Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Barbara Orechwa-Zawadzka Sędziowie Teresa Suchcicka

Bożena Szponar - Jarocka

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lipca 2020 r. w B.

sprawy z odwołania J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji wnioskodawcy J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 grudnia 2019 r. sygn. akt V U 143/19

I. oddala apelację,

II. odstępuje od obciążania J. K. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za II instancję.

T. B. O. B. S. - J.

Sygn. akt III AUa 203/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 20 grudnia 2018 r., wydaną na podstawie przepisów Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r., poz. 1270) oraz Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2017 r., poz. 664 ze zm.), odmówił J. K. prawa do emerytury pomostowej, wskazując, że po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 powołanej ustawy o emeryturach pomostowych. Organ rentowy nie zaliczył do pracy w warunkach szczególnych okresu od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r., ponieważ stanowisko konduktora nie zostało wymienione w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych.

W odwołaniu od tej decyzji J. K. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do emerytury pomostowej od 1 listopada 2018 r., ewentualnie o jej uchylenie i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. Wniósł także o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 11 grudnia 2019 r. oddalił odwołanie oraz odstąpił od obciążania J. K. kosztami zastępstwa procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B..

Sąd Okręgowy ustalił, że J. K. urodził się (...) Na 31 grudnia 2008 r. udowodnił 34 lata, 10 miesięcy i 8 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 31 lat, 6 miesięcy i 23 dni pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Stosunek pracy odwołującego został rozwiązany 30 czerwca 2010 r. Decyzją z 20 grudnia 2018 r. ZUS odmówił mu prawa do emerytury pomostowej, ponieważ po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał on prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. ZUS uznał, że praca wykonywana przez niego w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r. na stanowisku konduktora nie była pracą w warunkach szczególnych.

W okresie od 17 stycznia 1977 r. do 30 czerwca 2010 r. odwołujący był zatrudniony w P. Regionalnych sp. o.o. (...) Zakład (...) w B. kolejno na stanowiskach: od 17 stycznia 1977 r. do 30 czerwca 1977 r. – szkolenie na konduktora, od 1 lipca 1977 r. do 31 stycznia 1986 r. – konduktor, od 1 lutego 1986 r. do 31 sierpnia 1990 r. – kierownik pociągu, od 1 września 1990 r. do 31 października 1992 r. – konduktor, od 1 listopada 1992 r. do 30 września 1993 r. – zwrotniczy, od 1 października 1993 r. do 31 lipca 2009 r. – konduktor, od 1 sierpnia 2009 r. do 30 czerwca 2010 r. – rzemieślnik. Zakład pracy wydał odwołującemu zaświadczenie z 30 czerwca 2010 r., w którym wskazano, że okres pracy w (...) jest okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin. Podobna informacja znajdowała się w pkt 8 świadectwa pracy z 30 czerwca 2010 r.

Sąd Okręgowy przywołał treść art. 4 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2019 r., poz. 1924), a także definicję prac w szczególnych warunkach i prac o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy. Wskazał, że wśród prac o szczególnym charakterze załącznik nr 2 w punkcie 5 wymienia prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zakładowy, maszynista wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników pociągów. W punkcie 6 natomiast wskazane zostały prace bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpośrednio potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra). Następnie ocenił, czy po 31 grudnia 2008 r. J. K. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 lub 3 ustawy o emeryturach pomostowych. W tym zakresie sporny pozostawał okres zatrudnienia w P. Regionalnych sp. o.o. (...) Zakład (...) w B. od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r., tj. na stanowisku konduktora. Odwołujący twierdził, że faktycznie wykonywał prace kierownika pociągu.

Sąd Okręgowy wskazał, że według Instrukcji o technice i organizacji pracy drużyn konduktorskich w pociągach pasażerskich do zadań konduktora należy: 1) wykonywanie poleceń kierownika pociągu; 2) przyjęcie, prowadzenie i zdanie pociągu - w przewidzianym zakresie; 3) interweniowanie w przypadku sporów pomiędzy podróżnymi; 4) nadzór nad przestrzeganiem przepisów porządkowych w pociągu; 5) nadzór nad stanem technicznym taboru w ramach posiadanych uprawnień (w tym wyposażeniem taboru i działaniem urządzeń wagonowych); 6) nadzór nad stanem sanitarno-higienicznym i porządkowym w taborze; 7) udzielanie wszelkiej możliwej pomocy podróżnym; 8) w razie zaistnienia wypadków, incydentów i wydarzeń - przestrzeganie stosownych procedur i obowiązków w tym względzie; 9) niezwłoczne informowanie kierownika pociągu o wszelkich wydarzeniach i nieprawidłowościach stwierdzonych podczas prowadzenia pociągu; 10) wykonywanie innych czynności związanych z przyjęciem, prowadzeniem i zdaniem pociągu, na które pozwalają posiadane uprawnienia i kwalifikacje. Z kolei do zadań kierownika pociągu należy: 1) przyjęcie, prowadzenie i zdanie pociągu - w przewidzianym zakresie; 2) prowadzenie na bieżąco dokumentów pociągowych; 3) prowadzenie na bieżąco karty pracy drużyny konduktorskiej; 4) prowadzenie na bieżąco karty pracy drużyny trakcyjnej i pojazdów; 5) zorganizowanie pracy drużyny konduktorskiej przy obsłudze pociągu; 6) sprawdzenie stanu przygotowania do pracy podległego personelu; 7) nadzór nad pracą drużyny konduktorskiej oraz innych pracowników stanowiących obsadę pociągu; 8) interweniowanie w przypadku sporów pomiędzy podróżnymi; 9) wykonywanie poleceń pracowników zarządcy infrastruktury prowadzących ruch kolejowy w zakresie prowadzenia pociągu; 10) wykonywanie pracy manewrowej; 11) nadzór nad przestrzeganiem przepisów porządkowych w pociągu; 12) nadzór (w ramach posiadanych uprawnień) nad stanem technicznym, w tym wyposażeniem taboru i działaniem urządzeń taborowych, wykonywaniem oględzin technicznych pociągu oraz wymaganej próby hamulca w przypadku braku czynnego posterunku rewizji technicznej taboru, a czynności te są wymagane wg stosownych uregulowań; 13) nadzór nad stanem sanitarno-higienicznym i porządkowym w taborze; 14) udzielanie pomocy podróżnym i pracownikom obsady pociągu w możliwym zakresie; 15) w razie wypadku, incydentu lub wydarzenia - wdrażanie stosownych procedur w tym względzie, w tym procedur określonych w Systemie (...) Bezpieczeństwem; 16) informowanie przełożonych o wszystkich stwierdzonych w czasie pracy zdarzeniach, nieprawidłowościach i uchybieniach związanych z prowadzonym pociągiem; 17) wygłaszanie komunikatów dla podróżnych, (w tym dotyczących wszelkich odstępstw od planowanej podróży), według obowiązujących w tym zakresie uregulowań egzekwowanie prawidłowego wykonania czyszczenia taboru; 18) podczas kontroli współpraca z przedstawicielami Urzędu Transportu Kolejowego; 19) niezwłoczne informowanie właściwego terenowo dyspozytora jednostki wykonawczej o kontroli Urzędu Transportu Kolejowego.

J. K. wyjaśnił, że w 1977 r. rozpoczął pracę jako konduktor hamulcowy pociągów towarowych. Musiał zdać egzamin kwalifikacyjny i egzamin na konduktora hamulcowego, zwrotniczego i manewrowego. W pociągach towarowych spinało się wagony. Konduktor przekładał dźwignię do torów przejazdowych. W latach 1978-1979 zdał egzamin na konduktora rewizyjnego i rozpoczął pracę w pociągach osobowych na stanowisku konduktora. Początkowo pracował na stacji w C. i na stacji B.. Przypinał i odpinał wagony osobowe pod nadzorem kierownika pociągu. Na szlaku manewrowym pełnił również obowiązki manewrowego i zwrotniczego, podpinał wagony spod rampy do składu pociągu. Na małych stacjach podpinał wagony pod nadzorem kierownika pociągu. W latach 1984-1985 zdał egzamin na kierownika pociągu, a następnie pracował jako kierownik pociągu, czyli nadzorował prace konduktorów, którzy wykonywali prace manewrowych. Do 1990 r. lub 1991 r. pracował w C., potem został przeniesiony do B.. W B. na stacji przez 10 miesięcy pracował jako zwrotniczy, a następnie został przeniesiony na stanowisko konduktora. Jako kierownik pociągu pracował do 2009 r. W sierpniu 2009 r. podjął pracę rzemieślnika. Na rozprawie 24 kwietnia 2019 r. odwołujący wyjaśnił, że od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r. pracował jako konduktor-kierownik pociągu. Twierdził, że konduktor wykonywał takie same czynności jak kierownik.

Z zeznań świadka T. M., który od 1998 r. pracował z odwołującym w (...), wynikało, że odwołujący zawsze był kierownikiem pociągu. Zakres obowiązków kierownika pociągu i konduktora jest bardzo zbliżony. Kierownik pociągu jest brygadzistą pozostałych konduktorów. Przy wieloosobowej obsłudze kierownik pociągu koordynuje pracę załogi, tj. koordynuje pracę konduktorów i wydaje polecenia maszyniście w określonym zakresie. Kierownik pociągu to bardziej odpowiedzialna funkcja niż konduktor, ponieważ kierownik pociągu jest odpowiedzialny za całą obsługę pociągu, za pociąg w całości pod każdym względem, za stan techniczny pociągu, za punktualność, za bezpieczeństwo. Konduktorzy też są odpowiedzialni za to wszystko, jednakże w przypadku wieloosobowej obsługi wszystkim zawiaduje kierownik pociągu. T. M. wskazał, że są pociągi, w których obsługa jest jednoosobowa. Wówczas w obsłudze jest tylko jeden kierownik pociągu i pełni on wówczas również funkcję konduktora. Odwołujący również pracował na takich zasadach, czyli przy jednoosobowej obsłudze.

Świadek B. Ś., która była zatrudniona w (...) Sp. z o.o. (...) Zakład (...) od 2007 r., wskazała, że pracowała z odwołującym w C. i w B.. Podczas zatrudnienia w C. odwołujący początkowo był konduktorem, a później kierownikiem pociągu. Natomiast podczas zatrudnienia w B. odwołujący był kierownikiem pociągu. Kierownik pociągu odpowiada za całość, a konduktor ma za zadanie przygotować skład, sprawdzić, czy w pociągu jest wyposażenie (typu gaśnice), czy wszystko jest w porządku. Ponadto konduktor sprawdza bilety. Natomiast kierownik pociągu wydaje polecenia konduktorowi. Gdy świadek zaczęła pracę w 1981 r., odwołujący już pracował jako konduktor. Najpierw pracował w pociągach towarowych, a później w pociągach osobowych. W 1981 r. była obsługa wieloosobowa, tj. na trasie było dwóch konduktorów i kierownik pociągu, później była obsługa jednoosobowa, tj. kierownik pociągu był jednocześnie konduktorem, dlatego wszystkie zadania wykonywał jeden pracownik. Jeśli skład był dłuższy i obejmował 8-9 wagonów, wtedy był potrzebny kierownik pociągu i 2 konduktorów. Zazwyczaj było jednak 4-5 wagonów i wtedy konduktor był jednocześnie kierownikiem.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący nie wykonywał po 31 grudnia 2008 r. w pełnym wymiarze czasu pracy prac, o których mowa w pkt 5 załącznika nr 1 lub 2 do ww. ustawy. Wówczas odwołujący był zatrudniony w P. Regionalnych sp. o.o. (...) Zakład (...) w B. na stanowisku konduktora (od 1 października 1993 r. do 31 lipca 2009 r.). Zdaniem Sądu jakkolwiek przesłuchani w sprawie świadkowie i odwołujący twierdzili, że J. K. pracował także w charakterze kierownika pociągu, to na podstawie tych zeznań nie można ustalić okresu, w jakim praca w tym charakterze była wykonywana. Sąd stwierdził, że odwołujący pracował w charakterze kierownika pociągu przed 2009 r., a dokładniej w okresie od 1 lutego 1986 r. do 31 sierpnia 1990 r. Wskazał, że jakkolwiek (według wykazu zadań konduktora i kierownika pociągu zawartych w instrukcji) czynności konduktora i kierownika częściowo się pokrywały, to niewątpliwie to, co odróżniało te dwa stanowiska, to to, że kierownik pociągu sprawuje nadzór nad drużyną konduktorską, organizuje pracę tej drużyny i kieruje ją. Z zeznań przesłuchanych osób wynikało, że odwołujący był konduktorem-kierownikiem pociągu w składach jednoosobowych. Nie miał zatem podległych sobie konduktorów i nie mógł organizować niczyjej pracy ani nią zarządzać.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołujący wykonywał w spornym okresie prace konduktora, które nie zostały wymienione w żadnym z załączników do ustawy o emeryturach pomostowych. Tym samym okres ten nie mógł być zakwalifikowany jako wykonywanie prac o szczególnym charakterze wymienionych w poz. 5 załącznika nr 1 czy 2 do ustawy. Sąd Okręgowy dodał, że wprowadzenie zmian do przepisów dotyczących wcześniejszych emerytur nabywanych z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze Ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych miało na celu bezpośrednio ograniczenie kręgu osób uprawnionych do wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej (wyrok Sądu Najwyższego z 4 września 2012 r., I UK 164/12), dlatego jakakolwiek wykładania rozszerzająca przepisów ustawy jest niedopuszczalna.

Sąd Oceniał też sytuację odwołującego pod kątem spełnienia przesłanek z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych. Przepis ten stanowi wyjątek od warunków ustalenia prawa do emerytury pomostowej określonych w analizowanym już przepisie art. 4 ustawy. Istotę tej regulacji wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 13 marca 2012 r. (II UK 164/11), stwierdzając, że warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle art. 4 i art. 49 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.) jest legitymowanie się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze (w rozumieniu tej ustawy lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy o emeryturach pomostowych, a więc po 1 stycznia 2009 r. Osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową, która nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do tej emerytury jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy można kwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych). J. K. nie kontynuował po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Odwołujący posiadał wprawdzie staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 31 lat, 6 miesięcy i 23 dni, jednak były to prace traktowane jako prace w szczególnych warunkach tylko na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów. Gdyby dotychczasowy (czyli uznawany za taki na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów) staż pracy był jednocześnie uznawany za pracę w szczególnych warunkach na gruncie obecnie obowiązującej ustawy o emeryturach pomostowych, odwołujący nabyłby prawo do świadczeń pomostowych. Wykaz prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określonych w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych ma jednak charakter zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, co oznacza, że cech pracy ,,o szczególnym charakterze” lub ,,w szczególnych warunkach” nie mogą posiadać inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć się z wiekiem. Nie spełnia przesłanki określonej w art. 49 pkt 3 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych ubezpieczony, którego dotychczasowy okres pracy nie jest okresem pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Z analizy rodzaju prac wykonywanych przez odwołującego przed 31 grudnia 2008 r. wynikało, że chociaż spełniają one warunki do uznania ich za prace w szczególnych warunkach z punktu widzenia rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., to jednak spośród tych prac jedynie okres zatrudnienia na stanowisku kierownika pociągu od 1 lutego 1986 r. do 31 sierpnia 1990 r. (łącznie 4 lat i 6 miesięcy) mogą być uznane za takie na podstawie ustawy o emeryturach pomostowych (są wymienione w załączniku nr 2 do ustawy pod poz. 5). Okres ten jest jednak niewystarczający do przyznania świadczenia wobec wymaganych 15 lat takiej pracy. Jedynie wówczas, gdyby pozostałe prace wykonywane przez odwołującego do 31 grudnia 2008 r. były pracami traktowanymi jako prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze także na gruncie ustawy o emeryturach pomostowych - zgodnie z nowym wykazem prac, odwołujący nabyłby prawo do emerytury pomostowej (a tak nie jest, gdyż odwołujący wykonywał czynności konduktora i rzemieślnika). Brak było zatem podstaw prawnych do przyznania na podstawie art. 49 ustawy emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych, nie może być w wymaganym wymiarze 15 lat tak kwalifikowany na gruncie Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Sąd wskazał, że odwołujący nie spełnił warunków określonych w art. 4 i art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych, odwołanie zostało oddalone na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Sąd odstąpił od obciążania odwołującego kosztami zastępstwa procesowego na podstawie art. 102 k.p.c. Wskazał, że przepis ten ustanawia zasadę słuszności, która stanowi odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 k.p.c. Jest rozwiązaniem szczególnym wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności, przy czym sam nie konkretyzuje on pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, pozostawiając ich kwalifikację sądowi. W doktrynie i judykaturze przyjęło się, że do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą okoliczności związane zarówno z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich – sytuacje życiową i majątkową (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 stycznia 2013 r., I ACa 697/12, LEX 1281107). Sąd Okręgowy dodał, że ocena sądu, czy zachodzi „wypadek szczególnie uzasadniony”, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem sądu oraz oceną okoliczności rozpoznanej sprawy.

J. K. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych Sądu, mający istotny wpływ na treść wydanego wyroku, polegający na przyjęciu, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dostarczył podstaw do ustalenia, aby po 31 grudnia 2008 r. wykonywał on prace, o których mowa w pkt 5 załącznika nr 1 lub 2 do ww. ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, przez co okres ten nie mógł być zakwalifikowany jako wykonywanie pracy o szczególnym charakterze, podczas gdy faktycznie – jak wynika z materiału dowodowego zebranego w sprawie, a w szczególności świadectw pracy i zaświadczenia zakładu pracy – od 17 stycznia 1977 r. do 31 lipca 2009 r. pracował on na kolei, a w zaświadczeniu zakładu pracy z 30 czerwca 2010 r. zakładu pracy zostało wskazane, że okres pracy na (...) jest okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, co zostało potwierdzone także w pkt 8 świadectwa pracy z 30 czerwca 2010 r., przy czym dodatkowo okres pracy w charakterze kierownika pociągu w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r. został szczegółowo potwierdzony także dowodami osobowymi w postaci zeznań świadka T. M., który potwierdził, że odwołujący zawsze był kierownikiem pociągu, a także świadek B. Ś. potwierdziła pracę odwołującego w spornym okresie jako kierownika pociągu; materiał dowodowy dostarczył zatem podstaw do ustalenia, że po 31 grudnia 2008 r. odwołujący faktycznie wykonywał prace, o których mowa w pkt 5 załącznika nr 1 lub 2 do ww. ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, a te zeznania korelują ze świadectwem pracy, zaświadczeniem zakładu pracy, zgodnie z którymi praca w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r. była wykonywana w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, a który to fakt wynika także z zestawienia z dokumentacją pracowniczą; odwołujący wskazał, że jako konduktor zarządzał podległym sobie składem oraz organizował i zarządzał pracą maszynisty składu, który bez zgody kierownika pociągu nie mógł wykonywać żadnych czynności, nawet ruszyć pociągiem;

2.  naruszenie art. 49 i art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez przyjęcie, że odwołujący nie spełnia warunków określonych w tych przepisach i ma jedynie 4 lata i 6 miesięcy pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, podczas gdy ZUS przyjął, że odwołujący udowodnił 31 lat, 6 miesięcy i 23 dni pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, co zostało potwierdzone dokumentacją pracowniczą, jak również fakt pracy w takich warunkach po 31 grudnia 2008 r. w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych (w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 lipca 2009 r.), czyli miał wymagany w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Wskazując na te zarzuty, odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie mu emerytury pomostowej od 1 listopada 2018 r., ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Wniósł również o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Sąd Apelacyjny ustalił i rozważył:

Sąd Okręgowy właściwie ustalił stan faktyczny sprawy w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia, dlatego Sąd Apelacyjny przyjął te ustalenia za własne. Sąd Apelacyjny zaakceptował też argumentację prawną Sądu pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy zasadnie ustalił, że odwołujący nie wykonywał po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Po 31 grudnia 2008 r. odwołujący wykonywał czynności konduktora do 31 lipca 2009 r., a od 1 sierpnia 2009 r. do 30 czerwca 2010 r. – rzemieślnika w (...) sp. z o.o. (...) Zakład (...) w B., ale żadne z tych stanowisk nie zostało wymienione w załącznika nr 1 i nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Pod pozycją 5 w załączniku nr 2 zostały zakwalifikowane do prac o szczególnych charakterze jedynie prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zakładowy, maszynista wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników pociągów, a pod pozycją 6 – prace bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpośrednio potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra). Z tej kategorii prac odwołujący pracował jako kierownik pociągu tylko od 1 lutego 1986 r. do 31 sierpnia 1990 r., a jako zwrotniczy – od 1 listopada 1992 r. do 30 września 1993 r., a zatem przed 1 stycznia 2009 r.

Pracodawca odwołującego wyraźnie rozróżnił stanowisko konduktora i kierownika pociągu. Świadczy o tym załączona do akt sprawy obowiązująca Instrukcja o technice i organizacji pracy drużyn konduktorskich w pociągach pasażerskich, która zawiera zakres obowiązków na tych stanowiskach. Wynikało z niej, że zakres obowiązków kierownika pociągu jest szerszy niż konduktora, choć niewątpliwie kierownik pociągu wykonuje również czynności konduktorskie. Potwierdzili to też świadkowie T. M. i B. Ś.. Z zeznań tych wynikało też, że w pociągach jest obsługa jednoosobowa lub wieloosobowa, przy czym w pociągach, w których obsługa jest jednoosobowa, kierownik pociągu pełni wówczas również funkcję konduktora. Świadkowie wskazali, że odwołujący pracował również w pociągach, w których obsługa była jednoosobowa. Dokumentacja osobowa odwołującego nie wskazuje jednak, jakie pociągi były obsługiwane przez odwołującego. Wyraźnie natomiast wynika z niej, że w latach 2009-2010 wykonywał on pracę jako konduktor lub rzemieślnik. Nawet jeżeli odwołujący pracował w pociągach, w których obsługa była wykonywana jednoosobowo, to nie wykonywał tych czynności stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Z zeznań świadków wynikało bowiem, że poza jednoosobową obsługą pociągów odwołujący również zajmował się wieloosobową obsługą pociągów, zatem nie były to wyłączne czynności należące do zakresu jego obowiązków. Z tego względu należało podzielić stanowisko Sądu Okręgowego, że odwołujący nie wykonywał po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Jak słusznie uznał Sąd Okręgowy, praca konduktora lub rzemieślnika nie należy do rodzaju prac wymienionych w załączniku nr 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych i tym samym nie stanowi pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ani pracy o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 3 tej ustawy.

Wskutek tego, że praca konduktora lub rzemieślnika, którą odwołujący wykonywał po 31 grudnia 2008 r., nie była pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakter, to odwołujący nie spełnił przesłanki wymienionej w art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych. Skoro zaś nie spełnił jednej z przesłanek wynikających z art. 4 tej ustawy, to podstawą prawną jego żądania przyznania prawa do emerytury pomostowej mógł być jedynie art. 49 tej ustawy. W myśl art. 49 ww. ustawy, prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która: 1) po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3; 2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12; 3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

O ile do ustalenia uprawnień na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych mają znaczenie okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykonywanej przed 1 stycznia 1999 r. zarówno w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, jak i art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (na co wskazuje art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych), o tyle do ustalenia uprawnień do emerytury pomostowej na podstawie art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych bierze się pod uwagę jedynie okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy. Oznacza to, że przy ustalaniu uprawnień do emerytury pomostowej na tej podstawie prawnej (art. 49) nie mogą być uwzględnione żadne okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które są takimi jedynie w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych już nie. Określenie „okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3”, zawarte w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, oznacza okres pracy wskazany w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy bez wliczania do niego okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. (wyroki Sądu Najwyższego: z 4 września 2012 r., I UK 164/12; z 22 lipca 2013 r., III UK 106/12). Przy ustalaniu okresu uprawniającego do emerytury pomostowej, o którym mowa w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, nie uwzględnia się zatem okresów pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jest to wyraz realizacji ogólniejszej zasady, na której opiera się ustawa o emeryturach pomostowych, zgodnie z którą prawo do tej emerytury przysługuje wyłącznie osobom, które w okresie swojej kariery zawodowej wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zdefiniowaną w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 21 listopada 2018 r., III AUa 719/18).

Wykonywana przez odwołującego praca w przedsiębiorstwie kolejowym, w tym na stanowisku konduktora, kierownika pociągu, rzemieślnika i zwrotniczego jest zalicza do prac w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 4 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. § 4 ust. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.). Jednakże tylko praca na stanowisku kierownika pociągu i zwrotniczego jest pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Są to jednak zbyt krótkie okres, ponieważ przypadają od 1 lutego 1986 r. do 31 sierpnia 1990 r. i od 1 listopada 1992 r. do 30 września 1993 r. i wynoszą odpowiednio 4 lata i 7 miesięcy oraz 11 miesięcy. Odwołujący nie wykazał zatem, że przez 15 lat wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. W rezultacie nie spełnił przesłanki wynikającej z art. 49 pkt 3 tej ustawy, a przez to nie mógł nabyć prawa do świadczenia na podstawie art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych. W tej sytuacji zarzuty o naruszeniu przez Sąd Okręgowy art. 4 i art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych były niezasadne, apelacja zaś podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 Kodeksu postępowania cywilnego (pkt I sentencji wyroku).

Sąd Apelacyjny odstąpił od obciążenia J. K. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za drugą instancję, o czym orzeczono zgodnie z art. 102 k.p.c. (pkt II sentencji wyroku). Odwołujący ubiegał się o emeryturę pomostową, ale ostatecznie nie zostało przyznane mu prawo do tego świadczenia. Nie otrzyma zatem stałego źródła przychodu, jakim jest emerytura pomostowa. Z tego względu obciążenie go kwotą kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego byłoby dodatkowym obciążeniem finansowym.

T. B. O. B. S.-J.