Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia l września 2011 roku powód B. M. wniósł o zasądzenie od pozwanej E. K. kwoty 5.709 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 listopada 2010 roku do dnia zapłaty, z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

*

Wyrokiem z dnia 18 marca 2013 roku Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku:

I. zasądził od E. K. na rzecz B. M. kwotę 5.709 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 lipca 2011 roku do dnia zapłaty;

II. oddalił powództwo w pozostałej części;

III. zasądził od E. K. na rzecz B. M. kwotę 1.450 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 7 października 2010 roku przed notariuszem B. A. P., E. K.i R. K.zawarli umowę darowizny, na podstawie której A. P.darowała małżonkom: synowej – E. K.i synowi – R. K.nieruchomość położoną w Ś., oznaczoną w rejestrze gruntów nr(...), a E. K.i R. K.darowiznę przyjęli.

Notariusz B. M. poinformował strony umowy, że są zwolnione od podatku od darowizn na podstawie art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn.

Decyzją z dnia 30 czerwca 2011 roku Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. orzekł odpowiedzialność podatkową płatnika – notariusza B. M. w związku z niepobraniem podatku od przedmiotowej darowizny oraz określił wysokość zobowiązania podatkowego w podatku od darowizn w kwocie 5.709 zł z należnym odsetkami za zwłokę naliczonymi od dnia 8 listopada 2010 roku. W uzasadnieniu decyzji stwierdził, że darowizny dokonane przez teściową na rzecz synowej nie korzystają ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn.

Należny podatek został ściągnięty przez Skarb Państwa – Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. od notariusza B. M..

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny, dodając, iż nie był on między stronami sporny.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków A. P. i R. K. na okoliczność poinformowania stron umowy przez powoda o zastosowaniu zwolnienia od podatku od darowizny w stosunku do E. K., uznając, że okoliczność ta jest udowodniona umową darowizny, a ponadto nie była ona kwestionowana przez powoda.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo co do zasady za uzasadnione.

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Pozwana bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem powoda, która polegała na zaoszczędzeniu wydatku w postaci podatku od darowizny. Obowiązek uiszczenia tego podatku przez pozwaną został stwierdzony decyzją Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. z dnia 30 czerwca 2011 roku i wynika z faktu zawarcia przez pozwaną w dniu 7 października 2010 roku umowy darowizny.

Powstanie obowiązku podatkowego w zakresie podatku od spadków i darowizn regulują przepisy ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 roku, Nr 93, poz. 768, ze zm.). Zgodnie z art. l ust. l pkt 2 tej ustawy podatkowi od spadków i darowizn podlega m. in. nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem darowizny.

W myśl art. 6 ust. l pkt 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy powstaje przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń. Przepis art. 4a ust. l ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Pozwana jako synowa darczyńcy nie korzysta z tego zwolnienia, a obowiązek uiszczenia przez nią podatku powstał w dniu 7 października 2010 roku.

Zgodnie z art. 18 ust. l ustawy o podatku od spadków i darowizn notariusze są płatnikami podatku od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie. Płatnik podatku ma obowiązek ustalić i odprowadzić podatek na rzecz właściwego organu. Jego odpowiedzialność nie ma jednak charakteru abstrakcyjnego i uzależniona jest od istnienia zobowiązania podatkowego. Płatnik nie odpowiada bowiem za swoje zobowiązanie podatkowe, ale za zobowiązanie podatkowe podatnika. Obowiązek podatkowy E. K., a w konsekwencji obowiązek odprowadzenia podatku przez notariusza, został stwierdzony ostateczną decyzją Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. z dnia 30 czerwca 2011 roku.

W konsekwencji zapłacenia podatku przez powoda po stronie pozwanej doszło do bezpodstawnego wzbogacenia kosztem jego majątku. Wysokość korzyści, jaką bez podstawy prawnej uzyskała pozwana, odpowiada wysokości ustalonego przez Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. i odprowadzonego przez powoda podatku. Zgodnie z art. 405 k.c. korzyść tę pozwana zobowiązana jest zwrócić powodowi.

Obowiązku tego nie niweczy fakt, że podatek ten nie został przez powoda prawidłowo ustalony i pobrany w dniu zawarcia w formie aktu notarialnego umowy darowizny. Obowiązek wydania korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej nie jest bowiem uzależniony od winy, czy braku winy zubożonego.

Zgodnie z art. 481 § l k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.).

Wezwanie do zapłaty zostało do pozwanej wysłane listem poleconym w dniu 18 lipca 2011 roku (k. 8). Sąd Rejonowy przyjął, że pozwana otrzymała je w ciągu 7 dni i pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia od następnego dnia po doręczaniu jej wezwania, tj. od dnia 26 lipca 2011 roku. Od tej daty Sąd Rejonowy zasądził odsetki ustawowe od kwoty dochodzonej pozwem.

W pozostałym zakresie Sąd Rejonowy powództwo oddalił, gdyż termin wydania korzyści przez osobę bezpodstawnie wzbogaconą nie jest określony i nie wynika z właściwości zobowiązania.

Rozstrzygniecie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił przepisem art. 100 k.p.c., wskazując, że powód uległ tylko w nieznacznej części swego żądania i zasadne jest nałożenie na pozwaną obowiązku zwrotu wszystkich kosztów procesu obejmujących opłatę od pozwu w kwocie 250 zł i wynagrodzenie pełnomocnika powoda – adwokata w kwocie 1.200 zł określone na podstawie § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1348, ze zm.).

*

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana E. K., zaskarżając wyrok częściowo, tj. w pkt I. i III.

Pozwana zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie prawa materialnego:

a)  art. 405 k.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że E. K. jest bezpodstawnie wzbogacona w sytuacji, gdy brak jest danych uzasadniających taki wniosek,

b)  art. 472 k.c. w zw. z art. 355 § 1 i § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 5.709 zł, w sytuacji, gdy powód nienależycie spełnił swoje zobowiązanie względem pozwanej przejawiające się w pouczeniu, że pozwana korzysta ze zwolnienia przewidzianego w art.4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, a w konsekwencji nie obliczył i nie pobrał należnego podatku, do czego był zobowiązany, a co z uwagi na zawodowy charakter działalności powoda wyłącza możliwość domagania się zwrotu tej sumy od pozwanej,

2.  naruszenie przepisów postępowania:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. przez niewłaściwą ocenę zgromadzonego materiału dowodowego i niedostrzeżenie, że gdyby nie błędne pouczenie powoda, czynność prawna nie zostałaby przez pozwaną zawarta, albo inaczej ukształtowana zostałaby jej treść,

b)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia do kluczowych kwestii podnoszonych w odpowiedzi na pozew, tj. że E. K. z pełnym zaufaniem odniosła się do informacji udzielonych jej przez powoda i na ich podstawie wyraziła swoją wolę przyjęcia darowizny.

Pozwana E. K. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie jest zasadna.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że roszczenie dochodzone w niniejszym procesie nie mogło być rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym, gdyż nie jest roszczeniem z umowy w rozumieniu art. 505 ¹ pkt 1 k.p.c. Nie miało to jednak wpływu na wynik procesu przed Sądem pierwszej instancji, natomiast Sąd Odwoławczy rozpoznał apelację pozwanej na zasadach ogólnych.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanej o zawieszenie postępowania, zgłoszony na rozprawie odwoławczej, uznając, iż ostateczny wynik postępowania karnego prowadzonego przeciwko powodowi nie będzie miał wpływu na wynik sprawy niniejszej. Postępowanie karne dotyczy bowiem czynu polegającego na sporządzeniu przez powoda w formie aktu notarialnego protokołu z dnia 28 marca 2011 roku, Rep. A 504/2011, prostującego jako oczywistą omyłkę pisarską wartość nieruchomości będącej przedmiotem darowizny z kwoty 200.000 zł na 20.000 zł. Sporządzenie tego aktu notarialnego – niezależnie od tego, czy przy jego sporządzaniu powód dopuścił się zarzuconego przestępstwa z art. 231 §2 k.k. w zb. z art. 271 § 3 k.k. – nie miało bowiem wpływu ani na powstanie obowiązku podatkowego pozwanej jako obdarowanej umową darowizny z dnia 7 października 2010 roku, ani na jego wysokość, bowiem urząd skarbowy nie jest związany wartością nieruchomości podawaną przez strony w akcie notarialnym, a w niniejszej sprawie przyjął, że rzeczywista wartość nieruchomości odpowiada kwocie 200.000 zł, wskazanej w umowie darowizny z dnia 7 października 2010 roku. Nie można też przyjąć, aby ewentualne przestępstwo tego rodzaju w sposób samoistny miało przemawiać za zastosowaniem w sprawie art. 5 k.c., w sytuacji, gdy obowiązek podatkowy pozwanej powstał w związku z otrzymaniem przez nią istotnej korzyści majątkowej (do majątku wspólnego jej i jej męża).

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Wbrew zarzutowi apelującej, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie można przyjąć, aby Sąd Rejonowy przekroczył granice swobodnej oceny dowodów.

Notariusza łączy ze stronami sporządzanej umowy umowa zlecenia, w ramach której notariusz zobowiązany jest do należytej staranności, ocenianej z uwzględnieniem zawodowego charakteru jego działalności (art. 355 § 1 i § 2 k.c.), w tym także w zakresie pouczeń udzielanych stronom czynności notarialnej.

Niewątpliwie też powód – notariusz, pouczając pozwaną, że jest ona zwolniona od podatku od darowizny, nie dochował tej należytej staranności i pozwana mogłaby domagać się od niego naprawienia szkody na podstawie art. 471 k.c. i nast., przy czym na niej spoczywał ciężar wykazania, że poniosła na skutek zachowania powoda szkodę, której nie poniosłaby, gdyby notariusz zachował się z należytą starannością i udzielił jej prawidłowego pouczenia (adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.). W takim wypadku pozwanej przysługiwałoby roszczenie odszkodowawcze, które mogłaby przeciwstawić (np. przez potrącenie) roszczeniu powoda wywodzonemu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Wbrew wywodom apelacji pozwana tej okoliczności jednak nie wykazała, ani nawet nie próbowała wykazać, że na tej podstawie prawnej roszczenie powoda wygasło.

Pozwana podnosiła ogólnikowo, że działała w zaufaniu do informacji udzielonych jej przez powoda i na ich podstawie wyraziła wolę przyjęcia darowizny (odpowiedź na pozew – k. 42). Należy jednak zwrócić uwagę na to, że przedmiotowy podatek pozwana powinna zapłacić niezależnie od tego, czy zostałaby o obowiązku jego zapłaty przez notariusza pouczona czy też nie, a Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo o odsetki ustawowe za opóźnienie dopiero od daty wezwania pozwanej przez powoda do zapłaty. Tym samym brak pouczenia pozwanej nie skutkował zmianą jej sytuacji prawnej w zakresie obowiązku zapłaty przedmiotowego podatku, ani nie doprowadził do zwiększenia się jej obciążenia z tego tytułu, np. o odsetki.

W następstwie umowy darowizny małżonkowie E. K. i R. K. nabyli do majątku wspólnego własność nieruchomości o wartości 200.000 zł. Wprawdzie wspólność małżeńska jest wspólnością bezudziałową, tym niemniej podatek został wymierzony od wartości udziału, jaki przypadałby pozwanej w razie ustania tej wspólności (100.000 zł). Gdyby pozwana w ogóle nie dokonała tej czynności prawnej, nie doszłoby do powiększenia majątku wspólnego jej i jej męża o przedmiot o wartości 200.000 zł, a zatem pozwana nie otrzymałaby istotnej korzyści majątkowej. Ukształtowanie tej czynności prawnej w inny sposób, np. darowizna nieruchomości do majątku osobistego R. K., mimo, iż mogłoby wiązać się z brakiem obowiązku zapłaty przez pozwaną podatku od darowizny, a w odczuciu pozwanej nie zmieniałoby sytuacji ekonomicznej jej rodziny, w rzeczywistości prowadziłoby jednak do tego, że majątek wspólny małżonków K. (a więc majątek wspólny pozwanej i jej męża) nie uległby powiększeniu, czyli do niekorzystnego rezultatu z punktu widzenia wielkości majątku pozwanej. Obowiązek zapłaty podatku od darowizny w żaden sposób nie zmienia ekonomicznie korzystnego dla pozwanej rezultatu czynności prawnej (do majątku wspólnego wchodzi nieruchomość o wartości 200.000 zł, a powstaje jedynie obowiązek zapłaty podatku w kwocie 5.709 zł). Tym samym nie można przyjąć za wiarygodne twierdzenia, że gdyby pozwana została prawidłowo pouczona o obowiązku zapłaty podatku, nie przyjęłaby darowizny. Pozwana nie wykazała również, że dokonała czynności prawnej o tej treści wyłącznie w następstwie błędnego pouczenia notariusza o zwolnieniu od podatku od darowizny i gdyby została pouczona przez notariusza prawidłowo, dokonałaby innej czynności prawnej, która nie wiązałaby się z koniecznością zapłaty podatku, a której rezultat ekonomiczny byłby dla niej tożsamy, bądź z innych względów byłaby ona dla niej korzystniejsza. Tym samym pozwana nie wykazała, aby błędne pouczenie udzielone jej przez powoda wyrządziło jej szkodę, której uniknęłaby w razie prawidłowego poinformowania jej o skutkach podatkowych zamierzonej czynności prawnej.

Wprawdzie w orzecznictwie istnieje rozbieżność co do tego, czy odpowiedzialność odszkodowawcza notariusza ma charakter kontraktowy czy deliktowy – wywodzony z art. 415 k.c. w zw. z art. 49 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 roku, Nr 189, poz. 1158, ze zm.), np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 roku, sygn. III CSK 366/07, Lex nr 424389, czy dla odmiany wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 grudnia 1998 roku, sygn. I ACa 697/98, OSA 1999/10/46, nie ma to jednak w sprawie o tyle znaczenia, że niezależnie od przyjętej podstawy prawnej możliwej odpowiedzialności odszkodowawczej powoda pozwana nie wykazała, aby to w następstwie zachowania powoda poniosła szkodę.

W zakresie istotnym do rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, którą Sąd Okręgowy w pełni podziela. Pozwana nie kwestionowała tego, że na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn była zobowiązana do zapłaty podatku od otrzymanej darowizny w kwocie 5.709 zł.

Istotnie Sąd Rejonowy nie odniósł się do twierdzenia pozwanej, że działała z zaufaniem do udzielonego jej pouczenia, ale – jak wyżej podniesiono – pozwana nie wykazała, żeby doszło do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej powoda wobec niej, a zatem twierdzenie to w żaden sposób nie mogło rzutować na wynik procesu. Dodać należy, że uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia jedynie relacjonuje motywy wcześniej wydanego orzeczenia, toteż – co do zasady – ewentualne braki uzasadnienia nie wpływają na treść zaskarżonego orzeczenia, chyba, że uniemożliwiają ocenę tego, co było przedmiotem procesu i o czym orzekł Sąd pierwszej instancji.

Rozważania prawne Sądu Rejonowego należy jedynie uzupełnić w ten sposób, że dodać, iż odpowiedzialność płatnika za nieodprowadzony podatek powód poniósł na podstawie art. 30 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 roku, poz. 749, ze zm.). Trafnie Sąd Rejonowy wywiódł, że zapłata podatku przez płatnika za podatnika prowadzi do uzyskania przez podatnika bez podstawy prawnej korzyści majątkowej odpowiadającej kwocie zapłaconego podatku i płatnik na podstawie art. 405 k.c. może dochodzić od podatnika zwrotu zapłaconej kwoty (tak L. Etel [w:] C. Kosikowski i in., Ordynacja podatkowa. Komentarz, Lex 2013, teza 7 do art. 30 Ordynacji podatkowej).

Nie można też przyjąć, żeby żądanie powoda było sprzeczne z art. 5 k.c., skoro w wyniku darowizny pozwana odniosła dużą korzyść majątkową, której obowiązek zwrotu powodowi podatku zapłaconego przez niego za pozwaną w żaden sposób nie niweczy.

Wobec oddalenia apelacji pozwanej na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. należało zasądzić od pozwanej na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania odwoławczego obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika – adwokata we właściwej stawce minimalnej w postępowaniu odwoławczym.

Z tych względów na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.