymi z oddaloną częścią powództwa (pkt III) i przyznał adwokatowi Ł. K. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rzeszowie 8856 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu (pkt IV).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy ustalił, że we wrześniu 1938 r. B. A., ojciec powoda, nabył na podstawie nieformalnej umowy kupna-sprzedaży parcelę gruntową nr (...), położoną w miejscowości Ż., gmina C.. Nieruchomość ta, o powierzchni 2,5 ha, składała się z dwóch części: jedna o pow. 1 ha częściowo odpowiada obecnym działkom (...), a druga o pow. 1,5 ha. Po zakupie gruntu rodzina powoda wybudowała na części o pow. 1 ha dom mieszkalny drewniany o pow. wewnętrznej 93,75 m ², szopę drewnianą, drewniany chlew z oborą, płot ze sztachet i studnię kopaną z korbą. Zabudowa ta została zgłoszona przez B. A. do ubezpieczenia w dniu 22 maja 1939 r.

W 1938 r. w miejscowości Ż. znajdowały się 72 domy, zamieszkałe przez 259 osób, istniała cerkiew, młyn wodny, kolejka wąskotorowa, jednoklasowa szkoła. W 1946 roku wysiedlono na Ukrainę 62 rodziny, a w 1947 roku, w ramach akcji (...) wysiedlono pozostałą część ludności i wieś została spalona.

B. A. i jego rodzina byli narodowości polskiej. Zostali wysiedleni w dniu 5 maja 1947 r. do miejscowości K., bez rekompensaty za pozostawione mienie. Ojciec powoda starał się o wyłączenie z akcji (...), składał podanie w tym przedmiocie do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w 1948 roku.

Orzeczeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia 8 lutego 1957 r. nr L.dz.PZR (...) nieruchomość B. A. została przejęta na rzecz Skarbu Państwa, na podstawie dekretu z dnia 5 września 1947 r. o przejęciu na własność państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do ZSRR (Dz.U. 59 poz. 318) i dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz.U. nr 46 poz. 339) oraz przepisów rozporządzenia wykonawczego z dnia 16 września 1950 r. W orzeczeniu Prezydium PRN uznano, że w 33 wsiach grunt o łącznej powierzchni 41 057,74 ha pozostał po osobach repatriowanych do Związku (...), pozostał po osobach przesiedlonych na Ziemie Zachodnie i nie znajduje się w faktycznym władaniu właścicieli, niewiadomych z miejsca pobytu. Stwierdzono, że grunty po osobach repatriowanych do Związku (...) przeszły na Skarb Państwa z dniem 1 lipca 1945 r., a pozostałe grunty przejęto na rzecz Skarbu Państwa.

B. A. był pracownikiem kolei, nie planował dobrowolnego opuszczenia miejscowości Ż.. W 1958 r. otrzymał zgodę na powrót do tej miejscowości i otrzymał służbowe mieszkanie. Zmarł 22 września 1990 r., a spadek po nim, zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Lesku z dnia 13 grudnia 2002 r. I Ns 268/02 nabył w całości jego syn S. A..

Sąd Okręgowy w Rzeszowie, wyrokiem z dnia 15 maja 2006 r. I C 66/05 ustalił, że B. A. pozostawił we wsi Ż. grunt o pow. 2,5 ha wraz zabudowaniami: domem mieszkalnym drewnianym trzyizbowym z werandą, krytym papą, wybudowanym w 1938 r., szopą drewnianą, drewnianym chlewem z oborą.

W dniu 6 marca 2008 r. S. A. zwrócił się o stwierdzenie nieważności orzeczenia Prezydium PRN w L. z 8 lutego 1957 r., w części dotyczącej przejęcia gruntów B. A.. Decyzją z dnia 19 sierpnia 2011 r. (...) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uchylił w całości zaskarżoną decyzję i stwierdził nieważność orzeczenia Prezydium PRN z dnia 8 lutego 1957 r. L.dz.PZR (...), orzekającego o przejęciu na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości położonych m.in. w Ż., należących do B. A.. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że osnowa orzeczenia winna była dokładnie wskazywać przejętą nieruchomość ziemską, a brak oznaczenia przejmowanych nieruchomości rażąco naruszył art. 75 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym. W decyzji ustalono również, że B. A. był właścicielem gruntu o pow. 2,5 ha wraz z zabudowaniami. Wskazano na to, że w prywatnej umowie kupna-sprzedaży z dnia 12 września 1938 r. sprzedaży dokonano w częściach ułamkowych, jednakże nie prowadzi to do wniosku o istnieniu współwłasności skoro umowy nie sporządzono w przepisanej formie, a dokumenty, które mogłyby wskazywać na tytuł prawny innych osób zaginęły. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W., wyrokiem z dnia 29 listopada 2012 r. sygn. IV SA/Wa 1596/11, oddalił skargę uczestników E. K., B. K., J. K. i Z. K., złożoną od decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Wartość nieruchomości według stanu na dzień 5 maja 1947 r. wynosi ogółem 659 240 zł, a według stanu na dzień 8 lutego 1957 r. 381 500 zł. W 1947 roku nieruchomość była użytkowana rolniczo, z częścią przeznaczoną na cele mieszkalne. Położona była przy drodze publicznej, wzdłuż której znajdowała się zabudowa mieszkalna i usługowo-handlowa, a w pobliżu przebiegała trasa kolejki wąskotorowej ze stacjami.

Powód wezwał stronę pozwaną do zapłaty odszkodowania w kwocie 370 000 zł pismem z dnia 29 marca 2012 r.

Sąd dokonał powyższych ustaleń na podstawie dowodów z dokumentów: odpisu karty przesiedleńczej, pisma do B. A. w sprawie wysiedlenia, fragmentu umowy kupna-sprzedaży z 12.09.1938 r., zgłoszenia ubezpieczenia budynków z 1939 r., zaświadczenia Urzędu Gminy w K., świadectwa pochodzenia i chrztu B. A., wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie I C 66/05, postanowienia Sądu Rejonowego w Lesku I Ns 268/02, szkiców budynków położonych na nieruchomości B. A., pisemnych oświadczeń S. W. i R. S., orzeczenia Prezydium PRN w L. z dnia 8.02.1957 r., Dziennika Urzędowego WRN w R., decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19.08.2011 r., wyroku WSA w Warszawie z 29.11.2012 r. oraz z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, zeznań świadka R. S. i z zeznań powoda.

Autentyczność i wiarygodność dowodów z dokumentów nie budziła wątpliwości sądu. Opinia biegłego jest precyzyjna, rzeczowa, sporządzona przez osobę o wiedzy fachowej i doświadczeniu zawodowym. Zeznania świadka i zeznania powoda były spójne, szczere, korespondowały z dowodami z dokumentów.

Sąd uznał, że podstawą roszczenia powoda w niniejszej sprawie jest art. 160 k.p.a., bowiem ma on zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem prawa stwierdzono po tym dniu.

Zgodnie z art. 160 § 1 k.p.a. stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a., albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Do odszkodowania stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu.

Roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność (art. 156 § 6 k.p.a.), a tym samym, roszczenie powoda o zapłatę odszkodowania nie jest przedawnione.

Stwierdzenie nieważności decyzji stanowiącej podstawę przejęcia nieruchomości osoby fizycznej przez państwo jest równoznaczne ze spełnieniem się jednej z przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez wydanie wadliwej decyzji.

Powód wykazał istnienie szkody, bowiem udowodnił, iż jego ojciec był właścicielem nieruchomości położonej w Ż., utracił władztwo nad nią na skutek bezprawnego wysiedlenia, a następnie utracił własność na skutek orzeczenia Prezydium PRN w L. z dnia 8.02.1957 r. Wykazał też związek przyczynowy pomiędzy szkodą, a działaniem państwa, polegającym na wydaniu decyzji o przejęciu nieruchomości. Okoliczność, że rodzina B. A. nie opuściła nieruchomości dobrowolnie ma istotne znaczenie dla sprawy, bowiem to działania państwa w związku z przymusowym wysiedleniem doprowadziły do tego, że nieruchomość podlegała przejęciu jako nieruchomość opuszczona. Sąd uznał, że twierdzenia strony pozwanej, iż zabudowania A. zostały spalone podczas walk z (...) nie są prawdziwe, bowiem z zeznań świadka R. S. wyraźnie wynika, że spalenia wsi dokonało wojsko polskie, aby pozbawić oddziały (...) zaplecza. W przypadku tak złożonego stanu faktycznego należy brać pod uwagę wszelkie elementy, a nie tylko te, które stanowiły ostatnie ogniwo stanu faktycznego. Decyzja z 1957 r. była tym samym skutkiem uprzedniego działania państwa w postaci przymusowego wysiedlenia rodziny powoda.

B. A., ani jego spadkobierca, nie otrzymał rekompensaty za przejętą przez państwo nieruchomość.

Sąd uznał, że szkoda poniesiona przez powoda odpowiada wartości nieruchomości pozostawionej w Ż., według stanu na dzień 8 lutego 1957 r., to jest dzień wydania decyzji która była źródłem szkody.

Sąd nie podzielił zarzutów strony pozwanej, iż powód nie wykazał, by B. A. przysługiwała własność nieruchomości położonej w Ż.. Powód wykazał tę okoliczność przedkładając wyrok Sadu Okręgowego w Rzeszowie, ustalający jakie grunty zostały pozostawione w miejscowości Ż., umowę z 1938 r. oraz dokumenty ubezpieczenia. Wobec zaginięcia w czasie działań wojennych ksiąg wieczystych prowadzonych w Sądzie Rejonowym w Lesku, nie można powodowi stawiać zarzutu, iż nie dysponuje dowodem własności.

Niezależnie od uznania, że roszczenie powoda nie uległo przedawnieniu, sąd wskazał że uwzględnienie zarzutu przedawnienia godziłoby w elementarne poczucie sprawiedliwości.

Na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. sąd zasądził odsetki od uwzględnionego roszczenia zgłoszonego w pozwie od dnia 12 czerwca 2012 r. to jest od upływu 14 dni od wezwania strony pozwanej do zapłaty. Co do kwoty, o którą w toku procesu rozszerzono powództwo odsetki zasądzono od dnia 16 lipca 2015 r., w której to dacie upłynął dwutygodniowy termin od doręczenia pisma w tej kwestii.

O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., mając na uwadze szczególne okoliczności sprawy, fakt że na skutek działania państwa polskiego rodzina powoda została niesłusznie pozbawiona własności nieruchomości, bez żadnej rekompensaty.

Od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie, w pkt I i III apelację złożył pozwany, wnosząc o jego zmianę w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Rzeszowie.

Złożył zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego i prawa materialnego:

- art. 2 § 3 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego, przez dokonanie oceny prawnej, zastrzeżonej dla organów administracyjnych,

- art. 160 § 1 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

a. w związku z art. 361 § 1 k.c., przez przyjęcie, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy uznanym za nieważne orzeczeniem Prezydium PRN z dnia 8.02.1957 r., a wywodzoną przez powoda szkodą,

b. w związku z art. 363 § 1 k.c. w związku z art. 355 i art. 481 § 1 k.c. przez błędne zastosowanie i pominięcie, że roszczenie powoda do dnia wydania wyroku nie było wymagalne, a w konsekwencji uznanie, że powodowi należą się odsetki ustawowe od dat wskazanych w pkt I wyroku, nie zaś od dnia wydania wyroku.

W uzasadnieniu apelacji podniósł, że poza sporem w niniejszej sprawie jest, że poprzednik prawny powoda, w dacie wydania orzeczenia Prezydium PRN w L. z dnia 8.02.1957 r. nie władał gruntami położonymi w miejscowości Ż.. Zostały tym samym spełnione przesłanki określone w art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego. Zgodnie z tym przepisem przejęciu na rzecz państwa podlegały nieruchomości ziemskie położone w województwach (...), (...), (...) i (...) w obrębie pasa granicznego oraz w powiatach (...), krasnystawskim i (...) województwa (...) i w powiatach (...) i (...) województwa (...), jeżeli nie pozostawały w faktycznym władaniu właścicieli. Sposób opuszczenia przez właściciela nieruchomości nie ma znaczenia z punktu widzenia przesłanek nacjonalizacji (m.in. wyrok NSA z dnia 23.11.1998 r. IV SA 2144/96).

W polskim systemie prawnym kontrola decyzji administracyjnych jest zarezerwowana dla organów wyższego stopnia, a w dalszej kolejności dla sądów administracyjnych. Badanie materialnoprawnych podstaw orzeczenia Prezydium PRN w L. z dnia 8.02.1957 r. należy do kompetencji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który wyraźnie wskazał iż nieruchomość podlegała przejęciu na rzecz państwa z uwagi na brak władania nią przez właściciela. Sąd Okręgowy nie był zatem uprawniony do odmiennej oceny i ustalenia braku podstaw do przejęcia nieruchomości, tym bardziej że nie dokonał odmiennych ustaleń faktycznych.

Konsekwencją nieuprawnionego badania przez sąd podstaw przejęcia nieruchomości jest uznanie, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy szkodą, a wydaniem nieważnego orzeczenia Prezydium PRN w L.. Nie można bowiem przyjąć, że istnieje normalny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem orzeczenia a szkodą, w sytuacji gdy istniały merytoryczne podstawy do przejęcia nieruchomości. Fakt wysiedlenia nie jest zdarzeniem, które wywołało szkodę, a w skomplikowanej sytuacji historycznej na tym terenie, nie można jednoznacznie przyjąć, że działania państwa były bezprawne. W 1947 roku trwały jeszcze działania wojenne z (...), co powodowało konieczność podejmowania tego rodzaju decyzji, które odbiły się w sposób traumatyczny również na polskiej ludności.

Roszczenie powoda uległo przedawnieniu na podstawie art. 442 § 1 zdanie 1 k.c., a zastosowanie tego przepisu wynika a contrario z treści art. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny w zw. z art. XXXV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisy wprowadzające kodeks cywilny, przy przyjęciu złożenia, że działania Skarbu Państwa sprzed wejścia w życie ustawy o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszów państwowych, podlegają ocenie przez pryzmat art. 145 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 1933 r. kodeks zobowiązań. Termin takiego przedawnienia, nawet przy przesunięciu daty początkowej na dzień 31 grudnia 1989 r., upłynął wiele lat temu.

Roszczenie powoda, oparte na art. 160 § 1 k.p.a. nie może być uznane za zasadne. Materialnoprawne przesłanki przejęcia nieruchomości przez państwo zostały spełnione, a B. A. nie poniósł szkody na skutek wydania orzeczenia Prezydium PRN, ale na skutek przeprowadzenia akcji (...), co pozbawiło go władztwa nad nieruchomością.

Sąd Okręgowy ustalił datę początkową odsetek za opóźnienie w sposób błędny, bowiem wysokość szkody poniesionej przez powoda została ustalona na dzień orzekania.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny rozważył co następuje:

Pozwany w złożonej apelacji nie kwestionował ustaleń sądu I instancji co do podstawy faktycznej powództwa, a Sąd Apelacyjny ustalenia te podziela w całości i przyjmuje za własne.

Apelacja pozwanego jest uzasadniona w zakresie, a jakim pozwany zarzucił błędne uznanie, że powodowi należą się odsetki ustawowe od dat wskazanych w pkt I wyroku, nie zaś od dnia wydania wyroku.

Zgodnie z art. 363 § 2 k.c. jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Z wymienionego przepisu wynika, że w sytuacji, gdy odszkodowanie zostało obliczone według cen z daty orzekania, to staje się ono wymagalne dopiero od tej daty, a tym samym odsetki za opóźnienie nie mogą zostać zasądzone od daty wcześniejszej. Zasada ta nie znajduje jednak zastosowania, gdy szczególne okoliczności przemawiają za przyjęciem wysokości odszkodowania według cen istniejących w innej chwili (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2013 r. III CSK 89/12).

W niniejszej sprawie poza sporem jest, że sąd ustalił wysokość odszkodowania według cen z chwili orzekania, bowiem wartość szkody została ustalona w opinii biegłego, który oszacował wartość nieruchomości według stanu na 1957 rok, ale według cen aktualnych. Sąd nie wskazał, by z innych, szczególnych okoliczności wynikało, iż zostały przyjęte ceny istniejące w innej chwili. W tej sytuacji, biorąc pod uwagę art. 363 § 2 k.c. w zw. z art. 481 k.c., na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w pkt I o tyle, że odsetki za opóźnienie zasądził od dnia 31 grudnia 2015 r., a w pozostałej części powództwo o zasądzenie odsetek oddalił.

Apelacja pozwanego w pozostałej części jest nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy nie dopuścił się naruszenia art. 2 § 3 k.p.c. w zw. z art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego, przez dokonanie oceny prawnej, zastrzeżonej dla organów administracyjnych, ani też art. 160 § 1 k.p.a. w zw. z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 361 § 1 k.c., przez przyjęcie, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy uznanym za nieważne orzeczeniem Prezydium PRN z dnia 8.02.1957 r., a wywodzoną przez powoda szkodą.

W niniejszej sprawie źródłem szkody nie był nakaz opuszczenia przez poprzednika prawnego nieruchomości w ramach akcji (...), bowiem te okoliczności spowodowały jedynie utratę faktycznego władztwa nad rzeczą, nie zaś utratę prawa własności nieruchomości. B. A. został pozbawiony prawa przebywania na terenie swojej nieruchomości w 1947 roku, jednak to dopiero decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia 8.02.1957 r. spowodowała utratę prawa własności i przejęcie jej na rzecz Skarbu Państwa. Stwierdzenie nieważności tej decyzji spowodowało upadek podstawy prawnej, na mocy której nastąpiło przejęcie własności i to niezależnie od tego czy nieważność polegała na naruszeniu przepisów postępowania czy przepisów materialnoprawnych. Nieważność decyzji administracyjnej powoduje, że ustają skutki związane z jej wydaniem. Okoliczność, czy nieruchomość poprzednika prawnego powoda w konkretnych okolicznościach faktycznych podlegałaby przejęciu, bowiem spełnione zostały przesłanki określone w art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego, nie ma żadnego znaczenia, w sytuacji gdy decyzja o przejęciu nieruchomości została skutecznie wyeliminowana z obrotu prawnego przez stwierdzenie jej nieważności. Zarówno sąd I instancji, jak i Sąd Apelacyjny nie dokonują w niniejszej sprawie oceny, czy nieruchomość podlegała czy też nie przepisom dekretu, bowiem podstawą roszczenia odszkodowawczego jest brak ważnej decyzji administracyjnej, na mocy której przejęcie własności nieruchomości mogłoby nastąpić. Tego rodzaju pogląd wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 2015 r. III CSK 142/14, stwierdzając w uzasadnieniu, że przepis art. 1 ust. 1 dekretu jedynie umożliwiał uprawnionemu organowi wydanie orzeczenia o przejęciu nieruchomości ziemskich w okolicznościach określonych w tym przepisie, a więc nie zobowiązywał tego organu do wydania orzeczenia o przejęciu. Przepis ten wyraźnie formułował jedynie możliwość przejęcia na własność Państwa nieruchomości ziemskich położonych w określonych w nim województwach, i to także wówczas, jeżeli nie pozostawały one w faktycznym władaniu ich właścicieli. Taka konstrukcja normy prawnej zawartej w art. 1 ust. 1 dekretu nie pozwala na aprobatę stanowiska, że w ustalonym stanie faktycznym i tak musiałaby zostać wydana tożsamej treści decyzja z tą, której nieważność następnie stwierdzono. Przysługująca organowi możliwość wydania decyzji w razie zaistnienia ustawowych przesłanek nie przesądza o pewności jej wydania i o braku wystąpienia normalnego związku przyczynowego między szkodą a wydaniem nieważnej decyzji powodującej tę szkodę.

Wskazana wyżej argumentacja odnosi się również do zarzutu braku związku przyczynowego pomiędzy uznaniem za nieważną decyzji Prezydium PRN, a szkodą. Zdarzeniem wyrządzającym szkodę jest wydanie wadliwej decyzji administracyjnej, a stwierdzenie, że decyzja została wydana z naruszeniem prawa przesądza o bezprawności, jako zasadzie odpowiedzialności Skarbu Państwa za poniesioną na jej skutek szkodę (wyrok SN z 1.03.2014 r. III CSK 152/13). Bezprawność wysiedlenia poprzednika prawnego powoda może być w tej sytuacji przywołana wyłącznie jako dodatkowe uzasadnienie słuszności naprawienia szkody, nie zaś jako podstawa rozstrzygnięcia i tak została ujęta przez sąd I instancji. Argumenty strony pozwanej o szczególnej sytuacji historycznej panującej w 1947 r. na tym terenie nie mogą przesądzić o tym, że przejęcie własności nieruchomości bez podstawy prawnej, wobec stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, może zostać uznane za zgodne z prawem. Należy przy tym zauważyć, że powód poniósł konsekwencje tej właśnie szczególnej sytuacji historycznej, bowiem zasądzone odszkodowanie dotyczy wyłącznie nieruchomości gruntowej, nie zaś budynków, które spłonęły w wyniku działań wojska w 1947 roku.

Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 31 marca 2011 r. sygn. akt III CZP 112/10 stwierdził, że do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie wyłącznie art. 160 § 1, 2,3 i 6 k.p.a, nie w oparciu o art. 442 ¹ § 1 k.c. Poza sporem przy tym pozostaje, iż trzyletni termin przedawnienia o którym mowa w art. 160 § 6 k.p.a. w stanie faktycznym sprawy nie upłynął, co czyniło zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia bezzasadnym.

W związku z powyższym, na podstawie art. 385 k.p.c. sąd oddalił apelację pozwanego w pozostałej części jako bezzasadną.

W związku z tym, że apelacja pozwanego została uwzględniona jedynie w niewielkim zakresie, na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty postępowania apelacyjnego.

SSA Bogdan Ziemiański SSA Dariusz Mazurek SSO del. Edyta Pietraszewska