Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 stycznia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Janusz Madej

Protokolant st. sekr. sądowy Dorota Hańc

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2019 r. w Bydgoszczy na rozprawie

odwołania: J. W.

od decyzji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w B.

(...) z dnia 16 sierpnia 2018 r.

w sprawie: J. W.

przeciwko: Dyrektorowi Wojskowego Biura Emerytalnego w B.

o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń

I zmienia częściowo zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w B. do odstąpienia od żądania zwrotu przez ubezpieczonego J. W. kwoty 2188 zł 20 gr ( dwa tysiące sto osiemdziesiąt osiem 20/100 ) tytułem nienależnie pobranej emerytury w związku z osiągniętym w 2016 r. przychodem;

II oddala odwołanie w pozostałej części.

Na oryginale właściwy podpis.

UZASADNIENIE

Decyzją Nr (...) z dnia 16 sierpnia 2018r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego – działając na podstawie art.104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. – Kodeks postępowania administracyjnego w związku z art.11 i art. 48 ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin – po rozpoznaniu wniosku J. W., postanowił odmówić odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu rozliczenia emerytury w związku z osiągniętym w 2016r. przychodem w kwocie 4376 zł 41 gr .

W uzasadnieniu tej decyzji wojskowy organ rentowy wskazał m.in., iż zainteresowany pobiera od 1 marca 2018r. emeryturę wojskową w kwocie brutto 2438 zł 06 gr ( netto 2014 zł 63 gr ), a z jego oświadczenia wynika, iż nie pracuje i nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej.

Orzeczeniem Terenowej Wojskowej Komisji Lekarskiej z dnia 21 marca 2018r. nr (...) został on zaliczony do III grupy inwalidów w związku ze służbą wojskową – trwale – zdolny do pracy. Małżonka zainteresowanego B. W. (urodz. (...) ) ma przyznaną emeryturę z ZUS , która na dzień 1 marca 2017r.wynosiła brutto 818 zł 48 gr oraz zaliczona została przez Miejski Zespół (...)we W. do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności do dnia 1 czerwca 2021r.

Z oświadczenia J. W. wynika, że żona nie pracuje. Z nadesłanych dokumentów nie wynika aby zabiegi lecznicze, które stosowała miały charakter odpłatny. Brak dokumentów na potwierdzenie kwot do uiszczenia przez żonę zainteresowanego z tytułu odbytych zabiegów rehabilitacyjnych.

Zgodnie z art. 48 ust.4 ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin organ emerytalny może odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń z tego tytułu ustaloną na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeśli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Dyrektor WBE, dokonując oceny materiału sprawy w kontekście przywołanych wyżej przepisów, a także biorąc pod uwagę sytuację materialną, rodzinną i zdrowotną, stwierdził, że brak jest podstaw do odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu dokonanego rozliczenia w związku z osiągniętym w 2016r. przychodem, albowiem po stronie zainteresowanego nie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności w rozumieniu art.48 ust. 4 powołanej wyżej ustawy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony J. W., podnosząc wobec tej decyzji zarzut naruszenia prawa materialnego t.j. art.40 i art. 48 ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, poprzez uznanie, iż jest on zobowiązany do zwrotu kwot potrąconych w ramach rozliczenia w wysokości 4376 zł 41 gr za 2016r., w sytuacji gdy pobierana przez niego emerytura winna stanowić 75 % podstawy jej wymiaru.

W uzasadnieniu odwołania skarżący podnosił, iż przepisów art.104 ust. 1a – 6, ust.8 pkt 1 i 2 oraz ust. 9 i 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie stosuje się wobec osób, których emerytura stanowi 75 % podstawy jej wymiaru bez uwzględnienia podwyższenia z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą oraz wobec osób pobierających rentę inwalidzką z tytułu inwalidztwa powstałego wskutek wypadku pozostającego w związku ze służbą lub wskutek choroby powstałej w związku ze szczególnymi właściwościami bądź warunkami służby, z tytułu których przysługują świadczenia odszkodowawcze. Ubezpieczony twierdził w związku z tym, iż w jego przypadku zachodzi taka okoliczność ponieważ jest on inwalidą III grupy w związku z nabytym inwalidztwem w związku ze służbą wojskową, a z wojska został zwolniony na podstawie niezdolności do służby wojskowej kat. E – rozkaz personalny Dowódcy (...) dnia 14 lipca 1998r. Dodatkowo ubezpieczony nadmieniał, że decyzją Szefa WSZ W. z dnia 29 kwietnia 1996r. w wyniku wypadku w związku ze służbą wojskową zostało mu przyznane odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu w związku z wypadkiem. Orzeczone przez RWKL T. schorzenie miało wpływ podczas orzekan8ia o niezdolności do służby wojskowej i uznanie go przez RWKL B. za inwalidę III grupy w związku ze służbą wojskową. Zdaniem odwołującego się w/w orzeczenie o inwalidztwie zwalniało go – na podstawie rozmowy z pracownikami WBE – z obowiązku zawiadamiania WBE B. o podjęciu zatrudnienia. Ponadto choroby o podłożu psychicznym i nerwowym jakich ubezpieczony nabawił się podczas służby wojskowej ( stan wojenny ) sprawiają mu problem w podejmowaniu prawidłowych decyzji, utrudniają życie codzienne. Dlatego też po kilkukrotnym pobycie w szpitalach psychiatrycznych i Klinice Szpitala (...) w B., po 10 latach została mu przyznana bezterminowa III grupa inwalidzka orzeczeniem RUWL B. w związku ze schorzeniami nabytymi i doznanymi podczas służby wojskowej .

Odwołujący podkreślił też, że nigdy nie było jego intencją zatajenie jakichkolwiek informacji przed organem emerytalno – rentowym, a wedle jego wiedzy obowiązek informowania o osiągniętych w danym roku zarobkach dotyczy wyłącznie emerytów wojskowych, a on był przekonany, iż posiada status inwalidy, który doznał uszczerbku na zdrowiu w związku z pełnioną w przeszłości zawodową służbą wojskową. Poza tym obowiązek informowania Dyrektora WBE o osiągniętych przez emeryta – rencistę dochodach spoczywa również na pracodawcach i urzędach skarbowych.

Ubezpieczony twierdził również, że na dzień dzisiejszy nie jest w stanie zwrócić w/w kwoty z powodu stanu zdrowia, braku środków finansowych, a przede wszystkim w związku z niemożliwością podjęcia pracy ze względu na stan zdrowia. Zwracał on jednocześnie uwagę, iż Wojskowe Biuro Emerytalne potrąca aktualnie z jego świadczenia 1000 zł, co przy jego dochodzie 2000 zł i żony 700 zł powoduje, że na miesięczne utrzymanie – po uiszczeniu opłat mieszkaniowych w wysokości 1000 zł – pozostaje im 700 zł, z której to kwoty nie są w stanie wyżyć.

Wskazując na powyższe podstawy zaskarżenia ubezpieczony wnosił o zmianę zaskarżonej decyzji na jego korzyść, a na rozprawie ubezpieczony sprecyzował to żądanie i wniósł o odstąpienie od zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wskazanego w powyższej decyzji.

Dyrektor WBE w B. wniósł w odpowiedzi na odwołanie o jego oddalenie. Odnosząc się do argumentacji ubezpieczonego przedstawionej w odwołaniu organ rentowy w pierwszej kolejności stwierdził, iż do dnia 31 sierpnia 2016r. ubezpieczony nie legitymował się emeryturą wojskową w wysokości 75 % podstawy jej wymiaru, lecz dopiero od dnia 1 września 2016r. na podstawie decyzji z dnia 7 października 2016r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatrywał bowiem odwołanie ubezpieczonego od decyzji organu rentowego z dnia 8 sierpnia 2016r. o rocznym rozliczeniu emerytury w związku z osiągniętym w latach 2013, 2014 i 2015 przychodem i prawomocnym wyrokiem z dnia 13 lutego 2017r. (sygn.akt VI U 2608/16) w pkt I zmienił ją w ten sposób, iż ubezpieczony nie ma obowiązku zwrotu odsetek ustawowych w kwotach : 604,95 zł; 774,21 zł i 167,67 zł a w pkt II oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Ponadto ubezpieczony – zdaniem wojskowego organu rentowego – w żaden sposób nie wykazał faktu, aby na swoje utrzymanie i żony dysponował zaledwie kwotą 700 zł. Ubezpieczony nie odniósł się także do ustaleń organu rentowego w zakresie osiągniętego przychodu. Dlatego zaskarżone rozstrzygnięcie odpowiada prawu.

Sąd Okręgowy ustalił i rozważył, co następuje :

Decyzją z dnia 7 sierpnia 2017r. o rocznym rozliczeniu emerytury w związku z osiągniętym w 2016 r. przychodem Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w B. - na podstawie art.40 i art. 48 ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin – stwierdził, iż dokona potrącenia z tytułu wykonanego rozliczenia emerytury J. W. w wysokości 4376 zł 41 gr. W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, iż J. W. uzyskał w 2016r. przychód z tytułu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności w wysokości 38430 zł 81 gr , wysokość przychodu możliwego do osiągnięcia , nie powodująca zmniejszenie świadczenia wynosiła 34054 zł 40 gr, a zatem kwota wynikająca z rozliczenia do potrącenia wynosi 4376 zł 41 gr.

Ubezpieczony zaskarżył powyższą decyzję odwołaniem do Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, jednak na rozprawie cofnął to odwołanie, co skutkowało wydaniem przez ten Sąd postanowienia z dnia 5 czerwca 2018r. (sygn. akt VI U 1593/17 ) umarzającego postępowanie i uprawomocnieniem się zaskarżonej decyzji .

(dowody : decyzja z 7 VIII 2017r. – k. 4 tom II akt emerytalnych powoda ; akta sprawy Sądu Okręgowego w Bydgoszczy o sygn. akt VI U 1593/17 )

Wobec uprawomocnienia się z dniem 13 czerwca 2018r. postanowienia w przedmiocie umorzenia postępowania w powyższej sprawie, przesądzona została kwestia, iż należność wskazana w treści zaskarżonej decyzji z dnia 7 sierpnia 2017r. w kwocie 4376 zł 41 gr jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu art.40 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin ( t.j. Dz.U. z 2017r. , poz.2225 ze zm. ) w związku z art.104 ust. 1a – 6, ust. 8 pkt 1 i 2 oraz ust. 9 i 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018r. poz. 1270).

W tym kontekście zwrócić należy uwagę, iż spór w niniejszej sprawie dotyczył wyłącznie decyzji Dyrektora WBE w B. Nr (...)z dnia 16 sierpnia 2018r. , którą organ ten postanowił odmówić odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych przez ubezpieczonego świadczeń z tytułu rozliczenia emerytury w związku z osiągniętym w 2016r. przychodem w kwocie 4376 zł 41 gr. Granice przedmiotowe sporu wyznacza bowiem treść tej decyzji.

Mając to na względzie Sąd Okręgowy zauważa, iż podniesiony w odwołaniu ubezpieczonego w pierwszej kolejności zarzut dotyczący niezastosowania wobec niego przepisów powyższej ustawy, przewidujących zmniejszenie świadczenia emerytalnego w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego ( art. 40 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej) nie mógł być w niniejszym procesie uwzględniony, gdyż zarzut ten zmierzał do podważenia kwestii przesądzonej już prawomocnie decyzją z dnia 7 sierpnia 2017r. – nienależności pobranej przez powoda w 2016r. emerytury w części dotyczącej kwoty 4376 zł 41 gr, wynikającej z rocznego rozliczenia świadczenia za ten rok w związku z osiągniętym dochodem.

Zaskarżona w niniejszym procesie decyzja Dyrektora WBE w B. Nr 391 z dnia 16 sierpnia 2018r. podlegała natomiast kontroli sądowej na podstawie art. 48 ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którym organ emerytalny może odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń z tego tytułu ustaloną na podstawie ustawy w emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Szczególne okoliczności wskazane w tym przepisie ( a także np. w art.84 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych czy art.138 ust.8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ) w doktrynie i orzecznictwie traktowane są jako wystąpienie po stronie ubezpieczonego takiego stanu, w którym zwrot nienależnie pobranych świadczeń uniemożliwi bądź znacznie utrudni mu bieżące funkcjonowanie i zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych. Mogą to być okoliczności związane ze stanem zdrowia, brakiem pracy, tragicznym zdarzeniem losowym oraz sytuacją rodzinną (por. R.Sadlik : Zwrot nienależnych świadczeń pobranych z ubezpieczeń społecznych – Służba Pracownicza 2009r. Nr 11 ; wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 marca 2016r. III AUa 1703/15 - LEX nr 2005586 ; z dnia 8 stycznia 2008r. III AUA 1828/06 – POSAG 2008 Nr 1 poz. 6 ; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 października 2012r. III AUa 217/12 – LEX nr 1236500 ; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012r. III UK 47/11 – OSNP 2013r. Nr 1 – 2, poz. 13 ) .

W ocenie Sądu rozstrzygającego niniejszą sprawę odwołanie ubezpieczonego zasługiwało na częściowe uwzględnienie. Wniosek ten uzasadniała bowiem trudna sytuacja życiowa ubezpieczonego. W tej kwestii Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony ( urodz. (...) ) utrzymuje się z emerytury wojskowej w wysokości „netto” – 2014 zł 63 gr ( brutto 2438 zł 06 gr ), z której egzekwowane są w kwotach po ok.1000 zł miesięcznie , nienależnie pobrane przez niego świadczenia z lat 2013, 2014 i 2015 w łącznej kwocie 15 459 zł 94 gr. Zatem aktualnie na comiesięczne utrzymanie pozostaje mu kwota 1000 zł netto. Jego małżonka B. W. utrzymuje się z własnej, lecz bardzo niskiej emerytury w wysokości 700 zł „netto” miesięcznie , przy czym od dłuższego czasu choruje i od 1 listopada 2004r. zaliczona jest do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Od 2003r leczy się ona z powodu schorzenia nowotworowego. Małżonkowie W. są współwłaścicielami mieszkania o powierzchni ok. 60 m ² , za które opłacają czynsz w wysokości 652 zł 27 gr ( rachunek za lipiec 2018r.). Łączny koszt opłat medialnych wynosi dalsze 300 zł ( energia elektryczna 166 zł 72 gr razem za dwa miesiące, gaz, telewizja kablowa 122 zł na miesiąc ). Małżonkowie W. posiadają niewielkie oszczędności w kwocie 3500 zł ( spadek po zmarłej teściowej) – innego majątku nie posiadają.

(dowody : przesłuchanie ubezpieczonego : e- protokół rozprawy k.24 a.s. i skrócony protokół rozprawy – k. 23 ; opłata czynszowa, opłata energii elektrycznej i tv kablowej – k.111 , 113 akt emerytalnych, orzeczenie Miejskiego Zespołu ds Orzekania o Niepełnosprawności we W. – k.112 akt emerytalnych powoda : wniosek ubezpieczonego o przyznanie świadczenia socjalnego – k. 77d akt emerytalnych ; wniosek o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia – k.102 akt emerytalnych)

Ubezpieczony leczy się psychiatrycznie i internistycznie, zażywa leki psychotropowe i na nadciśnienie.

Przy rozstrzyganiu o wniosku ubezpieczonego z dnia 17 czerwca 2017r. wojskowy organ emerytalny nie uwzględnił istotnej dla rozstrzygnięcia sporu okoliczności – ciążącego na ubezpieczonym obowiązku spłaty nienależnie pobranych świadczeń z lat 2013, 2014 i 2015 i potrącania z jego emerytury wojskowej co miesiąc kwoty 1000 zł z tego tytułu. Okoliczności tej organ w toku postępowania nie kwestionował, a ma ona decydujące znaczenie dla oceny sytuacji życiowej i materialnej ubezpieczonego i jego małżonki.

Zważyć też należało, iż żona ubezpieczonego posiada wprawdzie prawo do własnej emerytury, ale jej wysokość jest bardzo niska (ok.700 zł „ na rękę”) i nie wystarcza nawet na pokrycie miesięcznych opłat czynszu i mediów, nie wspominając o wykupieniu lekarstw czy kosztach dojazdów na zabiegi rehabilitacyjne. Obecny dochód powoda i jego małżonki, którym mogą oni dysponować w skali miesięcznej, przy uwzględnieniu potrąceń dokonywanych z emerytury powoda i wysokości comiesięcznych kosztów utrzymania mieszkania ( czynsz i opłaty medialne) – osiąga poziom niższy od minimum egzystencji ( 1700 zł dochód – ok.1000 zł opłat stałych).

Sąd Okręgowy dostrzegł przy ocenie sytuacji życiowej i materialnej powoda i jego małżonki powyższe okoliczności, a także to iż obecnie nie uzyskują oni dodatkowych dochodów z innych źródeł. Obecnie pozyskiwanie takich dochodów przez powoda jest utrudnione także ze względu na wiek.

Zasady doświadczenia życiowego wskazują, iż na rynku pracy osobom w wieku 60 lat znacznie trudniej znaleźć zatrudnienie. Ponadto powodowi podjęcie zatrudnienia utrudnia stan zdrowia, a okoliczności tej organ rentowy w toku procesu nie zaprzeczał. Istotne ograniczenia w zdolności do podjęcia pracy występują także po stronie żony ubezpieczonego, legitymującej się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności i leczącej od wielu lat chorobę nowotworową.

Powyższe okoliczności uzasadniają w ocenie Sądu Okręgowego odstąpienie wobec powoda od zwrotu połowy nienależnie pobranego świadczenia (emerytury) w wysokości określonej w zaskarżonej decyzji. W związku z tym Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I wyroku na podstawie art.477 ¹⁴ paragraf 2 K.p.c. w związku z art.48 ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej.

W pozostałej części odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie albowiem powód jako osoba z zachowaną zdolnością do pracy ( mimo wyżej wskazanych ograniczeń wynikających z wieku i chorób na które cierpi ) powinien podjąć starania o zdobycie zatrudnienia w celu spłaty ciążącego na nim długu z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z lat poprzednich.

Przy rozstrzygnięciu tym Sąd miał także na względzie, iż posiadane oszczędności powód powinien przeznaczyć w znacznej części ( o ile nie w całości ) na spłatę tego zadłużenia. Z powyższych motywów na podstawie art.477 ¹⁴ paragraf 1 K.p.c. w związku z art. 48 ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej orzeczono jak w punkcie II sentencji wyroku.

Przy wydaniu powyższych rozstrzygnięć ( pkt I i pkt II sentencji ) Sąd starał się wyważyć istotne interesy obu stron procesu, poprzez uwzględnienie z jednej strony trudnej sytuacji życiowej i materialnej powoda

( opisanej wyżej ), a z drugiej strony interes publiczny, wyrażający się w obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, które wydatkowane zostały z budżetu państwa.