Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XII Wydział Karny w składzie:

Przewodnicząca: SSO Dorota Radlińska

Protokolant: Patrycja Michałowska, Agnieszka Walecka, Mateusz Marek,

Magdalena Żukowska

przy udziale Prokuratora: Marii Syta, Krystyny Nogal – Załuskiej

po rozpoznaniu na rozprawie w dniach: 8 sierpnia 2017 r., 27 września 2017 r., 14 listopada 2017 r., 11 stycznia 2018 r., 14 marca 2018 r., 26 kwietnia 2018 r., 24 maja 2018 r.

sprawy z wniosku: E. R. oraz H. R. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za poniesioną szkodę wynikłą z represjonowania J. R. z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

na podstawie art. 8 ust. 1 oraz art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego /Dz. U. z 1991 r. Nr 34 poz. 149 z późn. zm./

orzeka:

I.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz E. R. kwotę 297.000,00 /dwieście dziewięćdziesiąt siedem tysięcy ⁰⁰/100/ zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 161.409,00 /sto sześćdziesiąt jeden tysięcy czterysta dziewięć ⁰⁰/100/ zł tytułem odszkodowania – obie kwoty z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz H. R. (1) kwotę 297.000,00 /dwieście dziewięćdziesiąt siedem tysięcy ⁰⁰/100/ zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 161.409,00 /sto sześćdziesiąt jeden tysięcy czterysta dziewięć ⁰⁰/100/ zł tytułem odszkodowania – obie kwoty z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

III.  w pozostałym zakresie wnioski E. R. oraz H. R. (1) oddala;

IV.  na podstawie art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. B. K. kwotę 676,00 /sześćset siedemdziesiąt sześć ⁰⁰/100/ zł + VAT, tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy E. R. z urzędu;

V.  na podstawie art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. W. B. kwotę 676,00 /sześćset siedemdziesiąt sześć ⁰⁰/100/ zł + VAT, tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy H. R. (1) z urzędu;

VI.  kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

SSO Dorota Radlińska

Sygn. akt XII Ko 11/16

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 25 kwietnia 2014 r. /data nadania pisma w placówce pocztowej/ H. R. (1) oraz jej córka E. R. wystąpiły do Sądu Okręgowego w Warszawie o zasądzenie na ich rzecz zadośćuczynienia w kwocie 300.000,00 zł za poniesione cierpienia i doznaną krzywdę spowodowaną wykonaniem wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 31 marca 1949 r. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 wobec J. R.. Dla H. R. (1), J. R. był mężem, natomiast dla E. R. – ojcem. Wnioskodawczynie zażądały także zasądzenie na ich rzecz od Skarbu Państwa odszkodowania, licząc około 3.000,00 zł za miesiąc według uznania Sądu.

W uzasadnieniu wnioskodawczynie wskazały, że żądana we wniosku kwota zadośćuczynienia uwzględnia tortury fizyczne i psychiczne, których doznawał J. R. podczas pobytu w więzieniu. Żona i córka J. R. podnosiły, że pobyt J. R. w placówce penitencjarnej spowodował u niego utratę zdrowia. Wskazywały, iż J. R. cierpiał na gruźlicę i przetokę ropną jelita grubego. Nadto podczas pobytu w izolacji doznał połamania żeber. W konsekwencji pobyt J. R. w więzieniu spowodował konieczność podjęcia przez niego leczenia psychiatrycznego. Nadto wnioskodawczynie wskazały, iż J. R. przed jego zatrzymaniem, następnie skazaniem zmuszony był się ukrywać, zmieniać trzykrotnie nazwisko i dokumenty, zerwać kontakt z rodziną. We wniosku H. R. (1) i E. R. podnosiły także, iż skazanie J. R. i pozbawienie go praw publicznych skutkowało podjęciem przez niego pracy przymusowej, brakiem awansu, niemożnością dalszej nauki. Nadto, nie mógł wyjechać za granicę, był inwigilowany w pracy i wyszydzany lub celowo ignorowany. Taka sytuacja przekładała się także, jak podniosły wnioskodawczynie, na ich relacje rodzinne. Ponadto rodzina była wielokrotnie szykanowana i represjonowana z powodu działalności niepodległościowej J. R., nawet po jego śmierci.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 28 września 2015 r. w sprawie o sygn. akt XII Ko 36/14 oddalił w całości wniosek H. R. (1) i E. R..

Powyższe rozstrzygnięcie zostało uchylone w całości przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 lutego 2016 r. w sprawie o sygn. akt II AKa 439/15 i sprawę przekazano do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

Podczas ponownego rozpoznania sprawy pełnomocnik E. R. zmodyfikował wcześniejszy wniosek w ten sposób, że podwyższył kwoty żądanych roszczeń od Skarbu Państwa, wnosząc o zasądzenie na rzecz E. R. kwoty 4.000.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwoty 3.000.000,00 zł tytułem odszkodowania za poniesioną krzywdę i szkodę, wynikłą z represjonowania jej ojca J. R. z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2017 r. pełnomocnik H. R. (1) przyłączył się do zmodyfikowanego wniosku złożonego przez pełnomocnika E. R., wnosząc o zasądzenie na rzecz H. R. (1) tożsamych kwot, jak w przypadku E. R..

W dniu 24 maja 2018 r. pełnomocnicy H. R. (1) i E. R. wnieśli o zasądzenie na rzecz wnioskodawczyń kwot po 4.000.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwot po 3.000.000,00 zł tytułem odszkodowania wraz z odsetkami ustawowymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, nadto o zasądzenie kosztów pomocy prawnej i zwrotu kosztów dojazdu do Domu Opieki Społecznej w J. w kwotach po 100,00 zł.

Prokurator wniósł o oddalenie żądania wnioskodawczyń.

Na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. urodził się w dniu (...) w A. w Niemczech /według niektórych źródeł w dniu 18 maja 1921 r. we L./. W okresie okupacji przebywał w Niemczech na robotach przymusowych. Ukończył cztery klasy gimnazjum oraz dwuletnią szkołę pilotów. Wiosną 1945 r. J. K. wrócił do Polski i od maja 1945 r. podjął pracę w Komendzie Stołecznej (...) w W. jako funkcjonariusz. W dniu 27 września 1945 r. zdezerterował z Komendy Stołecznej (...) w W. i zmienił nazwisko z K. na K.. Pod zmienionym nazwiskiem w dniu 31 października 1945 r. wstąpił do (...) w S.. W dniu 9 maja 1946 r. zdezerterował z II Komisariatu Dzielnicowego (...) w S. i zmienił nazwisko na R.. Nazwiskiem J. R. posługiwał się do chwili śmierci, tj. do dnia 30 kwietnia 1974 r. J. R. był członkiem Brygady (...). Nadto od końca 1945 r. do połowy 1946 r. przynależał do organizacji (...), która przez ówczesne władze uznawana była za nielegalną organizację nastawioną przeciwko ustrojowi Polski Ludowej. W czasie tej działalności J. R. – jako kurier – przemycał informacje i pieniądze dla AK – WiN, brał udział w rozbrajaniu żołnierzy radzieckich.

J. R. został zatrzymany wraz z dwoma innymi mężczyznami w D. pow. S. w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa, polegającego na usiłowaniu dokonania zaboru cudzego mienia ruchomego przy użyciu broni palnej. Wojskowy Prokurator Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 20 października 1948 r. zastosował wobec J. R. środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania do dnia 21 stycznia 1949 r. W chwili zatrzymania J. R. miał 25 lat. W toku postępowania przedstawiono mu także zarzuty związane z jego działalnością w ramach AK – WiN.

Wojskowy Sąd Rejonowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 31 marca 1949 r. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 uznał oskarżonego J. R. za winnego tego, że:

a)  od końca 1945 r. do połowy 1946 r. na terenie S. będąc w służbie milicyjnej należał do nielegalnej organizacji (...) pod dowództwem ps. (...), mającej na celu usiłowanie przemocą zmiany ustroju Państwa Polskiego, tj. o przestępstwo z art. 86 § 2 k.k.w.p. i za to na mocy art. 86 § 2 k.k.w.p. skazał go na karę więzienia przez lat 15 z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na lat 5, nadto orzekł przepadek całego mienia;

b)  na początku 1946 r. w czasie bliżej nieustalonym w S. dokonał dwukrotnie gwałtownego zamachu na sprzymierzonych żołnierzy Armii Czerwonej w ten sposób, że w nieustalonych bliżej okolicznościach napadł dwukrotnie na żołnierzy radzieckich i przy pomocy gwałtu odebrał za pierwszym razem napadniętym trzy karabiny z amunicją, a za drugim razem dwa karabiny z amunicją, tj. o przestępstwo z art. 1 pkt. 1 i 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. popełnionego dwukrotnie i za to na mocy art. 1 pkt. 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. dwukrotnie skazał go na karę więzienia przez 12 lat;

c)  od maja 1945 roku do bliżej nieustalonej daty 1946 r. w różnych miejscowościach Polski przechowywał bez zezwolenia pistolet (...) i 120 sztuk amunicji, tj. o przestępstwo z art. 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. i za to na mocy art. 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. skazał go na karę więzienia przez lat 6;

d)  od początku 1946 r. do 24 marca 1947 r. w S. przechowywał bez zezwolenia 5 karabinów z amunicją, które zdał w czasie ujawnienia się, a następnie od lipca 1948 r. do 17 października 1948 r. na terenie G. i pow. S. pistolet (...) nr (...) oraz 12 naboi, tj. przestępstwa z art. 4 § 1 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. i za to i mocy art. 4 § 1 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. skazał go na karę więzienia dożywotniego;

e)  dnia 16 października 1948 r. w D. pow. S. działając wspólnie z osk. N. i Z. przy użyciu broni palnej usiłował dokonać zaboru cudzego mienia ruchomego na szkodę ob. W. J., w celu przywłaszczenia w ten sposób, że wraz z N. i Z. wtargnął do mieszkania W., sterroryzował pistoletem domowników i usiłował dokonać rabunku, do czego jednakże nie doszło albowiem napadnięta W. L. wszczęła alarm, wskutek czego napastnicy zbiegli, tj. przestępstwo z art. 24 § 1 k.k.w.p. w zw. z art. 259 k.k. i za to na mocy art. 259 k.k. skazał go na karę więzienia przez lat 10;

i na mocy art. 32 k.k.w. p. i art. 33 k.k.w.p. wymierzył skazanemu R. karę łączną więzienia dożywotniego, utraty praw na lat 5 i przepadek całego mienia; zaś odnośnie przestępstwa z art. 172 § 2 k.k.w.p. mającego być popełnionym przez zbycie w marcu 1946 r. w S. służbowego pistoletu (...) danego mu do użytku służbowego jako ówczesnemu funkcjonariuszowi (...) oskarżonego R. uniewinnił. Wyrok ten uprawomocnił się z dniem 6 kwietnia 1949 r.

Sąd Wojewódzki w Szczecinie postanowieniem z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 na mocy ustawy o amnestii z dnia 27 kwietnia 1956 r. złagodził J. R. kary za czyny z punktów od a) do d) w następujący sposób:

-

kary z punktu a) – do 10 lat więzienia,

-

kary z punktu b) – dwukrotnie po 8 lat więzienia,

-

kary z punktu c) – do 3 lat więzienia,

-

kary z punktu d) – do 12 lat więzienia.

Amnestią nie zostało objęte skazanie J. R. za czyn wskazany w punkcie e) wyroku – art. 259 k.k.

Wskazanym powyżej postanowieniem Sąd Wojewódzki w Szczecinie orzekł wobec J. R. karę łączną 12 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 5 lat.

Od chwili zatrzymania J. R. był nieprzerwanie pozbawiony wolności, gdyż po wydaniu wyroku skazującego w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 do wykonania wprowadzona została kara łączna – dożywotniego pozbawienia wolności, orzeczona w tej sprawie.

Wobec modyfikacji /w wyniku amnestii – postanowieniem z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49/ kar wymierzonych J. R. i orzeczenia kary łącznej w nowym wymiarze /12 lat/ na nowo ustalono okres odbywania kary pozbawienia wolności przez skazanego, tj. od 17 października 1948 r. do dnia 17 października 1960 r. godz. 12:00.

Postanowieniem z dnia 14 września 1957 r. Sąd Wojewódzki w Opolu w sprawie o sygn. akt IV Kow 1347/57 udzielił J. R. warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania reszty kary łącznej 12 lat więzienia orzeczonej w sprawie Sr 118/49, z dniem 17 października 1957 r., /uwzględniając modyfikację na mocy postanowienia z dnia 16 maja 1956 r./.

Po opuszczeniu zakładu karnego J. R. przebywał na leczeniu w (...) Szpitalu (...) w K. w okresie od dnia 10 listopada 1957 r. do dnia 23 stycznia 1958 r. z rozpoznaniem – psychopatia. Podczas leczenia psychiatrycznego J. R. poznał H. R. (2). Z ich związku w dniu (...) urodziła się córka E. R.. H. R. (2) i J. R. zawarli związek małżeński w dniu 2 sierpnia 1960 r. H. R. (2) przyjęła nazwisko R. – R..

J. R. był ponownie hospitalizowany w Szpitalu (...) w P. w okresie od dnia 3 września 1967 r. do dnia 21 września 1967 r., również z rozpoznaniem psychopatii.

Po zakończeniu pierwszej hospitalizacji w (...) Szpitalu (...) w K., J. R. podjął w dniu 3 sierpnia 1959 r. zatrudnienie jako czadnicowy w Hucie (...) w K.. W stosunku pracy pozostawał do dnia 15 października 1963 r. Następnie z dniem 31 października 1963 r. przeniósł się do Huty (...), gdzie początkowo pracował na stanowisku czadnicowego w Wydziale Energetycznym, a następnie od dnia 27 kwietnia 1965 r. został przeniesiony na stanowisko ślusarza remontowego w Dziale Głównego (...). Od dnia 1 listopada 1966 r. J. R. zatrudniony był na stanowisku – pomiarowiec aparatury kontrolno – pomiarowej i regulacyjnej z uposażeniem według grupy 8. plus premia regulaminowa. Z dniem 2 lutego 1969 r. J. R. zajmował stanowisko
II-go hartownika na Wydziale (...) na zmianie C w ruchu czterobrygadowym, a od lutego 1972 r. zatrudniony był na stanowisku
II-go wyżarzacza taśm precyzyjnych. J. R. otrzymywał nieopodatkowane wynagrodzenie według grupy zaszeregowania, przy czym warunki pracy i płacy pracowników Huty (...) wynikały ze Zbiorowego Układu Pracy dla Przemysłu Hutniczego z dnia 28 września 1957 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników zatrudnionych w przemyśle hutniczym. J. R. wypłacana była również premia regulaminowa.

J. R. aż do śmierci był inwigilowany przez aparat bezpieczeństwa ówczesnych władz państwowych. Prowadzono akta pod kryptonimem (...) dotyczące jego osoby i prowadzonej przez niego wrogiej działalności politycznej, której upatrywano w negatywnych wypowiedziach na temat partii i ówczesnego rządu. Zbierano raporty w pracy, wśród współpracowników, szukano osób mu najbliższych, spośród których można było uzyskać źródła informacji, kontrolowano jego korespondencję. Podejrzewany był o kierowanie (...) (...), uchodził za czynnego działacza opozycyjnego.

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt VIII Ko 391/11 stwierdził nieważność wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 31 marca 1949 r. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 wydanego wobec J. R., w części dotyczącej czynów z punktów a) – d) orzeczenia, tj. z art. 86 § 2 k.k.w.p., art. 1 pkt 1 i 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r., art. 3 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. i art. 4 § 1 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. Jednocześnie Sąd Okręgowy w Warszawie odmówił stwierdzenia nieważności wskazanego orzeczenia w zakresie czynu przypisanego J. R. w punkcie e).

Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 10 czerwca 2013 r. w sprawie o sygn. akt II AKz 337/13 utrzymał w mocy powyższe postanowienie w zaskarżonej części.

Ustalając powyższy stan faktyczny Sąd oparł się na: zeznaniach wnioskodawczyń E. R. /tom II k. 328-330, tom III k. 402/ i H. R. (1) /tom II k. 342-345 wraz z nagraniem video utrwalonym na płycie DVD-R tom II k. 347/, zeznaniach świadka A. R. /tom II k. 366-367/, aktach Sądu Okręgowego w Warszawie o sygn. VIII Ko 391/11, aktach osobowych J. R. zatrudnionego w Hucie (...) / obecnie (...) Sp. z o. o. /, aktach osobowych J. R. zatrudnionego w Hucie (...) w K., a także ujawnionych bez odczytywania i zaliczonych w poczet materiału dowodowego dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy w postaci: odpisu postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 11 kwietnia 2013 r. w sprawie o sygn. akt VIII Ko 391/11 /tom I k. 7-9/, odpisu postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2013 r. w sprawie o sygn. akt II AKz 337/13 /tom I k. 10-12/, pisma Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w W. Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 19 maja 2014 r. wraz z płytą CD zawierającą uwierzytelnione kopie elektroniczne akt osobowych o sygn. IPN BU (...) / dawna sygn. (...) oraz mikrofisze z kwestionariusza ewidencyjnego o sygn. IPN BU (...) dawna sygn. (...) (...) / /tom I k. 15/, informacji Dyrektora Oddziału w S. Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 28 maja 2014 r. /tom I k. 17-18/, pisma Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w W. Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 28 maja 2014 r. wraz z załącznikami /tom I k. 19-21/, pisma Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w W. Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 13 czerwca 2014 r. / informacja o aktach IPN Sz (...)oraz IPN Sz (...) / wraz z płytą CD zawierającą uwierzytelnioną kopię elektroniczną akt Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie o sygn. IPN (...) dawna sygn. Sr (...) (...) S. / /tom I k. 26/, postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 31 marca 1949 r. w sprawie Nr akt Sr 118/49 /tom I k. 32-33/, informacji Centralnego Więzienia w G. z dnia 22 maja 1956 r. /tom I k. 34/, postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Opolu w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia /tom I k. 35-36/, informacji z Więzienia w N. z dnia 18 sierpnia 1949 r. /tom I k. 37/, wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 31 marca 1949 r. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 /tom I k. 38-44/, postanowienia o tymczasowym aresztowaniu /tom I k. 45/, informacji Dyrektora Oddziału w S. Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 11 maja 2016 r. /tom II k. 269/, pisma Oddziałowego Archiwum Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 7 lipca 2016 r. wraz z załącznikami oraz płytą CD /tom II. k. 273-300/, pisma Wojskowego Sądu Garnizonowego w S. z dnia 10 października 2017 r. /tom II k. 357/, pisma Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 31 października 2017 r. /tom II k. 373/, pisma (...) Centrum (...) im. prof. J. M. w P. z dnia 11 stycznia 2018 r. wraz z kserokopią historii choroby J. R. z hospitalizacji w terminie 3 września 1967 r. – 21 września 1967 r. / w koszulce/ /tom III k. 431/, pisma (...) Sp. z o. o. z dnia 12 stycznia 2018 r. w przedmiocie akt osobowych J. R. zatrudnionego w Hucie (...) / obecnie (...) Sp. z o. o. / w okresie od dnia 31 października 1963 r. do dnia 30 kwietnia 1974 r. wraz z aktami osobowymi / skoroszyt/ /tom III k. 432/, pisma Komendy Miejskiej Policji w S. z dnia 17 stycznia 2018 r. /tom III k. 444/, pisma Wojewódzkiego Szpitala (...) w K. z dnia 10 stycznia 2018 r. /tom III k. 445/, odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Radomiu z dnia 18 grudnia 2017 r. w sprawie o sygn. akt III RNs 1160/17 /tom III k. 447/, pisma Archiwum Państwowego w K. z dnia 17 stycznia 2018 r. w przedmiocie akt osobowych J. R. zatrudnionego w Hucie (...) w K. /tom III k. 448/, pisma Wydziału Kadr Komendy Stołecznej Policji z dnia 18 stycznia 2018 r. /tom III k. 449/, pisma Archiwum Państwowego w S. z dnia 15 stycznia 2018 r. wraz z kserokopią skorowidzów więźniów Zakładu Karnego w G. z lat 1953 – 1955 /tom III k. 450-456/, pisma Wydziału Ochrony Informacji Niejawnych i Archiwum Komendy Stołecznej Policji z dnia 25 stycznia 2018 r. /tom III k. 457/, pisma Komendy Wojewódzkiej Policji w S. z dnia 2 stycznia 2018 r. /tom III k. 463/, pisma Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w P. z dnia 6 lutego 2018 r. /tom III k. 471/, pisma Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w W. z dnia 5 lutego 2018 r. wraz z płytą CD zawierającą uwierzytelnione kopie elektroniczne akt osobowych o sygn. IPN BU (...) dot. J. K. /tom III k. 472/, odpisu postanowienia Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 19 lipca 2017 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 80/17 /tom III k. 474/, pisma Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w S. z lutego 2018 r. /tom III k. 491/, pisma Archiwum Akt Nowych z dnia 16 lutego 2018 r. /tom III k. 494/, opinii biegłej z zakresu ekonomii, finansów i księgowości wraz z załącznikami /tom III k. 495, tom III k. 497, tom III k. 513-576/, pisma przewodniego z (...) W. /tom III k. 577/.

Dokonując oceny zgromadzonego w toku postępowania materiału dowodowego w postaci dokumentów, Sąd uznał je za prawdziwe, gdyż zostały sporządzone przez uprawione do tego podmioty, w zakresie posiadanych kompetencji i w prawnie przewidzianej formie. Treść ich nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Walorem wiarygodności Sąd obdarzył zeznania H. R. (1) oraz E. R. w zakresie podawanych przez nie faktów związanych z wykształceniem, miejscem i charakterem zatrudnienia, a także okolicznościami skazania J. R., a następnie jego życia po opuszczeniu zakładu karnego, w tym podjętego leczenia psychiatrycznego. Prawdziwość relacji związanych z posiadanym przez niego majątkiem i poziomem życia rodziny R. również nie budziła zastrzeżeń Sądu. Zeznania wnioskodawczyń stanowiły uzupełnienie pozostałych dowodów, w tym dokumentów źródłowych zawartych w aktach przedmiotowej sprawy, jak i w aktach sprawy Sądu Okręgowego w Warszawie o sygn. VIII Ko 391/11. Nie mogło ujść uwadze Sądu, że H. R. (1) poznała J. R. już po odbyciu przez niego kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie o sygn. akt Sr 118/49. Nie posiadała ona zatem wiedzy co do jego stanu majątkowego z okresu przed jego zatrzymaniem. W sposób oczywisty wiedzy takiej nie posiadała także E. R.. Wiedza, którą posiadały wnioskodawczynie odnośnie przeżyć J. R. z wcześniejszego okresu, tj. przed jego zatrzymaniem, osądzeniem a także odnośnie jego pobytu w więzieniu pochodziła z opowiadań samego J. R..

Zeznania świadka A. R. /brata H. R. (1)/ o ile nie budziły zastrzeżeń w zakresie ich wiarygodności, o tyle nie wniosły istotnych kwestii, które mogłyby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył, co następuje.

Stosownie do treści art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego /Dz. U. z 2015 r. poz. 1583/ zwanej dalej „ustawą lutową” w razie śmierci osoby, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, uprawnienie przechodzi na małżonka dzieci i rodziców. Wskazany przepis nie przewiduje zatem samodzielnych roszczeń dla małżonka, dzieci i rodziców represjonowanego. Stanowi jedynie o przejściu na te osoby jego uprawnień. Punktem wyjścia dla ustalenia wysokości właściwego roszczenia przyznanego małżonkowi, dzieciom i rodzicom zmarłego poszkodowanego, jest wysokość roszczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, gdyby ten żył i sam dochodził odszkodowania i zadośćuczynienia.

Nie ulegało żadnej wątpliwości, że H. R. (1) jako żona J. R., a E. R. jako jego córka są osobami uprawnionymi do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie w myśl art. 8 ust.1 zd. 2 „ustawy lutowej”.

Wskazać należy, iż materiał zgromadzony w niniejszej sprawie, w szczególności informacje wynikające z dokumentów co do zasady nie budziły zastrzeżeń żadnej ze stron. W odniesieniu do osoby J. R. zgromadzona została dość bogata dokumentacja w IPN, która stanowiła podstawę ustaleń faktycznych w przedmiotowym postępowaniu.

Dla przypomnienia podać należy, że Sąd Okręgowy w Warszawie po raz pierwszy rozpoznając wniosek H. R. (1) i E. R. w całości oddalił żądanie wnioskodawczyń, wskazując w uzasadnieniu, iż J. R. będąc pozbawionym wolności w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 odbywał karę pozbawienia wolności nie tylko w zakresie, w którym stwierdzono nieważność orzeczenia. Sąd wskazał, iż w ramach odbytej kary łącznej 9 lat, J. R. odbywał także karę 10 lat pozbawienia wolności /punkt e) wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49/, a w tym zakresie nie stwierdzono nieważności wskazanego orzeczenia. W tych okolicznościach, zdaniem Sądu uprzednio orzekającego w przedmiotowej sprawie – J. R. w okresie od dnia 17 października 1948 r. do dnia 17 października 1957 r. odbył de facto karę pozbawienia wolności, orzeczoną w punkcie e) wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49. Wobec powyższego, w ocenie Sądu brak było podstaw do przyjęcia, że kara pozbawienia wolności, którą odbywał J. R. w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 była represją w rozumieniu „ustawy lutowej”.

Stanowiska powyższego nie podzielił Sąd Apelacyjny w Warszawie, czemu dał wyraz uchylając orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał szereg argumentów, w obliczu których niezasadne było przy rozpoznaniu przedmiotowej sprawy potraktowanie odbytej przez J. R. kary pozbawienia wolności jedynie w oparciu o wyliczenia czysto matematyczne.

Mając zatem na uwadze stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie nie sposób było nie zauważyć, iż pierwotnie wymierzona J. R. kara łączna była karą dożywotniego pozbawienia wolności. Wymiar takiej kary łącznej był konsekwencją orzeczenia wobec niego kary jednostkowej dożywotniego pozbawienia wolności w punkcie d) wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49. Do dnia wydania postanowienia /16 maja 1956 r./ i złagodzenia w stosunku do J. R. w oparciu o przepisy o amnestii orzeczonej kary dożywotniego pozbawienia wolności, odbywał on karę łączną – dożywotniego pozbawienia wolności. Nawet po złagodzeniu kary dożywotniego pozbawienia wolności i zamienieniu jej na karę 12 lat pozbawienia wolności, to także w dalszym ciągu właśnie kara jednostkowa wskazana w wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 w punkcie d) wyznaczała granicę kary łącznej /jej dolny próg/. W dalszym ciągu była to najsurowsza z orzeczonych kar wobec J. R..

Rozważając przedmiotowe zagadnienie Sąd nie mógł także stracić z pola widzenia dość istotnej okoliczności, tj. że w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 J. R. skazany został za pięć czynów, w tym cztery z nich stanowiły przestępstwa polityczne, co do których Sąd Okręgowy w Warszawie stwierdził nieważność. Zgodzić należało się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego /strona 10. uzasadnienia k. 251/, iż zarówno z treści aktu oskarżenia, jak też z treści wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie jasno i bezdyskusyjnie wynikało, że przestępstwa o charakterze politycznym, które przypisane zostały J. R. wyeksponowane zostały w pierwszej kolejności. Kary wymierzone za te przestępstwa były zdecydowanie wyższe, niż kara orzeczona za przestępstwo w punkcie e) wyroku.

Mając na uwadze powyższe, zdaniem Sądu co do zasady błędne byłoby przyjęcie czysto matematycznego wyliczenia, że skoro J. R. faktycznie odbył karę łączną 9 lat pozbawienia wolności w sprawie o sygn. akt Sr 118/49, a kara jednostkowa orzeczona za czyn z punktu e) wyroku, co do którego nie stwierdzono nieważności wynosiła lat 10, to cały ten okres /9 lat/ nie nosił znamion represji wobec J. R. w ujęciu „ustawy lutowej”.

Konsekwencją wskazanego powyżej stanowiska, było uznanie przez Sąd orzekający w niniejszym postępowaniu, iż co do zasady żądania H. R. (1) i E. R. były zasadne. Wobec tego Sąd zobowiązany był do poczynienia szczegółowych ustaleń w zakresie kwot należnych wnioskodawczyniom od Skarbu Państwa z tytułu szkody, którą poniósł J. R., jak też z tytułu należnego zadośćuczynienia.

Wskazać należy na słuszny pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym – „Roszczenia z art. 8 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego /Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm./ mają charakter cywilnoprawny. Oznacza to, że ciężar udowodnienia zasadności tych roszczeń spoczywa na wnioskodawcach zgodnie z art. 6 KC.” /postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 7 maja 2014 r., II KK 78/14/. W przedmiotowej sprawie zatem, to po stronie wnioskodawczyń spoczywał ciężar udowodnienia, że kwoty odszkodowań były im należne. Nadto po ich stronie spoczywał ciężar udowodnienia wysokość dochodzonych kwot odszkodowania, wskazanych we wnioskach.

Wnioskodawczynie sprostały wymogom wynikającym z art. 6 k.c. jedynie częściowo. W żadnym jednak razie wnioskodawczynie nie dostarczyły dowodów, które uzasadniałyby zasądzenie na ich rzecz kwot wskazanych przez ich pełnomocników w rozszerzonych wnioskach.

Odnośnie dochodzonego przez wnioskodawczynie odszkodowania z tytułu poniesionej przez J. R. szkody – wobec wykonania wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49.

Zeznania zarówno H. R. (1), jak też E. R. nie doprowadziły do ustalenia, czy wskazane powyżej orzeczenie w zakresie konfiskaty mienia w całości /punkt a) wyroku/ zostało w stosunku do J. R. wykonane. Wnioskodawczynie nie posiadały wiedzy w tym zakresie. Nie dysponowały także wiedzą w zakresie posiadanego przez J. R. ewentualnego majątku ani w chwili jego zatrzymania, ani w chwili wykonywania wyroku. W tym zakresie Sąd poczynił także szereg czynności zmierzających do ustalenia faktu, tj. czy orzeczona wobec J. R. konfiskata mienia w całości faktycznie została wykonana. Z uzyskanych przez Sąd informacji wynikało, że całość dokumentacji odnośnie J. R. przekazana została do IPN. Dokumentacja ta /znajdująca się w aktach sprawy/ stanowiła podstawę ustaleń faktycznych w przedmiotowej sprawie. Chociaż zawiera ona szereg istotnych wiadomości, to jednak we wskazanym powyżej zakresie, tj. czy kara całkowitej konfiskaty mienia orzeczona wobec J. R. została wykonana – informacji nie zawiera. Reasumując, w tym zakresie brak było dowodów, które mogłyby stanowić podstawę do uznania, że J. R. poniósł szkodę z tytułu wykonania wobec niego kary dodatkowej w postaci całkowitej konfiskaty mienia, orzeczonej w punkcie a) wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49.

W zakresie wykładni pojęcia „odszkodowania” z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej Sąd w całości podzielił pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 stycznia 2001 r. /sygn. akt II KKN 351/99, opubl: Prokuratura i Prawo rok 2001, Nr 6, poz. 11/, zgodnie z którym – „Wykładni pojęcia „odszkodowania” z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wobec osób represjonowanych... należy dokonywać zgodnie z regułami ustalonymi w prawie cywilnym. W szczególności ma tu zastosowanie art. 361 § 2 KC, zgodnie z którym naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Tak więc odszkodowanie, o jakim mowa w art. 8 ust. 1, obejmuje również korzyści, które represjonowany mógłby osiągnąć w następstwie wykonywania pracy zarobkowej w okresie, w jakim był pozbawiony wolności.” Tożsame stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Lublinie – „Pozostawanie w zatrudnieniu przed pozbawieniem wolności nie jest warunkiem przyznania odszkodowania. Nie można przecież przyjmować, że skoro w dacie aresztowania osoba represjonowana nie pracowała, to nie pracowałaby także wtedy, gdyby nie nastąpiło pozbawienia jej wolności. O ile taki pogląd byłby uprawniony w stosunku do osób w podeszłym wieku, czy też schorowanych, a przez to niezdolnych do pracy, to nie sposób takich twierdzeń prezentować w stosunku do osób, które prace mogły wykonywać.” /wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 grudnia 2005 r., sygn. akt II AKa 272/05, opubl: Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych rok 2006, Nr 10, poz. 56, str. 3/.

Mając na uwadze powyższe, w ocenie Sądu także w stosunku do J. R. zachodziły przesłanki do uznania, że w wyniku zastosowanej wobec niego represji zmaterializowanej poprzez pozbawienie go wolności w wyniku skazania w sprawie o sygn. akt Sr 118/49, naprawienie szkody obejmować powinno także korzyści, które mógłby osiągnąć w następstwie wykonywania pracy zarobkowej w okresie, w jakim był pozbawiony wolności.

Materiał dowodowy w sprawie nie dał podstaw do ustalenia, że J. R. bezpośrednio przed zatrzymaniem wykonywał pracę zarobkową, a jego zatrzymanie spowodowało utratę zatrudnienia, a co za tym idzie utratę wynagrodzenia. Z informacji posiadanych przez E. R. wynikało nawet, że J. R. ukrywał się „po lasach” przed aresztowaniem. Jednakże, jak wynikało ze zgromadzonych dokumentów – wcześniej J. R. był zatrudniony w Komendzie Stołecznej (...) w W. jako funkcjonariusz, a następnie w (...) w S.. Fakt, że J. R. zdezerterował /co mogło pozostawać w związku z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego/ co do zasady nie mógł mieć większego znaczenia. Okoliczność, że podejmował on zatrudnienie świadczyła natomiast o tym, że był osobą zdolną do wykonywania pracy zarobkowej w okresie poprzedzającym jego zatrzymanie. Dodatkowo, nie mogło ujść uwadze Sądu, że w chwili zatrzymania i pozbawienia wolności J. R. był młodym człowiekiem, co także uzasadniało twierdzenie, że gdyby nie fakt pozbawienia go wolności, wykonywałby pracę zarobkową.

Mając na uwadze powyższe, zdaniem Sądu co do zasady uznać należało, iż roszczenie wnioskodawczyń w zakresie odszkodowania było uprawnione. Sposób wyliczenia zasądzonych z tego tytułu kwot na rzecz wnioskodawczyń wskazany zostanie w dalszej części uzasadnienia.

Odnośnie dochodzonego przez wnioskodawczynie zadośćuczynienia z tytułu doznanej przez J. R. krzywdy – wobec wykonania wyroku w sprawie o sygn. akt Sr 118/49.

Argumenty wskazane powyżej a odnoszące się do zasadności roszczeń wnioskodawczyń w zakresie szkody, znajdowały także zastosowanie w zakresie roszczeń, odnoszących się do zadośćuczynienia.

Odnośnie ustalenia łącznej wysokości zadośćuczynienia – co do zasady, Sąd miał na uwadze te wszystkie okoliczności, które złożyły się na wymiar krzywdy, której doznała osoba odbywająca karę pozbawienia wolności.

Sąd miał zatem na względzie stan zdrowia fizycznego J. R., analizując jak kształtował się ten stan w czasie, kiedy był on pozbawiony wolności i po jego zakończeniu. Nadto Sąd miał na uwadze także stan zdrowia psychicznego J. R.. Nie sposób bowiem nie podzielić poglądu, że każde pozbawienie wolności, bez względu na jego okres, pozostawia trwałe ślady w psychice każdego człowieka. Należy zwrócić uwagę, że J. R. opuścił zakład karny po dziewięciu latach odbywania kary pozbawienia wolności jako więzień polityczny. Jednocześnie mając na uwadze to, jak ówczesne władze traktowały więźniów politycznych, aspekt ten wymagał ponadprzeciętnego uwzględnienia. Nie sposób przy tym pominąć faktu, że niespełna dwadzieścia pięć dni od opuszczenia jednostki penitencjarnej, które miało miejsce w dniu 17 października 1957 r., rozpoczął on ponad trzymiesięczną hospitalizację w szpitalu psychiatrycznym, gdzie rozpoznano u niego psychopatię. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż brak było dokumentacji medycznej dotyczącej stanu zdrowia psychicznego J. R. przed jego osadzeniem w jednostce penitencjarnej. Nie było zatem możliwości ustalenia, czy przed osadzeniem cierpiał on na przypadłość, która stwierdzona została u niego po opuszczeniu zakładu karnego. Niezależnie jednak od braku możliwości ustalenia tej kwestii, stwierdzić należy, że sam fakt trzymiesięcznej hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym z całą pewnością pozostawał w związku z pobytem J. R. w jednostce penitencjarnej przez okres dziewięciu lat. W ocenie Sądu, uciążliwości warunków izolacji ponad przeciętną miarę i ponad typowe, które wynikają z samego faktu odbywania kary pozbawienia wolności – w stosunku do J. R. wynikały z tego, że był on więźniem politycznym, a przede wszystkim odbywającym /do momentu amnestii/ karę dożywotniego pozbawienia wolności. Tutaj nie sposób było nie zauważyć, że od momentu orzeczenia wobec J. R. kary łącznej dożywotniego pozbawienia wolności do momentu wydania w jego sprawie orzeczenia na podstawie aktu amnestii i złagodzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności do kary 12 lat pozbawienia wolności – w jego psychice i świadomości był on więźniem, który nigdy nie wyjdzie na wolność. Nie mogło być żadnych wątpliwości, że fakt ten odbił się w sposób niekorzystny na psychice J. R. i miał konsekwencje w dalszym jego życiu, także rodzinnym.

Wnioskodawczyni – żona J. R. zeznała że – „Mąż ciągle żył przeszłością, on ciągle mówił o swojej przeszłości, dzień w dzień. Nie bardzo chciał opowiadać jak było w więzieniu, czułam, że było tak źle, że wstyd mu było opowiadać. Dbał o to, żebym ja jakiś obrzydliwych sytuacji nie wiedziała.” /tom II k. 345/. Wypowiedź ta, która zdaniem Sądu była szczera wskazywała na to, że podczas odbywania kary pozbawienia wolności J. R. doznał wyjątkowych cierpień, w szczególności natury psychicznej, czego pośrednim potwierdzeniem było podjęte i kontynuowane przez niego leczenie psychiatryczne.

Kolejna okoliczność, która nie mogła ujść uwadze Sądu podczas rozpoznawania przedmiotowej sprawy, na którą także zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w sprawie o sygn. akt II AKa 439/15, to represje, jakie spotkały J. R. po zakończeniu odbywania przez niego kary pozbawienia wolności wskutek amnestii. W tym zakresie dokumenty zachowane w IPN dostarczyły bogatych informacji, z których wynikało, że J. R. był inwigilowany przez ówczesne służby bezpieczeństwa właściwie do chwili jego śmierci. Z dokumentów tych w sposób nie budzący żadnych wątpliwości wynikało, że zarówno represje, jak też inwigilacja J. R. – po opuszczeniu przez niego jednostki penitencjarnej pozostawały w bezpośrednim związku z jego uprzednim skazaniem za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Mając zatem na uwadze cierpienia psychiczne oraz fizyczne /w tym przebyte choroby/, których J. R. doznał będąc pozbawionym wolności w sprawie o sygn. akt Sr 118/49, fakt jego represjonowania i inwigilowania, które były następstwem jego działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zdaniem Sądu roszczenie wnioskodawczyń w zakresie zadośćuczynienia uznać należało za zasadne.

Przechodząc do ustalenia wysokości zarówno kwoty szkody, jak też zadośćuczynienia, które należne byłyby J. R., gdyby to on jako osoba uprawniona wystąpił z tymi roszczeniami – Sąd co do zasady zobligowany był do uwzględnienia faktu, że w sprawie o sygn. akt Sr 118/49, był on skazany także na karę 10 lat pozbawienia wolności za przestępstwo kryminalne. W tym zakresie nie została stwierdzona nieważność ww. orzeczenia. Kolejna okoliczność, która została wzięta przez Sąd pod uwagę, to okres, w którym J. R. był pozbawiony wolności i wynosił on 9 lat. Mając te okoliczności na uwadze, Sąd w pełni podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie /sprawa o sygn. akt II AKa 439/15 – uchylająca wcześniejsze orzeczenie w przedmiotowej sprawie/, zgodnie z którym – z jednej strony kwota zadośćuczynienia /także odszkodowania/ nie powinna być symboliczna, a z drugiej zbliżona do kwoty, jaką by sąd zasądził, gdyby nie było skazania za przestępstwo kryminalne.

J. R. odbywając karę pozbawienia wolności w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 – faktycznie był pozbawiony wolności przez okres 108 miesięcy. Gdyby nie skazanie za czyn kryminalny /punkt e) wyroku w sprawie o sygn. Sr 118/49/ roszczenie wnioskodawczyń dotyczyłoby całego tego okresu. Miarkując aby kwota szkody i zadośćuczynienia nie była symboliczna, jak też zbliżona do tej, która byłaby należna, gdyby nie doszło do skazania J. R. za czyn kryminalny /punkt e) wyroku/, Sąd uznał, że 55% kwot należnych – to wartości adekwatne, jakie powinny zostać zasądzone na rzecz wnioskodawczyń /w ½ części nań przypadających/. Przyjmując taki punkt wyjściowy, Sąd miał na uwadze nie tylko okres wykonywanej przez J. R. kary, ale także represje, które spotkały go już po wyjściu na wolność. Represje te bez wątpienia miały wpływ na brak możliwości podwyższania przez niego kwalifikacji, brak możliwości awansu, itp. Nadto wskazać należy na słuszny pogląd Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, wyrażony w wyroku z dnia 15 lutego 2012 r., sygn. akt II AKa 8/12, zgodnie z którym – „niezasłużona krzywda, jaka spotkała osoby represjonowane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, działające ze szczytnych patriotycznych pobudek, wedle kryteriów obiektywnych i subiektywnych jest niewątpliwie większa niż w wypadku tzw. pomyłki sądowej. Uzasadnia to z reguły przyznanie wyższego zadośćuczynienia osobie represjonowanej za taką działalność niż osobie uprawnionej do zadośćuczynienia na podstawie art. 552 § 1-4 k.p.k.”. Nie może ulegać żadnej wątpliwości, że pozbawienie człowieka wolności, połączone z dalszymi represjami, za jego działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zawsze było świadome i wolicjonalnie ukierunkowane na wyrządzenie krzywdy, celem zmuszenia do zmiany postępowania, ujawnienia posiadanych informacji lub dla prymitywnej zemsty. J. R. aż do śmierci był w aktywnym obszarze zainteresowania służb.

Mając powyższe na uwadze, ustalając wysokość kwoty zadośćuczynienia, która byłaby należna J. R., Sąd przyjął następujące obliczenia: za jeden miesiąc pozbawienia wolności – kwotę 10.000,00 zł zadośćuczynienia. Skoro J. R. był pozbawiony wolności 108 miesięcy, zatem kwotę tę należało przemnożyć przez 108, co dawało wynik 1.080.000,00 zł. Taka kwota byłaby należna J. R., gdyby nie był on skazany za przestępstwo kryminalne. Zaznaczyć należy, że w kwocie tej uwzględnione zostały także represje, do których dochodziło wobec J. R. już w momencie, gdy wyszedł on na wolność. Uwzględnienie to wyrażało się w określeniu stawki 10.000,00 zł/miesięcznie kwoty zadośćuczynienia. Jak wskazano wcześniej, wobec faktu, że J. R. był także skazany za czyn kryminalny, kwotę 1.080.000,00zł należało pomnożyć przez 55%, co dało wynik 594.000,00zł. Była to kwota zadośćuczynienia, która byłaby należna J. R., tytułem zadośćuczynienia.

Wobec śmierci J. R., w miejsce jego uprawnień wstąpiły żona H. R. (1) oraz córka E. R.. Stąd też kwota zadośćuczynienia, która należna byłaby J. R. ostatecznie podzielona została pomiędzy dwie uprawnione wnioskodawczynie, co spowodowało przyznanie każdej z nich ostatecznie kwot po 297.000,00 zł, tytułem zadośćuczynienia.

Przyznanie wnioskodawczyniom kwot, tytułem odszkodowania, co do zasady odbywało się w oparciu o te same reguły, to jest przyznano każdej z wnioskodawczyń ½ kwoty 55% tego, co uzyskałby J. R., gdyby nie skazanie go w sprawie o sygn. akt Sr 118/49 za czyn w punkcie e) wyroku, to jest za czyn kryminalny.

Dla przypomnienia wskazać należy, iż we wcześniejszej części uzasadnienia, Sąd orzekający w przedmiotowej sprawie podzielił pogląd zaprezentowany zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak też Sądów Apelacyjnych /na przykład Sądu Apelacyjnego w Lublinie – przywołany we wcześniejszej części uzasadnienia/, wyrażający się w przekonaniu, że odszkodowanie należy się także w sytuacji, kiedy brak jest udokumentowanego miejsca pracy przed osadzeniem osoby ubiegającej się o odszkodowanie. Całość argumentacji w tym zakresie przedstawiona została we wcześniejszej części uzasadnienia. Ponownie tylko wskazać należy, że argumentacja ta znajdowała zastosowanie także w odniesieniu do osoby J. R..

Brak było dokumentów, z których wynikałoby, że J. R. przed zatrzymaniem i osadzeniem w jednostce penitencjarnej był zatrudniony i otrzymywał z tego tytułu dochody. Sąd dysponował natomiast dokumentacją, która świadczyła w sposób nie budzący żadnych wątpliwości, że podjął on zatrudnienie po opuszczeniu zakładu karnego. W oparciu o te dane możliwe było jedynie hipotetyczne ustalenie wynagrodzenia, które mógłby otrzymywać J. R. w okresie, w którym był pozbawiony wolności. W tych okolicznościach Sąd zobligowany był do zastosowania instytucji z art. 322 k.p.c., zgodnie z którą – „Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.”.

W ocenie Sądu, dla ustalenia tej „odpowiedniej sumy” niezbędnym było powołanie dowodu z opinii biegłej z zakresu ekonomii, na okoliczność ustalenia kwoty miesięcznego wynagrodzenia J. R. na dzień sporządzenia opinii w oparciu o wynagrodzenie, jakie uzyskiwał po opuszczeniu jednostki penitencjarnej, przy założeniu, że byłby zatrudniony na analogicznym stanowisku w okresie, w jakim był pozbawiony wolności. W oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty źródłowe – biegła sporządziła opinię, z której wynikało, że hipotetyczna wysokość kwoty miesięcznego wynagrodzenia J. R. na dzień sporządzenia opinii wynosiłaby 5.434,64 zł. Sąd w całości uznał opinię biegłej za rzetelną i fachową. Jednakże jeszcze raz wskazać należy, iż wyliczenia wskazane przez biegłą miały charakter hipotetyczny i posłużyły Sądowi jako pomoc w ustaleniu „odpowiedniej kwoty”, o której mowa w art. 322 k.p.c. W oparciu zatem o hipotetyczne wskazanie biegłej, Sąd dokonał następujących wyliczeń: 108 miesięcy pozbawienia wolności J. R. pomnożone zostało przez kwotę 5.434,64 zł, co dało wartość 586.941,12 zł. Przy zastosowaniu zasady, wskazanej we wcześniejszej części uzasadnienia z tak ustalonej kwoty należało określić 55%, co wynosiło 322.817,616 zł, to jest w zaokrągleniu 322.818,00 zł. Taka kwota podzielona została na obie wnioskodawczynie, uzyskując w ten sposób kwoty po 161.409,00 zł, co stanowiło, zdaniem Sądu w oparciu o treść art. 322 k.p.c., kwotę należną dla każdej z wnioskodawczyń, tytułem odszkodowania.

W ocenie Sądu kwoty zasądzone na rzecz wnioskodawczyń były odpowiednie i wnioski w pozostałym zakresie należało oddalić.

O kosztach orzeczono w myśl art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wobec faktu, że wnioskodawczynie korzystały z pomocy prawnej – pełnomocników ustanowionych z urzędu, na podstawie art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. należało zasądzić na ich rzecz koszty nieopłaconej pomocy prawnej.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w wyroku.

Dorota Radlińska