Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy II Wydział Cywilny - Odwoławczy

w następującym składzie:

Przewodniczący - SSO Piotr Starosta

Sędziowie - SO Aurelia Pietrzak

SO Wojciech Borodziuk ( spr. )

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2013 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku : Skarbu Państwa – (...) w T.

z udziałem: W. D.

o: wpis

na skutek apelacji wnioskodawcy Skarbu Państwa – (...) w T. na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 29 lutego 2012 roku, sygn. DZ.KW (...) Kw nr (...)

postanawia:

I. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że nakazać Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy dokonanie wpisu hipoteki przymusowej w kwocie 102.558,67 (sto dwa tysiące pięćset pięćdziesiąt osiem 67/100) zł w dziale IV księgi wieczystej nr (...) na rzecz Skarbu Państwa – (...) w T.;

II. zasądzić od uczestnika W. D. na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2400 (dwa tysiące czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym.

Na oryginale właściwe podpisy

II Ca 752 / 13

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 29 lutego 2012 r. oddalił wniosek Skarbu Państwa - (...) w T. o dokonanie wpisu hipoteki przymusowej w kwocie 102.558,67 zł w dziale IV księgi wieczystej Kw Nr (...)

Sąd Rejonowy rozpoznając wniosek odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 8 grudnia 2005 r., III CZP 101/05 (OSNC 2006, nr 11, poz. 180), że podstawę wpisu w księdze wieczystej hipoteki - stosownie do art. 109 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej: „u.k.w.h.”) - może stanowić tylko oryginał tytułu wykonawczego, co zdaniem Sądu Rejonowego odnosi się także do wpisu hipoteki na podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego wystawionego przez wierzyciela zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.; dalej: „u.p.e.a.”), a więc także tytułu, o którym mowa w art. 35 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.; dalej: „Ordynacja podatkowa”).

Uwzględniając powyższe Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że wnioskodawca załączył do wniosku odpisy administracyjnych tytułów wykonawczych stwierdzających należności podatkowe, co stanowi przeszkodę do dokonania wpisu, dlatego wniosek o wpis oddalił. (art. 626 ⁹ k.p.c.).

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 11 lipca 2012 roku rozpoznając apelację wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego, oddalił ją jako niezasadną (art. 385 k.p.c. w zw. z art.13 §2 k.p.c.)

Sąd Okręgowy podzielił przyjęte za podstawę zaskarżonego orzeczenia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną i zważył, że wnioskodawca nie wykazał, aby istniały przeszkody proceduralne uniemożliwiające uzyskanie kolejnego tytułu administracyjnego w oryginale, koniecznego do wpisu hipoteki przymusowej. Jednocześnie Są Okręgowy zwrócił uwagę, że w załączonych do wniosku odpisach tytułów wykonawczych w wielu miejscach znajdują się adnotacje o istnieniu odpowiednich wpisów w oryginałach, co wskazuje na to, iż odpisy te nie zawierają wszystkich koniecznych elementów treści, przewidzianych w art. 27 u.p.e.a., stosownie do wzoru ustalonego w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. Nr 137, poz. 1541 ze zm.; dalej: „załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2001 r.").

Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył skargą kasacyjną wnioskodawca zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa zarzucając naruszenie :

- art. 31 ust. 1 u.k.w.h. w związku z art. 250 k.p.c. w związku z art. 244 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 109 ust. 1 u.k.w.h. w związku z art. 35 §1, §2 pkt 2 i §3 w związku z art. 34 §1 Ordynacji podatkowej przez uznanie, że odpis administracyjnego tytułu wykonawczego sporządzonego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, urzędowo poświadczony przez administracyjny organ egzekucyjny, w którego aktach znajduje się oryginał tytułu, nie stanowi podstawy wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej oraz art. 109 ust. 1 u.k.w.h. w związku z art. 35 §1, §2 pkt 2 i §3 w związku z art. 34 §1 Ordynacji podatkowej przez błędne zastosowanie i oddalenie wniosku mimo istnienia przesłanek do dokonania wpisu.

Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, skarżący wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 16 maja 2013 roku, sygn. IV CSK 637/12, uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Z uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego wynika, że na gruncie przepisu art. 109 ust. 1 u.k.w.h. powstała wątpliwość, czy podstawę unormowanego nim wpisu może stanowić wyłącznie oryginał sądowego tytułu wykonawczego, czy również jego odpis notarialnie poświadczony za zgodność z oryginałem. Rozstrzygając tę kwestię w uchwale z dnia 8 grudnia 2005 r., III CZP 101/05, Sąd Najwyższy uznał, że podstawę wpisu hipoteki przymusowej może stanowić tylko oryginał tytułu wykonawczego.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że na tle rozpoznawanej sprawy, powstał problem, czy pogląd ten można odnieść do sytuacji, w której podstawę wpisu hipoteki ma stanowić administracyjny tytuł wykonawczy, za czym opowiedziały się Sądy obu instancji.

Przystępując do rozpoznania zasadności skargi Sąd Najwyższy wskazał, że ustawodawca, dopuszczając w art. 109 ust. 1 u.k.w.h. ustanowienie hipoteki na podstawie tytułu wykonawczego, odwołał się do definicji tego tytułu zawartej w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. W kodeksie postępowania cywilnego jest to przede wszystkim art. 776, zgodnie z którym tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Z przymiotu tego - wedle utrwalonego stanowiska Sądu Najwyższego - korzysta jedynie tytuł wykonawczy w postaci oryginału. Wynika to nie tylko z przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w których zawsze mówi się wprost o tytule wykonawczym, a nie jakiejkolwiek jego wtórnej postaci, ale także z regulacji określających szczególny sposób uzyskiwania dalszych tytułów wykonawczych (art. 793 k.p.c.) oraz tytułu wykonawczego w miejsce utraconego (art. 794 k.p.c.). Również w art. 6262 § 3 k.p.c. wskazano, że do wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej należy dołączyć dokumenty stanowiące podstawę wpisu, a nie ich odpisy. Tymczasem w przypadkach, w których ustawodawca dopuścił możliwość posłużenia się odpisem dokumentu, zostało to wypowiedziane wyraźnie (art. 89 §1, art. 250 §1, art. 484 § 4 k.p.c.). Dokonanie wpisu na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, dopuszcza art. 31 u.k.w.h., ale z zastrzeżeniem, że przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu. W odniesieniu do tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę wpisu hipoteki przymusowej takim przepisem szczególnym jest art. art. 109 u.k.w.h. Przeszkody, które może napotkać wierzyciel prowadzący egzekucje przeciwko kilku dłużnikom albo z kilku części składowych majątku tego samego dłużnika, mogą być usunięte przez uzyskanie dalszych tytułów wykonawczych.

Z drugiej strony w myśl art. 34 §1 Ordynacji podatkowej, Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w art. 21 §1 pkt 2, a także z tytułu zaległości podatkowych w podatkach stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości, zwana dalej „hipoteką przymusową”. Stosownie zaś do art. 35 §1 i §2 pkt 2 tej regulacji, hipoteka przymusowa powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej na podstawie tytułu wykonawczego. Nie ulega wątpliwości, że w tym ostatnim unormowaniu chodzi o tytuł wykonawczy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Regulacja ta nie definiuje pojęcia „tytuł wykonawczy”; wskazuje natomiast jego elementy konstrukcyjne (art. 27).

Sąd Najwyższy podkreślił, że w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego przyjmuje się, iż podstawę egzekucji administracyjnej może stanowić tylko oryginał tytułu wykonawczego (zob. wyrok z dnia 11 stycznia 2007 r., II OSK 146/06, niepubl.).

Wniosek o wpis hipoteki przymusowej na podstawie art. 35 §1 i §2 pkt 2 w związku z art. 34 §1 Ordynacji podatkowej nie zmierza jednak do wszczęcia egzekucji, lecz zabezpieczenia zobowiązań podatkowych (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 13 stycznia 2005 r., IV CK 427/04, niepubl.; z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 92/05, niepubl.; z dnia 5 października 2011 r., IV CSK 606/10, niepubl. i z dnia 12 października 2012 r. IV CSK 104/12, niepubl.). Uznanie, że podstawę wpisu tej hipoteki może stanowić wyłącznie oryginał administracyjnego tytułu wykonawczego, prowadziłoby do istotnego ograniczenia wierzyciela w korzystaniu z przysługujących mu uprawnień w celu uzyskania zaspokojenia. Wierzyciel byłby zmuszony dokonać wyboru, czy prowadzić egzekucję, czy też uzyskać zabezpieczenie przez wpis hipoteki; mógłby również napotkać trudności w uzyskaniu wpisu hipoteki na kilku nieruchomościach dłużnika.

W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił jednak uwagę, że ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji - w przeciwieństwie do rozwiązania przyjętego w egzekucji sądowej - nie przewiduje możliwości wystawiania dalszych tytułów wykonawczych; dopuszcza natomiast posługiwanie się - w określonych sytuacjach - odpisem tytułu wykonawczego (art. 26 §5 i 6, art. 31 §1, art. 32). W przypadku zatem wpisu hipoteki przymusowej przewidzianej w art. 35 §1 i §2 pkt 2 Ordynacji podatkowej trudno odwoływać się do argumentu, że w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji mowa jest tylko o jednej postaci administracyjnego tytułu wykonawczego (oryginale). Skoro wymieniony przepis nie normuje formy (postaci) administracyjnego tytułu wykonawczego, mogącego stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej, to jej określenia należy poszukiwać na gruncie art. 31 ust. 1 u.k.w.h.

Przepis ten wskazuje niezbędne minimalne wymagania formalne w postępowaniu wieczystoksięgowym, obowiązujące przy dokonywaniu wpisów i przyjmuje jako zasadę notarialne potwierdzenie podpisu. Nie odnosi się ona jednak - poza orzeczeniami sądowymi stanowiącymi podstawę wpisu - do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c. (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 marca 2005 r., III CK 132/04, niepubl.; z dnia 17 listopada 2011 r.p IV CSK 74/11, niepubl. oraz z dnia 12 stycznia 2012 r., IV CSK 251/11, niepubl.).

Zgodnie bowiem z art. 250 §1 k.p.c., jeżeli dokument znajduje się w aktach organu, o którym mowa w art. 244 §1, wystarczy przedstawić urzędowo poświadczony przez ten organ odpis dokumentu. Należy zatem uznać, że urzędowo poświadczony odpis administracyjnego tytułu wykonawczego może stanowić podstawę wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej. Przyjęcie za podstawę zaskarżonego postanowienia odmiennego zapatrywania, nie pozwala skutecznie odeprzeć zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej.

Zdaniem Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy winien zatem ocenić, czy załączone do wniosku odpisy tytułów wykonawczych stanowią ich urzędowe odpisy. Zasygnalizowane w tym zakresie zastrzeżenia (str. 6 uzasadnienia postanowienia) wymagają jednoznacznego doprecyzowania i wskazania, czy dotyczą one wszystkich tytułów wykonawczych mających stanowić podstawę wpisu, czy też tylko niektórych z nich. Jeśli waloru urzędowego odpisu nie można przypisać tylko niektórym z tych dokumentów, to nie stoi to na przeszkodzie częściowemu uwzględnieniu wniosku (zob. postanowienie z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 132/09, niepubl.).

S ą d o k r ę g o w y z w a ż y ł, c o n a s t ę p u j e :

Apelacja jest zasadna. Przystępując do rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwraca uwagę, że zgodnie z art. 398 ²⁰ k.p.c. Sąd, któremu została przekazana sprawa, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Z tego względu, skoro Sąd Najwyższy przesądził dopuszczalność dokonania wpisu hipoteki przymusowej zgodnie z art. 109 u.k.w.h. na podstawie odpisu oryginału administracyjnego tytułu wykonawczego w celu zabezpieczenia egzekucji administracyjnej zgodnie z art. 35 §1 i §2 pkt 2 Ordynacji podatkowej, zachodziła konieczność zbadania, czy przedłożony wraz z wnioskiem o wpis urzędowo poświadczony odpis tego tytułu zawiera wszystkie niezbędne elementy odpisu dokumentu zgodnie z art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zw. z art. 244 §1 k.p.c. w zw. z art. 250 §1 k.p.c.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy po zbadaniu odpisów dokumentów załączonych do wniosku stwierdził, że załączone odpisy administracyjnych tytułów wykonawczych o sygn. (...) (...)1 i (...) zawierają niezbędne elementy wymienione w art. 27 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zgodnie z wzorem zamieszczonym w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2001 roku w sprawie wykonani niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2001 roku, nr 137, poz. 1541 ze zm.) Powyższe odnosi się do danych organu, który wydał tytuł, danych zobowiązanego, obowiązku, podstawy prawnej, okoliczności wydania tytułu oraz pouczenia o trybie i sposobie zgłoszenia zarzutów. Ponadto w odpisach zaznaczono miejsca, w których na oryginale widnieje podpis uprawnionej osoby, do jego wystawienia

W tym zakresie Sąd Okręgowy nie podziela oceny dokonanej przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w postanowieniu z dnia 11 lipca 2012 roku, sygn. II Ca 365/12, że odpisy administracyjnych tytułów wykonawczych posiadają braki. skoro nie podano nawet, o jakie braki w tytułach chodzi.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy zgodnie z art. 386 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie i nakazał Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy dokonanie wpisu hipoteki na podstawie art. 109 u.k.w.h. zgodnie z wnioskiem.

O kosztach postępowania kasacyjnego przed Sądem Najwyższym Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 520 §3 k.p.c. w zw. z art. 108 §1 k.p.c. i art. 398 ²¹ k.p.c.

Na koszty wnioskodawcy poniesione w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym składa się wynagrodzenie radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa według stawki minimalnej radcy prawnego w kwocie 2.400 zł (§12 ust.4 pkt 1 i §6 pkt 5 w zw. z §2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Dz. U. z 2002 roku, nr 163, poz. 1349 ze zm. w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 08 lipca 2005 roku o Prokuratorii generalnej Skarbu Państwa, t.j. Dz. U. z 2013 roku, poz. 1150).