Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 11 października 2017 r. powódka I. B., reprezentowana przez pełnomocnika będącego adwokatem, wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego A. Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 5.792,55 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 25 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, a nadto zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że zawarła z pozwanym umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 (...), potwierdzoną polisą ubezpieczeniową nr (...). Umowa ta została oparta o wzorzec umowny w postaci ogólnych warunków ubezpieczenia o oznaczeniu (...)OWU- (...), ustalony przez pozwanego w sposób jednostronny. Zaznaczyła również to, że jego treść nie była indywidualnie uzgodniona z powódką. Następnie wskazała, że umowa uległa rozwiązaniu, a z umorzonych środków zgromadzonych na rachunku indywidualnym umowy powódki, tj. kwoty 28.962,75 zł, pozwany dokonał potrącenia kwoty 2.820 zł tytułem opłaty likwidacyjnej, którą powódka kwalifikuje, jako karę umowną. Po wezwaniu pozwanego – pismem z dnia 6 września 2017 r. – do zwrotu tejże sumy, pozwany odmówił spełnienia takiego świadczenia. Zdaniem powódki, postanowienia wzorca umownego oraz polisy ubezpieczeniowej nr (...) dotyczące uprawnienia pozwanego do pobrania z środków zgromadzonych na rachunku umowy opłaty likwidacyjnej i jej wysokości nie wiążą powódki jako konsumenta, albowiem kształtują jej prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, jednocześnie rażąco naruszając jej interesy. W ocenie powódki, opłata likwidacyjna nie jest też głównym świadczeniem stron. Podała ona również, że postanowienia dotyczące opłaty likwidacyjnej analogiczne do tych zawartych we wzorcu umownym oraz polisie nr (...) wielokrotnie były przedmiotem analizy (...) oraz zostały wpisane na listę klauzul niedozwolonych prowadzonej przez Prezesa UOKiK, zaś w dalszej kolejności powódka przytoczyła treść niektórych z tych orzeczeń. Na uzasadnienie swoich twierdzeń powódka powołała się również na wyroki zapadłe przed sądami powszechnymi. Uzasadniając żądanie w zakresie odsetek ustawowych powódka podała, że domaga się ich od daty nienależnego pobrania opłaty likwidacyjnej, tj. od dnia 25 kwietnia 2017 r.

( pozew – k. 1-6).

W odpowiedzi na pozew pozwany A. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz od powódki I. B. zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Ustosunkowując się do żądania wywiedzionego w pozwie, pozwany przyznał, że zawarł z powódką wskazaną umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 (...), potwierdzoną polisą ubezpieczeniową nr (...). Podniósł też, że integralną częścią umowy były ogólne warunki ubezpieczenia o oznaczeniu (...)OWU- (...) oraz załącznik IFU-ZAL-0308. Według twierdzeń pozwanego umowa ta uległa rozwiązaniu wskutek złożenia przez powódkę zlecenia całkowitej wypłaty. Wobec tego pozwany dokonał umorzenia środków zgromadzonych na rachunku umowy powódki, który wysokość – według stanu na dzień 24 kwietnia 2017 r. – ustalił na kwotę 28.962,75 zł, z których pobrał kwotę 2.820 zł tytułem opłaty likwidacyjnej. W związku z tym pozwany zarzucił, iż kwota dochodzona pozwem – tj. kwota 5.792,55 zł – nie odpowiada wysokości opłaty likwidacyjnej, w związku z czym w zakresie kwoty 2.972,55 zł powództwo winno zostać oddalone. Pozwany nadmienił również, że pobrana od powódki kwota tytułem opłaty likwidacyjnej jest niższa od tej, którą pozwany uprawniony był pobrać na podstawie postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia mających zastosowanie do umowy zawartej z powódką. Wskazał przy tym, iż pobrana od powódki opłata likwidacyjna stanowiła jedynie 10% wartości wszystkich środków na jej rachunku umownym, gdyż została ustalona według stawki uzgodnionej w porozumieniu zawartym przez pozwanego z Prezesem UOKiK z dnia 20 grudnia 2016 r. Według pozwanego, jego działanie było wyjściem naprzeciw oczekiwaniom klienta co do zmniejszenia wysokości opłaty likwidacyjnej. Pozwany wskazał też na brak abuzywności klauzul będących podstawą do naliczania opłaty likwidacyjnej. Argumentował, że postanowienia dotyczące opłat likwidacyjnych są postanowieniami obejmującymi główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Pozwany stał też na stanowisku, że klauzule te nie kształtują praw i obowiązków konsumenta – w tym powódki – w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco jego interesów. Podniósł, że pomimo wpisu do rejestru klauzul abuzywnych postanowienia umowy dotyczącego opłaty likwidacyjnej ważność i skuteczność takiej klauzuli winna być badana przez Sąd w trybie indywidualnej kontroli wzorca. Pozwany wskazał ponadto, że długoterminowość umowy determinuje gospodarkę finansową pozwanego towarzystwa. Powołał się także na art. 18 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Wskazał, że funkcją opłaty likwidacyjnej było wyrównania poniesionego uszczerbku przez pozwanego na skutek wcześniejszego niż zakładano zakończenia umowy z przyczyn leżących po stronie konsumenta – powoda. Pozwany wskazał także na poniesione przez siebie koszty pośrednie i bezpośrednie. Pozwany dowodził, że pobrał od powódki wyłącznie opłatę, która miała pokryć jego koszty związane z zawartą umową o numerze (...), wobec czego nie jest bezpodstawnie wzbogacony jej kosztem w świetle art. 409 k.c.

( odpowiedź na pozew – k. 46-51).

Do zamknięcia rozprawy w dniu 14 lutego 2018 r. stanowiska stron procesu nie uległy zmianom.

( protokół rozprawy z dnia 14.02.2018 r.).

Sąd uznał za ustalone następujące okoliczności:

W dniu 14 sierpnia 2009 r. między konsumentem I. B. (dalej „powódka”) a przedsiębiorcą A. Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej „pozwany”) doszło do zawarcia umowy (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) P. A. 2008 (...), którą potwierdzono polisą (...) 2008 (...) o nr (...). Powyższa umowa ubezpieczenia została zawarta wskutek złożonego przez powódkę wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia z dnia 10 sierpnia 2009 r. (data wpływu), na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 (...) o oznaczeniu (...)OWU- (...) (dalej „OWU”) oraz załącznika do Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o oznaczeniu (...)-10 (dalej „załącznik do OWU”), będących integralną częścią tej umowy. Datą rozpoczęcia odpowiedzialności pozwanego Towarzystwa (...) był dzień 14 sierpnia 2009 r. Na podstawie rzeczonej umowy powódka – jako ubezpieczający – była zobowiązana do regularnego uiszczania składek w wysokości 200 zł miesięcznie, do 14 dnia każdego miesiąca kalendarzowego. Status polisy opłaconej wynosił kwotę 24.000 zł, co oznaczało, że obowiązek opłacania składek przez powoda obejmował 120 miesięcznych składek regularnych. Rocznica polisy przypadała na dzień 14 sierpnia każdego roku polisowego. Przy zawarciu umowy powódka otrzymała OWU wraz z załącznikiem do OWU. Umowa została zawarta za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego P. K.. Ponadto powódka składając wniosek o zawarcie rzeczonej umowy przyjęła do wiadomości, iż w wypadku odstąpienia od umowy ubezpieczenia, wysokość zwracanej kwoty przez pozwane Towarzystwo (...) zostanie ustalona z uwzględnieniem postanowień OWU.

( dowody : wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia – k. 56-57v; polisa nr (...) – k. 10-11; OWU wraz z regulaminami – k. 12-20; załącznik do OWU – k. 21-22 i k. 54-55v).

Na podstawie umowy pozwany został uprawniony do pobrania m.in. opłaty likwidacyjnej oraz opłaty od wykupu (§ 18 ust. 1 pkt. 5 i 6 OWU). Ponadto pozwany został upoważniony do pobierania następujących opłat oprócz opłaty likwidacyjnej: za zarządzanie (od 1,95% do 2,90% rocznie); administracyjnej (11,50 zł miesięcznie), za ryzyko (w wysokości szczegółowo podanej w polisie); transakcyjnej (w kwocie 15,00 zł); za wznowienie umowy ubezpieczenia (w kwocie 200,00 zł), opłaty za przewalutowanie oraz opłaty od wykupu (w wysokości 1% wartości środków wypłacanych z rachunku ubezpieczenia). Wysokość ww. opłat została także inkorporowana do treści polisy ubezpieczeniowej o oznaczeniu (...).

Zgodnie z OWU, umowa ubezpieczenia na życie o oznaczeniu (...) miała na celu długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa ze środków pochodzących ze składek. Przedmiotem umowy jest ubezpieczenie życia ubezpieczanego (§ 3 OWU). Zakres ubezpieczenia, gdy pozwane Towarzystwo (...) ponosi odpowiedzialność zgodnie z OWU, obejmuje takie zdarzenia jak śmierć ubezpieczanego oraz dożycie przez ubezpieczanego stu lat (§ 4 OWU). Podstawą zawarcia przedmiotowej umowy ubezpieczenia jest prawidłowo wypełniony i podpisany przez ubezpieczającego wniosek o zwarcie umowy ubezpieczenia (§ 8 ust. 1 OWU). Przed zawarciem umowy ubezpieczenia Towarzystwo doręcza ubezpieczającemu tekst ogólnych warunków umowy (§ 10 ust. 1 OWU). Towarzystwo zostało uprawnione do pobrania m.in. opłaty likwidacyjnej oraz opłaty za wykup (§ 18 ust. 1 pkt. 5 i 6 OWU).

Zgodnie z § 18 ust. 6 OWU wysokość opłaty likwidacyjnej została ustalona procentowo i pobierana z subkonta składek regularnych, poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa, przed całkowitą wypłatą, w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2, § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU oraz od tej części częściowej wypłaty z subkonta składek regularnych, która powoduje, że wartość subkonta składek regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej statusowi polisy opłaconej (…). Jednostki uczestnictwa są umarzane w proporcjach odpowiadających udziałowi w poszczególnych funduszach w wartości rachunku ubezpieczającego – w razie całkowitej wypłaty albo wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU. W myśl § 2 pkt. 2 OWU całkowita wypłata dokonywana jest na podstawie zlecenia ubezpieczającego, w złotych całości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego, po pobraniu stosownego podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatek dochodowy jest pobierany w razie osiągnięcia dochodu z tytułu inwestowania składek w fundusze, stanowiącego różnicę między kwotą całkowitej wypłaty, zmniejszoną o należne opłaty, a sumą składek, które zostały zainwestowane w fundusze, z uwzględnieniem różnic kursowych (§ 2 pkt. 2) OWU). Jednostki uczestnictwa są umarzane w proporcjach odpowiadających udziałowi poszczególnych funduszy (…) w wartości rachunku ubezpieczającego – w razie całkowitej wypłaty albo wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 pkt. 2, 3 i 5 OWU (§ 18 ust. 7 OWU). Po upływie okresu, w którym jest pobierana opłata likwidacyjna, została przewidziana możliwość przekształcenia umowy ubezpieczenia w umowę ubezpieczenia dopuszczającą wypłaty o charakterze regularnym, nieobjęte opłatami od wykupu (§ 18 ust. 7 OWU). Wysokość opłaty likwidacyjnej została określona w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia (§ 19 ust. 1 OWU).

W § 25 ust. 1 OWU ustalono, iż umowa ubezpieczenia ulega rozwiązaniu w razie wypowiedzenia przez ubezpieczającego z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie nie wymaga uzasadnienia i może być dokonane w każdym czasie. Natomiast z ust. 2 pkt. 3) § 25 wynika, że umowa ubezpieczenia wygasa w dacie upływu terminu, nie krótszego niż 14 dni, wskazanego w wezwaniu do zapłaty kwoty zapewniającej osiągnięcie minimalnej wartości subkonta składek regularnych – jeżeli w okresie od osiągnięcia przez umowę ubezpieczenia statusu polisy opłaconej, wartość subkonta składek regularnych spadła poniżej minimalnej wartości subkonta składek regularnych. Nadto zgodnie z § 25 ust. 2 pkt. 4 OWU umowa ubezpieczenie wygasa w dacie całkowitej wypłaty. W myśl § 21 ust 11 OWU całkowita wypłata może być dokonana na wniosek ubezpieczającego w każdym czasie. Nadto wskazano w § 32 OWU, iż w sprawach nieuregulowanych ogólnymi warunkami ubezpieczenia będą miały zastosowanie obowiązujące przepisy prawa polskiego.

W umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 (...) o nr (...) określono, iż opłata likwidacyjna jest pobierana od środków wypłaconych z subkonta składek regularnych, poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa, przed całkowitą wypłatą, w razie wygaśnięcia umowy w sytuacjach przewidzianych w § 12 ust. 2, § 25 ust. 2 pkt. 2, 3, 5 OWU – w następującej wysokości: 99% - do dnia poprzedzającego pierwszą i drugą rocznicę polisy w wysokości; 80% - od drugiej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego trzecią rocznicę polisy; 70% - od trzeciej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego czwartą rocznicę polisy; 60% - od czwartej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego piątą rocznicę polisy; 50% - od piątej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego szóstą rocznicę polisy; 40% - od szóstej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego siódmą rocznicę polisy; 30% - od siódmej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego ósmą rocznicę polisy; 20% - od ósmej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego dziewiątą rocznicę polisy; 10% - od dziewiątej rocznicy polisy do dnia poprzedzającego dziesiątą rocznicę polisy. Dopiero od 10 roku polisy, pozwane Towarzystwo (...) utraciło uprawnienie do pobierania opłaty likwidacyjnej od środków wypłacanych z subkonta składek regularnych.

( dowody : polisa nr (...) – k. 10-11; OWU wraz z regulaminami – k. 12-20; załącznik do OWU – k. 21-22 i k. 54-55v).

Wyrokiem z dnia 07 października 2011 r. w sprawie o sygn. XVII AmC 1704/09, Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał stosowania przez A. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o następującej treści:

„Opłata likwidacyjna jest pobierana w wysokości wskazanej w tabeli poniższej:

Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie o sygn. akt VI ACa 87/12 oddalił apelację od powyższego wyroku. Treść tego postanowienia umownego została wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr (...).

(okoliczności bezsporne).

Z kolei wyrokiem z dnia 4 czerwca 2012 r. w sprawie o sygn. XVII AmC 974/11, Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone i zakazał stosowania przez A. Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o następującej treści:

1. "W razie odstąpienia od Umowy (...) Towarzystwo zwraca Ubezpieczającemu Wartość Rachunku Ubezpieczającego, ustaloną według wyceny Jednostek Uczestnictwa najpóźniej z dziewiątego Dnia Wyceny po dniu zaakceptowania przez Towarzystwo oświadczenia o odstąpieniu od Umowy (...), zwiększoną o pobrane opłaty, wskazane w § 18 ust. 1 pkt 1-6".

2. "Opłata likwidacyjna pobierana z Subkonta Składek regularnych, poprzez umorzenie Jednostek Uczestnictwa, przed Całkowitą Wypłatą, w razie wygaśnięcia Umowy (...) [...] oraz tej części Częściowej Wypłaty z Subkonta Składek Regularnych, która powoduje, że Wartość Subkonta Składek Regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej Statusowi Polisy Opłaconej przed wskazaną poniżej Rocznicą Polisy, w następującej wysokości:

do dnia poprzedzającego 1. Rocznicę Polisy -100,0%

od 2. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 3. Rocznicę Polisy - 80,0%

od 3. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 4. Rocznicę Polisy - 70,0%

od 4. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 5. Rocznicę Polisy - 60,0%

od 5. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 6. Rocznicę Polisy - 50,0%

od 6. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 7. Rocznicę Polisy - 40,0%

od 7. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 8. Rocznicę Polisy - 30,0%

od 8. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 9. Rocznicę Polisy - 20,0%

od 9. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 10. Rocznicę Polisy - 10,0%

od 10. Rocznicy Polisy - 0%".

3. "Opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w tabeli poniżej:

Rok polisowy, w którym jest pobierana opłata likwidacyjna od środków wypłacanych z Subkonta Składek Regularnych Wysokość opłaty likwidacyjnej stanowiąca procent środków wypłacanych z Subkonta Składek

1 - 100%;

2 - 100%;

3 - 80%;

4 - 70%;

5 - 60%;

6 - 50%;

7 - 40%;

8 - 30%;

9 - 20%.

Wyrokiem z dnia 04 kwietnia 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie o sygn. VI ACa 1324/12 oddalił apelację od powyższego wyroku. Postanowienie to w dniu 14 maja 2013 roku zostało wpisane do rejestru klauzul abuzywnych pod nr (...) i (...).

(okoliczności bezsporne).

Umowa stwierdzona polisą o nr (...) uległa rozwiązaniu ze skutkiem na dzień 24 kwietnia 2017 r. wobec złożenia przez powódkę dyspozycji całkowitej wypłaty polisy, na zasadzie § 25 ust. 2 pkt. 4 OWU. W konsekwencji, w dniu 24 kwietnia 2017 r. pozwane Towarzystwo (...) dokonało umorzenia środków zgromadzonych na indywidualnym rachunku powódki, których wysokość wyniosła kwotę 28.962,75 zł, po czym pozwane Towarzystwo (...) dokonało całkowitego wykupu polisy, potrącając przy tym kwotę 2.820,00 zł z tytułu opłaty likwidacyjnej. Kwota opłaty likwidacyjnej była niższa od tej, do jakiej pobrania pozwanego upoważniały zapisy umowy oraz OWU i załącznika do OWU.

( dowody : potwierdzenie dokonania całkowitej wypłaty – k. 23-23v; pismo pozwanego z dnia 15.09.2017 r. – k. 61-62).

W związku z powyższym nienależnym potrąceniem opłaty likwidacyjnej, powódka pismem datowanym na 6 września 2017 r. wezwała pozwane Towarzystwo (...) do zapłaty równowartości tejże opłaty. Przedmiotowe wezwanie powódki zostało doręczone pozwanemu Towarzystwu (...) w dniu 11 września 2017 r.

( okoliczności bezsporne , a nadto dowód : pismo pozwanego z dnia 15.09.2017 r. – k. 61-62).

Pismem z dnia 15 września 2017 r. pozwane Towarzystwo (...) poinformowało powódkę, iż nie znajduje podstaw do zwrotu równowartości opłaty likwidacyjnej pobranej od powódki w wyniku przeprowadzonego całkowitego wykupu polisy o nr (...) – zgodnie z wezwaniem powódki doręczonym pozwanemu w dniu 11 września 2017 r. Jednocześnie wskazało, iż opłata ta została pobrana w oparciu o zmodyfikowany wzorzec, gdyż odpowiada ona wyłącznie kosztom poniesionym przez pozwanego w związku z zawarciem i wygaśnięciem umowy. Na koszty te składać miały się: koszt dystrybucji, nie wyższy niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalenia wysokości opłaty (2.280,00 zł); koszt wystawienia polisy (260,00 zł); koszt rozwiązania umowy (280,00 zł). Zarazem pozwany poinformował powódkę, że pobrana opłata likwidacyjna stanowiła jedynie 10% wartości wszystkich środków na jej rachunku umownym, gdyż została ustalona według stawki uzgodnionej w porozumieniu zawartym przez pozwanego z Prezesem UOKiK z dnia 20 grudnia 2016 r.

( dowód : pismo pozwanego z dnia 15.09.2017 r. – k. 61-62).

Do chwili obecnej pozwane Towarzystwo (...) nie dokonało zwrotu żądanej przez powódkę kwoty.

(okoliczność bezsporna).

Podstawę poczynionych w sprawie ustaleń – niespornych pomiędzy stronami, przyznanych według art. 229 k.p.c. – stanowiły przedstawione przez strony dokumenty prywatne, które nie były kwestionowane i co do których nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności, dla których należałoby odmówić im wiarygodności. Sąd uznał, że dowody z tych dokumentów tworzą spójny, niebudzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to w pełni zasługujący na wiarę materiał dowodowy. Sąd za bezsporną uznał okoliczność wezwania pozwanego do zapłaty kwoty 2.280,00 zł pismem powódki z dnia 6 września 2017 r., które pozwany otrzymał w dniu 11 września 2017 r., co potwierdza zwłaszcza treść pisma pozwanego z dnia 15 września 2017 r. ( k. 61-62).

Sąd nie poczynił ustaleń faktycznych w oparciu o pozostałe, niewymienione w ww. stanie faktycznym, przedłożone przez pozwanego dokumenty, albowiem nie mają one bezpośredniego związku z roszczeniem dochodzonym przez powódkę w rozpoznawanej sprawie – w tym także porozumienie zawarte przez pozwane Towarzystwo (...) z Prezesem UOKiK w dniu 20 grudnia 2016 r. ( k. 63-66v) – do czego Sąd odniesie się w dalszej części uzasadnienia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części obejmującej roszczenie o zapłatę kwoty 2.820 zł, odpowiadającej opłacie likwidacyjnej nienależnie pobranej z rachunku umownego powódki w związku z wygaśnięciem łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie stwierdzonej polisą o oznaczeniu (...), wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej sumy za okres do dnia od dnia 26 września 2017 r. W pozostałym zakresie powództwo okazało się nieudowodnione i w tej części podlegało oddaleniu.

Bezspornie pomiędzy powódką a pozwanym doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, której podstawą było skuteczne zgłoszenie oferty zawarcia tejże umowy w postaci wniosku powódki zamieszczonego na gotowym formularzu autorstwa pozwanego. Bezsporny był również fakt wygaśnięcia umowy wobec złożenia przez powódkę dyspozycji całkowitej wypłaty oraz dokonania całkowitej wypłaty przez pozwanego. Poza sporem była również okoliczność wartości (wysokości) rachunku polisy według stanu na dzień 24 kwietnia 2017 r. Pozwany nie kwestionował również tego, że przy dokonywaniu całkowitej wypłaty wartości wykupu potrącił z środków zgromadzonych na rachunku powódki opłatę likwidacyjną, w kwocie 2.820 zł.

Bezsporny pozostawał także status stron na gruncie łączącego je stosunku prawnego (umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym) – powódka działała jako konsument (art. 22 ¹ k.c.), natomiast pozwany jako przedsiębiorca (art. 43 ¹ k.c.).

Również poza sporem była kwalifikacja OWU wraz z załącznikiem do OWU, jako wzorca umownego stosowanego w umowach z konsumentami, nie powstałego na skutek negocjacji pomiędzy stronami. Sąd dokonując oceny zasadności obciążenia powódki opłatą likwidacyjną, określoną w postanowieniach OWU i załączniku do OWU w postaci Tabeli opłat i limitów, miał na uwadze przede wszystkim to, że łącząca strony umowa ubezpieczenia na życie miała charakter umowy adhezyjnej, której gotowe warunki pozwany ubezpieczyciel przedstawił powódce jako konsumentowi.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się wokół zasadności ustalenia oraz pobrania z środków powódki przez pozwanego opłaty likwidacyjnej w związku z rozwiązaniem umowy i dokonaniem całkowitego wykupu wartości polisy. Sporna była kwalifikacja postanowień OWU i załącznika do OWU w postaci Tabeli opłat i limitów, uprawniająca pozwanego do naliczenia opłaty likwidacyjnej w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia na danym etapie wykonywania umowy. Wnioski i argumentacja stron procesu była sprzeczna w kwestii materialno-prawnej, bowiem każda z tych stron wywodziła inną ocenę postanowień OWU i załącznika do OWU stosowanych przez pozwanego, na podstawie których ten zatrzymał dochodzoną pozwem kwotę, w kontekście przepisów art. 385 ¹ § 1 k.c. – art. 385 ³ k.c., tj. przepisów Kodeksu cywilnego przewidujących ochronę konsumenta a zakazujących stosowania klauzul niedozwolonych (abuzywnych) we wzorcu umownym przez przedsiębiorcę.

Żądanie zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego („potrąconego”) na podstawie umowy nie może być utożsamiane z żądaniem zapłaty świadczenia, którego podstawa zakorzeniona jest w umowie. To drugie wynika z konsensu stron, obejmującego obowiązek spełnienia określonego świadczenia, które, gdyby nie zawarta ważnie i skutecznie umowa nie powstałoby. Za roszczenie z umowy należy uznawać wszelkie roszczenia, które znajdują swoje źródło w takiej umowie bądź jej niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu. To pierwsze jest natomiast niejako rewersem takiej sytuacji, zmierza do odwrócenia faktycznych skutków wywołanych zastosowaniem postanowienia umownego nieważnego bądź bezskutecznego w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego (skompensowanego) na podstawie postanowienia umownego bezskutecznego wykazuje oczywisty związek sine qua non z umową, nie powstałoby bowiem, gdyby wcześniej strony nie zawarły określonego porozumienia, które było sprzeczne z normami prawa cywilnego. Nie jest jednak nigdy świadczeniem wynikającym z umowy, albowiem powstaje ono właśnie w opozycji do stypulacji umownej, jako rezultat upadku określonych zastrzeżeń umownych i występującej wskutek tego upadku bezpodstawności przysporzenia. Nie jest to zatem roszczenie powstające wskutek zgodnych oświadczeń woli stron albo wskutek konstytutywnego w ramach danego stosunku umownego oświadczenia jednej strony. Źródłem tego roszczenia jest przepis ustawowy, który wiąże je z obowiązkiem zwrotu świadczenia uzyskanego na podstawie niewiążącego postanowienia umownego, nie jest zaś konsekwencją takiego czy innego zachowania podmiotów w ramach danego stosunku umownego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 marca 2014 r., sygn. akt I ACa 34/13).

Mając powyższe na uwadze należało czynić właściwe ustalenia odnoszące się do wskazywanej przez powódkę abuzywności postanowień umownych, na podstawie których pobrano od niej kwotę dochodzoną w niniejszym postępowaniu.

Przechodząc do oceny zarzutu niedozwolonego charakteru klauzuli umownej stwierdzić należy, że umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, do której zastosowanie mają przepisy znajdujące się w szczególności w tytule XXVII, dziale I i III Kodeksu cywilnego oraz przepisy zawarte w ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (j. t. Dz. U. z 2010 r., nr 11, poz. 66). Umowa ubezpieczenia na życie ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Ubezpieczycielem może być zarówno krajowy jak i zagraniczny zakład ubezpieczeń, spełniający wymogi określone ustawą o działalności ubezpieczeniowej.

Analizowana umowa jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak z uwagi na sumę ubezpieczenia charakter symboliczny, dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony dla zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści. Ubezpieczyciel pozostaje zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania. Treść umowy ubezpieczenia na życie, tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego, szczegółowo określają ogólne warunki ubezpieczenia – swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela. Masowy i adhezyjny charakter umów ubezpieczenia wymaga, aby przy ich zawieraniu posługiwać się wzorcami umów. Dlatego też, ubezpieczyciel zobowiązany jest, jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie, doręczyć konsumentowi, tj. ubezpieczającemu, dany wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki ubezpieczenia, aby były one wiążące dla drugiej strony (art. 384 § 1 k.c.). Minimalną treść ogólnych warunków ubezpieczenia określa szczegółowo ustawa o działalności ubezpieczeniowej.

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Umowy te zgodnie z art. 385 ¹ k.c. podlegają kontroli pod względem zgodności z dobrymi obyczajami oraz interesami konsumentów. Postanowienia umów sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszające interesy konsumenta nie wiążą go. W myśl art. 385 ² k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść. Klauzulę generalną zawartą w art. 385 ¹ k.c. uzupełnia przykładowa lista „niedozwolonych postanowień umownych” zamieszczona w art. 385 ³ k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule, które uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami i zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Chodzi tu o takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta), z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym (trudniejszym) położeniu niż stronę posługującą się wzorcem. Zamieszczenie w umowie któregoś z postanowień objętych wyliczeniem znacząco ułatwia wykazanie, że wypełnia ono przesłanki „niedozwolonego postanowienia umownego”. Art. 385 ³ k.c. ustanawia domniemanie, że klauzula umowna o określonej treści jest „zakazanym postanowieniem umownym”. To „domniemanie” działa „w razie wątpliwości”, a zatem wówczas, gdy pojawią się wątpliwości co do tego, czy dopuszczalne jest posłużenie się określoną klauzulą w obrocie. Wątpliwości te należy przesądzić, z mocy art. 385 ³ k.c., na rzecz uznania danego postanowienia za niedozwolone. To przedsiębiorca musi wykazać, że wprowadzona do umowy klauzula, chociaż o „niedozwolonym” brzmieniu, nie kształtuje praw (obowiązków) konsumenta „w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy”. Strona, kwestionując klauzulę wzorca, nie musi jednocześnie przyporządkować jej do jednej z klauzul objętej wyliczeniem. W tym zakresie odpowiedniej kwalifikacji dokonuje Sąd.

Zauważyć należy, że brzmienie OWU stanowiących podstawę umowy ubezpieczenia wiążącej strony niniejszego postępowania jest analogiczne do innych ogólnych warunków ubezpieczenia wydanych przez pozwanego, poddanych już ocenie w ramach postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 roku VI ACa 87/12 oraz wyrok w pierwszej instancji Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 7 października 2011 r. XVII Amc 1704/09 i z dnia 04 czerwca 2012 r. XVII Amc 974/11). W powołanym wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, iż wysokość opłaty likwidacyjnej powinna być uzależniona jedynie od kosztów, jakie ponosi ubezpieczyciel w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia i wykupem jednostek uczestnictwa. Opłata likwidacyjna w wysokości 99% środków wypłaconych z subkonta składek regularnych jest niezwykle wygórowana, niezależna od poniesionych przez pozwaną kosztów, nadmiernie obciążająca konsumenta, a tym samym rażąco naruszająca jego interesy. Wyrok ten dotyczył również postanowienia zastosowanego pierwotnie w niniejszej sprawie we wzorcu stanowiącym załącznik do ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o treści, iż opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w tabeli poniżej:

Na uwagę zasługuje okoliczność, iż powyższe postanowienie zostało wpisane w dniu 16 października 2012 r. do rejestru klauzul niedozwolonych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycją nr (...).

Artykuł 479 ⁴³ k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na osoby trzecie. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej powstaje w chwili wpisania treści postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone. Wpis klauzuli do wskazanego powyżej rejestru oznacza, że jej stosowanie w jakimkolwiek wzorcu umownym jest zakazane. W doktrynie i orzecznictwie istnieje spór co do zakresu rozszerzonej prawomocności materialnej wyroku. Istnieją wypowiedzi sądów powszechnych rozciągające prawomocność takiego wyroku i dokonanego na jego podstawie wpisu na wszystkie podmioty uczestniczące w obrocie konsumenckim, tak po stronie przedsiębiorcy proponenta jak i konsumenta (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt I ACa 535/13). Z tym stanowiskiem kontrastują judykaty Sądu Najwyższego, utożsamiające skutek omawianej prawomocności wyłącznie ze związaniem strony konsumenckiej i wyłączające spod jego zakresu przedsiębiorców nie będących stronami w sporze wiedzionym na podstawie Działu IV b Tytułu VII Księgi pierwszej Części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 80/08). W sprawie niniejszej nie zachodzi okoliczność wyłączająca zastosowanie powołanego przepisu, wedle racji przytoczonych przez orzecznictwo Sądu Najwyższego, albowiem wzorzec, w którym zawarte jest klauzula uprawniająca pozwaną do pobrania opłaty likwidacyjnej w określonej wysokości, uznany za niedozwolone postanowienie umowne, został ukształtowany przez tego samego przedsiębiorcę, który w sprawie niniejszej występuje w charakterze strony pozwanej. Brak zatem przeszkód do przyjęcia, iż rozszerzona skuteczność wyroku uznającego dany wzorzec umowny za niedozwolony rozciąga się na tożsame z jego brzmieniem wzorce umowne stosowane przez tego samego przedsiębiorcę, który brał udział w postępowaniu wszczętym w ramach kontroli abstrakcyjnej co wyłącza konieczność jego oceny w świetle treści art. 385 ¹ § 1 k.c. na potrzeby niniejszej sprawy.

Powołany powyżej przepis został co prawda uchylony przez art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (Dz. U z 2015 r., poz. 1634), podobnie jak wszystkie przepisy z działu (...) Tytułu VII Księgi pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, ale z mocy art. 9 ww. ustawy zmieniającej w odniesieniu do postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., stosuje się przepisy ustaw zmienianych w art. 1 i art. 2, w brzmieniu dotychczasowym, nie dłużej jednak niż przez 10 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Powyższe postanowienie zostało wpisane do rejestru w dniu 16 października 2012 r., co nakłada na Sąd obowiązek stosowania przepisów działu (...) Tytułu VII Księgi pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu dotychczasowym, a tym samym do przyjęcia, iż Sąd jest związany wyrokiem uznającym ten wzorzec umowny za niedozwolony.

Przytoczony wyrok wiąże Sąd, co do uznania, że zapisy zawarte w załączniku do OWU w postaci Tabeli opłat i limitów odnoszące się do ustalania i pobierania opłaty likwidacyjnej w sposób w nim wskazany stanowią niedozwoloną klauzulę umowną, której pozwany nie może zastosować wobec powódki. Konsekwencje tego wyroku rozciągają się na całą stosowaną przez pozwanego tabelę wysokości opłat likwidacyjnych, bez względu na rok trwania umowy, w którym doszło do zakończenia stosunku ubezpieczenia. Uznanie całości tabeli za niewiążącą wyklucza możliwość pobrania przez pozwanego świadczenia w postaci opłaty likwidacyjnej również w przed upływem siódmego roku trwania umowy, czy to wynoszącej 30% wartości środków podlegających wypłacie (jak miałoby to miejsce w wypadku zastosowania przy dokonywaniu całkowitej wypłaty zapisów OWU i załącznika do OWU), czy też w jakiejkolwiek innej wysokości. Wynika z to z usunięcia z treści stosunku prawnego postanowienia określającego wysokość tego świadczenia, dekomponującego całość postanowienia umownego pozwalającego pozwanemu opłatę taką naliczyć i pobrać. Brak możliwości określenia wysokości tej opłaty na podstawie postanowienia umownego wyłącza możliwość żądania spełnienia tego świadczenia przez konsumenta na rzecz pozwanego.

Niezależnie od tego związania podzielić należy dokonaną już przez (...) ocenę, że obciążenie konsumenta opłatą likwidacyjną w wysokości pierwotnie określonej w OWU jak również w samej umowie, której nałożenie nie zostało uzgodnione indywidualnie z powódką, stanowi postanowienie umowne, które kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy.

Stanowisko pozwanego sprowadzało się do akcentowania konieczności potrącenia kosztów poniesionych w ramach zawartej przez niego z powódką umowy ubezpieczenia. W ocenie Sądu brak jest możliwości określenia wydatków połączonych z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa pozwanego mianem szkody podlegającej naprawieniu w ramach reżimu odpowiedzialność kontraktowej za niewykonanie zobowiązania. Przedstawione przez pozwanego wydatki są zwykłymi wydatkami związanymi bądź z pozyskiwaniem klientów (prowizja) bądź z bieżącym funkcjonowaniem (koszt wystawienia polisy, koszt rozwiązania umowy). Jeżeli chodzi o koszt wystawienia polisy zauważyć należy, że tego typu wydatek jest klasycznym bieżącym składnikiem kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Te zaś powinny być finansowane z opłaty administracyjnej lub opłaty za zarządzanie, pobieranych przecież przez pozwanego w toku obowiązywania umowy. Brak jest również podstaw do przyjęcia, że pojęciem szkody objęty jest dobrowolny wydatek na pozyskanie klienta, uiszczony agentowi pozwanego pośredniczącemu przy zawieraniu umowy z powódką. Działalność akwizycyjna pozwanego jest materią zarządzania wewnętrznego. Konsument nie ma żadnego wpływu na kształtowanie wysokości wynagrodzenia pośredników związanego z zawartą umową ubezpieczenia. Co więcej zapłata tego wynagrodzenia wcale nie leży w jego interesie, skoro agent działa nie na rzecz klienta ale na rzecz dającego zlecenia ubezpieczyciela. Zawierający umowę za pośrednictwem agenta ubezpieczyciela konsument (inna rzecz, czy w realiach działalności zakładu możliwe było zawarcie umowy nie przez przedstawiciela) może zasadnie oczekiwać, że kwestia uregulowań wynagrodzenia agenta będzie materią wewnętrznych stosunków zakładu i ubezpieczyciela (art. 7 ust. 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz. U. Nr 124, poz. 1154 ze zm.). Zauważyć nadto należy, że dominujący aspekt inwestycyjny umowy sprawia, że istotną cechą jest jej losowość. Upada zatem teza, że dopiero długi okres utrzymywania środków sprawić może, że zostanie wypracowany zysk pozwalający na skompensowanie kosztów zawarcia umowy. Do wypracowania tego zysku wcale nie musi dojść. Kompensacja zaś tych kosztów wyłącznie z kapitału wpłaconego przez ubezpieczonego sprawia, że to w istocie ubezpieczony płaci za zawarcie umowy z ubezpieczycielem pośrednikowi, nie zaś ubezpieczyciel pośrednikowi za wyszukania klienta.

Niezależnie od powyższych rozważań podkreślenia wymaga, iż w OWU brak jest zapisów, które wskazywałyby na funkcję kompensacyjną opłaty likwidacyjnej. Już sama nazwa „opłata”, jak również zapisy § 18 ust. 6 OWU wskazują, że opłata ta stanowi jedynie świadczenie konsumenta (powoda), niebędące świadczeniem głównym, za bliżej nieokreślone czynności strony pozwanej, a pobierana jest w razie wygaśnięcia umowy w sytuacji niedopełnienia obowiązków kontraktowych przez konsumenta, bądź wypowiedzenia przez niego umowy. Pozwany przewidział dla powódki swoistą sankcję za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy zasadniczo bez powiązania jej z realnie poniesionymi wydatkami, w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na rzecz konkretnej osoby, przy czym podkreślenia wymaga, iż zastrzeżenie to ma charakter uniwersalny, albowiem jest ono całkowicie niezależne od wartości posiadanych przez powódkę jednostek uczestnictwa. Pobranie przez pozwanego opłaty likwidacyjnej, stosownie do zapisów OWU i załącznika do OWU, przewidziane zostało nie tylko w wypadku niedopełnienia przez powódkę obowiązków umownych, ale także w razie wypowiedzenia przez nią umowy, czyli skorzystania z przysługującego jej uprawnienia do rozwiązania umowy. Uzasadnienie tego świadczenia w zasadzie post factum, na potrzeby niniejszego postępowania nie może prowadzić do uznania wzorca umowy za precyzyjny, zgodny z dobrymi obyczajami i nienaruszający interesu konsumenta. Klauzule określające opłatę likwidacyjną nie uwzględniają i nie zabezpieczają interesu konsumenta, jako słabszej strony umowy, co prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny dla powódki. Z uwagi na nieprecyzyjne określenie, jakiego typu interesy pozwanego zabezpieczone zostały opłatą likwidacyjną, w chwili zawierania umowy powódka nie miała świadomości, co do jej funkcji, która w istotny sposób mogła wpłynąć na postrzeganie jej interesu w zawarciu umowy. Przedmiotowy wzorzec nie zawiera definicji opłaty likwidacyjnej, a także nie wyjaśnia jej charakteru i funkcji. Wbrew twierdzeniom pozwanego nie można przyjąć, że istota, tj. charakter prawny opłaty likwidacyjnej została wprost wyrażona w klauzuli § 18 ust. 6 OWU. Zapis znajdujący się w tymże paragrafie OWU, stanowi jedynie, iż pozwany pobiera taką opłatę, zaś szczegółowe jej stawki określa ust. 15 Załącznika do OWU. Taka jego treść nie wyświetla rzeczywistego znaczenia opłaty likwidacyjnej.

Konkludując, postanowienia dotyczące wysokości opłaty likwidacyjnej - jako klauzule abuzywne - nie obowiązują, nie ulega wątpliwości, że tym samym brak podstaw do pobrania przez pozwanego jakichkolwiek należności, które były niejako „ukryte” pod pojęciem opłaty likwidacyjnej. Skoro bowiem jedyną podstawą dla wyrównania sobie przez pozwanego straty poniesionej na skutek rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie przed upływem 10 lat od jej zawarcia był zapis w postaci zamieszczonej wcześniej tabeli dotyczącej opłat likwidacyjnych, to bezskuteczność tej podstawy w rezultacie niweczy możliwość przerzucenia przez pozwanego na powódkę ciężaru ww. kosztów i estymowanych zysków. Uwzględnienie argumentacji pozwanego i przyjęcie istnienia po jego stronie wierzytelności przysługującej mu w stosunku do powódki z tytułu ww. kosztów i utraconych korzyści oznaczałoby w tej sytuacji przyzwolenie Sądu na jednostronną zmianę umowy przez pozwanego, co więcej - już po wygaśnięciu tego stosunku prawnego, co zdaniem Sądu należy uznać za niedopuszczalne.

Powódka zawierając umowę z pozwanym nie miała żadnego wpływu ani nawet wiedzy, co do tego, jaka jest wysokość prowizji wypłacanych przez pozwanego osobom, które doprowadziły do zawarcia przedmiotowej umowy, a tym bardziej nie znał wysokości zysków, jakie pozwany zamierzał osiągnąć z tej umowy w kolejnym dziesięcioleciu. W tym stanie rzeczy nie ulega wątpliwości, że obciążenie powódki powyższymi kosztami i utraconym zyskiem pozwanego niejako z zaskoczenia, już po rozwiązaniu tej umowy, w ocenie Sądu nie znajduje oparcia ani w przepisach obowiązującego prawa, ani w zasadach uczciwego obrotu, zwłaszcza w relacjach konsument-przedsiębiorca.

Bez żadnego wpływu na rozstrzygnięcie niniejszego procesu pozostaje porozumienie zawarte przez pozwanego z Prezesem UOKiK w dniu 20 grudnia 2016 r. ( k. 63-66v), gdyż wszelkie modyfikacje wzorca umownego znajdującego zastosowanie w wypadku polisy o oznaczeniu (...) być wprowadzone w trybie art. 384 i nast. k.c. Należy również zaakcentować, że umowa zawarta przez strony niniejszego procesu wygasła ze skutkiem na dzień 24 kwietnia 2017 r. Wedle art. 384 ¹ k.c. wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384 k.c., a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Konsekwencją niedopełnienia powołanych w treści art. 384 k.c. jest utrzymanie stosunku prawnego łączącego strony w postaci niezmienionej, tj. bez związania zmianą wzorca. Podkreślenia wymaga, iż związanie nowymi postanowieniami wzorca nastąpi dopiero z bezskutecznym upływem terminu wypowiedzenia, chyba że umowa zawiera odmienne uregulowania albo gdy po zakomunikowaniu wzorca strony postanowiły inaczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002 r., sygn. IV CKN 1616/00, OSNC 2004, nr 4, poz. 54; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2005 r., sygn. III CK 173.05, OSNC 2006, nr 9, poz. 151). Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, należało stwierdzić, iż postulowane przez Prezesa UOKiK w porozumieniu z dnia 20 grudnia 2016 r. zmiany warunków umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi nie dotyczyły umowy, która łączyła powódkę z pozwanym, w związku z czym stosunek prawny łączący strony niniejszego postępowania w zakresie sposobu ustalenia i pobrania opłaty likwidacyjnej, utrzymał się w postaci niezmienionej, tj. bez związania jakąkolwiek zmianą wzorca obowiązującego pierwotnie. Nowe warunki poboru opłaty likwidacyjnej zostały powódce przedstawione w piśmie pozwanego z dnia 15 września 2017 r. ( k. 61-62), a więc po rozwiązaniu umowy ubezpieczenia na życie. W rezultacie przyjąć należało, iż ustalenie i pobranie opłaty likwidacyjnej przez pozwanego w oparciu o treść „nowego” wzorca było niezasadne. Bezskutecznym było również odwołanie się pozwanego do ustalonej w w/w porozumieniu stawek opłat, jako wartości godziwej z punktu widzenia interesów stron umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Rozważania takie stałyby się aktualne jedynie w przypadku, w którym stawka ta zostałaby wprowadzona do treści umowy stosownie do przepisów regulujących modyfikację stosunku opartego na wzorcu. W sprawie, o czym była wyżej mowa, sytuacja taka nie zaistniała. Faktyczne odstąpienie od stosowania przez pozwaną stawek umownych na rzecz stawki określonej porozumieniem do zmiany takiej doprowadzić nie mogło. Nadal podstawą prawną pobrania opłaty były zapis umowy w brzmieniu określonym pierwotną treścią OWU – w tym w brzmieniu określającym stawki opłaty pobieranej przez cały okres trwania umowy. Postanowienia umowy w tym brzmieniu – wedle rozważań przedstawionych wyżej – należało uznać za niedozwolone postanowienia umowne, co prowadziło do odpadnięcia podstawy pobrania opłaty w jakiejkolwiek wysokości. Zastąpienie dotychczasowej opłaty opłatą w stawce określonej w porozumieniu wymagałoby zawarcia przez strony umowy stosownego aneksu do umowy, do czego nie doszło. Argumentacja pozwanego okazała się w tym względzie niezasadna.

W ocenie Sądu, nietrafny jest podniesiony przez pozwanego zarzut, jakoby nie miał on już obowiązku zwrotu na rzecz powódki pobranej opłaty likwidacyjnej z uwagi na fakt, iż wszystkie środki pobrane przez niego z powyższego tytułu zostały przeznaczone na pokrycie kosztów poniesionych przez pozwanego w wyniku zawarcia umowy z powódką (art. 409 k.c.). W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, iż pozwany wyzbywając się ww. korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu na rzecz powódki, co tym samym wyłącza zastosowanie na gruncie niniejszej sprawy przepisu art. 409 k.c. in principio. O prawidłowości ww. stanowiska świadczy już choćby tylko fakt, że pozwany potrącając z należnych powódce środków opłatę likwidacyjną miał już świadomość abuzywności postanowień stanowiących podstawę jej pobrania, wobec zapadnięcia wcześniej powołanych wyroków Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W., jak i Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Ponadto, należy mieć na uwadze, że w wyroku z dnia 21 kwietnia 2010 r., Sąd Najwyższy słusznie wskazał - „Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów" (sygn. akt V CSK 320/09, LEX nr 688053; por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02 lutego 2012 r., sygn. akt II CSK 670/11, LEX 11311124). Podkreślenia wymaga, że wskutek pobrania ze środków powódki opłaty likwidacyjnej, pozwany dokonał uregulowania swojego długu wobec agenta z tytułu ustalonej na mocy umowy z agentem wysokości należnej mu prowizji, zatem zmniejszył swoje długi wobec kontrahenta. Taki sposób postąpienia z uzyskanymi od powódki środkami wyłącza przyjęcie, iż wzbogacenie zostało zużyte w sposób bezproduktywny, skoro pozwany spłacił własne zadłużenia zmniejszając tym samym swoje pasywa. Z tych względów podnoszony przez pozwanego zarzut zużycia korzyści na zasadzie art. 409 k.c. jest niezasadny.

Z tych też przyczyn, na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w pkt. I. sentencji wyroku Sąd zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) na rzecz powoda zwrot pobranej jako opłaty od wykupu polisy w wysokości 2.280 zł (pkt. 1 sentencji wyroku). W pozostałym zakresie powództwo, jako nieudowodnione co do wysokości należało oddalić (pkt. 2 sentencji wyroku).

Należy wskazać, że zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zatem termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez wierzyciela. W konsekwencji żądanie odsetek w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia zasadne jest dopiero od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela na podstawie art. 455 k.c. do zwrotu wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2003 roku, sygn. akt I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117 i z dnia 3 lutego 2006 roku, sygn. akt I CSK 17/05).

Sąd ustalił, że pismem z dnia 6 września 2017 r. powódka wezwała pozwanego do zwrotu nienależnie pobranej opłaty likwidacyjnej, natomiast pozwany odebrał to wezwanie w dniu 11 września 2017 r., co potwierdza chociażby treść pisma pozwanego z dnia 15 września 2017 r. ( k. 61-62). Odnosząc się do terminu, w którym miał nastąpić zwrot nienależnie pobranego świadczenia, trzeba zauważyć, że w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1991 r., II CR 623/90, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 marca 2012 r. I ACa 191/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 lipca 2011 r. I CSK 576/09) przyjmuje się z reguły, że spełnienie świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania oznacza spełnienie w terminie 14 dni od otrzymania wezwania do zapłaty. W realiach niniejszej sprawy termin ten należy uznać za adekwatny. Pozwalał on w pełni na prawidłowy przepływ informacji pomiędzy pracownikami pozwanej Spółki a jej władzami w zakresie wystosowanego przez powódkę żądania. Wszystkie te działania wymagają odpowiedniego czasu.

Wobec powyższych okoliczności, przy uwzględnieniu, iż pozwany otrzymał wezwanie do zapłaty w dniu 11 września 2017 r. należało uznać, iż termin 14 dniowy upłynął z dniem 25 września 2017 r., a zatem od dnia 26 września 2017 r. pozwany pozostawał w zwłoce ze zapłatą świadczenia zasądzonego w pkt. 1 sentencji wyroku. Kwotę 2.280,00 zł Sąd zasądził zatem wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia 26 września 2017 r. do dnia zapłaty, oddalając roszczenie odsetkowe w pozostałym zakresie. (pkt. 2 sentencji wyroku).

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd orzekł zgodnie z regułą wyrażoną w art. 100 k.p.c. Zgodnie z treścią tego uregulowania w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Powódka wygrała niniejszą sprawę w niemalże 40%, a tym samym uległa pozwanemu w 60%. Ocena stosunku przegrania sprawy przez powódkę ma swoje uzasadnienie w zakresie relacji pomiędzy kwotą dochodzoną, a ostatecznie zasądzoną przez Sąd, gdyż domagała się zasądzenia kwoty 5.792,55 zł, podczas gdy Sąd uwzględnił jej żądanie w zakresie kwoty 2.280 zł. Zatem w proporcjach odpowiadających takiemu stosunkowi strony powinny obciążać koszty całego procesu.

Powódka inicjując proces poniosła następujące koszty: kwotę 250 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu, kwotę 1.800 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego będącego adwokatem (§ 2 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie; Dz. U. z 2015 r. poz. 1800) oraz kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa – łącznie 2.067 zł. Z kolei pozwany poniósł koszty zastępstwa procesowego w kwocie 1.817 zł, na które złożyły się wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym w wysokości 1.800 zł (§ 2 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych; Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Łącznie koszty procesu wyniosły kwotę 3.884 zł, z czego powódka, zgodnie z ustalonym wynikiem procentowym zgodnie z zasadą art. 100 zdanie 1 k.p.c. powinna ponieść kwotę 2.330 zł zaś pozwany 1.553,60 zł. Skoro powódka poniosła koszty w kwocie 2.067 zł, to powinna zapłacić pozwanemu kwotę 263 zł (pkt. 3 sentencji wyroku).

Ze względu na powyższe motywy orzeczono jak w sentencji.