Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 grudnia 2020 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2020 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy ze skargi pozwanego A. P. (1)

o wznowienie postępowania

z udziałem powodów M. P., K. K., U. P., M. H.

na skutek apelacji pozwanego A. P. (1) od wyroku Sądu Rejonowego w Ełku z dnia 9 września 2020 r., sygn. akt I C 155/19

p o s t a n a w i a:

1.  Uchylić zaskarżony wyrok i skargę odrzucić.

2.  Przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Ełku radcy prawnemu J. K. wynagrodzenie w kwocie 2353,20 zł (dwa tysiące trzysta pięćdziesiąt trzy złote i 20/100) w tym podatek VAT za pomoc prawną udzieloną pozwanemu z urzędu przed sądem II-giej instancji oraz odstąpić od obciążania pozwanego kosztami procesu na rzecz strony powodowej.

SSO Mirosław Krzysztof Derda SSO Agnieszka Kluczyńska SSO Cezary Olszewski

Sygn. akt I Ca 340/20

UZASADNIENIE

A. P. (1) wystąpił ze skargą o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Ełku z dnia 11 października 2018r w sprawie o sygn. akt I C 1165/18 i wnosił o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem oraz chylenie skarżonego wyroku w całości ewentualnie zmianę pkt. II i III powyższego orzeczenia poprzez odstąpienie od obciążania pozwanego A. P. (1) kosztami postępowania oraz zasądzenie od powódek kosztów postępowania w tym kosztów niepłaconej pomocy prawnej pełnomocnika z urzędu wg norm przepisanych zwiększonych o należny podatek VAT ( stawka 23%) względnie przyznanie i wypłacenie kosztów zastępstwa procesowego z urzędu z sum budżetowych Skarbu Państwa - kasy Sądu Rejonowego w Ełku.

Wnosił też o dopuszczenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach tut. Sądu IC 1165/18 w szczególności wyroku, protokołu rozpraw i zapadłych orzeczeń w sprawie, a następnie przeprowadzenie dowodu z tychże dokumentów - na okoliczność podstaw wznowienia postępowania: fałszywych zeznań oraz m nieporadności i braku możliwości działania przez A. P. (1) a w konsekwencji braku podstaw do uznania go za niegodnego dziedziczenia po synu P. P. (1) oraz dopuszczenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach tut. Sądu II K 331/17 w szczególności protokołu rozprawy i zapadłego orzeczenia następnie przeprowadzenie dowodu z tychże dokumentów - na okoliczność podstaw wznowienia postępowania, a także okoliczności dokonania czynu mniejszej wagi a w konsekwencji braku podstaw pozwu uznania go za niegodnego dziedziczenia po synu P. P. (1),

Motywując żądanie podnosił, iż żądanie powódek wskazane w pozwie w sprawie I C 1165/18 jest bezzasadne z uwagi na jego nieudowodnienie. Natomiast według twierdzeń pozwanego A. P. (1) Sąd Rejonowy wydał orzeczenie na podstawie fałszywych zeznań słuchanych w sprawie świadków w szczególności jego córek jak również, że nie miał możliwości prawidłowego uczestniczenia w sprawie przez co nie miał możliwości zajęcia stanowiska i obrony swych praw. Zatem w sprawie mogą zachodzić przesłanki do wznowienia postępowania zgodnie z dyspozycją art. art. 403 § 1 pkt 2 i 401 pkt. 2 k.p.c. Uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa oznacza konieczność stwierdzenia związku przyczynowego między tym przestępstwem a treścią wyroku, polegającego na tym, że gdyby nie czyn zabroniony, to nie zapadłby wyrok określonej treści. Podnosił, iż w doktrynie przyjmuje się, że podstawa wznowienia określona w art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c. może być rozumiana szeroko - może tu chodzić o każde przestępstwo, za pomocą którego mógł być uzyskany wyrok . Decydujące jest to, aby przestępstwo - jako podstawa wznowienia określona w art. 403 § 1 pkt 2 k.p.c. - pozostawało w związku przyczynowym z wydaniem wyroku i treścią rozstrzygnięcia sądu w nim zawartego; przestępstwo to musi służyć do uzyskania wyroku (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27czerwca2017r. UCZ44/17) .Kolejnym zarzutem do skarżonego orzeczenia było to że dotknięte było ono wadą nieważności, ponieważ w postępowaniu tym pozwany nie miał zdolności procesowej, a także nie był należycie reprezentowany (art. 401 pkt 2 k.p.c.) jak również nie miał możliwości działania i obrony swych praw jak i zgłaszania wniosków dowodowych.

Motywował, iż artykuł 401 pkt 2 k.p.c. uzależnia dopuszczalność wznowienia od występowania związku pomiędzy naruszeniem przepisów prawa, a pozbawieniem strony możności działania. Strona zostaje pozbawiona możności działania tylko wtedy, gdy znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwia, a nie tylko utrudniła lub ograniczyła popieranie przed sądem dochodzonych żądań (uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1999 r., II UKN174/00, OSNP 2001, Nr 4, poz. 133). Ocena, czy doszło do pozbawienia strony możności obrony jej praw, powinna być dokonywana przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy. Zgodnie z ugruntowaną wykładnią Sądu Najwyższego, nieprzyznanie fachowego pełnomocnika z urzędu - mimo spełnienia określonych warunków - może być kwalifikowane jako powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw tylko w sytuacji, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność, prowadzącą do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r., III CK 533/04, LEX nr 197647 oraz z dnia 25 maja 2005 r., 1 CK 773/04, LEX nr 180833 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 102/98, OSNAPiUS 1999 Nr 12, poz. 408; z dnia 12 września 2007 r., ICSK 199/07, LEXnr 461625; z dnia 16 kwietnia 2008 r., VCSK 564/07, LEJC nr 424339 oraz z dnia 19 czerwca 2008 r., VCSK 50/08, LEXnr 424321).

Taka sytuacja miała miejsca w przedmiotowej sprawie, albowiem kwestia uznania osoby za niegodną i związane z tym przesłanki a w szczególności obrona przed tym zarzutem jest poważnym zagadnieniem prawnym i procesowym.

Wyrokiem z dnia 9 września 2020r Sąd Rejonowy w Ełku oddalił skargę i rozstrzygnął o kosztach postępowania. Sąd ten wskazał iż jako podstawę skargi pozwany podnosił brak możliwości obrony swoich praw, ponieważ został wyproszony w sali rozpraw i nie miał możliwości przedstawienia swoich racji. Faktycznie z protokołu rozprawy z akt sprawy I C 1165/18, iż 9 października 2018 r. został wyproszony z sali rozpraw, ale stało się z uwagi na jego naganne zachowanie, a ponadto miało to miejsce już po przeprowadzeniu większości postępowania dowodowego. A. P. (1) nie zainteresował się, jakiej treści zapadł wyrok, nie składał wniosku o uzasadnienie wyroku i doręczenie mu odpisu wyroku z uzasadnieniem, uzasadnienie wobec braku wniosku stron nie zostało w ogóle sporządzone.

Nie można też stwierdzić, iż orzeczenie w sprawie I C 1165/18 zapadło w oparciu o fałszywe zeznania i popełnione zostało jakieś przestępstwo, co miało wpływ na treść wydanego wyroku. Brak jest jakichkolwiek postaw do dania temu wiary, organy ścigania prowadziły i prowadzą postępowania na skutek zawiadomienia / zawiadomień / złożonego przez A. P. (1), ale nie zakończyło się to żadnym postawieniem zarzutów komukolwiek, w każdym razie brak jest wyroku skazującego prawomocnego zgodnie z art. 404 k.p.c.

Brak jest wobec tego przesłanek do wznowienia postępowania w przedmiotowej sprawie.

Pozwany zresztą zdaniem sądu rejonowego wydaje się traktować skargę o wznowienie postępowania jak apelację, a tymczasem są to dwie różne instytucje na gruncie procedury cywilnej i nie można ich stosować wymiennie, co zdaje się czynić pozwany domagając się przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron na okoliczność związaną z ewentualną niegodnością dziedziczenia po synu P..

Poza tym z uzasadnienia skargi i z treści prezentowanych przez samego A. P. (1) wynika, że chodzi mu o koszty postępowania przed Sądem w sprawie I C 1165/18, a nie o merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie.

Apelację od wyroku sadu rejonowego wywiódł pozwany zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

a.  art. 412 § 1 kodeksu postępowania cywilnego poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na oddaleniu skargi o wznowienie z dnia 29.01.2019r. i uznaniu, iż brak jest podstaw do wznowienia postępowania w sprawie o sygn. akt IC 1165/18 z uwagi na nieważność postępowania mimo bezspornego wyproszenia A. P. (1) z sali rozpraw przez co uniemożliwiono Mu prezentacje swego stanowiska,

b.  art. 401 pkt 2 k.p.c. poprzez błędną subsumcję polegająca na uznaniu, iż nie doszło do nieważności postępowania, a wyproszenie A. P. (1) z sali rozpraw nie miało wpływu na toczące się postępowanie o uznanie za niegodnego dziedziczenia, gdyż miało to miejsce po przeprowadzeniu większości dowodów oraz podyktowane było nagannym zachowaniem pozwanego, a także poprzez nie dostrzeżenie że pozwany nie miał możliwości działania i obrony swych praw jak i zgłaszania wniosków dowodowych, w tym podniesienia okoliczność że odrzucił spadek po zmarłym synu, a przez to postępowanie IC 1165/18 o uznanie za niegodnego dziedziczenia stało się bezprzedmiotowe,

c.  art. 412 § 1 w związku z art. 403 § lpkt 2 k.p.c w związku z art. 928 kodeksu cywilnego poprzez błędną subsumcję polegające na oddaleniu skargi o wznowienie z dnia 29.01.2019 r. i nie dostrzeżeniu, iż orzeczenie zapadłe w sprawie IC 1165/18 oparto na zeznaniach powódek słuchanych w sprawie które to zeznania zdaniem pozwanego nie odpowiadają prawdzie i nie mają uzasadnienia w stanie faktycznym przez co zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa fałszywych zeznań.

d.  art. 224 § 1 kpc poprzez uznanie, że sprawa jest wyjaśniona mimo niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy polegające na zamknięciu postępowania oraz zaniechaniu przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron w trybie art. 299 kpc, a w konsekwencji zaniechania weryfikacji i konfrontacji zeznań stron , mimo iż nie wyjaśniono:

-

czy pozwany miał możliwość swobodnej wypowiedzi oraz czy mógł przedstawić swe racje w tym okoliczności odrzucenia spadku po P. P. (1) ,

-

na jakie czyny karalne czy inne działania pozwanego względem zmarłego powódki wskazywały w celu wykazania że jest niegodny oraz czy pozwany dopuścił się czynów uzasadniających uznanie za niegodnego dziedziczenia w myśl z dyspozycji art. 928 kc, a w konsekwencji czy powódki dopuściły się poświadczenia nieprawdy lub nieprawdziwych twierdzeń o czynach uzasadniających uznanie A. P. (1) za niegodnego dziedziczenia a nie wyjaśnienie tych okoliczności ma wpływ na wydane orzeczenie;

e. art. 233 § 1 w związku z 229 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 928 kodeksu cywilnego poprzez przekroczenie przez Sąd granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegające na dowolnym pominięciu i zaniechaniu przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron oraz pominiecie okoliczności przyznanych przez stronę powodowa, iż pozwany nie był karany za przestępstwa umyślne względem zmarłego, a przez to niedokonaniu wszechstronnej analizy materiału dowodowego w sposób prawidłowy polegającej na zaniechaniu zweryfikowania prawdziwości złożonych uprzednio zeznań strony powodowej w postępowaniu IC 1165/18 odnośnie czynów jakich miałby się dopuścić pozwany a w konsekwencji zaniechania samodzielnego ustalenia podstaw do uznania pozwanego za niegodnego dziedziczenia -co z pewnością miało wpływ na orzeczenie,

f. art. 162 w związku z 229 kodeksu postępowania cywilnego polegające na
nieuwzględnieniu zgłoszonych na rozprawie zastrzeżeń co do naruszeń
przepisów dotyczących przepisów procedury, w tym zaniechaniu
przeprowadzenia dowodu z zeznań stron przez co uniemożliwiono
konfrontacje i weryfikację zeznań oraz ustalenia czy istnieją podstawy do
wznowienie postępowania IC 1165/18 w oparciu o zeznania nie
odpowiadające prawdzie - co miało wpływ na wydane orzeczenie.art. 404 kodeksu postępowania cywilnego polegające na błędnej subsumcji oraz zaniechaniu samodzielnego ustalenia czy zostało popełnione przestępstwo wywołujące określone skutki w sferze prawa cywilnego tj. czy powódki dopuściły się poświadczenia nieprawdy skutkujące zastosowaniem dyspozycji art. 928 kc wobec A. P. (1),art. 102 kodeksu postępowania cywilnego poprzez zaniechanie zastosowania nie odstąpienie od obciążania pozwanego kosztami niniejszego procesu z uwagi na szczególne okoliczności braku podstaw do uznania za niegodnego dziedziczenia oraz sytuację rodzinną i majątkową z uwagi na prowadzoną egzekucje komorniczą .

g.  2. naruszenie prawa materialnego:

- tj. art. 928 w związku z art. 6 kodeksu cywilnego poprzez zaniechanie zastosowania i samodzielnego ustalenia czy powódki udowodniły że są podstawy uznania, że A. P. (1) jest niegodny dziedziczenia po synu P. P. (1) oraz czy powódki dopuściły się poświadczenia nieprawdy oraz wprowadzenia w błąd wymiar sprawiedliwości w postępowaniu IC 1165/18 .

Powołując się na powyższe, zarzuty na podstawie art. 386 § 1 kpc wnosił o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu Rejonowego w Ełku I Wydziału Cywilnego z dnia 11.10.2018 r. w sprawie o sygn. akt IC 1165/18, a następnie:

- oddalenie powództwa o uznanie A. P. (2) za niegodnego dziedziczenia po zmarłym P. P. (1)

- zasądzenie kosztów postępowania od powódek na rzecz pozwanego

2.przyznanie pełnomocnikowi pozwanego działającemu z urzędu wynagrodzenia nieopłaconej pomocy prawnej za II instancję według norm przepisanych w podwójnej stawce plus należny podatek VAT z uwagi na zaangażowanie, udział w rozprawach sądowych oraz ilość odbytych spotkań z pozwanym i związany z tym nakład pracy,

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zgodnie z art. 410 § 1 KPC, sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie, a postanowienie w tym przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Przytoczone uregulowanie wykracza poza ramy postępowania wstępnego ze skargi o wznowienie postępowania. Zastosowanie tego przepisu oznacza, że przedmiotem badania sądu jest zachowanie terminu oraz oparcie skargi na jednej z ustawowych podstaw wznowienia, a w konsekwencji także dopuszczalności skargi z mocy ustawy i legitymację do jej wniesienia.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że badanie przesłanki oparcia skargi o wznowienie postępowania na ustawowej podstawie nie ogranicza się do kontroli, czy wskazane w skardze okoliczności odpowiadają ustawowym podstawom wznowienia, ale obejmuje również ustalenie, czy podstawa wznowienia w świetle okoliczności przedstawionych w jej uzasadnieniu istnieje (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 stycznia 2006 r., IV CZ 143/05, z dnia 10 lutego 2006 r., I PZ 33/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 48, z dnia 30 maja 2007 r., IV CZ 22/07, z dnia 13 lutego 2009 r., II CZ 97/08, z dnia 6 listopada 2009 r., I CZ 57/09, z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZ 18/10, i z dnia 18 kwietnia 2011 r., III UZ 6/11). Nastąpiła bowiem - wskutek uchylenia art. 411 KPC - eliminacja dwustopniowego postępowania. Skarga o wznowienie postępowania podlega - w myśl art. 410 § 1 KPC - odrzuceniu jeżeli - w okolicznościach konkretnej sprawy - podawana podstawa nie zostanie przez sąd stwierdzona.

W sprawie skarżący jako podstawę prawną skargi wskazali art. 401 ust. 2 i 403 kpc powołując się na dwie podstawy tj uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa i pozbawienie pozwanego możności działania wskutek naruszenia przepisów prawa.

Żadna z tych podstaw w ocenie sadu okręgowego nie zachodzi, w związku z czym a limine skarga podlegała odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji.

Jak wynika z art. 404 kpc z powodu przestępstwa można żądać wznowienia, gdy czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że postępowanie karne nie może być wszczęte lub że zostało umorzone z innych przyczyn niż brak dowodów. Dla zastosowania tej podstawy wznowienia postępowania termin ,,uzyskanie wyroku za pomocą przestępstwa”, zawarte w art. 403 § 1 pkt 2 KPC, oznacza sytuację, w której to przestępstwo stało się bezpośrednią i główną przyczyną wydania wyroku (por. post. SN z 8.5.2013 r., I CZ 31/13, Legalis). W tym przypadku musi zatem istnieć bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy popełnieniem czynu karalnego, a treścią wyroku.

Sama ocena zeznań stron czy świadków, z którą pozwany się nie zgadza nie może uzasadniać przyjęcia, że zachodzi przesłanka wymagana treścią art. 403 § 1 pkt.2 kpc. dlatego też nie można mieć najmniejszych wątpliwości że podstawa ta w sprawie nie zachodziła.

Podobnie rzecz się ma z drugą z podstaw wskazywanych przez pozwanego (skarżącego) . Fakt wyproszenia go z sali rozpraw jest niewątpliwy i jako taki mógłby stanowić podstawę do wznowienia postepowania, zwłaszcza w sytuacji gdy przy realizacji prawa określonego w art. 48 usp przewodniczący dopuścił się uchybienia treści tegoż przepisu. Zgodnie bowiem z treścią art. 48 usp stronę może wydalić z sali sąd, a nie przewodniczący, a ponadto winno mieć miejsce pouczenie o skutkach prawnych nieobecności przy czynnościach sądowych.

Powyższe uchybienia nie mogły jednak odnieść zamierzonego skutku, albowiem zgodnie z treścią art. 401 ust 2 in fine „nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała”. Zapis powyższy wyłącza zatem dopuszczalność skargi w przypadku gdy przed prawomocnym zakończeniem postępowania strona mogła podejmować czynności bowiem nie występuje już pozbawienie jej możności działania. Tak było w sprawie niniejszej bowiem pozwany uczestniczył w rozprawie na której zamknięto przewód sądowy i miał możliwość dowiedzenia się o treści zapadłych decyzji procesowych, a później treści wyroku jak też zaskarżenia wyroku. Dowodem na to jest chociażby fakt, że przed uprawomocnieniem się wyroku wnosił o jego przesłanie (pismo z 24.10.2018r-k.113). Bezczynność strony czy też błędnie formułowane wnioski nie mogą stanowić o pozbawieniu jej możności działania.

Zatem nie ma podstaw do przyjęcia, że został pozbawiony możności działania do chwili uprawomocnienia się wyroku, a fakt, że został wyproszony z sali rozpraw na skutek zachowania nie licującego z powagą sądu obciąża wyłącznie pozwanego.

Z tych też względów nie było podstaw do rozpatrywania zasadności skargi i winna ona zostać odrzucona przez sąd rejonowy, co mając na uwadze orzeczono jak w pkt.1 postanowienia na podstawie art. 386 § 3kpc.

Zważywszy na fakt, że skarga podlegała odrzuceniu a limine i dalsze procedowanie było zbędne nie było też podstaw do obciążania pozwanego kosztami postepowania na rzecz strony przeciwnej bowiem uchybienie sądu nie może skutkować obciążaniem strony kosztami dalszego postępowania. O kosztach zastępstwa prawnego udzielonego pozwanemu z urzędu orzeczono zgodnie z rozporządzeniem ministra sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

SSO Cezary Olszewski SSO Mirosław Krzysztof Derda SSO Agnieszka Kluczyńska