Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lipca 2018 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 lipca 2018 r. w Warszawie

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W.

o przeliczenie emerytury

na skutek odwołania J. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 21 sierpnia 2013 nr (...) i z dnia 29 sierpnia 2013 r. znak (...)

1.  zmienia zaskarżone decyzje w ten sposób, że przelicza emeryturę odwołującego się J. K. od dnia 28 lutego 2013 r. w ten sposób, że przyjmuje, że roczne wynagrodzenie za pracę odwołującego się stanowiące podstawę wymiaru składek wynosiło:

a.  za rok 1967 – 5.225 zł

b.  za rok 1968 – 12.760,47 zł

c.  za rok 1969 – 8.447,65 zł

d.  za rok 1970 – 15.840 zł

e.  za rok 1971 – 17.820 zł

f.  za rok 1972 – 26.330 zł

g.  za rok 1973 – 38.380 zł

h.  za rok 1974 – 44.301 zł

i.  za rok 1975 – 46.745 zł

j.  za rok 1976 – 38.670 zł

a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury wynosi 80,68%, zaś emerytura na dzień 28 lutego 2013 r. wynosi 1434,16 zł,

2.  w pozostałym zakresie oddala odwołanie,

3.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz radcy prawnego R. R. prowadzącego Kancelarię Radcy Prawnego R. R., Al. (...) lok 107, (...)-(...) W. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych brutto podwyższoną o stawkę podatku VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującemu się z urzędu.

UZASADNIENIE

W dniu 22 sierpnia 2013 r. J. K. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 21 sierpnia 2013 r,
znak: (...), dotyczącej przeliczenia emerytury. W uzasadnieniu odwołania J. K. wskazał, że organ rentowy nie zaliczył do jego stażu pracy zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Produkcji (...) za okres od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. W ocenie odwołującego dołączył dokumenty jednego
ze świadków oraz książeczkę związkową ostemplowaną za ten okres, a ponadto wskazał,
że ze względu na upływ czasu nie mógł znaleźć osób które odbywały z nim praktyki. Jednocześnie ubezpieczony podważył wyliczenie wysokości emerytury dokonanej przez organ rentowy i wskazał, że do wyliczenia świadczenia ZUS nie uwzględnił zarobków
z okresu 1967-1983 (odwołanie k. 2 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie złożonej z 16 września 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy wskazał, iż nie zaliczył do stażu pracy ubezpieczonego okresu zatrudnienia od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r., gdyż odwołujący, w tamtym okresie będący uczniem szkoły zawodowej, nie przedstawił umowy określającej zawód albo rodzaj pracy stanowiący podstawę do potwierdzenia tego zatrudnienia. Ponadto organ rentowy wskazał, że w dniu 29 sierpnia 2013 r. na gruncie kolejnej decyzji dokonał przeliczenia wysokości emerytury J. K. i przyjął do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia wynagrodzenie za lata 1967-1983 oraz 1985-1987, tj. z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu
i określił wysokość wskaźnika wysokości podstawy wymiaru na 63,10% (odpowiedź
na odwołanie k. 3-4 a.s.).

Sprawie nadano sygnaturę akt VII U 2348/13 (k. 1 a.s.).

W toku postępowania ubezpieczony rozszerzył zakres odwołania również na decyzję
z dnia 29 sierpnia 2013 r., znak: (...) oraz ostatecznie sprecyzował swoje odwołania wnosząc o: uwzględnienie do stażu pracy okresu jego zatrudnienia w trakcie uczęszczania do szkoły zawodowej, tj. od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. oraz
o określenie jego wynagrodzenia za lata 1967-1976 przy uwzględnieniu autentycznych zarobków. Ubezpieczony wskazał również, że nie ma zastrzeżeń co do niezaliczenia stażu pracy u K. K. oraz niedoliczenie okresów prowadzenia działalności gospodarczej, za które nie zostały odprowadzone składki (k. 7 a.s., k. 20-21 a.s., k. 34-35 a.s.).

Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie
VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób,
że do stażu pracy J. K. zaliczył okres od dnia 1 września 1964 r. do dnia 31 grudnia 1965 r. oraz określił wynagrodzenie J. K. uznając pracę
na pełen etat: za okres od dnia 24 czerwca 1968 roku do dnia 18 lutego 1969 roku licząc
5,20 zł za roboczo-godzinę;. za okres od dnia 1 października 1969 roku do dnia 28 lutego 1971 roku licząc 6 zł za roboczo-godzinę; za okres od dnia 1 marca 1971 roku do dnia
31 sierpnia 1972 roku licząc 7,20 zł za roboczo-godzinę; za okres od dnia 1 września
1972 roku do dnia 30 kwietnia 1973 roku licząc 13 zł za roboczo-godzinę; za okres od dnia
1 maja 1973 roku do dnia 30 czerwca 1973 roku licząc 15,50 zł za roboczo-godzinę;.
za okres od dnia 1 lipca 1973 roku do dnia 31 sierpnia 1973 roku licząc 9,50 zł za roboczo-godzinę; za okres od dnia 1 września 1973 roku do dnia 24 czerwca 1974 roku licząc 15,50 zł za roboczo-godzinę; za okres od dnia 25 czerwca 1974 roku do dnia 31 sierpnia 1974 roku licząc 9,50 zł za roboczo-godzinę; za okres od dnia 1 września 1974 roku do dnia 31 grudnia 1976 roku licząc 15,50 za roboczo-godzinę i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie
(k. 36 a.s.). Postanowieniem z dnia 1 lipca 2014 r. sprostowano ww. wyrok w pkt II ppkt 3 poprzez wpisanie w miejsce słów „7,20 zł (siedem 20/100 złotych)” wyrazów „7 zł (siedem złotych)” (k. 50 a.s.).

Apelację od powyższego wyrok złożył w dniu 17 lipca 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżając rozstrzygnięcie w całości zarzucając Sądowi Okręgowemu m. in. przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów oraz nierozpoznanie istoty sprawy (k. 59-62 a.s.).

Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem
z dnia 14 października 2015 r., sygn. III AUa 1418/14, uchylił wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 5 czerwca 2014 r., sygn. akt VII U 2348/13 i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu ww. wyroku
Sąd Apelacyjny wskazał, że nie została rozpoznana istota sprawy i należy przeprowadzić postępowanie dowodowe w całości. Sąd Apelacyjny zgodził się z zarzutem organu rentowego, zgodnie z którym nie było podstaw do zaliczenia jako okresu składkowego okresu od 1 września 1964 . do 31 grudnia 1965 r., gdyż Sąd Okręgowy nie poczynił żadnych ustaleń w zakresie, czy z odwołującym w okresie jego nauki w zasadniczej szkole zawodowej od 1 września 1964 r. do 31 grudnia 1965 r. była zawarta umowa o praktyczną naukę zawodu. W ocenie Sądu Apelacyjnego konieczne jest ustalenie, czy faktycznie
w spornym okresie nauki odwołujący był zatrudniony i po drugie, czy zatrudnienie było wykonywane na warunkach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. Ponadto w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie ustalił podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społecznego odwołującego w latach 1968 -1976, a jedynie w oparciu o angaże, stawki godzinowe jakie miał ustalone
w poszczególnych okresach, co nie przekłada się ani podstawę wymiaru składek, nie ustalił również ilości przepracowanych godzin prze odwołującego się, ponadto nie wiadomo,
czy tak określone stawką godzinową wynagrodzenie stanowiłoby wyższą podstawę wymiaru składek niż przyjęta przez ZUS za sporne lata. W tym zakresie nie zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe (k. 82-97 a.s.).

Po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sprawie nadano sygnaturę akt
VII U 1659/15 (k. 99 a.s.). Strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołujący J. K., urodzony w dniu (...), złożył w dniu 19 lutym 2013 r. w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek
o emeryturę. Po rozpoznaniu ww. wniosku ZUS II Oddział w W. decyzją z dnia
28 marca 2013 r. znak: ENN/20/045028507 odwołującemu przyznano emeryturę w kwocie zaliczkowej od dnia 28 lutego 2013 r., ustalając kwotę świadczenia w wysokości 764,97 zł (wniosek z 19.02.203 r. k. 1-5 a.r., decyzja ZUS ws. przyznania emerytury zaliczkowej
z 28.03.2013 r. k. 57 a.r.).

Następnie po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego ZUS(...) Oddział
w W. wydał w dniu 21 sierpnia 2013 r. decyzję znak: (...)dotyczącą przeliczenia emerytury, w której uwzględnił staż pracy ubezpieczonego na 21 lat i 6 miesięcy oraz ustalił wysokość świadczenia na kwotę 764,97 zł. W uzasadnieniu ww. decyzji organ rentowy wskazał, że do wyliczenia emerytury odwołującego nie zaliczył do stażu pracy okresów:

⚫

od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. – tj. zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Produkcji (...) (jako ucznia) ze względu na niewystarczające udokumentowanie tego okresu;

⚫

od 1 września 1988 r. do 1 kwietnia 1989 r. – tj. zatrudnienia u K. K. ze względu na nieopłacenie składek na ubezpieczenie społeczne;

⚫

od 1 września 1989 r. do 1 lutego 1992 r. – tj. prowadzenia własnej działalności gospodarczej ze względu na nie figurowanie w ewidencji płatników składek Inspektoratu w N.;

⚫

od marca do sierpnia 2008 – tj. prowadzenia własnej działalności gospodarczej ze względu na występowanie zaległości za ten okres na koncie płatnika;

⚫

od 1 września 2008 r. do 1 września 2010 r. – tj. prowadzenia własnej działalności gospodarczej ze względu na brak zgłoszenia do ubezpieczeń emerytalno-rentowych.

Kolejną decyzją, z dnia 29 sierpnia 2013 r. znak:(...) ZUS (...)Oddział w W. zmienił decyzję z dnia 21 sierpnia 2013 r. i do podstawy wymiaru przyjął wynagrodzenie minimalne za okres zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) tj. od 1 lutego 1967 r. do 31 grudnia 1976 r.. co skutkowało podwyższeniem wysokości świadczenia emerytalnego przysługującego odwołującemu do kwoty 1.238,56 zł (decyzje ZUS ws. przeliczenia emerytury: z 21.08.2013 r. k. 135 a.r., z 29.08.2013 r.
k. 147 a.r.).

W toku postępowania Sąd Okręgowy ustalił, że J. K. w latach 1964/1965 był uczniem klasy pierwszej (...) Szkoły Budowlanej dla Pracujących nr 1 Zjednoczenia Budownictwa (...) w W. przy ul. (...) (dalej również jako (...) nr 1). Cykl kształcenia w powyższej szkole zawodowej obejmował praktyczną naukę zawodu – uczniowie odbywali ją na terenie zakładu pracy na podstawie umowy o naukę zawodu, która była sporządzana między uczniem a zakładem pracy, a ponadto uczniowie otrzymywali wynagrodzenie. W trakcie uczęszczania do (...) nr 1 ubezpieczony, jako uczeń, pracował w Przedsiębiorstwie Produkcji (...) (dalej jako (...)). Praca odbywała się przez trzy dni w tygodniu, otrzymywał wynagrodzenie. W 1966 roku edukacja odwołującego w powyższej szkole została przerwana z uwagi na jego aresztowanie. Odwołujący wznowił naukę w roku szkolnym 1966/1967, powtarzał drugą klasę. Szkołę zawodową ukończył w dniu 18 czerwca 1996 r. (zeznania odwołującego k. 21 a.s., świadectwa szkolne k. 27 i 30 a.s., informacja z Centrum (...) im Księcia J. k. 105 a.s., uwierzytelniona kopia arkuszu ocen z roku szkolnego 1965/65 i (...) k. 106-107 a.s., zaświadczenia wystawionego przez Zespół Szkół nr (...) – Technikum Budowlane nr (...) im. Prof. S. B. k. 121 a.s.).

Za okres od 1 września 1964 r. do 31 grudnia 1965 r. ubezpieczony był członkiem związku i opłacał z tego tytułu składki (książeczka związkowa załączona do akt rentowych

Jeszcze w trakcie nauki w (...) nr 1 , w dniu 1 lutego 1967 r. odwołujący został zatrudniony w (...) w charakterze robotnika młodocianego – ucznia stolarskiego. Następnie tuż po ukończeniu nauki w szkole zawodowej, w dniu 24 czerwca 1968 r. odwołujący zawarł z ww. przedsiębiorstwem umowę o wstępny staż pracy, został zatrudniony na stanowisku stolarza. Od 17 lipca 1969 r. odwołujący był zatrudniony na czas nieograniczony. Następnie od 1 maja 1973 r. odwołujący pracował na stanowisku stolarza maszynowego. Począwszy od września 1972 roku odwołującemu powierzano pełnienie obowiązków instruktora praktycznej nauki zawodu stolarza uczniów w Szkole Przysposabiającej do Zawodu nr 1 w W.. Obowiązki instruktora odwołujący pełnił w trakcie roku szkolnego, tj. w okresie od września do czerwca w latach 1972-1976. W okresie pełnienia obowiązków instruktora odwołujący miał przyznaną stawkę godzinową zaszeregowania w wysokości 15,50 zł na godzinę + 15% dodatek brygadzisty. W powyższych latach, w okresach od czerwca do września, J. K. był odwoływany z pełnienia obowiązków instruktora a jego stawka zaszeregowania ulegała zmniejszeniu do 9,50 zł na godzinę. Na przełomie lat 1967-1976 J. K. z tytułu zatrudnienia w (...) uzyskał wynagrodzenie w następujących wysokościach: 1967 r. – 5.225,00 zł, 1968 r. – 12.760,47 zł, 1969 r. – 8.447,65 zł, 1970 r. – 15.840,00 zł, 1971 r. – 17.820,00 zł, 1972 r. – 26.330,00 zł, 1973 r. – 38.380,00 zł, 1974 r. – 44.301,00 zł, 1975 r. – 46.745,00 zł, 1976 r. – 38.670,00 zł.

Od 1 lipca 1977 r. odwołującemu powierzono obowiązki majstra w (...)
za wynagrodzeniem w wysokości 3.700 zł plus dodatek funkcyjny w wysokości 600 zł plus prawo do premii regulaminowej. Wynagrodzenie odwołującego na przełomie kolejnych lat ulegało następującym zmianom:

- od 1 sierpnia 1978 r. wynagrodzenie odwołującego wzrosło do 4.000 zł,

- od 1 sierpnia 1979 r. dodatek funkcyjny wzrósł do 800 zł,

- od 1 września 1979 r. dodatek funkcyjny wzrósł do 1.000 zł,

- od 1 stycznia 1980 r. wynagrodzenie wzrosło do 4.400 zł,

- od 1 października 1980 r. wynagrodzenie wzrosło do 4.800 zł, plus dodatek za staż pracy w wysokości 5% wynagrodzenia zasadniczego,

- od 1 lipca 1982 r. wynagrodzenie wzrosło do 5.600 zł,

- od 1 września 1982 r. wynagrodzenie wzrosło do 6.500 zł.

Przez cały okres pracy w (...) J. K. był zatrudniony
w pełnym wymiarze czasu pracy (zeznania świadka H. K. k. 209-210 a.s., opinia biegłego z zakresu rachunkowości z 11.04.2018 r. k. 235-244 a.s., akta osobowe odwołującego – umowa ramowa, umowa o wstępny staż pracy, pisma zakładu pracy ws.: zmiany wynagrodzenia, powierzenia funkcji instruktora, zmiany stanowiska, świadectwa pracy – karty nieoznaczone).

Przedsiębiorstwo Produkcji (...) zostało w dniu 31 sierpnia 2012 r. przejęte przez Miejskie Przedsiębiorstwo (...)
Sp. z o.o. z siedzibą w W. (informacja w ZUS k. 95 a.r.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie zebranych w sprawie dowodów z dokumentów załączonych do akt sprawy, akt rentowych oraz akt osobowych odwołującego, a także w oparciu o zeznania świadka H. K. oraz opinię biegłego sądowego z zakresu rachunkowości A. G..

Za podstawę ustaleń stanu faktycznego Sąd przyjął zgromadzone w sprawie dowody
z dokumentów, w szczególności dokumentację załączoną do akt osobowych odwołującego, która obrazowała przebieg jego zatrudnienia w (...) na przełomie lat 1967-1983 oraz zawierała informacje o uzyskiwanym przez niego wynagrodzeniu, wymiarze czasu pracy, angażach oraz innych okolicznościach istotnych z perspektywy kwestii spornych
w niniejszej sprawie. Sąd posiłkował się również dokumentacją przedłożoną do akt sprawy przez odwołującego (świadectwa pracy) oraz dokumentami organu rentowego korzystającymi z waloru dokumentów urzędowych.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka H. K., który przedstawił okoliczności dotyczące zatrudnienia odwołującego w (...) w spornym okresie. Zeznania ww. świadka były rzeczowe i wiarygodne, a ich treść korespondowała z informacjami wynikającymi z pozostałych źródeł dowodowych. Ponadto Sąd za wiarygodne uznał zeznania odwołującego co do okresu nauki w (...) nr 1 oraz pracy w (...) w części, w jakiej treść tych zeznań korespondowała z załączonymi do akt sprawy dowodami z dokumentów.

Sąd oparł się również na opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości A. G.. Dowód z powyższej opinii został dopuszczony na okoliczność ustalenia w jakiej wysokości przysługiwało wynagrodzenie za pracę w poszczególnych latach i miesiącach
w okresie od 1 lutego 1967 r. do końca 1976 roku przy uwzględnieniu dodatku brygadzistowskiego za szkolenie uczniów, stażowego i premii wynikającej z angaży,
przy uznaniu, że ubezpieczony pracował codziennie po 8 godzin z wyłączeniem okresów niezdolności do pracy i okresów urlopu wypoczynkowego, a następnie celem wyliczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z a poszczególne miesiące i lata oraz wyliczenia wysokości emerytury przy uwzględnieniu ustalonych w opinii zarobków,
jeżeli emerytura tak wyliczona będzie korzystniejsza niż obliczona przez ZUS (k. 229 a.s.). W przedmiotowej opinii biegły w sposób dokładny przedstawił swoje stanowisko wskazując na założenia przyjęte do wyliczeń oraz dokumenty, na których wyliczenia te oparł. W ocenie Sądu formułowane przez biegłego wnioski spełniały wymogi stanowczości
i jednoznaczności, wskazać również należy, że zostały poczynione po dokładnej analizie udostępnionej mu dokumentacji. W konsekwencji powyższego Sąd uwzględnił przedmiotową opinię jako wartościowy dowód w sprawie i podzielił jej wnioski końcowe. Strony postępowania nie kwestionowały wartości dowodowej opinii biegłego,
w szczególności organ rentowy, który w piśmie procesowym z dnia 4 maja 2018 r. załączył stanowisko komórki merytorycznej nie zawierające żadnych uwag do wniosków opinii.

Powyższy materiał dowodowy, mając na uwadze brak zastrzeżeń co do jego treści
tak ze strony Sądu, jak też i odwołującego i organu rentowego, Sąd uznał za wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie J. K. było częściowo zasadne.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się na ustaleniu wysokości emerytury odwołującego. J. K. domagał się uwzględnienia do jego stażu pracy okresu zatrudnienia w trakcie uczęszczania przez niego do szkoły zawodowej w okresie
od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. oraz określenia jego wynagrodzeń za lata 1968-1976 przy uwzględnieniu autentycznych zarobków.

Na wstępie wskazać należy, że odwołującemu, jako osobie urodzonej w dniu
29 stycznia 1948 r., przysługuje prawo do emerytury określonej w art. 28 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2018 r. – dalej jako ustawa emerytalna). Zgodnie z art. 27 ustawy emerytalnej i mężczyźnie urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnił łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący co najmniej 65 lat i 2 miesiące;

2)  posiada okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.

Z kolei w myśl z art. 28 ustawy emerytalnej mężczyźnie urodzonemu przed dniem
1 stycznia 1949 r., który nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy (czyli 25 lat), przysługuje emerytura, jeżeli spełnił łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący co najmniej 65 lat i 2 miesiące;

2)  posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat.

Zasady obliczania wysokości przysługującej ubezpieczonemu emerytury określa
art. 53 ustawy emerytalnej. Zgodnie z treścią tego przepisu emerytura wynosi:

1)  24% kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, oraz

2)  po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,

3)  po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych

- z uwzględnieniem art. 55.

Przy obliczaniu emerytury okresy, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, ustala się
z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Emeryturę, której podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru świadczenia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 1 i ust. 2, oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do ustalenia podstawy wymiaru, a następnie emeryturę podwyższa się w ramach waloryzacji przypadających do dnia nabycia uprawnień do emerytury.

Na wstępie wskazać należy, że pierwotny wyrok jaki zapadł w niniejszej sprawie został uchylony przez Sąd Apelacyjny w Warszawie. W wyroku uchylającym 14 października
2015 r. Sąd Apelacyjny wskazał, że rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy nie ustalił
czy z odwołującym w trakcie jego nauki w zasadniczej szkole zawodowej od 1 września 1964 r. do 31 grudnia 1965 r. była zawarta umowa o praktyczną naukę zawodu, a ponadto
nie rozpoznał istoty sporu, gdyż żądaniem odwołującego było ustalenie wysokości świadczenia, nie zaś wysokości osiąganego wynagrodzenia w latach 1968-1976.
Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd Okręgowy nie ustalił podstawy wymiaru składek
na ubezpieczonego w powyższym przedziale czasowym, a jedynie angaże i stawki godzinowe jakie miał ustalone w poszczególnych okresach, co nie przekłada się na podstawę wymiaru składek. Dodatkowo Sąd Okręgowy nie ustalił ilości przepracowanych godzin
ani też czy tak ustalone stawką godzinową wynagrodzenie stanowiłoby wyższą podstawę wymiaru składek niż przyjęta przez ZUS w skarżonej decyzji płaca minimalna.
W konsekwencji powyższego Sąd Apelacyjny wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy podejmie kroki celem uzyskania akt ucznia z okresu nauki ubezpieczonego w latach 1964-1965 w (...) dla Pracujących nr 1 przy Z.B. W.,
a ponadto ustali ilość godzin przepracowanych przez odwołującego w poszczególnych miesiącach i latach i przeprowadzi postępowanie dla ustalenia z jakich lat ustalenie podstawy wymiaru emerytury będzie dla ubezpieczonego najbardziej korzystne.

Sąd Okręgowy przeprowadził postepowanie zgodnie z wytycznymi wskazanymi
w powyższym wyroku, efektem czego było stwierdzenie, że odwołanie J. K. było zasadne jedynie częściowo – w zakresie, w jakim wnosił on o ustalenie wysokości emerytury w oparciu o przeliczone wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia
w Przedsiębiorstwie Produkcji (...) w latach 1967-1976.

W toku postępowania Sąd Okręgowy uzyskał dowody w postaci dokumentacji kadrowo-płacowej J. K. załączonej do akt osobowych z całego okresu zatrudnienia w (...), tj. z lat 1967-1983. Dokumenty te zawierały informacje o przebiegu zatrudnienia odwołującego, pełnionych przez niego stanowiskach i funkcjach, wysokości angaży i stawek godzinowych oraz inne dane mogące mieć znaczenia dla ustalenia wymiaru przysługującego mu świadczenia emerytalnego. Z powyższej dokumentacji wyłania się obraz stanu faktycznego, zgodnie z którym odwołujący został zatrudniony w (...) w charakterze robotnika młodocianego – ucznia stolarskiego od dnia 1 lutego 1967 r., a następnie, po zakończeniu edukacji, w dniu 24 24 czerwca 1968 r. zawarł
z ww. przedsiębiorstwem umowę o wstępny staż pracy i został zatrudniony na stanowisku stolarza. Od 17 lipca 1969 r. odwołujący był zatrudniony na czas nieograniczony. Począwszy
od września 1972 roku odwołującemu powierzano pełnienie obowiązków instruktora praktycznej nauki zawodu stolarza uczniów w Szkole Przysposabiającej do Zawodu nr 1
w W.. Obowiązki instruktora odwołujący pełnił w trakcie roku szkolnego,
tj. w okresie od września do czerwca w latach 1972-1976. W okresie pełnienia obowiązków instruktora odwołujący miał przyznaną stawkę godzinową zaszeregowania w wysokości 15,50 zł na godzinę + 15% dodatek brygadzisty. W powyższych latach, w okresach
od czerwca do września, J. K. był odwoływany z pełnienia obowiązków instruktora a jego stawka zaszeregowania ulegała zmniejszeniu do 9,50 zł na godzinę. Sytuacja pracownicza odwołującego nie uległa zasadniczym zmianom do lipca 1977 roku, kiedy to powierzono mu obowiązki majstra w (...) i zmianie uległy zasady wynagradzania ze stawki godzinowej na płacę zasadniczą określaną kwotowo. Dodatkowo Sąd miał na względzie, że widniejąca w aktach osobowych dokumentacja potwierdza,
że odwołujący przez cały okres zatrudnienia w (...) pracował w wymiarze pełnego etatu, co jednoznacznie pozwala na przyjęcie, że stale wykonywał pracę przez
8 godzin dziennie.

Z uwagi na obrachunkowy charakter tak wspomnianej wyżej dokumentacji, jak i istoty sporu w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego
z zakresu rachunkowości celem ustalenia wysokości wynagrodzenia, jakie odwołujący uzyskał z tytułu zatrudnienia w (...) w latach 1967-1976, w oparciu
o dostępne dowody z dokumentów. W sporządzonej opinii biegły sądowy A. G. wskazał, że w oparciu o przedłożone akta osobowe możliwe jest ustalenie innego poziomu wynagrodzenia niż wynagrodzenie minimalne. Ustalając wysokość wynagrodzenia odwołującego w powyższych latach biegły w oparciu o dostępną dokumentację kadrowo-płacową odwołującego z tego okresu przyjął założenia, zgodnie z którymi należna odwołującemu premia powinna być uwzględniona w wysokości zgodnej z zasadami premiowania w zakładzie pracy na dotychczasowym poziomie w całym okresie zatrudnienia – niezależnie od tego, czy ubezpieczony pracował jako instruktor, czy też powracał
na stanowisko stolarza. Biegły zważył również, że w trakcie pracy jako instruktor praktycznej nauki zawodu stawka wynagrodzenia odwołującego była wyższa i wynosił 15,50 zł
za godzinę; stawka w tej wysokości obowiązywała na przełomie roku szkolnego, tj. w okresie od września do czerwca, na przełomie lat 1972-1976. Jednocześnie w trakcie trwania ferii letnich stawka wynagrodzenia odwołującego ulegała obniżeniu do 9,50 zł za godzinę.
Ze stanowiskiem instruktora zawodu związany był dodatek brygadzistowski w wysokości 15% wynagrodzenia zasadniczego, który został przez biegłego uwzględniony jako udokumentowany w okresie roku szkolnego. Ponadto biegły uwzględnił dodatek stażowy
w wysokości 5%, który przysługiwał odwołującemu począwszy od 1 lutego 1972 r.,
tj. po upływie 5 lat zatrudnienia w (...). Powyższe ustalenia skutkowały stwierdzeniem, że na przełomie lat 1967-1976 J. K. z tytułu zatrudnienia
w (...) uzyskał wynagrodzenie w następujących wysokościach:

- 1967 r. – 5.225,00 zł,

- 1968 r. – 12.760,47 zł,

- 1969 r. – 8.447,65 zł,

- 1970 r. – 15.840,00 zł,

- 1971 r. – 17.820,00 zł,

- 1972 r. – 26.330,00 zł,

- 1973 r. – 38.380,00 zł,

- 1974 r. – 44.301,00 zł,

- 1975 r. – 46.745,00 zł,

- 1976 r. – 38.670,00 zł.

Przyjęcie powyższych wynagrodzeń prowadzi do ustalenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru w wysokości 80,68% i zwiększenia wysokości świadczenia do kwoty 1.384,72 zł. Tak ustalone świadczenie emerytalne odwołującego jest więc wyższe,
niż ustalone przez organ rentowy w skarżonych decyzjach o kwotę 146,16 zł brutto.

Sąd Okręgowy w całości podzielił założenia, wyliczenia i wnioski biegłego sądowego zaprezentowane w sporządzonej przez niego opinii. Przyjęte przez biegłego założenia,
w szczególności co do wysokości poszczególnych składników wynagrodzenia, zasad premiowania, zmiennych wynagrodzeń w trakcie wykonywania przez niego pracy instruktora praktycznej nauki zawodu czy tez informacji o dodatku stażowym oraz funkcyjnym miały solidne oparcie w dokumentacji widniejącej w aktach osobowych J. K., zaś biegły w sposób szczegółowy wyjaśnił na czym polegały dokonane przez niego wyliczenia. Wyliczenia biegłego, jak wskazano już przy ocenie stanu faktycznego, nie były przedmiotem zastrzeżeń strony, a zwłaszcza organu rentowego, który nie wniósł do opinii żadnych uwag.

Mając na względzie powyższe Sąd zważył, że odwołanie J. K.
w zakresie, w jakim domagał się uwzględnienia przy obliczaniu emerytury autentycznych zarobków uzyskanych w okresie 1967-1976 było zasadne. Dokonanie ustaleń zgodnie
z żądaniem odwołującego było możliwe w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, obejmujący przede wszystkim dokumentację kadrowo-płacową, a pośrednio również informacje dostarczone przez świadka H. K.. W konsekwencji Sąd
do ustalenia wysokości emerytury przyjął wartości wyliczone przez biegłego z zakresu rachunkowości, jako niekwestionowane przez strony postępowania i nie budzące zastrzeżeń co do ich wiarygodności i fachowości.

Odnosząc się z kolei do żądania odwołującego o uwzględnienie przy wyliczeniu emerytury oraz do stażu pracy okresu jego zatrudnienia w trakcie uczęszczania do szkoły zawodowej, tj. od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. Sąd Okręgowy zważył, że kwestię tą należy rozpatrywać pod kątem treści art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej. Zgodnie z treścią tego przepisu za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r. W okresie wskazywanym przez J. K. obowiązywała ustawa z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy ( Dz. U. z 1958 roku, Nr 45, poz. 226 ze zm.). Zgodnie z art. 3 ust. 1 tej ustawy przyjęto, że młodociani mogli być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu:

1)  nauki zawodu,

2)  przyuczenia do określonej pracy,

3)  odbycia wstępnego stażu pracy.

Natomiast zgodnie z art. 9 ust. 1 ww. ustawy zakład pracy, przyjmując młodocianego na naukę zawodu, w celu przyuczenia do określonej pracy oraz odbycia wstępnego stażu pracy, był obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód albo rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego.

Analiza powyższych przepisów prowadzi do wniosku, że okresem składkowym
w rozumieniu przepisu art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej – w kontekście cytowanych wyżej przepisów wspomnianej ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. – jest okres zatrudnienia wykonywanego na podstawie indywidualnej umowy między zakładem pracy, a szkolącym się młodocianym. W orzecznictwie wskazuje się na specyfikę szkolnictwa zawodowego młodocianych przed rokiem 1975. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 lutego 1996 r. (II URN 2/96) praktyczna nauka zawodu w zasadniczych szkołach zawodowych odbywała się zarówno w warsztatach szkolnych, jak również w zakładach pracy. W tym ostatnim przypadku organizowana była na podstawie umowy zawieranej między szkołą a zakładem pracy, lecz uczniowie wykonujący prace w ramach praktyki nie byli pracownikami tych zakładów pracy. Stąd też dla wykazania, że dany okres stanowi okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt 3 cyt. ustawy emerytalnej konieczne jest ustalenie czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej – innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy też nauczycielem młodocianego. Praktyczna nauka zawodu w zasadniczych szkołach zawodowych odbywała się zarówno w warsztatach szkolnych, jak również w zakładach pracy. W tym ostatnim przypadku organizowana była na podstawie umowy zawieranej między szkołą a zakładem pracy, lecz uczniowie wykonujący prace w ramach praktyki nie byli pracownikami tych zakładów pracy. Stosunek zatrudnienia obejmował bowiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, obowiązanych do dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia się (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z 18 marca 2009 r. III AUa 1213/08). W najnowszym orzecznictwie, wbrew dotychczas dominującym poglądom, wskazuje się, że zakwalifikowanie spornej pracy młodocianego jako okresu składkowego w myśl art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy emerytalnej nie wymaga bezwzględnego dostarczenia dokumentacji potwierdzającej fakt zatrudnienia przez zakład pracy w celu przyuczenia do zawodu na podstawie indywidualnej umowy o pracę (takie stanowisko zostało wyrażone np. w wyrokach Sądów Apelacyjnych: w K. z dnia
28 marca 2013 r., III AUa 1362/12, w G. z dnia 23 stycznia 2015 r., III AUa 1176/14, w P. z dnia 15 grudnia 2015 r., III AUa 1919/14). W wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 28 czerwca 2016 r. (I UK 256/15) podkreśla się, że czym innym jest forma czynności prawnej, zmaterializowana w dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy o pracę, a czym innym skuteczność zobowiązania w świetle prawa ubezpieczeń społecznych. O ile bowiem pierwsza kwestia ma wyłącznie wymiar dowodowy, o tyle druga stanowi punkt wyjścia do określenia sytuacji prawnej ubezpieczonego, co oznacza, że nieprzedstawienie przez ubezpieczonego dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy w celu nauki zawodu samoistnie nie przesądza o jej istnieniu, lecz może co najwyżej stanowić argument przemawiający za uznaniem, że strony nie realizowały określonej więzi prawnej. Oznacza to, że w przypadku rozstrzygania o możności zaliczenia okresu nauki zawodowej jako okresu składkowego w myśl prezentowanego wyżej przepisu decydujące jest ustalenie,
czy wnioskodawca faktycznie wykonywał zatrudnienie na warunkach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczania do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy zważył,
iż w przypadku J. K. istniały podstawy do przyjęcia, że w spornym okresie odbywał praktyczną naukę zawodu na podstawie indywidualnej umowy o naukę zawodu zawartą pomiędzy nim a zakładem pracy i że w związku z tym przysługiwał mu status pracownika młodocianego. Z przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego wynika, że w okresie od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. uczęszczał do (...) Szkoły Budowlanej dla Pracujących Nr 1 Z.B. W., gdzie przyuczał się do zawodu stolarza budowlanego i w tym też okresie odbywał praktyczną naukę zawodu
u swojego późniejszego pracodawcy, czyli (...). Co prawda odwołujący
nie przedłożył żadnego dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy o naukę zawodu
i wskazał, że takiej umowy nie posiada, jednakże powyższe wnioski zdaniem Sądu – na tle cytowanych wyżej poglądów orzecznictwa – wnioski te były możliwe do wysunięcia
w oparciu o inne, uzyskane w toku postępowania dowody. Z zaświadczenia z dnia 9 lipca
2003 r. wystawionego przez Zespół Szkół nr (...) – Technikum Budowlane nr (...) im. Prof. S. B. wynika, że J. K. uczęszczał do dziennej, trzyletniej (...) Szkoły Budowlanej dla Pracujących nr 1 Zjednoczenia Budownictwa (...)
w W. przy ul. (...) w okresie od 1 września 1964 r. do 18 czerwca 1968 r., a w trakcie nauki powtarzał drugą klasę. W zaświadczeniu wskazano również,
że w ramach nauki odwołujący odbywał praktyczną naukę zawodu na terenie zakładu pracy w W. w oparciu o umowę o naukę zawodu zawieraną z zakładem pracy, pracował trzy dni w tygodniu i otrzymywał wynagrodzenie. Powyższe znajduje potwierdzenie
w informacjach udzielonych przez Centrum (...)
w piśmie z dnia 29 stycznia 2016 r., gdzie w wykonaniu zobowiązania Sądu wskazano,
że uczniowie szkoły (...) nr 1 odbywali praktyczną naukę zawodową w oparciu o umowy indywidualnie zawierane z zakładem pracy i za wykonywaną w ramach praktyk pracę otrzymywali wynagrodzenie. Z powyższymi informacjami koresponduje również treść załączonych do akt świadectw szkolnych oraz arkuszy ocen, w których zaznaczona jest pozycja „nauka zawodu” oraz „praktyczna nauka zawodu”, z których to przedmiotów odwołujący miał otrzymywać stopnie „dobre” i „bardzo dobre”. Dodatkowo w okresie
od 1 września 1964 r. do 31 grudnia 1964 r. ubezpieczony był członkiem związku i opłacał
z tego tytułu składki, co wynika z okazanej w toku postępowania książeczki związkowej. Również sam odwołujący w swoich zeznaniach wskazywał, że w trakcie nauki w (...) nr 1 odbywał praktyki zawodowe na podstawie umowy zawartej z zakładem pracy, a praktyczna nauka zawodu zajmowała mu większą część tygodniowego planu zajęć. Na tle powyższych dowodów i okoliczności zdaniem Sądu istniały jednoznaczne podstawy do uznania,
że odwołujący w trakcie edukacji w ww. placówce faktycznie odbywał praktyczną naukę zawodu i był pracownikiem młodocianym w myśl ustawy z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu.

W konsekwencji powyższego Sąd zważył, że wnioskowany przez odwołującego okres praktycznej nauki zawodu w (...) nr 1 od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. podlega uwzględnieniu do stażu pracy przy ustalaniu wysokości przysługującej mu emerytury.
W tym kontekście Sąd również oparł się na opinii biegłego z zakresu rachunkowości A. G., który przedstawił wyliczenie emerytury J. K.
w wariancie uwzględniającym ww. okres składkowy do stażu pracy. Z wyliczeń biegłego wynika, że zaliczenie tego okresu (w wymiarze wynoszącym 1 rok i 7 miesięcy) do stażu pracy odwołującego skutkuje wzrostem ogólnego stażu pracy o 19 miesięcy (z 258 miesięcy do 277 miesięcy), co nie wpłynie na zmianę wskaźnika podstawy wymiaru składek,
lecz będzie skutkować podwyższeniem wartości świadczenia emerytalnego odwołującego
do kwoty 1.545,16 zł brutto. Opinia biegłego również i w tej materii nie była kwestionowana strony. Co prawda biegły wskazał, że wyliczenia w tym zakresie mają charakter warunkowy z uwagi na brak w materiale dowodowym umowy o praktyczną naukę zawodu, jednakże mając na względzie powyższe ustalenia Sąd nie znalazł przeszkód aby wyliczenia
te uwzględnić.

Podsumowując, Sąd Okręgowy uznał za zasadne odwołanie J. K.
w zakresie, w jakim domagał się ustalenia wysokości emerytury poprzez doliczenie do stażu pracy odwołującego okresu praktycznej nauki zawodu, od 1 września 1964 r. do 11 kwietnia 1966 r. uwzględnienia przy obliczaniu emerytury autentycznych zarobków uzyskanych
w okresie zatrudnienia w (...) na przełomie lat 1967-1976 i w tym też zakresie zmienił zaskarżone decyzji ZUS(...) Oddział w W. z dnia 21 sierpnia 2013 r.
i 29 sierpnia 2013 r., znak: (...), przyjmując roczne wynagrodzenie odwołującego za poszczególne lata z wyżej wymienionego okresu, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury oraz wysokość tego świadczenia na dzień nabycia do niego prawa prze odwołującego zgodnie z najkorzystniejszymi wyliczeniami opinii biegłego
z zakresu rachunkowości, o czym zgodnie z art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c. orzeczono w punkcie
1 sentencji wyroku. W zakresie pozostałych żądań odwołującego odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu, wobec czego na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie 2 sentencji wyroku.

W punkcie 3 wyroku Sąd orzekł o zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującemu się z urzędu w wysokości określonej przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1715), obciążając nimi organ rentowy jako stronę przegrywającą postępowanie w myśl o art. 98 § 1 i 2 k.p.c.

Zarządzenie: odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ZUS.

K.S.