Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 października 2018 r. w K. na rozprawie

sprawy z powództwa L. K.

przeciwko(...)Spółce z o.o. w K.

o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 29 stycznia 2016 r. sygn. akt IX GC 407/15

1. oddala apelację;

2. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 10.800 zł (dziesięć tysięcy osiemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Regina Kurek SSA Teresa Rak SSA Robert Jurga

Sygn. akt I AGa 11/18

UZASADNIENIE

Powód L. K. wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy sprzedaży z dnia 10 marca 2015 roku nr aktu notarialnego rep. (...)na mocy, której (...)sp. z o.o. przeniosła na (...)sp. z o.o.

własność czterech lokali mieszkalnych i czterech lokali niemieszkalnych za łączną cenę 3.470.000 zł płatną do 30 grudnia 2030 roku.

Podał powód, że przysługuje mu względem (...) sp. z o.o wierzytelność w kwocie 6.089.048,63 zł z tytułu udzielonej spółce w dniu 1 grudnia 2011 roku umowy pożyczki. Czynność ta w ocenie powoda dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycieli (...) sp. z o.o, za czym przemawia choćby termin zapłaty za sprzedane nieruchomości. Dłużnik miał świadomość, że czynność krzywdzi wierzycieli, osoba trzecia zaś działała w złej wierze.

Strona pozwana (...)sp. z o.o. wniosła o oddalenie powództwa. Przyznała fakt udzielenia przez powoda pożyczki spółce (...), jednakże zarzuciła, że powód nie wykazał roszczenia względem dłużnika o zwrot udzielonej pożyczki. Pożyczka bowiem prawdopodobnie została spłacona, odroczenie terminu zapłaty nie oznacza natomiast pokrzywdzenia wierzyciela sprzedawcy. Ponadto dłużnik posiada wiele wierzytelności stwierdzonych nakazami zapłaty przeciwko spółkom zarządzanym przez wierzyciela. Powołała się też pozwana spółka na rozliczenia pomiędzy W. K. (1), L. K., A. S. i A. U. (1) związane z prowadzoną przez kierowane przez nich spółki inwestycją budowlaną, a w szczególności na porozumienie z dnia 26 czerwca 2013 roku, w którym spółka(...)zobowiązała się do zbycia na rzecz powoda wszystkich udziałów posiadanych w spółkach (...). sp. z o.o.,(...). sp. z o.o. sp.k., (...). sp. z o.o. (...)oraz (...) sp. z o.o. to jest takich, w których spółka dłużnika lub W. K. (1) osobiście występowali obok powoda jako wspólnicy. Zgodnie z porozumieniem, po przeniesieniu na powoda udziałów w wymienionych spółkach powód zobowiązany był między innymi do złożenia oświadczenia woli, którym zrzeknie się wszystkich roszczeń względem dłużnika z tytułu udzielonej pożyczki i oświadczenia pozwalającego wykreślić hipotekę ustanowioną na prywatnej nieruchomości W. K. (1). Pomimo wykonania punktu porozumienia o przeniesieniu na rzecz powoda udziałów w wymienionych wyżej spółkach. Pozwala to na stwierdzenie, że pożyczka udzielona spółce (...)została zwrócona oraz, że roszczenie z niej wynikające nie istnieje.

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2016 roku Sąd Okręgowy w (...) uznał za bezskuteczną wobec powoda w zakresie wierzytelności o zwrot pożyczki udzielonej przez powoda(...)Sp. z o.o. w K. umową z 1 grudnia 2011r. umowę sprzedaży z 10 marca 2015r., którą (...) Sp. z o.o. sprzedała pozwanej nieruchomości, dla których prowadzi się księgi wieczyste o numerach: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...) oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda koszty postępowania w kwocie 109.117 zł.

Rozstrzygnięcie wydał Sąd w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Powód umową z dnia 1 grudnia 2011 roku pożyczył dłużnikowi (...)sp. z o.o. kwotę 6.300.000 zł. Dłużnik zobowiązał się do zwrotu pożyczki w 240 miesięcznych równych ratach z odsetkami w wysokości stawki (...)powiększonej o 7 punktów procentowych. Na podstawie porozumienia z dnia 7 marca 2012 roku strony umowy skróciły okres zwrotu pożyczki do 35 równych miesięcznych rat po 68.138,45 zł (suma raty i części odsetek naliczonych do dnia płatności danej raty). Ostatnia - 36 rata miała pokryć resztę wierzytelności. Dłużnik był generalnym wykonawcą inwestycji (...)Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...)Sp.k. i (...)Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (...)Sp.k. kontrolowanych przez powodowego wierzyciela. Generalny wykonawca spółka (...)całość robót zamówił u (...) Sp. z o.o., w której miał 100% udziałów. Podwykonawca ((...) Sp. z o.o.) nie płacił dalszym podwykonawcom, chociaż otrzymywał częściowe wynagrodzenia od obydwu inwestorów. W. K. (1) (większościowy wspólnik generalnego wykonawcy) i powód (kontrolujący inwestorów) mieli udziały w szeregu tych samych spółek. W celu rozwiązania sytuacji związanej z niepłaceniem przez (...) Sp. z o.o. kontrolowaną przez W. K. dalszym podwykonawcom oraz dokończenia obydwu inwestycji W. K. oraz powód w dniu 26 czerwca 2013r. zawarli porozumienie na podstawie, którego W. K., jego szwagier A. U. oraz kontrolowane przez W. K. spółki w tym spółka (...)mieli m.in. sprzedać powodowi (w porozumieniu oznaczonemu imieniem J.) po cenach nominalnych udziały w szeregu spółek. Ustalono, że dłużnik uzyska potwierdzenie zwrotu pożyczki udzielonej mu przez powoda i zapewnienie zwolnienia spod hipoteki nieruchomości przy ul. (...). Dłużnik zobowiązał się do niezbywania lokali stanowiących majątek spółki, chyba że środki pochodzące ze sprzedaży zostaną przekazane na realizację inwestycji (...).

W. K. i jego spółki umowami z 22 listopada 2013r. sprzedali powodowi 33 udziały w spółce (...)za 16.500,00 zł, (...)udziały w (...)sp. z o.o. za 2.000,00 zł, ogół praw i obowiązków komandytariusza w obydwu spółkach będących inwestorami za 18.000 zł. Na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez dłużnika A. U. sprzedał udziały dłużnika (100%) w (...) Sp. z o.o. Zdaniem W. K. zawarte porozumienie nie dotyczyło udziałów dłużnika w spółce(...). W. K. zarzucił w związku z tym powodowi i A. U. zmowę w celu nadużycia pełnomocnictwa, a kontrolowany przez niego(...)Sp. z o.o. pozwał A. U. i powoda o ustalenie nieważności zbycia udziałów w (...) Sp. z o.o. Powództwo w tej sprawie zostało prawomocnie oddalone.

Ustalił nadto Sąd, że W. K. założył pozwaną spółkę i spółka ta umową z dnia 10 marca 2015 roku nabyła od dłużnika 8 nieruchomości lokalowych. Pozwana spółka zobowiązała się do zapłacenia całych cen sprzedaży w terminie do 31 grudnia 2030 r., lecz nie przed 31 grudnia 2029 r.

Zwrócił Sąd uwagę, że okolicznością sporną było wykonanie przez w. K. i jego spółki porozumienia z 26 czerwca 2013r. a w konsekwencji czy dłużnik mógł żądać od powoda potwierdzenia zwrotu pożyczki będącej podstawą skargi pauliańskiej.

Wskazał Sąd, że postępowanie dowodowe nie wykazało, by obowiązek zwrotu pożyczki wygasł w całości. W. K. zeznał, że z przewidzianej w pkt 4 porozumienia kwoty 3.000.000 zł dłużnik wpłacił tylko pół miliona.

W takim stanie faktycznym Sąd uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Wskazał, że celem postępowania ze skargi pauliańskiej nie jest ustalenie wysokości długu. Tylko ustalenie, że wierzytelność niewątpliwie nie istnieje prowadzi do oddalenia skargi. Istotne jest natomiast czy osoba trzecia wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Istotna jest ogólna wiedza nabywcy mienia o zadłużeniu zbywcy, a nie wiedza o istnieniu konkretnego długu. Brak jakiejkolwiek wierzytelności wobec zbywcy oznacza brak legitymacji czynnej do wniesienia skargi pauliańskiej. W ocenie Sadu pierwszej instancji wątpliwości w tym zakresie należy rozstrzygać na rzecz istnienia wierzytelności.

Pozyskanie przez wierzyciela wyroku uwzględniającego skargę pauliańską przeciwko dłużnikowi nie uprawnia do wszczęcia egzekucji z lokali objętych zaskarżoną umową z 10 marca 2015r. Dlatego w sprawie ze skargi niecelowe jest prowadzenie postępowania dowodowego mającego na celu ścisłe ustalenie, czy wierzytelność nadal istnieje. Stwierdził Sąd, że wierzyciela obciąża wykazanie powstania długu, co było niesporne (niesporny był fakt udzielenia pożyczki), osobę trzecią zaś obciąża wykazanie, że wierzytelność wygasła. Jeśli rozliczenia wierzyciela i dłużnika okazują się skomplikowane, wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz dalszego istnienia wierzytelności.

Wskazał Sąd, że z uwagi na kontrolowanie spółki dłużnika i spółki osoby trzeciej ((...)sp. z o.o. i (...)sp. z o.o.) przez tą samą osobę, to oczywiste jest spełnienie przesłanki wiedzy osoby trzeciej, a pozwana osoba trzecia nie kwestionowała spełnienia tej przesłanki skargi.

Kwestionowała natomiast pozwana spółka, by zaskarżona skargą pauliańską umowa krzywdziła wierzycieli, a w szczególności by tak było z uwagi na odroczenie zapłaty do 2030 roku.

Zaskarżoną umową spod egzekucji do 2030 roku usuniętych zostało 8 lokali i jeśliby nawet wierzytelności hipoteczne zmniejszyły się poniżej wartości nieruchomości, to powód jako wierzyciel i tak nie mógłby egzekwować zwrotu pożyczki. Dopiero w razie uprawomocnienia się niniejszego wyroku (i uzyskania tytułu przeciwko zbywcy) wierzyciel uzyska możliwość udziału w egzekucji z tych nieruchomości. Samo odroczenie zapłaty ceny na tak długi czas co do zasady oznacza pokrzywdzenie wierzycieli zbywcy, chyba że zbywca płaci w terminie swoje długi i ma majątek przewyższający zadłużenie.

Czynność prawna krzywdzi wierzycieli, jeśli prowadzi do niewypłacalności dłużnika lub zwiększa jego niewypłacalność (art. 527 § 2 K.c.).

Świadomość pokrzywdzenia nie oznacza nastawienia psychicznego, ale wiedzę, że sprzedaż zwiększyła niewypłacalność. Dłużnik i osoba trzecia wiedzieli, że odroczenie zapłaty ceny do 2030 roku czyni zbywcę niewypłacalnym do tego czasu.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc.

Apelację od wyroku wniosła strona pozwana. Zaskarżając wyrok w całości zarzuciła:

- błąd w ustaleniach faktycznych mający istotny wpływ na rozstrzygnięcie, a polegający na błędnym przyjęciu, że kwestią sporną było ustalenie wykonania przez W. K. i spółkę (...)sp. z o.o. porozumienia z dnia 26 czerwca 2013 roku oraz, że postępowanie dowodowe nie wykazało wygaśnięcia obowiązku zwrotu pożyczki udzielonej przez powoda dla spółki (...), podczas gdy jednocześnie Sąd przyjął, że bezspornym jest, że W. K. oraz spółka (...) wykonali porozumienie z 26 czerwca 2013 roku i umowami z 22 listopada 2013 r. sprzedali powodowi udziały oraz ogół praw i obowiązków w szeregu spółkach, a także że dłużnik po sprzedaży po cenach nominalnych udziałów w spółkach uzyska potwierdzenie zwrotu pożyczki udzielonej mu przez powoda i zapewnienie zwolnienia spod hipoteki nieruchomości prywatnej przy ul. (...) w K.. Tym samym ustalił Sąd Okręgowy szereg wzajemnie sprzecznych okoliczności faktycznych, których nie można pogodzić z istniejącym w sprawie materiałem dowodowym, a w szczególności nie sposób pogodzić bezsporne ustalenia Sądu w zestawieniu z przesłanką skargi pauliańskiej istnienia wierzytelności, której brak skutkuje oddaleniem powództwa.

- naruszenie przepisów prawa procesowego poprzez:

a/ naruszenie art. 233 § 1 kpc przez przekroczenie zakresu swobodnej oceny dowodów i wyciagnięcie wniosków niedających się pogodzić ze zgromadzonym materiałem dowodowym, z zasadami logiki oraz doświadczenia życiowego, polegające na przyjęciu, że postępowanie dowodowe nie wykazało wygaśnięcia obowiązku zwrotu pożyczki udzielonej przez powoda spółce(...)

b/ art. 328 § 2 kpc przez wadliwe sporządzenie uzasadnienia wyroku i brak wskazania przyczyn, dla których Sąd Okręgowy uznał jako okoliczność sporną wykonanie przez W. K.i jego spółkę porozumienia z dnia 26 czerwca 2013 roku, zważywszy, że ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego przeczą takim wnioskom, bowiem w sposób jednoznaczny Sąd ustalił, że porozumienie zostało przez wymienionych wykonane w zakresie pozwalającym przyjąć, że doszło do wygaśnięcia obowiązku zwrotu pożyczki,

c/ art. 328 § 2 kpc przez wadliwe sporządzenie uzasadnienia wyroku i brak wskazania przyczyn, dla których Sąd Okręgowy odmówił wyjaśnienia weryfikacji stanu majątkowego dłużnika na potrzeby ustalenia przesłanki niewypłacalności, a to poprzez nieuwzględnienie w nim rozmiarów wierzytelności przysługujących (...)wobec szeregu spółek zarządzanych przez samego powoda,

- naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

a/ art. 527 § 1 i 2 kc przez błędną wykładnię i/lub nie właściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w wyniku dokonania zaskarżonej czynności doszło do pokrzywdzenia powoda, prowadząc do niewypłacalności dłużnika, skoro zaskarżona sprzedaż praw do 8 nieruchomości została dokonana po cenach określonych w treści aktu notarialnego z dnia 10 marca 2015 r., a dłużnik otrzymał ekwiwalent w postaci roszczenia o zapłatę ceny za przedmiotowe nieruchomości, a nadto dłużnik posiada względem spółek zarządzanych przez powoda znaczne roszczenia przewyższające wartość udzielonej pożyczki, której istnienie pozwana kwestionuje,

b/ art. 527 § 1 i 2 kc przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wskutek dokonanego przeniesienia własności nieruchomości na rzecz pozwanej doszło do wyzbycia się przez dłużnika majątku, podczas gdy ceny sprzedaży praw do poszczególnych nieruchomości stanowią ekwiwalent, albowiem są one cenami rynkowymi za prawa do poszczególnych nieruchomości,

c/ 527 § 1 kc przez błędną wykładnię i/lub nie właściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż niecelowe jest prowadzenie postępowania dowodowego mającego na celu ścisłe ustalenie czy wierzytelność istnieje, podczas gdy brak istnienia choćby jednej z przesłanek z art. 527 § 1 kc determinuje wartościowanie istnienia pozostałych przesłanek uzasadniających dochodzenie roszczenia ze skargi pauliańskiej,

d/ art. 527 § 1 kc przez błędną wykładnię i przyjęcie, że powodowi przysługuje roszczenie wobec pozwanej z tytułu skargi pauliańskiej w sytuacji gdy dłużnik (...)spełnił swoje zobowiązanie nakreślone w porozumieniu z dnia 26 czerwca 2013 roku poprzez sprzedaż po cenach nominalnych udziałów w szeregu spółkach na rzecz L. K., co w konsekwencji doprowadziło do wygaśnięcia wierzytelności z tytułu pożyczki udzielonej dłużnikowi,

e/ art. 65 kc poprzez niezastosowanie.

Mając na uwadze powyższe zarzuty wniosła pozwana spółka o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów procesu, względnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi pierwszej instancji wraz z zasądzeniem od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Wyrokiem z dnia 7 lipca 2017 roku Sąd Okręgowy w (...)w sprawie IX GC 525/16 toczącej się z powództwa L. K. przeciwko(...)Sp. z o.o. w K. uwzględnił powództwo w całości i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.603.163,74 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 16 marca 2016 r. do dnia zapłaty. Powód dochodził zwrotu pożyczki udzielonej pozwanej spółce, spółka (...)prezentowała stanowisko, że wierzytelność powoda wygasła, na skutek rozliczeń dokonanych pomiędzy stronami, powołała się przy tym na porozumienie z dnia 26 czerwca 2013 roku – to samo, które powoływała strona pozwana w niniejszym postępowaniu.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska spółki(...), że została ona zwolniona z powyższego długu, a w szczególności by miało do tego dojść niejako automatycznie z chwilą przeniesienia na powoda udziałów w spółkach wymienionych w porozumieniu z dnia 26 czerwca 2013 roku. Stwierdził nadto, że spółka (...)(dłużnik) nie przekazała kwoty 3.000.000 zł i nie zrealizowała założeń określonych w pkt 11 porozumienia. Uznał Sąd, że w takich okolicznościach nie można twierdzić, że doszło do zwolnienia (...)z długu wynikającego z umowy pożyczki jakiej tej spółce udzielił powód.

Apelację pozwanej spółki od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny wK.wyrokiem z dnia 7 czerwca 2018 roku I AGa 113/18 oddalił, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.

Dochodzona w powyższej sprawie wierzytelność, to ta sama, której ochrony powód domaga się w niniejszym postępowaniu.

Apelacja strony pozwanej na uwzględnienie nie zasługuje i nie może doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów błędnych ustaleń faktycznych i przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów, dopiero bowiem prawidłowe ustalenia faktyczne poprzedzone niewadliwą oceną dowodów mogą stanowić podstawę do dokonania oceny prawnej.

W istocie Sąd Okręgowy popadł w pewne sprzeczności co do tego czy W. K. wykonał porozumienie z dnia 26 czerwca 2013 roku. Najpierw bowiem stwierdził, że porozumienie zostało wykonane, bowiem W. K. i jego spółki sprzedali powodowi udziały w określonych spółkach, by następnie stwierdzić, że postępowanie dowodowe nie wykazało wygaśnięcia obowiązku zwrotu pożyczki w całości, a okoliczność ta była sporna. Zwrócić przy tym należy uwagę, że Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że tylko niewątpliwe ustalenie, że wierzytelność nie istnieje może prowadzić do oddalenia skargi. W konsekwencji nie prowadził Sąd postępowania dowodowego w kierunku ustalenia czy powodowi przysługuje wierzytelność w stosunku do spółki (...)i w jakiej wysokości. Okoliczność ta niewątpliwie między stronami była sporna, pozwana spółka bowiem stała na stanowisku, że wierzytelność ta wygasła w wyniku wykonania porozumienia z dnia 26 czerwca 2013 roku, powód zaś twierdził, że wierzytelność mu w dalszym ciągu przysługuje

Wskazując jednak na powyższe rozbieżności Sąd Apelacyjny stwierdza, że ostatecznie prawidłowe było stwierdzenie Sądu Okręgowego, że wykonanie porozumienia było pomiędzy stronami okolicznością sporną. Co więcej spór koncentrował się przede wszystkim wokół tego czy powodowi przysługuje wierzytelność z tytułu umowy pożyczki w stosunku do spółki (...), a przesłanką do takiego ustalenia było to, czy po stronie W. K. i jego spółek nastąpiło wykonanie porozumienia. Także w apelacji pozwana spółka w dalszym ciągu przede wszystkim kwestionowała istnienie wierzytelności powoda i w tym zakresie zarzuty nie znalazły potwierdzenia i nie mogły odnieść skutku.

Dodatkowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Apelacyjny pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, że wierzytelność powoda z tytułu udzielenia pożyczki spółce(...)nadal istnieje i co więcej została stwierdzona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w (...). W takiej sytuacji dalsze rozważania w niniejszym postępowaniu czy porozumienie zostało wykonane, w jakim zakresie i czy wierzytelność powoda wygasła są już niecelowe, bowiem ponad wszelką wątpliwość należy przyjąć, że wierzytelność ta istnieje.

Za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc, poprzez wyciagnięcie wniosków nie dających się pogodzić ze zgromadzonym materiałem dowodowym i przyjęcie, że nie wykazane zostało wygaśnięcie obowiązku zwrotu pożyczki udzielonej przez powoda spółce (...). Jak już wskazano Sąd wprawdzie nie ustalił tej okoliczności w sposób kategoryczny, uznał natomiast, że w sytuacji kiedy wygaśnięcie wierzytelności jest wątpliwe, wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść istnienia wierzytelności. Wniosek Sądu, że wygaśnięcie wierzytelności w świetle zgromadzonych dowodów był słuszny, a co więcej istnienie wierzytelności zostało następnie potwierdzone prawomocnym wyrokiem, którym Sąd uwzględnił żądanie zwrotu pożyczki.

Jakkolwiek więc Sąd nie poczynił w kwestii istnienia wierzytelności konkretnych i jednoznacznych ustaleń, to jego wniosek, że nie wykazano wygaśnięcia wierzytelności okazał się był prawidłowy.

Brak było więc podstaw do uznania, że powództwo winno zostać oddalone z powodu nieistnienia wierzytelności, która podlegałaby ochronie, a zatem rozważenia wymagają pozostałe przesłanki warunkujące udzielenie ochrony pauliańskiej.

Celem uregulowanej w art. 527 kc skargi pauliańskiej jest ochrona wierzyciela przed krzywdzącymi go działaniami dłużnika dotyczącymi jego majątku. By przepis mógł znaleźć zastosowanie muszą być spełnione następujące przesłanki: na skutek czynności prawnej dłużnika korzyść odnosi osoba trzecia, zaś wierzyciel zostaje pokrzywdzony, dłużnik ma mieć świadomość, że jego działanie prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli, osoba trzecia natomiast posiada wiedzę lub możliwość dowiedzenia się (przy zachowaniu należytej staranności), że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ciężar wykazania powyższych okoliczności spoczywa na powodzie.

Pokrzywdzenie wierzyciela następuje, jeżeli wskutek dokonanej czynności dłużnik stał się niewypłacalny, albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności. Zatem zaskarżona może być taka czynność, która skutkuje zmniejszeniem majątku dłużnika, a z tą zmianą musi się wiązać uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią. Okoliczność czy czynność krzywdzi wierzycieli należy oceniać nie wg chwili dokonania czynności, a wg chwili jej zaskarżenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 marca 2001 r. V CKN 280/00 LEX nr 52793).

Niewypłacalność dłużnika ma miejsce wówczas, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. Pomiędzy dokonaną przez dłużnika czynnością, a powstaniem stanu niewypłacalności musi zachodzić związek przyczynowy, co oznacza, że czynność prawna musi być przynajmniej jedną z przyczyn niewypłacalności. Niewypłacalność dłużnika musi istnieć tak w chwili wystąpienia ze skargą jak i w chwili orzekania.

Z kolei świadomość pokrzywdzenia wierzycieli ma miejsce wówczas, gdy dłużnik zdaje sobie sprawę, że dokonanie czynności może doprowadzić do niemożności zaspokojenia wierzycieli. Pokrzywdzenie nie musi być zamiarem dłużnika, wystarczające jest, że przewiduje taką ewentualność. Świadomość pokrzywdzenia wierzycieli musi istnieć w chwili dokonywania czynności.

W zakresie dowodzenia wiedzy osoby trzeciej o tym, że dłużnik dokonywał czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli ustawodawca przewidział dla wierzyciela daleko idące ułatwienia. I tak z § 3 art. 527 kc wynika domniemanie, że jeżeli na skutek czynności dłużnika korzyść uzyskała osoba będąca w bliskim z nim stosunku, to osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, zaś art. 528 przewiduje, że jeśli na skutek czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść bezpłatnie, to wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Zarzucając w apelacji naruszenie przepisu art. 527 § 1 i 2 kc strona pozwana przede wszystkim kwestionowała, by na skutek czynności dokonanej z dłużnikiem doszło do niewypłacalności dłużnika, a w konsekwencji do pokrzywdzenia wierzyciela. Przeciwko przyjęciu pokrzywdzenia wierzyciela i niewypłacalności dłużnika, w ocenie pozwanej spółki, miałoby przemawiać to, że nieruchomości zostały zbyte po cenach rynkowych, a dłużnik otrzymał ekwiwalent w postaci roszczenia o zapłatę ceny za przedmiotowe nieruchomość oraz to, że dłużnik posiada względem spółek zarządzanych przez powoda znaczne roszczenia przewyższające wartość udzielonej pożyczki. W dalszym ciągu kwestionowała też strona pozwana istnienie wierzytelności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzuty te nie znajdują uzasadnienia, a wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej zostały spełnione.

Jak już wyżej wskazano powód jest legitymowany do wystąpienia z roszczeniem ze skargi pauliańskiej, przysługuje mu bowiem wobec dłużnika roszczenie o zwrot pożyczki w kwocie przekraczającej 6 milionów złotych. Nie ulega też wątpliwości, ze w dacie zaskarżonej czynności czyli 10 marca 2015 roku wierzytelność, już istniała i była wymagalna.

Podkreślić też trzeba, że przepis art. 527 kc nie wymaga by wierzytelność była potwierdzona tytułem egzekucyjnym istniejącym na chwilę dokonania czynności. Wyrok sądu jest bowiem jedynie potwierdzeniem istnienia wierzytelności na dzień jego wydania i nie ma w tym wypadku charakteru konstytutywnego. W świetle wskazanego przepisu wierzytelność chroniona musi jedynie istnieć i mieć charakter zaskarżalny. Są to jedyne warunki, dotyczące wierzytelności, które wynikają wprost z natury akcji pauliańskiej.

Ciężar wykazania przesłanek skargi pauliańskiej spoczywa na powodzie, jednakże wykazanie, że dokonana czynność nie doprowadziła do pokrzywdzenia wierzyciela, a więc że nie doprowadziła do powstania lub pogłębienia niewypłacalności dłużnika obciąża pozwanego.

Zgodnie z art. 6 kc ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, art. 232 kpc stanowi zaś, że strony winny wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.

Powód wykazał, że na skutek umowy sprzedaży 4 lokali mieszkalnych i 4 niemieszkalnych jaką dłużnik zawarł z pozwaną spółką z jego majatku wyszły składniki majątkowe o bardzo znacznej wartości, do których mogłaby być kierowana egzekucja. Wskazał też powód na szereg toczących się wobec dłużnika postępowań egzekucyjnych, gdzie wartość dochodzonych roszczeń jest rzędu kilku milionów złotych. Pozwany okoliczności tej nie kwestionował, twierdził jedynie, że dłużnikowi przysługują wierzytelności wobec spółek powoda przewyższające wysokość pożyczki, co miałoby świadczyć o braku niewypłacalności i braku spełnienia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela, jednakże w żaden sposób okoliczności tej nie wykazał. Strona pozwana poza ogólnym wskazaniem na istnienie bliżej nie określonych wierzytelności przysługujących dłużnikowi nawet nie wskazała by dłużnik posiadał jakiś majątek, do którego powód mógłby skierować egzekucję. Uznać więc należy, że wyzbycie się przez dłużnika nieruchomości wymienionych w akcie notarialnym z dnia 10 marca 2015 roku spowodowało stan niewypłacalności dłużnika i doprowadziło do pokrzywdzenia wierzyciela.

Nie ulega też wątpliwości, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że pozwana spółka na skutek zawarcia umowy sprzedaży uzyskała korzyść majątkową. Nabyła bowiem własność 8 lokali.

Twierdziła także strona pozwana, że nie może być mowy o pokrzywdzeniu wierzyciela, skoro czynność była odpłatna, cena nieruchomości ustalona na poziomie rynkowym i dłużnik otrzymał ekwiwalent w postaci roszczenia o zapłatę ceny za przedmiotowe nieruchomości.

Rzeczywiście, jeśli dłużnik za swoje świadczenie otrzymał ekwiwalent, który wszedł do jego majątku lub wykorzystał go na zaspokojenie wierzycieli, to co do zasady czynność nie może być uznana za krzywdzącą wierzycieli (tak Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 20 października 2011 roku IV CSK 39/11).

Jednakże podnoszony przez stronę pozwaną argument o otrzymaniu ekwiwalentu za sprzedane nieruchomości nie może odnieść skutku. Nawet przy założeniu, że ceny nieruchomości określone zostały na poziomie rynkowym, to w sytuacji kiedy termin zapłaty za sprzedane nieruchomości określony został w taki sposób, że strona kupująca czyli pozwana spółka zobowiązała się do zapłaty całych cen sprzedaży w terminie najdalej do 31 grudnia 2010 roku, lecz nie wcześniej niż 31 grudnia 2019 roku, trudno mówić o ekwiwalentności świadczeń. Odroczenie terminu płatności o kilkanaście lat stwarza taką sytuację, że dłużnikowi przez kilkanaście lat przysługuje tylko wierzytelność o zapłatę, która stanie się wymagalna dopiero na koniec 2030 roku. W takich okolicznościach jeszcze przez ponad 12 lat niemożliwe jest zaspokojenie się z tej wierzytelności, co przesądza, że czynność dokonana została z pokrzywdzeniem wierzyciela. Z majątku dłużnika wyszedł bowiem majątek o wartości ponad 3,5 miliona złotych, w zasadzie bez ekwiwalentu na datę dokonania czynności i kolejne kilkanaście lat. Twierdzenie, że wierzyciel może zaspokoić swoje roszczenie z wierzytelności, która jeszcze przez długie lata będzie niewymagalna nie wytrzymuje krytyki.

Spełniona została także przesłanka, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Przemawia za tym po pierwsze odroczenie terminu zapłaty na 15 lat, dłużnik musiał zdawać sobie sprawę, że sprzedając lokale pomniejsza swój majątek w sposób istotny i praktycznie przez kilkanaście lat nie dostaje w zamian ekwiwalentu, który mógłby posłużyć do zaspokojenia wierzycieli. Po drugie ilość toczących się przeciwko dłużnikowi postępowań egzekucyjnych i wysokość nieuregulowanych długów, o czym mowa także w samej umowie sprzedaży, również świadczy o niewypłacalności dłużnika, a w konsekwencji o jego świadomości, że dalsze uszczuplenie majątku spowoduje pogłębienie niewypłacalności im pokrzywdzenie wierzycieli.

W ocenie Sądu spełniona została także przesłanka wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenie wierzycieli. Wystarczającym argumentem za takim przyjęciem, na co wskazał Sąd Okręgowy jest fakt, że obie spółki – dłużnika i osoby trzeciej – kontrolowane są przez tę sama osobę. Również wskazanie w umowie sprzedaży postępowań egzekucyjnych toczących się przeciwko dłużnikowi i tak znaczne odroczenie terminu płatności również prowadzi do wniosku, że nabywca znał sytuację majątkową dłużnika i wiedział on lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, że dłużnik ma świadomość, że wyzbycie się przez niego majątku w zasadzie bez ekwiwalentu spowoduje niemożność zaspokojenia jego wierzycieli.

Zatem wszystkie zarzuty dotyczące naruszenia art. 527 kpc na uwzględnienie nie zasługują.

Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 65 kc. Zwrócić należy uwagę, że w uzasadnieniu apelacji powód się konkretnie do tego zarzutu nie odnosi. Wydaje się jednak, że ma on związek z oceną porozumienia z dnia 26 czerwca 2013 roku, a zatem z kwestią wygaśnięcia, bądź nie wierzytelności powoda. Ponieważ istnienie wierzytelności zostało przesądzone wyrokiem Sądu dalsze rozważania w tym przedmiocie i badanie woli stron na gruncie tegoż porozumienia stały się bezprzedmiotowe.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 385 kpc Sad Apelacyjny apelację strony pozwanej oddalił.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

SSA Regina Kurek SSA Teresa Rak SSA Robert Jurga