Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Lidia Dudek

Protokolant: Ewelina Lamik

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2018 roku w Częstochowie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. G.

przeciwko pozwanemu P. C.

o zachowek

oraz sprawy z powództwa R. G.

przeciwko pozwanej M. P. (1)

o zachowek

W sprawie IC 178/16

1. zasądza od pozwanego P. C. na rzecz powoda R. G. kwotę 21.333,50 zł. (dwadzieścia jeden tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote pięćdziesiąt groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości 7% (tj. wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych) w stosunku rocznym od dnia 14 lipca 2016r. oraz dalszymi odsetkami ustawowymi w razie zmiany ich wysokości do dnia zapłaty;

2. w pozostałej części powództwo oddala;

3. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.383,48 zł (dwa tysiące trzysta osiemdziesiąt trzy złote czterdzieści osiem groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu.

4. nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Częstochowie kwotę 1.567,64 zł (jeden tysiąc pięćset sześćdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt cztery grosze) tytułem zwrotu kosztów sądowych, których powód nie miał obowiązku uiścić w części, co do której powództwo zostało uwzględnione;

5. odstępuje od ściągnięcia z zasądzonego na rzecz powoda roszczenia kosztów sądowych w części, co do której powództwo zostało oddalone.

W sprawie IC 105/17

1. zasądza od pozwanej M. P. (1) na rzecz powoda R. G. kwotę 21.333,50 zł. (dwadzieścia jeden tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote pięćdziesiąt groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości 7% (tj. wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych) w stosunku rocznym od dnia 14 lipca 2016r. oraz dalszymi odsetkami ustawowymi w razie zmiany ich wysokości do dnia zapłaty;

2. w pozostałej części powództwo oddala;

3. zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2.383,48 zł (dwa tysiące trzysta osiemdziesiąt trzy złote czterdzieści osiem groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu.

4. nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Częstochowie kwotę 1.567,64 zł (jeden tysiąc pięćset sześćdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt cztery grosze) tytułem zwrotu kosztów sądowych, których powód nie miał obowiązku uiścić w części, co do której powództwo zostało uwzględnione;

5. odstępuje od ściągnięcia z zasądzonego na rzecz powoda roszczenia kosztów sądowych w części, co do której powództwo zostało oddalone.

Sygn. akt I C 178/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 maja 2016 r. powód R. G. wniósł o zasądzenie od pozwanego P. C. kwoty 95.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku. Wniósł również o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania sądowego.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że Z. G. i H. G. zmarli w 2014 roku. Oboje pozostawili testamenty, czyniąc spadkobiercami w częściach równych P. C. i M. P. (1) zd. C. (wnuk i wnuczka – dzieci A. C. (1) zd. G. – córka spadkodawców). Syn R. G. i A. C. (2) z d. G., nie zostali uwzględnieni w testamentach, zachowując tym samym prawo do zachowku, z tym że R. G. jako trwale niezdolny do pracy w wysokości 2/3 udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Na wartość spadków w kwocie łącznej 570.000 zł. składają się: mieszkanie w L. – 180.000 zł., polisa na życie Z. G. 100.000 zł., polisa na życie H. G. 100.000 zł., lokata Z. G. (...) - 40.000 zł., biżuteria złota – 50.000 zł., samochód Z. G. – 50.000 zł., pozostałe ruchomości - . 50.000 zł oraz niewycenione darowizny z ostatnich 10 lat.

W odpowiedzi na pozew pozwany P. C. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł zarzut braku legitymacji biernej w dnu wniesienia pozwu wskazując na brak prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzeniu nabycia spadku na jego rzecz po H. G.. Nadto wskazał, że polisy na życie spadkodawców z uwagi na ich charakter, stosownie do treści przepisu art. 922 § 2 kc nie wchodzą w skład masy spadkowej. H. i Z. małż. G. zawarli umowy ubezpieczenia na życie z (...) SA, wskazując jako uposażoną swoją córką a siostrę powoda – A. C. (1). Jednocześnie wskazuję, że suma uposażenia z tytułu w/w umów wynosiła łącznie nie jak twierdzi powód 200.000 zł ale 6.000 zł. Wierzytelności Z. G. z tytułu lokaty bankowej w (...) również nie weszły w skład spadku. Zgromadzone na przedmiotowej lokacie środki w dniu 4 maja 2015 r. zostały wypłacone przez Z. G. i w żadnej części nie przeszły w posiadanie pozwanego. W dacie otwarcia spadku Z. G. nie był właścicielem żadnego pojazdu. Samochód osobowy marki R. (...) o nr rej. (...) zbył w dniu 8 maja na rzecz J. C., co poświadcza umowa sprzedaży z datą pewną. Ostatecznie pozwany zakwestionował wartość lokalu położonego w L., podając, że wynosiła ona około 70.000 zł. w dacie otwarcia spadku albowiem pozwany po śmierci dziadków rozpoczął prace remontowe-wykończeniowe.

Pozwem z dnia 4 maja 2016r. złożonym w sprawie I C (...) do Sądu Okręgowego w C. R. G. wniósł o zasądzenie od pozwanej M. P. (1) kwoty 95.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku. Wniósł również o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania sądowego.

W uzasadnieniu pozwu powódka przytoczyła identyczny stan faktyczny jaki został przedstawiony w pozwie wniesionym przeciwko P. C..

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadnienie odpowiedzi na pozew w swojej treści było zbieżne z odpowiedzią na pozew złożoną przez P. C..

Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2017 r. Sąd Okręgowy w C. zarządził połączenie sprawy I C (...) ze sprawą I C (...)celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Ostatecznie powód wniósł o zasądzenie od każdego z pozwanych zachowku w wysokości 77.666,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 lipca 2016r.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca Z. G. zmarł w dniu 28 czerwca 2015 r. zaś H. G. w dniu 30 czerwca 2015 roku, przy czym oboje pozostawili testamenty, w których jako spadkobierców powołali P. C. i M. P. (2) z domu C., będących dziećmi A. C. (2) z domu G. – córki spadkodawców.

I tak spadek po H. G. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 10 listopada 2008 roku sporządzonego przed asesorem notarialnym O. S. zastępującym notariusza H. S. w Kancelarii Notarialnej w L. rep. A numer (...), otwartego i ogłoszonego w dniu 14 lipca 2015 roku w Kancelarii Notarialnej w C. przed notariuszem A. S. rep. A numer (...) nabyły jej wnuki: P. C. i M. P. (1), w udziałach określonych przez testatora, czyli po 1/2 części dla każdego z nich.

Jako spadkobierców ustawowych Z. G. pozostawił swoją żonę H. G. oraz swoje dzieci A. C. (1) i R. G.. Natomiast H. G. jako spadkobierców ustawowych pozostawiła swoje dzieci A. C. (1) i R. G.. Innych spadkobierców zmarli nie pozostawili. Nikt spadku po nich nie odrzucił, nikt nie zrzekł się dziedziczenia. Nie toczyło się także postępowanie o uznanie któregokolwiek spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.

(okoliczności bezsporne oraz dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w wraz z uzasadnieniem I Ns (...) (k. 100-101 akt)).

R. G. posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności od dnia 22 czerwca 2012 roku, wydane na stałe. Jednocześnie został uznany za osobę niezdolną do pracy.

(dowód: kserokopia orzeczenia o niepełnosprawności (k. 24 akt)).

Spadkodawcy Z. G. i H. G. byli właścicielami lokalu mieszkalnego położonej w L., przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w L., V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Nr (...). Jednakże od 2013 roku zamieszkali w Domu Pomocy (...), gdzie opłacali pobyt ze środków własnych w kwocie około 5.000 zł. miesięcznie. Pod koniec 2014 roku oraz na początku 2015 roku pozwani P. C. i M. P. (1) przeprowadzili na swój koszt prace remontowe w lokalu należącym do spadkodawców. Wartość powyższej nieruchomości według jej stanu na dzień 30 czerwca 2015 r. i cen aktualnych ustalona została przed dokonaniem nakładów na kwotę 128.000 złotych a po dokonaniu nakładów na kwotę 166.000 złotych.

(dowód: odpis z księgi wieczystej (k. 46-51 akt), kserokopia faktur i rachunków (k. 118-119, k. 121- 125 akt), zeznania świadka T. S. (protokół rozprawy z dnia 9 listopada 2016r. nagranie czas: 00:10:28-00:20:42 adnotacje), zeznania świadka P. R. (protokół rozprawy z dnia 9 listopada 2016r. nagranie czas: 00:21:40-00:28:41 adnotacje), zeznania świadka J. C. (protokół rozprawy z dnia 9 listopada 2016r. nagranie czas: 00:30:45-00:48:42 adnotacje), zeznania świadka Z. Ś. (protokół rozprawy z dnia 28 kwietnia 2017r. nagranie czas: 00:01:15-00:11:59), zeznania świadka B. K. (protokół rozprawy z dnia 2 sierpnia 2017r. nagranie czas: 00:06:06-00:25:29 adnotacje), zeznania powoda R. G. (protokół rozprawy z dnia 27 września 2017r. nagranie czas: 00:03:10-00:14:51 adnotacje), zeznania pozwanego P. C. (protokół rozprawy z dnia 27 września 2017r. nagranie czas: 00:15:10-00:26:40 adnotacje), opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości D. I. (k. 235-274 akt), uzupełniająca opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości D. I. (k. 301-305 akt).

Przed śmiercią tj. w dniu 4 maja 2015 roku Z. G. wypowiedział umowę rachunku prowadzonego przez (...) S.A. o numerze (...) oraz odstąpił od umowy lokaty oszczędnościowej na rachunku (...). Następnie w dniu 8 maja 2015 roku Z. G. sprzedał J. C. samochód osobowy marki (...), rocznik 2013 za kwotę 30.000 złotych. W maju 2015 roku Z. G. przeznaczył środki finansowe na wykonanie nagrobka za kwotę 8.950 zł.

Spadkodawcy posiadali również wykupione w (...) S.A. w W. indywidualne grupowe ubezpieczenia. Uposażoną była A. C. (1), która w związku ze śmiercią rodziców otrzymała świadczenie w wysokości po 3.000 złotych.

(dowód: umowa kupna-sprzedaży (k. 53-54, k. 67 akt), dokumenty (k. 57-60, k. 68-69 akt), oświadczenia (k. 65-66 akt), pokwitowanie (k. 120 akt), ).

Sąd zważył co następuje:

Prawo do zachowku uregulowane jest w tytule IV czwartej księgi kodeksu cywilnego. Do podstawowych założeń prawa spadkowego należy zapewnienie członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny. Zgodnie z przepisem art. 991 § 1 k.c. uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Należy im się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś sytuacjach – połowa wartości tego udziału. Zachowku nie można uprawnionego pozbawić, wyjątek stanowi wydziedziczenie, jednakże nawet wówczas w razie wydziedziczenia zstępnego jego zstępni są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę (art. 1011 k.c.).

Uprawniony należny mu zachowek może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 k.c.). Jeżeli korzyści w żadnej z powyższych postaci od spadkodawcy nie otrzymał, a korzyść taką otrzymała inna osoba, nawet taka, która sama jest uprawniona do zachowku, roszczenie o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy.

Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy w zasadzie były bezsporne. Pozwani podnieśli, że są w stanie zapłacić po 8.000 złotych zachowku na rzecz powoda. Zatem ustalenia poczynione przez Sąd opierały się w większości na okolicznościach niekwestionowanych przez strony oraz na dowodach z dokumentów, których prawdziwość również nie była w niniejszym procesie kwestionowana. Spór dotyczył jedynie wysokości roszczenia przysługującemu powodowi z tytułu zachowku po zmarłych Z. G. i H. G. oraz ustalenia wszystkich składników majątku.

Uprawnienie powoda R. G. do zachowku po spadkodawcach było niewątpliwe. Również bezsporne było to, że powód posiada orzeczenie o niepełnosprawności, w którym został uznany za osobę niezdolną do pracy na stałe. Zatem przysługuje mu dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

Jako spadkobierców ustawowych Z. G. pozostawił swoją żonę H. G. oraz swoje dzieci A. C. (1) i R. G.. Natomiast H. G. jako spadkobierców ustawowych pozostawiła swoje dzieci A. C. (1) i R. G.. Innych spadkobierców zmarli nie pozostawili. Nikt spadku po nich nie odrzucił, nikt nie zrzekł się dziedziczenia. Nie toczyło się także postępowanie o uznanie któregokolwiek spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.

Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej z uwzględnieniem stanu spadku z daty jego otwarcia, a cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (por.: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985r., sygn. akt III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985r., sygn. akt III CZP 69/84, OSNC 1986/3/24; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005r., sygn. akt I CK 765/04, LEX nr 180835).

Ciężar dowodu zarówno w zakresie wykazania co wchodziło w skład spadku jak i wartości majątku spadkowego spoczywa na osobie dochodzącej zachowku, czyli na powodzie.

Dla ustalenia wartości poszczególnych części składowych majątku spadkodawców wchodzących w skład masy spadku został powołany biegły z zakresu szacowania nieruchomości. Z opinii biegłego wynika, że wartość lokalu mieszkalnego położonego w L., przy ul. (...) według jej stanu na dzień 30 czerwca 2015 r. i cen aktualnych przed dokonaniem nakładów wynosiła 128.000 złotych a po dokonaniu nakładów 166.000 złotych.

Zdaniem Sądu dla obliczenia wartości spadku, należało odliczyć nakłady jakie zostały poniesione przez pozwanych w okresie od końca 2014 roku do początku 2015 roku. Prace prowadzone w tym budynku w tych datach były wykonywane przez pozwanych i stanowią ich nakład, a wzrost wartości tego budynku spowodowany tymi pracami, nie mógł być uwzględniony przy ustalaniu wartości masy spadku po spadkodawcach. Tym bardziej, że spadkodawcy nie byli w stanie ponieść kosztów przeprowadzonego remontu z uwagi na to, że otrzymywane przez nich emerytury praktycznie w całości były przeznaczane na ich utrzymanie w Domu Pomocy (...).

Zgodnie z treścią art. 6 k.p.c. powódka miał obowiązek udowodnić skład i wartość masy spadkowej. Powód nie wykazał, aby w skład spadku po zmarłych wchodziły inne aktywa, w tym ruchomości. Żadnych wiadomości co do innych składników majątku spadkowego powód, jako syn spadkodawców, uprawniony do zachowku po nich nie posiadał i nie przedstawił Sądowi. W szczególności powód nie przedstawił spisu inwentarza po zmarłych (art. 637 k.p.c.)

Odnosząc się do pozostałych twierdzeń powoda należy zauważyć, że jeszcze przed śmiercią tj. w dniu 4 maja 2015 roku Z. G. wypowiedział umowę rachunku prowadzonego przez (...) S.A. o numerze (...) oraz odstąpił od umowy lokaty oszczędnościowej na rachunku (...). Następnie w dniu 8 maja 2015 roku Z. G. sprzedał J. C. samochód osobowy marki R. (...), rocznik 2013 za kwotę 30.000 złotych. W maju 2015 roku Z. G. przeznaczył środki finansowe na wykonanie nagrobka za kwotę 8.950 zł. Zatem wszystkie te czynności i aktywa zostały zagospodarowane za życia spadkodawców i jako takie nie wchodzą do majątku spadkowego. Spadkodawcy posiadali również wykupione w (...) S.A. w W. indywidualne grupowe ubezpieczenia. Uposażoną była A. C. (1), która w związku ze śmiercią rodziców otrzymała świadczenie w wysokości po 3.000 złotych. Świadczenie otrzymane przez A. C. (1) wskazane powyżej jest majątkiem osobistym córki spadkodawców i nie stanowiło majątku zmarłych w chwili ich śmierci.

W sumie więc wartość masy spadku po zmarłych wynosiła 128.000 zł. Przypadający R. G., udział w spadku powinien więc wynosić łącznie 42.667 zł. (128.000 zł./2=64.000 zł.x2/3) tj. po 21.333,50 zł. od każdego z pozwanych.

Uznając za zasadny pozew w zakresie żądania odsetek, Sąd zasądził od przyznanych powodom kwot, na podstawie art. 481 k.c., odsetki ustawowe od dnia 14 lipca 2016 r. Od tego bowiem dnia pozwani powinni liczyć się z koniecznością zapłaty zachowku na rzecz powoda, od tej daty pozostawali więc w opóźnieniu.

W pozostałej części powództwo podlegało oddaleniu.

Podstawę prawną powyższego rozstrzygnięcia, stanowią powołane wyżej przepisy, w tym art. 991 § 1 k.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.

Koszty poniesione w toku procesu przez powoda R. G. obejmowały koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł i opłatę od pełnomocnictwa – 17,00 zł., razem 5.417 co do każdego z pozwanych.

Natomiast koszty po stronie pozwanych wyglądały następująco: koszty zastępstwa procesowego – 5.400 zł i opłatę od pełnomocnictwa – 17,00 zł. Razem – co do każdego z pozwanych - po 5.417,00 zł.

Łącznie koszty procesu wyniosły co do powództwa wobec P. C. kwotę 10.834 zł. zł a co do M. P. (1) kwotę 10.834 zł.

Powód wygrał proces w 28 %. Po stosunkowym rozdzieleniu kosztów powód powinien zwrócić pozwanemu P. C. kwotę 2.383,48 zł tytułem kosztów według następującego wyliczenia:



10.834 zł X 28% = 3.033,52 – 5.417 zł = -2.383,48 zł.

Po stosunkowym rozdzieleniu kosztów powód powinien zwrócić pozwanej M. P. (3) kwotę 2.383,48 zł tytułem kosztów według następującego wyliczenia:

10.834 zł X 28% = 3.033,52 – 5.417 zł = -2.383,48 zł.

Takie też kwoty tytułem kosztów postępowania zostały przyznane od powoda na rzecz każdego z pozwanych.

Stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2005 r., nr 167, poz. 1398 ze zm.) Sąd nakazał pobrać od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa kwotę po 1.567,64 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych, których powód nie miał obowiązku uiścić. Kwota ta stanowi należne opłaty sądowe od pozwów, w części co do której powództwo zostało uwzględnione (28% x 9.500 zł) oraz koszty biegłych sądowych (28% x 1697,45 zł.).
Natomiast na podstawie art. 113 ust. 4 powołanej ustawy, z uwagi na charakter sprawy, Sąd odstąpił od obciążenia powoda kosztami sądowymi z zasądzonego roszczenia w części, w której powództwo nie zostało uwzględnione.