Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Edyta Jefimko (spr.)

Sędziowie: SA Bogdan Świerczakowski

SO del. Joanna Piwowarun - Kołakowska

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. N. (1)

przeciwko Bank (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W. (poprzednio (...) Bank (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.)

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 28 marca 2017 r., sygn. akt II C 418/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od B. N. (1) na rzecz Bank (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 11.250 (jedenaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Joanna Piwowarun – Kołakowska Edyta Jefimko Bogdan Świerczakowski

Sygn. akt V ACa 1507/17

UZASADNIENIE

B. N. (1) w pozwie skierowanym przeciwko (...) Bank (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. wniosła o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kwoty 2 392 651,76 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 4 sierpnia 2011 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powództwa powódka podniosła, że wystawienie przez pozwany bank dokumentu z dnia 7 stycznia 2008 r. pt. „Potwierdzenie realizacji płatności”, było czynem, który spowodował powstanie szkody w jej majątku. W dokumencie tym pozwana spółka zaświadczyła bowiem okoliczność niezgodną z prawdą, a mianowicie potwierdziła, że płatność 6 500 000,00 zł z rachunku spółki (...) na rachunek powódki „została zrealizowana” w dniu 9 stycznia 2007 r. Miało to zasadniczy wpływ na treść niekorzystnych dla B. N. (1) rozstrzygnięć: Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 18 marca 2009 r., sygn. akt XII C 1148/08 i Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 dnia 2009 r., sygn. akt: I ACa 833/09, w wyniku których powstała szkoda w majątku B. N. (1).

W odpowiedzi na pozew pozwana spółka wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz (...) Bank (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kosztów procesu, według norm przepisanych. W uzasadnieniu podniosła, że „Potwierdzenie realizacji płatności” z dnia 7 stycznia 2008 r. zawierało informacje prawidłowe, zgodne z zaistniałym stanem faktycznym. W dniu 8 stycznia 2007 r. spółka (...) nie dysponowała bowiem środkami na swoim rachunku bankowym w pozwanym banku (co więcej, nie dysponowała nimi również w dniu 9 stycznia 2007 r. rano), a tym samym bank nie mógł zrealizować w dniu 8 stycznia 2007 r. złożonej dyspozycji. Natomiast decyzja o zaksięgowaniu przelewu kwoty 6 500 000 zł na rachunku powódki z tzw. datą wsteczną nie skutkowała zmianą stanu faktycznego, lecz wyłącznie zobowiązaniem wobec powódki do zapłaty za ten dzień odsetek od przedmiotowej kwoty.

Wyrokiem z dnia 28 marca 2017 r. - Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, ustalając, iż powódka B. N. (1) przegrała sprawę i winna ponieść koszty procesu w całości, przy czym szczegółowe wyliczenie kosztów procesu pozostawiając referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków.

W dniu 4 stycznia 2007 r. B. N. (1) (sprzedająca) oraz D. S. (kupująca) zawarły potwierdzoną notarialnie (repertorium A nr (...)) umowę przedwstępną dotyczącą sprzedaży nieruchomości o powierzchni 3344 m ² znajdującej się w K. przy ul. (...). W § 2 tej umowy strony oświadczyły, że (w terminie najpóźniej do dnia 12 lutego 2007 r.) zawrą umowę sprzedaży, mocą której B. N. (1) sprzeda opisaną, wolną od wszelkich obciążeń, nieruchomość za cenę 16 500 000 zł D. S., która nieruchomość tę za wskazaną cenę kupi. Strony ustaliły, że umowa sprzedaży zostanie zawarta w dniu 12 lutego 2007 r. o godz. 11 ⁰⁰ w siedzibie (...) Bank (...) S.A. w W. przy ul. (...). W § 3 umowy kupująca oświadczyła, że w terminie najpóźniej do dnia 8 stycznia 2007 r. wpłaci, na wskazany przez sprzedającą rachunek bankowy, kwotę 6 500 000 zł. W przypadku braku wpłaty tej kwoty strony postanowiły, że umowa ulegnie rozwiązaniu. W odniesieniu do wpłaconej kwoty 6 500 000 zł strony uzgodniły, że jej część w kwocie 1 650 000 zł będzie stanowiła zadatek, natomiast pozostała część w kwocie 4 850 000 zł zostanie zaliczona na poczet ceny. Reszta ceny w kwocie 10 000 000 zł miała zostać przez kupującą zapłacona sprzedającej przelewem na wskazany rachunek bankowy w następujący sposób: kwota 3 500 000 zł do dnia 18 stycznia 2007 r., zaś kwota 6 500 000 zł w dniu zawarcia umowy sprzedaży przy jej podpisaniu, tj. w dniu 12 lutego 2007 r.

Aby usprawnić proces zakupu, B. N. (1) założyła rachunek bankowy w (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W. z uwagi na fakt, że kupująca – D. S. miała konto w tym samym banku.

W dniu 8 stycznia 2007 r. zostało złożone polecenie przelewu kwoty 6 500 000 zł z rachunku bankowego C. A. na wskazane przez B. N. (1) w umowie z dnia 4 stycznia 2007 r. konto. Jednak wpłata nie została dokonana z uwagi na brak środków na rachunku bankowym zleceniodawcy. Bank poinformował klienta – C. A. z siedzibą w V. o tym fakcie.

W dniu 9 stycznia 2007 r. rano C. A. z siedzibą w V. nadal nie dysponował na rachunku nr (...) środkami, które umożliwiałyby realizację polecenia przelewu. (...) Bank (...) S.A. w W. E. S. poinformowała o tym fakcie opiekuna klienta B. O. pocztą elektroniczną tego dnia o godz. 10 ¹⁴.

Powyższa korespondencja wynikała z faktu, że klient banku (...) z siedzibą w V. zwrócił się w ramach postępowania reklamacyjnego do (...) Bank (...) S.A. w W. o zaksięgowanie powyższej transakcji z wsteczną datą waluty oraz z wcześniejszej wymiany informacji pomiędzy B. T., będącą opiekunem klienta C. A., a jej przełożonym – M. K., pełniącym funkcję dyrektora regionu ds. bankowości korporacyjnej. B. T. wobec reklamacji C. A. z siedzibą w V. wystąpiła do dyrektora regionu ds. bankowości korporacyjnej M. K. o zgodę na zaksięgowanie kwoty 6 500 000 zł z datą waluty 8 stycznia 2007 r., zaś M. K. na takie księgowanie wyraził zgodę.

Zgodnie z § 14 pkt 8 zarządzenia wewnętrznego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. nr (...) z dnia 9 października 2006 r. w sprawie tekstu jednolitego „Zasad Stosowania Daty Waluty w Transakcjach Przeprowadzanych w (...) Bank (...) S.A.”, dopuszczalnym było zastosowanie wstecznej daty waluty dla operacji wykonywanych z klientami banku w przypadku księgowań związanych z postępowaniami reklamacyjnymi.

Zgodnie z § 20 pkt 1 zarządzenia wewnętrznego (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. nr (...) z dnia 9 października 2006 r. w sprawie tekstu jednolitego „Zasad Stosowania Daty Waluty w Transakcjach Przeprowadzanych w (...) Bank (...) S.A.”, zastosowanie wstecznej daty waluty powinno być poprzedzone uzyskaniem odpowiedniej zgody na dokonanie takiego księgowania, i tak – w sytuacjach, kiedy data waluty nie przekracza dwu dni roboczych – księgowanie zatwierdzane było przez dyrektora lub zastępcę dyrektora danej jednostki organizacyjnej banku.

Przedwstępna umowa sprzedaży z dnia 4 stycznia 2007 r. uległa rozwiązaniu, a pozostałe raty nie zostały zrealizowane.

Wobec wystąpienia przez C. A. z siedzibą w V. do (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. o potwierdzenie realizacji płatności kwoty 6 500 000 zł tytułem „depozyt + zaliczka na poczet ceny zakupu nieruchomości – akt notarialny nr (...)” pismem z dnia 7 stycznia 2008 r. (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. potwierdził, że w dniu 9 stycznia 2007 r. została zrealizowana płatność zleceniodawcy C. A. w kwocie 6 500 000 zł na rachunek bankowy B. N. (1) pod tytułem płatności: depozyt + zaliczki na poczet ceny zakupu nieruchomości – akt notarialny A nr (...). Pismo zostało podpisane przez pełnomocników szczególnych (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.: M. F. i A. P..

W piśmie z dnia 10 stycznia 2008 r. D. S. wezwała B. N. (1) do zwrotu kwoty 6 500 000 zł w wyniku rozwiązania umowy przedwstępnej, wskazując, że powyższa kwota wpłynęła na rachunek B. N. (1) w dniu 9 stycznia 2007 r. Wobec braku zwrotu przez B. N. (1) kwoty 6 500 000 zł na rzecz D. S. wystąpiła ona na drogę sądową.

Wyrokiem z dnia 18 marca 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. akt XII C 1148/08, Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od B. N. (1) na rzecz zwrot na rzecz D. S. kwotę 6 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I ACa 833/09 na skutek apelacji B. N. (1), Sąd Apelacyjny w Poznaniu zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 18 marca 2009 r., wydany w sprawie o sygn. akt XII C 1148/2008, jedynie w zakresie wysokości odsetek, utrzymując go w mocy odnośnie do roszczenia głównego.

W dniu 10 marca 2010 r. komornik sądowy, prowadząc na wniosek D. S., egzekucję powyższych wyroków, zajął ruchomości należące do B. N. (1). W wyniku negocjacji pomiędzy B. N. (1) a D. S., która postawiła warunek przedstawienia sposobu rozporządzenia kwoty 6 500 000 zł, powódka udała się do oddziału Banku (...) w celu uzyskania powyższych informacji. W placówce banku uzyskała informację od pełnomocnika szczegółowego (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W. – P. M., że: w dniu 8 stycznia 2007 r. C. A. z siedzibą w V. zlecił dokonanie przelewu kwoty 6 500 000 zł na rachunek bakowy B. N. (1) z tytułu zakupu nieruchomości zgodnie z aktem notarialnym A nr (...); powyższa kwota została w całości tego dnia przekazana na rachunek B. N. (1); tego dnia przedmiotowa kwota była w całości do jej dyspozycji. P. M. potwierdził te informacje w wystawionym przez siebie oświadczeniu z dnia 16 marca 2010 r. Podobne zaświadczenie wystawiła w dniu 17 marca 2010 r. A. S. (1), będąca również pełnomocnikiem szczegółowym (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W., która wskazała, że środki, które zeszły z konta firmy (...) w dniu 8 stycznia 2007 r. zostały w tym samym dniu zaksięgowane na rachunku B. N. (1) i dostępne były do dalszej dyspozycji klientki.

W związku ze sprzecznymi oświadczeniami wystawionymi przez pracowników (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W. B. N. (1) złożyła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 grudnia 2009 r., która w dniu 24 maja 2010 r. została odrzucona przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu z uwagi na to, że środki dowodowe, tj. dokumenty z dnia 16 i 17 marca 2010 r., powstałe dopiero po uprawomocnieniu się wyroku, nie mogły stanowić prawnej podstawy do wznowienia postępowania. Postanowieniem z dnia 17 września 2010 r. Sąd Najwyższy oddalił zażalenie B. N. (1) na odrzucenie skargi.

W maju 2010 r. B. N. (1) ponownie zwróciła się do (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W. z prośbą o wyjaśnienie, kiedy wpłynęły środki na jej rachunek bankowy. W zaświadczeniach z dnia 14 i 21 maja 2010 r. (...) Bank (...) S.A z siedzibą w W. stwierdził, że środki w kwocie 6 500 000 zł zostały zaksięgowane na rachunku bankowym B. N. (1) w dniu 9 stycznia 2007 r. z datą waluty 8 stycznia 2007 r., co pozwalało jej dysponować środkami od dnia 9 stycznia 2007 r., zaś odsetki były naliczane od dnia 8 stycznia 2007 r.

Podstawą poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych były przede wszystkim dowody z dokumentów złożonych do akt sprawy, których prawdziwość i autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron ani też nie wzbudziła wątpliwości Sądu w tym zakresie. Ponadto podstawę tę stanowiły dowody osobowe w postaci zeznań świadków: M. K., A. S. (1), A. P., I. C., E. S., K. W., A. S. (2), B. O. oraz P. M., które odpowiadały dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy, uznanej przez Sąd Okręgowy za wiarygodną w całości, spójne wewnętrznie, jak i wzajemnie się uzupełniające. Depozycje te okazały się – co do zasady – wiarygodne, wobec czego zasługiwały na przyznanie im waloru pełnej mocy dowodowej. Zeznania świadka M. F. uznane zostały za nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sporu z uwagi na to, że świadek ta nie pamiętała żadnych istotnych faktów odnoszących się do okoliczności sprawy. Sąd Okręgowy oparł ustalenie daty, w której wpłynęły środki pieniężne na rachunek bankowy B. N. (1) oraz okoliczności wykonania polecenia przelewu kwoty 6 500 000 zł złożonego w dniu 7 stycznia 2008 r. przez C. A. z siedzibą w V. na podstawie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości – P. B. uzupełnionej na rozprawie w dniu 15 marca 2017 r. Opinia biegłego sądowego, jako osoby posiadającej odpowiednie kwalifikacje, została sporządzona w sposób prawidłowy i rzetelny, a płynące z niej wnioski były spójne i nie pozostawiały żadnych wątpliwości. Wszelkie niejasności, podniesione przez powódkę w piśmie procesowym z dnia 25 lipca 2017 r., zostały przez biegłego w klarowny sposób wyjaśnione w ustnej opinii uzupełniającej na rozprawie w dniu 15 marca 2017 r., a tym samym zostały one usunięte.

Opinie prywatne złożone do akt sprawy przez powódkę w toku postępowania nie stanowiły dowodów z opinii biegłych sądowych, lecz jako dokumenty prywatne jedynie uzupełniały stanowisko procesowe reprezentowane przez B. N. (1).

Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne w całości. Stan faktyczny w sprawie w przeważającej części nie był pomiędzy stronami sporny. Istotę sporu stanowiło jedynie ustalenie daty, w której de facto wpłynęły środki pieniężne na rachunek bankowy B. N. (1), co było istotne wobec zapisu zawartego w § 3 umowy przedwstępnej sprzedaży, w którym kupująca oświadczyła, że w terminie najpóźniej do dnia 8 stycznia 2007 r. wpłaci na wskazany przez sprzedającą rachunek bankowy kwotę 6 500 000 zł, zaś w przypadku braku wpłaty tej kwoty umowa ulegała rozwiązaniu.

Podstawę roszczeń powódki stanowiło zdarzenie w postaci wydania przez pozwany bank w dniu 7 stycznia 2008 r. dokumentu zatytułowanego „Potwierdzenie realizacji płatności”, w którym – jak twierdziła powódka- pozwana spółka złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie o zrealizowaniu płatności kwoty 6 500 000 zł na rachunek bankowy powódki w dniu 9 stycznia 2007 r. Potwierdzenie to miało istotny wpływ na treść orzeczeń: Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 18 marca 2009 r., sygn. akt XII C 1148/08 oraz Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 grudnia 2009 r. , sygn. akt I ACa 833/09, w których Sądy te uwzględniły niemal w całości żądanie D. S., domagającej się zwrotu od powódki w/w kwoty, uiszczonej tytułem pierwszej raty ceny za zabudowaną nieruchomość położoną przy ul. (...) w K.. Pierwsza rata ceny w kwocie 6 500 000 zł miała zostać uiszczona – jak wynikało z § 3 umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 4 stycznia 2007 r., zawartej w formie aktu notarialnego (repertorium A nr (...)) – w terminie do dnia 8 stycznia 2007 r. W przypadku jej nieuiszczenia w tym terminie umowa ulec miała rozwiązaniu. Strony umowy zastrzegły również, że część pierwszej raty ceny w kwocie 1 650 000 zł stanowić będzie zadatek i w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga będzie mogła od umowy odstąpić i otrzymaną kwotę zatrzymać, a jeżeli sama ją uiściła, będzie mogła żądać sumy dwukrotnie wyższej. Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokami wydanymi we wskazanych sprawach stwierdziły, że w związku z faktem nieuiszczenia przez D. S. pierwszej raty ceny umowa uległa rozwiązaniu, a tym samym powódce nie przysługiwało prawo do zatrzymania kwoty 1 650 000 zł tytułem zadatku.

Odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego banku powódka upatrywała w regulacji zawartej w art. 415 k.c., który stanowi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Dla stwierdzenia odpowiedzialności deliktowej przewidzianej w art. 415 k.c. konieczne jest kumulatywne wykazanie wszystkich przesłanek wynikających z tego przepisu, a więc bezprawności, winy, szkody oraz związku przyczynowego, w tym rozmiaru szkody poniesionej w związku z niezgodnym z prawem zachowaniem pozwanego banku. Sąd Okręgowy uznał, że powódka nie wykazała zaistnienia tych przesłanek

Zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (t.j. Dz.U. 2017, poz. 2003, z późn.zm.) datą waluty jest moment w czasie, od którego lub do którego dostawca nalicza odsetki od środków pieniężnych, którymi obciążono lub uznano rachunek płatniczy. Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r . w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego stanowi, że data waluty oznacza czas odniesienia stosowany przez dostawcę usług płatniczych do naliczenia odsetek od środków, którymi obciążono lub uznano rachunek płatniczy. Odwołując się do stanowiska judykatury w postaci uchwał Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 1995 r., III CZP 164/94 oraz z dnia 29 grudnia 1994 r., III CZP 162/94, Sąd Okręgowy stwierdził, że uznanie polega na uczynieniu na rachunku wierzyciela stosownego wpisu po stronie credit („ma”), wierzyciel z tą samą chwilą uzyskuje uprawnienie do swobodnego rozporządzania objętymi wpisem środkami pieniężnymi. W efekcie uznanie rachunku wierzyciela realizuje klasyczną konstrukcję zapłaty i stanowi podstawę naliczania odsetek przy dacie waluty.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynikało, że środki w wysokości 6 500 000 zł wpłynęły na rachunek powódki w dniu 9 stycznia 2007 r. O dokonaniu transakcji w tej dacie świadczył, przede wszystkim, dokument z systemu komputerowego banku – „wewnętrzne polecenie przelewu”. Dokument ten wskazywał, że środki na rachunku powódki zostały zaksięgowane w dniu 9 stycznia 2007 r. przy jednoczesnej zmianie daty waluty na 8 stycznia 2007 r. przez pracownika realizującego dyspozycję polecenia przelewu. Dokument zawierał wyraźne rozróżnienie pomiędzy datą przeprowadzenia transakcji przypadającej na dzień 9 stycznia 2007 r. (pozycja „(...) (...). (...)), a więc datą księgowania pomiędzy stronami – Dt (Winien) – „(...) (...). (...) rachunku firmy (...) ulegającą obciążeniu i Ct (Ma) „11 (...). (...). (...) ulegającej uznaniu – a datą waluty przypadającą na dzień 8 stycznia 2007 r. (pozycja „(...) (...).V.. (...)). Różnice w dacie księgowania oraz daty waluty wyszczególnione zostały również w wyciągach z rachunku bankowego C. A. z siedzibą w V., jak i konta lokacyjnego powódki. W obydwu przypadkach data księgowania wskazuje na datę 9 stycznia 2007 r. oraz datę waluty/transakcji ustaloną na dzień 8 stycznia 2007 r.

Sąd Okręgowy podkreślił, że powódka mogła dysponować środkami dopiero w dniu 9 stycznia 2007 r., a więc dopiero z chwilą dokonania operacji zaksięgowania środków na jej koncie lokacyjnym. Pracownicy pozwanego banku, dokonując zmiany daty waluty z dnia 9 stycznia 2007 r. na dzień 8 stycznia 2007 r., potwierdzili, że to tę datę należy traktować jako datę uznania rachunku, a więc momentu od którego powinny być naliczane odsetki na rachunku klientki, mimo że sama czynność księgowania nastąpiła z dniem 9 stycznia 2007 r. Dokonując księgowania po stronie (...) z datą 8 stycznia 2007 r. pozwany bank potwierdził jednocześnie tę datę jako datę uznania rachunku.

Sąd Okręgowy stwierdził, że czynność ustalenia przez pozwany bank wstecznej daty waluty miała na gruncie rozpoznawanej sprawy kluczowe znaczenie. Bank skorygował bowiem w ten sposób skutki dokonania księgowania tej kwoty w dniu 9 stycznia 2007 r., wskazując jednocześnie, jaka data powinna być brana pod uwagę przy ustalaniu momentu „uznania rachunku” i tym samym jakiej dacie należy przypisać skutek w postaci realizacji przedmiotowej zapłaty.

Sąd podkreślił zasadnicze znaczenie takiej modyfikacji (ustalenia wstecznej daty waluty) dla skutków, jakie transakcja (przelew kwoty 6 500 000 zł na rachunek bankowy powódki) wywołała w sferze stosunku cywilnoprawnego łączącego powódkę z drugą stroną przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 4 stycznia 2007 r. Pozwany bank na drodze tej modyfikacji wskazał, którą datę należy brać pod uwagę przy ocenie spełnienia warunku zawartego w umowie, tj. której dacie przypisywać skutek dokonania wpłaty określonej w tej umowie kwoty.

Strony umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 4 stycznia 2007 r. użyły w § 3 w odniesieniu do planowanego uiszczenia ceny pojęć: „wpłaci na wskazany przez sprzedającą rachunek”, „w braku wpłaty w/w kwoty na podany wyżej rachunek bankowy”. Jednoznaczną intencją stron było zatem uzależnienie spełnienia warunku od rzeczywistej wpłaty (czyli uznania rachunku powódki kwotą pierwszej raty ceny) kwoty 6 500 000 zł, a nie od przyjęcia przez pozwany bank dyspozycji przelewu przedmiotowej kwoty . Spełnienie świadczenia bezgotówkowego następuje z chwilą uznania rachunku beneficjenta, a nie z chwilą przyjęcia przez bank dyspozycji przelewu. Strony umowy przedwstępnej sprzedaży nie poczyniły w tym zakresie żadnych odrębnych ustaleń. Pozwany bank był związany dyspozycją zleceniodawcy – C. A. z siedzibą w V. dotyczącą konkretnego rachunku bankowego, zdefiniowanej kwoty przelewu i na rzecz konkretnego beneficjenta – powódki i nie miał możliwości, ani antycypowania braku środków na rachunku zleceniodawcy (i tym samym możliwości wykonania zlecenia) ani też podejmowania – bez dyspozycji zleceniodawcy – żadnych innych działań we własnym zakresie, których efektem miałoby być wykonanie dyspozycji. W wyniku braku wpłaty kwoty 6 500 000 zł na rachunek bankowy powódki w terminie do dnia 8 stycznia 2007 r. umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości z dnia 4 stycznia 2007 r., zawarta pomiędzy powódką a D. S., uległa rozwiązaniu. Brak wpłaty należało stwierdzić wobec braku środków na rachunku C. A., umożliwiających wykonanie przelewu kwoty 6 500 000 zł w dniu 8 stycznia 2007 r. i w dniu 9 stycznia 2007 r. o godz. 10 ¹⁴ rano. W konsekwencji, powódce nie przysługiwało uprawnienie do zatrzymania kwoty 1 650 000 zł tytułem zadatku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy stwierdził, że dokument „Potwierdzenie realizacji płatności” z dnia 7 stycznia 2008 r. zawierał informacje prawidłowe. Niewątpliwie, w dniu 8 stycznia 2007 r. C. A. z siedzibą w V. nie dysponował środkami pieniężnymi na swoim rachunku bankowym w pozwanym banku (co więcej, nie dysponował nimi również w dniu 9 stycznia 2007 r. rano), a tym samym bank nie mógł zrealizować w dniu 8 stycznia 2007 r. złożonej dyspozycji. Decyzja o zaksięgowaniu przelewu kwoty 6 500 000 zł na rachunku bankowym powódki z tzw. datą wsteczną, nie skutkowała zmianą rzeczonego stanu faktycznego, lecz wyłącznie zobowiązaniem wobec powódki do zapłaty za ten dzień odsetek od przedmiotowej kwoty. Tym samym, Sąd Okręgowy w Poznaniu i Sąd Apelacyjny w Poznaniu wydały wyroki w oparciu o prawidłowe oświadczenie pozwanego banku, potwierdzające zaistniały stan faktyczny.

W tej sytuacji brak było możliwości przypisania pozwanemu bankowi zawinionego działania, które stanowić miałoby wystawienie dokumentu o treści sprzecznej ze stanem faktycznym, tj. „Potwierdzenia realizacji płatności” z dnia 7 stycznia 2008 r., które następnie stanowiło podstawę rozstrzygnięć Sądu Okręgowego w Poznaniu i Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Odnośnie do oświadczeń pracowników pozwanego banku z dnia 16 i 17 marca 2010 r. Sąd Okręgowy wskazał, że zawierały one swego rodzaju błędy wynikające z ograniczonego dostępu pracowników, którzy je wystawili, do systemu bankowego na moment wystawiania przez nich zaświadczeń. Brak wglądu w całość dokonanej transakcji skutkował oświadczeniami pracowników o wskazanej treści. Zgoda na zaksięgowanie transakcji z datą wsteczną waluty wynika z wewnętrznych uregulowań obowiązujących w pozwanym banku i wymagała zgody przełożonego. Do tych informacji nie mieli jednak dostępu pracownicy wystawiający powódce wskazane zaświadczenia w marcu 2010 r. Błędne informacje zawarte w oświadczeniach pracowników strony pozwanej z dnia 16 i 17 marca 2010 r. zostały niezwłocznie sprostowane przez pozwany bank w zaświadczeniach z dnia 14 i 21 maja 2010 r. Dlatego też nie sposób było przypisać tym pracownikom winy za wydanie oświadczeń zawierających błędy. Wynikały one bowiem z niepełnej informacji dotyczącej przelewu kwoty 6 500 000 zł w styczniu 2007 r. Tym samym, brak było podstaw do uznania odpowiedzialności odszkodowawczej po stronie pozwanego banku na zasadzie art. 415 k.c.

W konkluzji poczynionych rozważań Sąd Okręgowy uznał, że wskazany przez powódkę czyn niedozwolony w postaci wystawienia przez pozwany bank dokumentu w postaci „Potwierdzenie realizacji płatności" z dnia 7 stycznia 2008 r., nie zaistniał, bowiem dokument był zgodny z rzeczywistym stanem faktycznym w nim opisanym. Tym samym, umowa przedwstępna sprzedaży uległa rozwiązaniu, pozbawiając powódkę możliwości zatrzymania zadatku w kwocie 1 650 000 zł.

O kosztach procesu orzeczono stosownie do art. 98 k.p.c. w zw. z 108 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając orzeczenie Sądu Okręgowego w całości na podstawie następujących zarzutów.

1. naruszenia przepisów postępowania w postaci art. 227 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, czego konsekwencją były błędne:

a) ustalenie, iż dokument zatytułowany „Potwierdzenie realizacji płatności" wydany przez pozwany bank w dniu 7 stycznia 2008 r. zawierał informacje prawidłowe, mimo iż w dokumencie tym nie wskazano, iż ustalono dzień uznania rachunku przy księgowaniu jako dzień 8 stycznia 2007 r.;

b) ustalenie, iż spółka (...) z siedzibą w V. w dniu 8 stycznia 2007 r. nie dysponowała środkami pozwalającymi na realizację przelewu na rachunek powódki, pomimo iż z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, a mianowicie A. S., M. K. oraz B. O. wynika, iż spółka miała przyznany kredyt walutowy w wysokości umożliwiającej realizację zlecenia na rzecz powódki;

c) ustalenie, iż dniem uznania rachunku jest dzień księgowania, pomimo iż z zarządzenia wewnętrznego banku nr (...) z dnia 9 października 2006 r. wynika, iż datą waluty dla potrzeb rozliczeń płatniczych jest dzień, w którym klient banku uzyskuje prawo do dysponowania środkami pieniężnymi, przy czym kryterium decydującym o dacie waluty w rozliczeniach z klientami banku jest dzień i godzina przyjęcia do realizacji zlecenia od klienta lub wpływu zlecenia do banku;

d) ustalenie, iż moment księgowania środków jest tożsamy z datą uznania rachunku bankowego powódki, w sytuacji gdy z opinii biegłego sądowego wynika, iż poprzez zmianę daty waluty z dnia 9 stycznia 2007 r. na dzień 8 stycznia 2007 r. bank potwierdził, iż to tę datę należy traktować jako datę uznania rachunku. 

W oparciu o powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie na rzecz strony powodowej od strony pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Po wniesieniu apelacji Bank (...) spółka akcyjna z siedzibą w W., (jako spółka przejmująca), weszła do toczącej się sprawy w miejsce (...) Bank (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W., (jako banku dzielonego), bez zezwolenia strony przeciwnej, bowiem ogólne następstwo procesowe może nastąpić także jako prawna konsekwencja podziału bankowej spółki akcyjnej w postaci przewidzianej w art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h. w zw. z art. 124c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 2187, z późn.zm.) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2014 r., III CSK 181/13, Lex nr 1472280 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 356/11, Lex nr 1218528).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy są prawidłowe, a Sąd Apelacyjny podziela je w całości i uznaje za własne, jak również ocenę materialnoprawną dochodzonego pozwem roszczenia.

Zgodnie z art. 725 k.c., przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzenia na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Rachunek bankowy pełni zatem dwie funkcje - po pierwsze, umożliwia posiadaczowi gromadzenie na nim środków pieniężnych, i po drugie, umożliwia zlecanie rozliczeń. Jest zatem narzędziem księgowym służącym do ewidencjonowania stanu środków pieniężnych oraz operacji rozliczeniowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 163/10, . OSNC-ZD 2011/2/48).

Bank ma obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych i rejestrowania w nich dokonywanych operacji gospodarczych oraz stanu aktywów i pasywów w stosunku do poszczególnych klientów, a także obowiązek informowania posiadacza rachunku bankowego o stanie jego rachunku. Z art. 725 k.c. wynika domniemanie, iż posiadacz rachunku jest również posiadaczem zdeponowanych na nim środków. Co więcej, w kontekście wskazanej regulacji nie są istotne źródła zasilania tego rachunku tj. pochodzenie środków na nim zgromadzonych. Z chwilą bowiem ich wpisu na rachunku stają się one środkami posiadacza rachunku. Wpis na rachunek bankowy jest odzwierciedleniem operacji pieniężnych i w zależności od ich charakteru powoduje zwiększenie lub uszczuplenie stanu posiadania (salda) (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 stycznia 2015 r., I ACa 717/14, Lex nr 1740707, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 11 kwietnia 2013 r., I SA/Kr 152/13, Lex nr 1309932, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 163/10, Lex nr 784297, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2007 r., V CSK 255/07, Lex nr 435625).

Prawidłowo Sąd Okręgowy ustalił, iż wystawiony powódce w dniu 7 stycznia 2008 r. przez (...) Bank (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. dokument, stwierdzający, że płatność zleceniodawcy - C. A. z siedzibą w V. w kwocie 6 500 000 zł na rachunek bankowy B. N. (1) pod tytułem płatności: depozyt + zaliczki na poczet ceny zakupu nieruchomości – akt notarialny A nr (...) została zrealizowana w dniu 9 stycznia 2007 r., był zgodny z treścią wpisów na rachunku bankowym zleceniodawcy.

Dokonany w księgach bankowych wpis zawierał wyraźne rozróżnienie pomiędzy datą przeprowadzenia transakcji przypadającej na dzień 9 stycznia 2007 r. (pozycja „(...) (...). (...)), a więc datą księgowania pomiędzy stronami – Dt (Winien) – „(...) (...). (...) rachunku firmy (...) ulegającą obciążeniu i Ct (Ma) „11 (...). (...). (...) ulegającej uznaniu – a datą waluty przypadającą na dzień 8 stycznia 2007 r. (pozycja „(...) (...).V.. (...)). Różnice w dacie księgowania oraz daty waluty wyszczególnione zostały również w wyciągach z rachunku bankowego C. A. z siedzibą w V., jak i konta lokacyjnego powódki. W obydwu przypadkach data księgowania wskazuje na datę 9 stycznia 2007r. oraz datę waluty/transakcji ustaloną na dzień 8 stycznia 2007 r. Zatem dopiero w dniu 9 stycznia 2007 r. uczyniono na rachunku powódki stosowny wpis po stronie credit („ma”), co oznacza, iż dopiero z tą samą chwilą wierzycielka uzyskała uprawnienie do swobodnego rozporządzania objętymi wpisem środkami pieniężnymi.

Podkreślić należy, iż wpis na rachunku bankowym jest jedynie techniczną czynnością wykonywaną przez bank na rachunku. O tym czy określona wierzytelność istnieje i w jakiej wysokości, decyduje ocena zdarzenia prawnego, stanowiącego podstawę dokonanego przez bank . W wypadku rozbieżności pomiędzy stanem rachunku wynikającym z wpisów a stanem rachunku wynikającym z oceny zdarzeń prawnych stanowiących podstawę wpisu, posiadacz może bowiem domagać się od banku skorygowania wpisu lub dochodzić swej wierzytelności w drodze procesu, gdyż niewątpliwie służy mu roszczenie oparte na odpowiedzialności kontraktowej banku w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniu jego zobowiązania (art. 471 k.c. w zw. z art. 725 k.c.) (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2008 r., V CSK 230/08, Lex nr 484686 i z dnia 9 lipca 2008 r., V CSK 56/08, Lex nr 551054, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2001 r., IV CKN 496/00, Lex nr 54783).

W toku procesu nie zostały przedstawione dowody, aby C. A. z siedzibą w V. twierdziła, iż zrealizowanie (w sposób opisany powyżej) przez (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jej zlecenia przelewu z dnia 8 stycznia 2007 r., stanowić miało niewykonanie lub nienależyte wykonanie jego zobowiązania (art. 471 k.c. w zw. z art. 725 k.c.) z umowy rachunku bankowego.

Argumentacja przytoczona w zarzutach apelacyjnych, jak się wydaje, w istocie zmierza zaś właśnie do zakwestionowania prawidłowości wykonania tej umowy, bowiem w ocenie skarżącej zastosowanie daty waluty przez pozwany bank powinno skutkować uznaniem jej rachunku (dokonaniem księgowania z dniem daty waluty), czyli z dniem 8 stycznia 2007 r.

Powódka, która nie była stroną tej umowy nie może co do zasady dochodzić roszczeń ex contractu i w rozpoznawanej sprawie tego nie czyni. Jednak nawet, gdyby jej argumentacja była zasadna, to ewentualne nienależyte wykonanie umowy rachunku bankowego, łączącej (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. i C. A. z siedzibą w V., nie mogłoby zostać uznane przez Sąd Apelacyjny za delikt wyrządzony na szkodę B. N. (1). Utożsamianie każdego naruszenia cudzych praw z czynem niedozwolonym przekreśliłoby sens podziału źródeł zobowiązań i rodzaju odpowiedzialności, a w pewnym stopniu również znaczenie winy jako przesłanki odpowiedzialności. Niewykonanie zobowiązania samo przez się nie może być uznane za działanie bezprawne w rozumieniu art. 415 k.c. Taka jego kwalifikacja jest uzasadniona tylko wtedy, gdy jednocześnie następuje naruszenie obowiązku powszechnego, ciążącego na każdym podmiocie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I CSK 687/12, Lex nr 1388222). Naruszenia takiego obowiązku powódka nie wykazała.

Podkreślić należy, że treść wpisów na koncie lokacyjnym powódki jest zgodna z treścią wpisów na rachunku bankowym C. A. z siedzibą w V.. W obydwu przypadkach została podana data księgowania - 9 stycznia 2007r. oraz data waluty/transakcji - 8 stycznia 2007 r.

Spełnienie świadczenia pieniężnego w wykonaniu zobowiązania, jest czynnością prawną. Czynnością prawną jest bowiem świadome i celowe zachowanie określonej osoby zmierzające do osiągnięcia wskazanych skutków cywilnoprawnych. O spełnieniu świadczenia można mówić dopiero wtedy, gdy zostanie ono zaoferowane przez dłużnika i przyjęte przez wierzyciela. Niezależnie od tego w jakiej formie następuje spełnienie świadczenia pieniężnego: przelewu na konto wierzyciela czy wręczenia określonej sumy pieniężnej, ze strony dłużnika ma ono na celu wykonanie zobowiązania i zwolnienie się z długu. Wierzyciel, przyjmując świadczenie na zaspokojenie określonej wierzytelności, powoduje, że wierzytelność ta gaśnie. Działania obu stron są zatem celowe - nakierowane na wykonanie zobowiązania i zniesienie łączącego je stosunku prawnego. Zawierają więc oświadczenia woli, które mogą być wyrażone przez każde zachowanie ujawniające wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.) (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia z dnia 3 kwietnia 1992 r. I PZP 19/92, OSNC z 1992 /9/166 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2009 r., I CSK 154/09, OSNC-ZD 2010/3/70 i z dnia 24 maja 2012 r., II CSK 546/11, OSNC 2013/2/24). Ponieważ długi pieniężne są długami oddawczymi (art. 454 zdanie drugie w zw. z § 2 k.c.), spełnienie świadczenia ze skutkiem umorzenia długu w wypadku uzgodnienia przez strony rozliczenia bezgotówkowego następuje dopiero z chwilą uznania rachunku bankowego wierzyciela (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2016 r., I CSK 1094/14, . Lex nr 2023919 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2002 r., III CZP 81/01, OSNC 2002/11/131).

W ocenie Sądu Apelacyjnego za spełnienie świadczenia pieniężnego należy uznać postawienie środków pieniężnych do dyspozycji wierzyciela co oznacza, iż w przypadku płatności dokonywanych w formie bezgotówkowej spełnieniem świadczenia będzie dzień, w którym świadczenie zasiliło rachunek bankowy wierzyciela (środki na tym rachunku zostały zaksięgowane). Z ksiąg bankowych wynika, iż doszło do tego w dniu 9 stycznia 2007 r. (pozycja „(...) (...). (...)), data księgowania pomiędzy stronami – Dt (Winien) – „(...) (...). (...) rachunku firmy (...) ulegającą obciążeniu i Ct (Ma) „11 (...). (...). (...) ulegającą uznaniu. Prawidłowo zatem Sąd Okręgowy ustalił, iż zaksięgowanie środków na koncie powódki, skutkujące uznaniem jej rachunku, nastąpiło w dniu 9 stycznia 2007 r. , a nie 8 stycznia 2007 r.

W tej sytuacji nie było podstaw do zakwalifikowania potwierdzenia przez stronę pozwaną, (w piśmie z dnia 7 stycznia 2008 r.), realizacji przez C. A. na rzecz B. N. (2) w dniu 9 stycznia 2007 r. płatności kwoty 6 500 000 zł tytułem „depozyt + zaliczka na poczet ceny zakupu nieruchomości – akt notarialny nr (...)”, jako czynu niedozwolonego z art. 415 k.c.

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto stosownie do wyniku tego postępowania w oparciu o art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

Koszty należne stronie pozwanej obejmowały jedynie koszty zastępstwa prawnego, których wysokość ustalono na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych na kwotę 11.250 zł, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu zaskarżenia wynoszącej 2 392 652 zł.

Joanna Piwowarun – Kołakowska Edyta Jefimko Bogdan Świerczakowski